نويسندگان فيلمنامه هاى سينماى دفاع مقدس مطرح كردند تولد دوباره سينماى دفاع مقدس با شخصيت پردازى هاى جديد

واضح آرشیو وب فارسی:الف: نويسندگان فيلمنامه هاى سينماى دفاع مقدس مطرح كردند تولد دوباره سينماى دفاع مقدس با شخصيت پردازى هاى جديد
اميرحسين دهقانىهر اثر دراماتيك داراى ۲ قطب خير وشر است. برخورد اين دو قطب درواقع موتور حركت يك داستان يا فيلم سينمايى است. زمانى كه جنگ ايران و عراق آغاز شد و سينماى دفاع مقدس در كشور ما شكل گرفت بسيارى پنداشتند چون قطب خوب و بد در اين گونه فيلم ها مى تواند كاملاً بارز باشد پس ساخت فيلم جنگى آسان است و چنين شد كه سرباز هاى عراقى به شدت بد شدند و رزمندگان ايرانى به شدت نيك. البته شر بودن سربازان عراقى در اين فيلم ها آنقدر پررنگ و شديد شد كه بسيارى از تماشاچيان فيلم هاى جنگى آن را نپذيرفتند. به مرور زمان سياه و سفيد بودن مطلق شخصيت هاى فيلم هاى جنگى متعادل تر شد تا اين كه در يكى دو سال گذشته در آثار سينماى دفاع مقدس شاهد شخصيت هاى عراقى هستيم كه آدم هاى بدى نيستند و حتى نيك و خوب هم هستند وگاهى حتى بى گناه قلمداد مى شوند. اين تغيير نگرش در شخصيت پردازى فيلم هاى جنگى ما را بر آن داشت تا پاى صحبت چند نفر از سينماگران بنشينيم ودليل اين نگرش را از آن ها جويا شويم.با نگاهى به فيلم هاى دفاع مقدس كه در طول چند سال گذشته ساخته شده اند مى توان به اين نكته پى برد كه روابط انسانى در ژانر سينماى دفاع مقدس در طول سال هاى جنگ و پس از آن راه تعادل را پيش نگرفته و همواره نگاه سياه و سفيد بر روابط انسانى بين دو طرف در جنگ حاكم بوده است، اما با گذشت زمان به ويژه درچند سال اخير شاهد تغيير نگرش در فيلمنامه و كارگردان در خصوص روابط موجود در آدم هاى جنگ بوده ايم به اين معنا كه سربازهاى عراقى كاركرد خصمانه و بيرحمانه خود را از دست داده و به انسان هايى اهل تعامل و گفت وگو تبديل شده اند. نمونه بارز اين تغيير نگرش را در برخى فيلم هاى اكران شده در سال هاى گذشته مى توان ديد.مهدى سجاده چى فيلمنامه نويس معتقد است كه اين تغيير نگرش بيش از هر عنوانى به وقايع سياسى كشورهاى همسايه برمى گردد. به اين ترتيب كه عراق و ارتش حزب بعث به معناى واقعى مفهوم وموجوديت خودش را از دست داده و ديگر بعثى متجاوز وجود خارجى ندارد بنابراين براى زنده نگه داشتن مفاهيم موجود در جنگ بايد به زبان ديگرى حرف زد و درواقع بايد به روز كرد.فيلمنامه نويس روز سوم در ادامه درك مفهوم مصيبت در جنگ را يكى از مفاهيم اساسى اين تغيير ديدگاه دانست و گفت: آنچه مسلم است توجه به اين كه نكته كه مردم عراق مردمى زجر كشيده، مغموم، مفلوك و ستمديده هستند كه در منطقه اى ناامن زندگى مى كنند و حال تصور كنيد با دانش و آگاهى هايى كه مخاطب از رسانه اى چون سينما دارد به تصوير كشيدن خلق وخوى ددمنشانه و پليد سرباز عراقى به عنوان دشمن خنده دار است و در مقابل هيچ كمكى به درك و معرفت مخاطب از ژانر سينماى دفاع مقدس نمى كند.از سوى ديگر رضا مقصودى هم تغيير ديدگاه در تعريف كاراكتر انسان هاى در جنگ مانده را جريانى خود خواسته و غيرارادى مى داند و معتقد است بازسازى نگرش در تعريف كاراكتر سربازان عراقى به دليل وجود شرايط اجتماعى و سياسى ايران و همچنين كشورهاى همسايه به وجود آمده است.فيلمنامه نويس فيلم «ليلى با من است»، به چند بعدى بودن انسان هاى جنگ اشاره كرده و مى گويد: نكته قابل توجه اين كه روابط انسان را بايد در ابعاد مختلف بررسى كرد. به همين دليل ما در شرايط فعلى نمى توانيم به گونه ديگرى به اين جريان نگاه كنيم و اين تغيير رويه در نگاه هر يك از كاراكترهاى درگير جنگ امرى كاملاً ارادى و برنامه ريزى شده است و به كارگيرى اين نگاه در سفارش هايى است كه به فيلمنامه نويسان در تلويزيون و سينما داده مى شود كه كاملاً شهود است.تغيير ذائقه مخاطب با نگاه فيلمسازنكته قابل توجه در كنار تغيير معيارهاى موجود در اين ژانر سينمايى بازنگرى ذائقه مخاطب است كه به نوعى از تب و تاب و هيجان دوران جنگ دور شده و طرح موضوعات تازه را از فيلمساز طلب مى كند.عبدالله باكيده كارگردان سينماى جنگ هم دليل اين تغيير نگاه را عوض شدن مفهوم سينماى جنگ مى داند و مى گويد: تغيير رويه در نگاه فيلمساز و فيلمنامه نويس با تغيير ذائقه مخاطب شكل گرفته است، به اين معنا كه در اولين سال هاى دهه ۶۰ كاركرد سينماى دفاع مقدس از جنس تبليغ و ترغيب براى حضور در ميادين جنگ بود و بر همين اصل تمام سربازان ايرانى شخصيت هايى كاملاً مثبت و مقدس مآبانه تصوير مى شدند ودر مقابل سربازان عراقى افرادى فربه، عياش، مشروب خوار، از خدا بى خبر و احمق جلوه مى كردند كه در نبردى برابر با حمايت دشمنان ديگر در مقابل ايرانيان قرار گرفته و ظلم و ستم مى كنند.از سوى ديگر سربازان ايرانى بى پناه و با استعانت از رحمت خدا مى جنگند. البته اين پشتيبانى را خودمن به چشم در جبهه هاى جنگ ديدم و منكر آن نيستم اما تداوم اين نوع نگاه رفته رفته اين پرسش را در ذهن تماشاگر مطرح كرد كه آيا اين جنگ ۸ ساله با يك مشت احمق و ديوانه بوده است؟ اگر اين طور بود چرا ۸ سال جنگيديم؟ اين پرسش آن قدر درست ومحكم است كه فيلمساز فعال در اين ژانر پاسخگويى عاجز نبود و مدام به دنبال راهى براى بيان موضوعات تازه و دست نخورده مى گشت تا بازبانى جديد آن را بيان كند. البته فيلمسازانى چون حاتمى كيا از آغاز وارد اين حيطه نشدند و به جاى پرداختن به متون جنگ آثارى اعتراض گونه در نكوهش جنگ و مسايل پس از آن ساختند و به اصطلاح فيلم هاى ضد جنگ عرضه كردند. عده اى كارگردان مثل خود من هم دشمن را از نگاه مكانيكى و احمق به تصوير نكشيدند و او را به دشمنى داراى تعقل و شعور تبديل كردند كه اين تقابل را در سريال در نبردى ديگر و صليب طلايى مى توان ديد.فرهاد توحيدى، فيلمنامه نويس چرايى نگاه سياه و سفيد به شخصيت هاى در جنگ مانده را خاصيت دوران شكل گيرى اين سينما براى تبليغات در دهه ۶۰ مى داند و مى گويد: اين تغيير نگرش به هر حال از گذشته وجود داشته كه بنابر ملاحظات و مصالحى هيچ گاه امكان ظهور و بروز پيدا نكرده است. اين مساله هم به موفقيت كشور در دوران جنگ با آن گستردگى حوادث برمى گردد. طبيعى است كه در شرح و تفسير داستان جنگ، رسانه ها به خصوص سينما وظيفه تبليغ، بيدارى و برانگيخته كردن احساسات و شور حماسى مردم براى مقابله با دشمن را به عهده داشته است و واضح تركه ابزار و لوازم اين برانگيخته كردن به تصوير كشيدن چهره خصمانه دشمن است.به همين دليل بيش از آن كه وجوه انسانى در اين نبرد مطرح باشد «منشى و درنده خويى آنها مورد توجه بود، اما با پايان جنگ وگذشت سال ها از فرونشستن توفان ناگوار آن دوران اين تغيير رويه بنا بر مصالح جامعه كه تا آن لحظه امكان ظهور نداشته به نوعى خودنمايى كرد به خصوص اين كه بعد از وقايع اشغال عراق ايران به عنوان كشور همسايه براى تثبيت نظام نوپاى سياسى در عراق و بازسازى اين كشور كمك هاى بشردوستانه اى كرد. بنابراين خواه ناخواه بايد اين تغيير نگاه به وجود مى آمد كه خوشبختانه اين اتفاق افتاده است.سجاده چى، با تاييد گفته هاى توحيدى يادآور مى شود: تاكنون بارها و بارها شنيده ام كه بازى «حامد بهداد» در نقش يك سرباز عراقى در فيلم «روز سوم» نمونه بارز اين تغيير نگاه است اما بايد بگويم كه كاراكتر سرباز عراقى اتفاق تازه اى نيست كه تازه شكل گرفته باشد چرا كه من اين شخصيت را حدود ۱۱ سال پيش در سريال «ليلا و جنگ» كه بعداً حاتمى كيا آن را به «خاك سرخ» تغيير نام داد نوشته بودم. البته در ساخت ، اين شخصيت حذف شد بنابراين اين اتفاق تازه اى نيست ضمن اين كه تغيير نگاه نسبت به سرباز عراقى مثبت نبوده و من تمام هدفم اين بود كه او را فردى جنايتكار، پلشت و پست معرفى كنم و در عين حال متذكر شوم كه حتى پليدترين افراد هم اگر عاشق باشند امكان رستگار شدن را نيز دارند.روايت هاى غيرواقعى و انحراف در باورهاى مخاطبيكى از مسايلى كه عبداله باكيده به آن اشاره كرد «داشتن نگاه واقع بينانه» به اين تغيير ساختار در شخصيت پردازى ها بود چرا كه اين كارگردان برخلاف ديدگاه سجاده چى در نگاه شخصيت سرباز عراقى در روز سوم مبنى بر رستگارى او پس از دل بستن به دخترى ايرانى معتقد است كه اين تغيير رويه كه در روز سوم نمود عينى پيدا كرده در عين مثبت بودن باب چالش هاى تازه اى را نيز پيش روى اين ژانر سينمايى باز كرده است.باكيده در توضيح اين تحليل مى گويد: واقع بينى يكى از اصولى ترين بحث ها در نگارش فيلمنامه است: متاسفانه در موضوعاتى كه به تازگى مطرح است نوعى انحراف موضوعى را شاهد هستيم. به عنوان مثال در فيلمى با تمام مشخصه هاى جنگى به يكباره داستان عشق يك عراقى به دختر ايرانى مطرح مى شود كه اتفاقاً اين عشق در سال هاى كشت وكشتار دوران جنگ شكل گرفته است و حالا همين غيرواقعى بودن مانع از اين خواهد شد كه داستان در ذهن و روان مخاطب نفوذ كند. هر چند خود اين عشق آن هم در فيلم جنگى خود به خود جذاب است اما باعث ايجاد انحرافى در باور مخاطب به جنگ از آن سال ها مى شود.بنابراين، اين تغيير نگاه اگر به معناى ايجاد انحراف باشد و مخاطب را از هدف اصلى ژانرسينمايى دور كند مثبت نخواهد بود چرا كه در طول جنگ در هيچ جا مستند نشده كه يك سرباز عراقى عاشق دختر ايرانى شود و حتى به خواستگارى برود و بعد از آن با بى رحمى تمام به كشتار هموطن عشقش بپردازد.هر چند موضوعاتى از اين دست مى تواند نقطه قوتى براى درام نويسى در اين سينما باشد به نظر من طرح اين مسايل براساس ديدگاه شخصى نويسنده شكل مى گيرد نه براساس واقعيت هايى كه ما در طول ۸ سال جنگ شاهد بوديم و چه خوب است كه هم در فيلمنامه نويسى و هم در كارگردانى به اين پالايش فكرى در ساختار سينما برسيم و هم زواياى اين ژانر را بررسى كنيم ،كارى كه بهرام بيضايى در باشو غريبه كوچك به آن رسيد.گستردگى پرسوناژها و تجزيه و تحليل موقعيت هاشخصيت پردازى و آناليز كردن پرسوناژ هاى حاضر در فيلم هايى با رنگ مايه جنگ از جمله ويژگى هاى تغيير ساختار در روابط آدم هاى جنگ است.رضا مقصودى دلايل اين تغيير ساختار را در بالارفتن سواد فيلمنامه نويس مى داند ومى گويد: شرايط فعلى سينما با ۱۰ سال پيش متفاوت است و در حال حاضر به دليل گستردگى حوزه فعاليت براى ساخت يك فيلم آدم ها نسبت به سينما اشراف بيشترى پيدا كرده اند و افراد تحصيل كرده و با سوادترى وارد اين عرصه شده اند كه خوشبختانه به مسايل نگاه سطحى و گذرا ندارند به همين دليل در شخصيت پردازى هر يك از پرسوناژها دقت و هر يك از آنها را به خوبى تجزيه وتحليل مى كنند و آدم ها را مهره هاى دم دستى نمى دانند و در مقابل مى بينيم كه آدم ها پيچيده تر از گذشته بررسى مى شوند و موقعيت آنها را نسبت به كل فيلم به طور كامل بررسى مى كنند. بنابراين چنين تغيير نگرشى به يكباره و در تصميمى آنى شكل نگرفته است بلكه پشت اين تغيير دنيايى از تحليل هاى روانشناسانه و جامعه شناسانه نهفته است.مهدى سجاده چى هم دراين باره متذكر شد، همان طور كه مى دانيم آدم ها در گذشته در دو سر طيف قرار داشتند يعنى يا سياه بودند يا سفيد و متاسفانه آدم هاى خاكسترى كمتر ديده مى شدند اما در حال حاضر در هر يك از كاراكترها با تجزيه وتحليل درونى رنگ پيدا كرده اند و از لحاظ درام به پيشرفت قابل توجهى رسيده اند.موقعيت ايران در ميان كشورهاى همسايه يكى از دلايل اين تغيير نگاه و مثبت ارزيابى كردن شخصيت هاى قوى مانده از دوران گذشته است.فرهاد توحيدى فيلمنامه نويس فيلم پاداش سكوت با تاييد اين نظر گرفت به هر حال فيلمنامه اى كه نوشته و هر فيلمى كه ساخته مى شود و حاصل ضرب مشترك سياست گذارى ها و فعاليت هاى خلاقانه گروهى است و زمانى كه سياستگذاران حاكم در شرايط خاص نكته اى را مى پسندند يا بنابر مصالح جامعه مساله اى را ممنوع يا مباح مى شمارند اين تصميم ها بر همه عرصه هاى فرهنگى از جمله سينما تاثير مى گذارد و فيلمساز و فيلمنامه نويس را براى تداوم بخشيدن ناگزير مى كند مواضع خودش را تعديل يا تغيير دهد و گريزى از اين مساله نيست، در اين كه خود فيلمساز و فيلمنامه نويس ترجيح دهد ديگر فيلمى نسازد يا قلمى بر كاغذ نبرد.من با تمام اين تفاسير معتقدم رويدادهايى كه در حوزه سينماى دفاع مقدس در حال شكل گيرى است خوب و مبارك است. من فكر مى كنم سينماى دفاع مقدس با طرح مضامين تازه و تغيير نگاه در شخصيت پردازى ها بار ديگر متولد شده است.
شنبه 6 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: الف]

[مشاهده در: www.alef.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 83]