محبوبترینها
آیا میشود فیستول را عمل نکرد و به خودی خود خوب میشود؟
مزایای آستر مدول الیاف سرامیکی یا زد بلوک
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1854759977
آسیبشناسی تاریخی نفت در اقتصاد ایران(بخش اول)
واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاین: اقتصاد > انرژی - علی شمس اردکانی علی شمس اردکانی از چهره های شناخته شده اقتصاد انرژی در ایران است و زمانی که برای حضور در نشست اقتصادی کافه خبر دعوت شد شرط حضور را پرداخت به بحث نفت از زاویه تاریخی قرارداد در ادامه مشروح گفتگوهای این نشست به نظر خوانندگان می رسانیم. - از نگاه شما جایگاه نفت در اقتصاد ایران کجاست؟ برای ورود به این بحث از منظر تاریخی باید گفت نفت در ایران به دو دوره تاریخی تقسیم می شود؛ ورود ما به دنیای جدید انرژی از زمانی است نفت ایران به بازارهای جهانی عرضه شد زیرا نفت در ایران از قدیم شناخته شده و حتی در شاهنامه فردوسی هم به این ماده اشاره کرده که در جنگ ها برای شعله ورکردن تیرها از آن استفاده می شده است. و اصلا لغت نفت یک لغت فارسی است.در قدیم از برخی ساختارهای زمین شناسی نفت به شکل طبیعی به سطح زمین می رسید و به مرور زمان بخش های سبک تر ترکیبات نفتی تبخیر می شد و در نهایت آنچه باقی می ماند قیر طبیعی بود که در زمان قدیم هم به عنوان سوخت استفاده می شد و هم در کارهای ساختمانی به کار می رفت اگر به بناهای بازمانده چغازنبیل سری بزنید در میان آجرها قیر به کار رفته است که همان قیر طبیعی است. تعبیر وجود دارد که برای فولاد سازی در زمان هخامنشیان از قیر به عنوان سوخت استفاده می کردند؛ زمانی که حرف از قشون سیصد هزار نفری می زنید حتما باید کسی باشد که بتواند برای آنها سلاح درست کند. در دوره هخامنشیان دیگر نمی توانستند به این تعداد شمشیر بسازند چون تامین سوخت برای ایجاد حرارت لازم مشکل بود تا بتوانند فولاد سازی کنند. ادامه تاریخی استفاده از این منابع در تاریخ نیز به خوبی در روند توسعه نیروهای نطامی قدرتمند در تاریخ ایران به خوبی قابل مشاهده است بعد از هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان هم با تکیه بر همین توانمندی تولید فولاد به ایجاد ارتشهای بزرگ پرداختند. تا می آییم به دوره صفویه در ان زمان مشکل ما در جنگ چالدران در مقابل عثمانی چه بود؟ برد ترکهای عثمانی دست پیدا کردن به فناوری تولید توپ های عظیم در مقابل شاه اسماعیل با شمشیر برگ برنده ای در دست داشتند. از وقتی نفت در جهان نوین عرضه شد این کار توسط ایرانی ها صورت نگرفت و این عرضه تطبیق با فناوری های روز توسط کسانی صورت گرفت که به تجارت این ماده وارد بودند و سابقه این کار یعنی عرضه نفت از سال 1875 در پنسیلوانیای امریکا آغاز شده بود، وقتی ژنرال گری اولین چاه مدرن نفتی را حفر کرد. ما یکصد سال است که نفت می فروشیم ولی چون از اول استخراج و عرضه نفت توسط ما انجام نشده است هنوز نمی دانیم که نفت درآمد نیست؛ بلکه نفت سرمایه است. شما با استخراج نفت درواقع سرمایه خودتون را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل می کنید مثل اینکه شما پولتون را در جیب حمل کنید و یا انرا در بانک بگذارید در هیچ یک از این دو کار درآمدی برای شما حاصل نمی شود و نفت هم همین طور است ما فقط این سرمایه را از زیر زمین به روی زمین منتقل کرده ایم. حالا که این نفت را استخراج کرده ایم این حاصل یک ماده سرمایه ای است که قیمتش خیلی به هزینه تولیدش ارتباط نداشته است.این سرمایه را ما ایرانی ها 50 سال طول کشید تا بفهمیم سرمون کلاه دارد می رود و تصمیم گرفتیم نفت را ملی کنیم. بعد از ملی شدن نفت بازهم روش قبلی ادامه پیدا کرد زیرا ما نتونستیم غلبه کنیم بر نگاه غلطی که داریم زیرا در زمان ملی شدن نفت انگلیسی ها نفتی راکه در کویت و عربستان کشف کردند را وارد بازار کردند و ایرانی ها به خصوص ملیونی که نفت را ملی کردند متوجه نشدند دنیا به نفت ایران نیازی ندارد. قیمت نفت هم کماکان پایین بود ونکته ای که از لحاظ تاریخی مهم است و باید از ان آگاه باشیم این است که کودتای 28 مرداد در ایران به خاطر نفت اتفاق افتاد. خیلی ها نمی دادند که دولت کودتا 15 ماه طول کسید تا توانست یک بشکه نفت بفروشد یعنی کودتا در مرداد 1332 اتفاق افتاد ولی اولین محموله نفت صادر شده از ایران در آبان 1333 ثبت شده است. - در این فاصله وام خارجی گرفتند. نفت نمی توانستند بفروشند، والا دولت زاهدی که سوگولی امریکا بود باید فرداش کشتی می امد که نفت ایران را بار کند؛ چون بازار را تنظیم کرده بودند و روزی که مصدق سقوط کرد بازار خریدار بود نه بازار فروشندگان نفت. - اگر بازار نفت بازار خریداران بود اصلا چرا کودتا کردند؟ در طویل مدت ادامه حکومت مصدق برای آنها قابل قبول نبود، خاطرات ایدن را که به فارسی ترجمه شده است را بخوانید این خاطرات به خوبی نشان می دهد دلایل این کودتا دقیقا چه بوده است. ساقط کردن مصدق در ابتدا برای نفت بود ولی در نهایت اهداف دیگری هم دنبال می کردند و نگران این بودند که این جنبش های ملی در جهان گسترش پیدا نکند که پیدا کرد و ملی شدن کانال سوئز از جنبش هایی بود که بعد از ملی شدن نفت در ایران به وقوع پیوست. مسلم است که نهضت ملی تاثیر به سزایی داشته است ولی انی نهضت هدف اصلی اش دموکراسی نبود، جزء وظایف دولت این بود که قانون انتخابات را عوض کند و موارد دیگر ولی این همه حرف من است که مردم ریخته بودند به خیابان برای ملی شدن صنعت نفت چون فهمیده بودند که کلاه سرشون رفته است. در بعضی از خانواده ها یک دعوایی پیدا میشه که ریشه در یک کار مالی دارد، بطور مثال در ایران یک کاری که متاسفانه زیاد اتفاق می افتد این است که سهم الارث خواهرها را با کلک کم می کنند این جور اتفاقات در بسیاری از خانواده های ما هست و از مدر ومادر بزرگها مون شنیدیم که مثلا از فلان باغ پدری سهمی به ما ندادند. این در خانواده ها ریشه اش باقی می ماند که «کلاه سر ما گذاشتند و مال مارا خوردند»، ریشه نهضت ملی هم همین بود مردم متوجه شد که کلاه سرشون رفته بود و مصدق هم در این ایجاد آگاهی نقش داشت؛ حتی رضا شاه هم این موضوع را فهمیده بود ودر تمدید قرارداد 1933و سال 1312 و داستان تیمورتاش و باقی قضایا عنوان کرد که این کلاه را تیمورتاش سر ما گذاشت و داد خفه اش کردند وتقی زاده هم که از مسببین انعقاد قرارداد بود فرار کرد که وقتی مصدق در ان نطق معروفش در مجلس گفت « مادر دهر سترون است که خائنی همچون تقی زاده بزایدکه بایک نیش قلم 60 میلیون پوند به کشورش ضرر بزند». تقی زاده در جوابش آن جمله معروف را گفت:« من در امضای قرارداد 1933 من نه حر بودم و نه تسبیح حر هرچه کرد آن مرد کرد» منظورش از آن مرد رضاخان بود.خبردارید که رضا خان قرارداد دارسی را انداخت تو بخاری و ما سند نداشتیم هرچی می خواستیم باید از اون طرفی های می گرفتیم و بعد هم که قراداد را امضا کردند جشن گرفتند که ما نفت را از دست انگلیس ها در آوردیم در حالی که برعکس بود قرارداد 60 ساله را باتمدید 30 ساله به قرارداد 90 ساله تبدیل کردند و شرایط اش هم بد تر از قرارداد دارسی بود. بحث اصلی من این است که کشور ایران در سال 1600 میلادی یکی از پرقدرت ترین و ثروتمند ترین کشورهای جهان بوده است و در سال 1600 در دوره ملکه الیزابت اول بر روی منسوجات ایرانی گمرک ورودی وضع می کند یعنی در ان سالها فرش ایرانی، ابریشم و پارچه ایرانی در انگلستان به قدری مشتری داشته است که برای حفظ تولیدات داخلی شان بر روی این محصولات گمرک ورودی وضع می کنند از آن زمان تا قرن نوزدهم که انگلستان آقای نساجی دنیا شد که در ایران صنعت نساجی تقریبا از بین رفته بود. در دوران مشروطه یکی از مباحث بین بازاریان مشروطه خواه همین موضوع بود که با هم جمع شدند و خودشان کارخانه نساجی راه انداختند مثل مرحوم کازرونی و کارخانه وطن امروز. در این دوره سیصد ساله ایران از عرصه سرمایه های مردمی خالی شد و راس این هبوط به زمان سقوط صفویه بر می گردد که در کشور نا امنی ایجاد شد و بعد از آن هم فقط جنگ و خون ریزی بود تا پایان جنگ های دوم ایران و روس که می توان گفت ایران از رده یک قدرت درجه اول خارج شده بود که البته می توتن گفت تا دوره نادرشاه هم ایران در رده یک قدرت درجه اول بود چون نادر شاه آمد و سوار باقی مانده ساختار صفوی شد و توانست دهلی را بگیرد و هم عثمانی را شکست داد، کارهایی که شاه اسماعیل هم نتوانست بکند. این فرایند سقوط ادامه پیدا کرد تا ما رسیدیم به عصر نفت که در این دوران هم در 50 سال اولش سود سرمایه حاصل از تولید نفت چیزی برای ما نداشت و رهمان رقم ناچیز سهم ما از نفت هم تبدیل به سرمایه نشد. اولین سعی که برای تبدیل این درآمد به سرمایه در قانون 1327 یا قانون برنامه هفت ساله اول بود که گفتند پول نفت را می ریزیم در یک صندوقی و آن را تبدیلش می کنیم به سرمایه و بعد دعوا شد که سال اول نمی ریزیم و سال دوم چقدر می ریزیم و... ولی هرچه درامد نفت بیشتر شد ما از این هدف دور تر شدیم و هنوز هم دعوا سر همین است. - برنامه اول هم چون مشاور خارجی داشت به این شکل تنظیم شد. حالا کار نداریم ولی وسط اجرای برنامه مشکلی که پیش آمد این بود که درآمد نفت قطع شد یعنی دستگاه نفت لنگ دستگاه دولت شد که باید حقوق کارگران نفتی را می داد، البته دخل وخرج ریالی و مصرف داخلی انجام می شد ولی یکی از اشتباهات مرحوم مصدق این بود که قیمت مواد سوختی را که انگلیس ها در بازار ایران پایین گرفته بودند را ادامه داد. حتی زمانی که نفت گران شد این قیمت پایین توسط انگلیسها اعمال می شد (برای سر نگرفتن مباحث اقتصاد انرژی در ایران پایین در نظر گرفته بودند) را تعدیل نکرد. اگر مرحوم مصدق قیمت ها را تعدیل کرده بود شرایط ملی به شکلی بود مورد تائید مردم قرار می گرفت و در حقیقت دعواهایی که امروز بر سر انرژی داریم ادامه پیدا نمی کرد و در همان زمان اصلاح می شد حتی در زمان شاه هم که این مسئله تعدیل در برنامه سوم مطرح شد که قیمت بنزین اصلاح شود و به یک تومان افزایش پیدا کند امثال ما که در ان زمان دانشجو بودیم و عقلمان نمی رسید مخالفت کرده و فریاد می زدیم که آی هوار که مجبور شدند دوباره از یک تومان به 6 قرون کاهش دهند ولی مردم تهیج شدند که این کار بد است. - تحلیلی ارایه می شود در مورد تاریخ اقتصاد ایرانی که قبل از نفت هم به شکل تک محصولی اداره می شده است. ببینید اقتصاد دولتی همیشه در ایران بوده است مثلا اشاره کردیم به تولید عدوات و اسلحه در ایران باستان که همه در انحصار دولت مرکزی بوده است قبل از انکه معدن گل گوهر برای برداشت های صنعتی مورد بهره برداری قرار بگیرد در آن سوراخ هایی بود که پیدا بود در ان زمان در جاهایی که عیار سنگ بالا بوده است را پیدا کرده بودند و از آنجا برداشت سنگ آهن انجام می شده است و در زمانی که معاون وزیر صنایع بودم برای کربن سنجی این سوراخ ها با هماهنگی انجام دادم که نشان داد قدمت این سوراخها در معدن گل گوهر به 1300تا 1700 سال پیش باز می گردد. این نوع صنایع تایین کننده در اقتصاد ایران از همان دوران صنایعی بودند که به انها اصطلاحا صنایع شاهی می گفتند. به هر صورت بحث من این است که در دوره مورد اشاره کشور از سرمایه خالی شد و بعد از مدت ها اولین فرصتی که برای ایجاد انباشت سرمایه از محل سود فروش منابع نفتی فراهم شد در قرن بیستم بود که ما این فرصت را از دست دادیم و امیدوارم در قرن بیست و یکم بتوانیم از منابع گازی استفاده کنیم.ما به ازای هر لیتر سوختی که در داخل مصرف می کنیم اقتصاد ما به اندازه 50 سنت گدا می شود زیرا به همین اندازه داریم این سوخت را با 50 سنت ضرر می فروشیم. فرصت تاریخی این است که نفت را که سرمایه است را که یک بار بخوریم از بین می رود و مردم به کسی که سرمایه خود را به این شکل به یک باره می خورد می گویند «فلانی مایه خور» است. ببیند یکی از روش های محاسبه قیمت تاکید بر هزینه فرصت است که می تواند گویای میزان سرمایه از دست رفته باشد در کشور ترکیه به ازای هرا لیتر سوختی که مصرف می شود 400 تومان به خزانه دولت واریز می شود واین کشور می تواند از این محل برای توسعه زیر ساخت ها هزینه کند؛ شما بیایید میزان مقایسه کنید فرودگاه امام را با بخش های جدید فرودگاه آنکارا، ازمیر یا استانبول می بینید که تا چه حد تفاوت وجود دارد. یکی از دلایلی که نمی توانیم به اهداف چشم انداز برسیم همین موضوع است، سندچشم انداز می گوید ما باید به اقتصاد اول منطقه تبدیل شویم ؛ ولی من می گویم در زمانی که در مهمترین کارهای اقتصادی که بیشترین تاثیر را هم دارد روز به روز فقیر تر می شویم چه طور می توانیم به اقتصاد اول منطقه تبدیل شویم در حالی که روز به روز بطور مثال از ترکیه در همسایگی خود عقب می افتیم. وقتی فرودگاه امام را مقایسه می کنید با فرودگاه ازمیر کدام بهتر است چرا باید سنگ های پله فرودگاه لب پر باشد و یا دستشویی های فرودگاه ما به شکلی باشد که وقتی وارد آن می شویم حتما نجس شویم و... اگر می خواهیم ملت عزت پیدا کند باید از همه جهت عزتمند باشد. اما برای آنکه اقتصاد اول منطقه باشیم باید زمینه انباشت سرمایه را فراهم کنیم و در اثر انباشت سرمایه تولید ملی افزایش پیدا می کند اشتغال افزایش پیدا می کند و رفاه بهتر می شود اما با گدا پروری و مفت خوری نمی توانید اقتصاد اول منطقه باشید.من می گویم راه حلی که ما داریم که از آبشخوار نفت در می آید این است. ما قبل از زمانی که فاصله تولید نفت و قیمت فروش نفت زیاد شد در سال 1960 کار نفت مانند هر بازرگانی دیگری بود ولی از این دهه به بعد که بین قیمت و هزینه تولید فاصله بیشتری ایجاد شد ما این سود را نتوانستیم هیچگاه به سرمایه تبدیلش کنیم.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: خبر آنلاین]
[مشاهده در: www.khabaronline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 474]
-
گوناگون
پربازدیدترینها