همه چیز را همگان می‏نویسند: گذری بر دنیای ویکی‏ها

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: کاربران فضای مجازی حتی اگر در وب گردی های شان به سراغ «ویکی ها» نرفته باشند، احتمالا «ویکی ها» به سراغ آنها آمده اند و در نتایج جست وجوهای اینترنتی شان ظاهر شده اند. چند سالی است که وب سایت های ویکی و به خصوص دانشنامه ی ویکی پدیا به یکی از منابع اصلی دسترسی به اطلاعات در اینترنت تبدیل شده اند و در هنگام جست وجو در موضوعات مختلف اغلب یکی از نتایج اصلی، صفحات ویکی پدیا است. این موقعیت قابل توجه ویکی ها نه آنچنان که برخی می پندارند حاصل توافقات پشت پرده ی ویکی پدیا و موتورهای جست وجو، بلکه نتیجه ی سال ها تلاش جمعی علاقه مندان به توسعه ی ویکی هاست که توانسته اند در فضای مجازی به این جایگاه برسند.

ویکی ها، نوعی از وب سایت ها هستند که مطالب شان را کاربران تولید و ویرایش می کنند. ویکی ها را گونه ای از رسانه های اجتماعی می دانند که در آنها با افزایش سطح تعامل، کاربران نقش کلیدی پیدا کرده و فراتر از مصرف کنندگان محتوا در اینترنت به تولیدکنندگان تبدیل شده اند. ویکی ها امکان ها و فرصت های جدیدی در فضای اینترنت ایجاد کرده اند، همان طور که با چالش هایی نیز روبه رو بوده اند. در فرآیندی که «دموکراتیزه شدن دانش و اطلاعات» نام گرفته، برخی صاحب نظران ویکی ها را دارای نقش کلیدی می دانند.

● تولد ویکی ها

ویکی در زبان هاوایی به معنای تند، سریع و چابک است. زمانی که وارد کانینگ هام در سال ۱۹۵۵ وب سایتی ساخت که محتوای آن برای کاربران قابل ویرایش بود و عنوان «ویکی ویکی وب» را برای آن برگزید، ویکی معنای جدیدی پیدا کرد. از آن زمان ویکی ها به وب سایت هایی اطلاق می شود که محتوای آنها به وسیله کاربران اینترنتی تولید و ویرایش می شود. اما ویکی ویکی وب جز اولین بودن نقش برجسته ی دیگری در تاریخ اینترنت ندارد و ویکی ها با تولد و استقبال گسترده از ویکی پدیا شناخته شدند.

ویکی پدیا دانشنامه ی آزادی است که در سال ۲۰۰۱ راه اندازی شد. جیمی والز و لری سینگر موسسان ویکی پدیا، پیش از آن بر روی پروژه ی دانشنامه ی آنلاینی باعنوان نوپدیا کار می کردند. محدودیت های نوپدیا، ایده ی ایجاد دانشنامه ی جدید با مدل ویکی را به وجود آورد و بدین ترتیب ویکی پدیا متولد شد. از آنجایی که در ویکی ها محتوا را کاربران تولید می کنند طبیعی بود که در ابتدای کار، ویکی پدیا مرجع مهمی نباشد و زیاد مورد توجه قرار نگیرد. هرچند به نسبت پروژه نوپدیا، ویکی پدیا به تدریج موقعیت بهتری پیدا کرد ولی والز از موسسان ویکی پدیا می گوید در سه سال اول فعالیت وب سایت توجه چندانی به ما نمی شد. اما تنها چند سال زمان لازم بود تا مدخل های این دانشنامه ی آنلاین به تدریج شکل بگیرند و توسط کاربران علاقه مند گسترش یابند. ویکی پدیا چند سال بعد نه تنها مهم ترین دانشنامه ی اینترنتی شد، بلکه به یکی از وب سایت های اصلی دنیای مجازی تبدیل شد.

ویکی پدیا هم اکنون در رده بندی برترین وب سایت های دنیا از دید الکسا در رده ی هفتم قرار دارد و در رده بندی گوگل چهارمین وب سایت دنیاست. ویکی پدیا موفق ترین و مشهورترین پروژه ی ویکی در دنیاست ولی دنیای ویکی ها به همین جا ختم نمی شود. موسسان ویکی پدیا چندی بعد بنیاد ویکی مدیا را تاسیس کردند و پروژه های مشابه متعددی در حوزه های مختلف راه اندازی کردند که به روزرسانی آنها همگی از مدل ویکی پیروی می کرد. خارج از بنیاد ویکی مدیا نیز ویکی های زیادی مشغول به فعالیت هستند. علاوه بر این، نرم افزارهای زیادی برای راه اندازی ویکی به رایگان در اینترنت موجود است و به کمک این نرم افزارها بسیاری از وب سایت های تخصصی، بخش ویکی را در کنار بخش هایی مانند فروم و وبلاگ در وب سایت های شان ایجاد می کنند.

● انواع ویکی ها

گونه های متفاوتی از نظر ساختار فنی و کاربرد برای ویکی ها ذکر شده است. ویکی های شخصی (Personal wiki)، بلیکی ها (Bliki)، ویکی های معنایی (Semantic wiki)، ویکی های موبایل (Mobile wiki) و غیره از جمله گونه های مختلف ویکی ها هستند. ویکی های شخصی با اهداف و انگیزه های فردی راه اندازی می شوند؛ ویکی های موبایل برای کاربران اینترنت همراه طراحی شده اند و امکان دسترسی و کاربری ساده برای این گروه را فراهم می کنند و ویکی های معنایی در ارتباط با وب معنایی تعریف می شوند و عمل می کنند. بلیکی ها (وبلاگ ویکی ها) نیز گونه ی دیگری از ویکی ها به شمار می آیند. بلیکی ها ترکیبی از دو مفهوم وبی وبلاگ و ویکی است.

ساختار عملکرد بلیکی ها نیز مابین این دو گونه ی رسانه ی اجتماعی قرار می گیرد، از سویی تولید محتوا در آن ها به وبلاگ ها شبیه است و از سویی امکان های محدودی برای ویرایش در نظر گرفته شده است. ویکی فارم ها (Wiki farm) یا به عبارتی مزرعه های ویکی را نیز می توان گونه ی دیگری به شمار آورد. ویکی فارم ها فضایی برای میزبانی و ابزارهایی برای راه اندازی و توسعه ویکی های مستقل از جانب کاربران اینترنتی هستند. ویکی فارم ها در دنیای ویکی ها، نقش سرویس وبلاگ ها در وبلاگستان را دارند. کاربران اینترنتی می توانند با مراجعه به ویکی فارم ها، شخصا اقدام به راه اندازی ویکی در حوزه ی مورد علاقه شان کنند. ویکیا (Wikia) یکی از معروف ترین ویکی فارم های دنیای مجازی است. ویکیا را نیز جیمی والز، از موسسان ویکی پدیا تاسیس کرده و برخلاف ویکی پدیا که یک مجموعه غیرانتفاعی است، در ویکیا سیاست درآمدزایی از طریق نمایش آگهی دنبال می شود.

● کاربردهای ویکی ها

ویکی ها در حوزه های مختلفی به کار گرفته می شوند تا طیف گسترده ای از هدف ها را پوشش دهند. کاربرد علمی ویکی ها در جهت توسعه و همگانی کردن دانش از جمله شناخته شده ترین هدف های ویکی هاست. از تدوین دانش نامه های عمومی و تخصصی تا پیشبرد پروژه های مشارکتی باحضور متخصصانی از نقاط جغرافیایی مختلف را می توان با استفاده از ویکی ها جلو برد. ویکی ها در حوزه سرگرمی و هواداری نیز مورد توجه هستند و طرفداران حوزه های مختلف صنعت سرگرمی با استفاده از ویکی ها اطلاعات شان را به اشتراک می گذارند. گونه ی سازمانی ویکی ها نیز که در ایران کمتر شناخته شده، از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. ویکی های سازمانی برای ساماندهی به ارتباطات داخلی شرکت ها و نهادها راه اندازی می شوند. این ویکی ها گاهی در درون سازمان ها و برای مدیریت ارتباطات بین کارمندان و مدیران به کار گرفته می شوند و گاه از آنها برای ارتباط سازمان با مشتریان استفاده می شود. به کارگیری ویکی ها به عنوان ابزار ارتباطی درون سازمانی علاوه بر اینکه امکانات گسترده جدیدی را در اختیار سازمان ها قرار می دهد می تواند در کاهش ترافیک ایمیل ها نیز موثر باشد. بخش عمده ای از تبادلاتی که به وسیله ایمیل انجام می شود را می توان از طریق ویکی ها در سازمان ها دنبال کرد.

به اشتراک گذاری اطلاعات در درون سازمان ها نتایج مطلوبی را به دنبال داشته و از جمله باعث شده بخش های مختلف با اطلاع از عملکرد یکدیگر از انجام کارهای تکراری پرهیز کنند. نوکیا، از جمله شرکت های معروفی است که از ویکی ها برای مدیریت ارتباطات درون سازمانی اش استفاده کرده است. ویرایش فایل ها، تماس های بین کارمندان، ایده پردازی، تعیین وضعیت پروژه ها و مواردی از این قبیل در بستر ویکی های این شرکت انجام می شود. به کارگیری ویکی ها در حوزه آموزش نیز از جمله کاربردهای جدی این رسانه های جدید اجتماعی است که تاثیر زیادی در تحول فرآیندهای پژوهشی و آموزشی داشته است.

● چالش های ویکی ها

ویکی ها به خصوص ویکی های عمومی که امکان دسترسی و ویرایش در آنها برای همه ی کاربران فراهم است همواره با چالش های جدی در حوزه های مختلف مواجه بوده اند. ویکی پدیا به عنوان شناخته شده ترین ویکی همراه در معرض انتقادات و حمله های مخالفان درمورد اعتبار مطالب ش قرار داشته است. مخالفان ویکی پدیا می گویند از آنجایی که مطالب ویکی پدیا را نه متخصصان، بلکه کاربران عادی می نویسند پس نمی توان مطالب آنها را چندان معتبر به حساب آورد. منتقدان می گویند مدخل های این دانشنامه به وسیله کاربرانی نوشته می شود که در بین آنها افراد گوناگونی با انگیزه ها و سطح تخصص و سواد متفاوت حضور دارند، پس نمی توان به مطالب ثبت شده اطمینان کافی داشت. از طرفی هرلحظه امکان ویرایش مطالب باهدف دستکاری های خرابکارانه وجود دارد و می توان اطلاعات موضوع خاصی را به انحراف کشاند.

در برابر این انتقادات ویکی پدیا در عمل توانسته با برخی تغییرات جزئی در نحوه عملکردش و مهم تر از آن با اراده ی جمعی کاربرانش نشان دهد که می توان دانشنامه ای معتبر در سطح جهانی داشت که حاصل تلاش گروهی داوطلبانه علاقه مندان به دانش است. فعالیت داوطلبانه کاربران ویکی پدیا توانسته در موضوعات مختلف اطلاعات معتبری گردآوری کند و از سوی دیگر دستکاری های خرابکارانه در مطالب را به حداقل برساند. چند سال پیش نتایج یک پژوهش علمی نشان داد در دانش نامه ی ویکی پدیا، نسبت به دانش نامه ی بریتانیکا که به وسیله ی متخصصان نوشته می شود، تفاوت چندانی از نظر تعداد خطاها وجود ندارد. ویکی پدیا که ادعای بی طرفی در ارائه مطالب را سرلوحه کارش قرار داده از سوی دیگر با برخی دولت ها، گروه ها، شرکت ها و شخصیت ها نیز به مشکلاتی برخورده است. موضوعات مناقشه برانگیز زیادی در دنیا وجود دارد که در مورد آنها هر یک از طرفین دعوا دیدگاه های متفاوتی دارند. ویکی پدیا ادعای بی طرفی را مطرح می کند و برآیند دیدگاه های کاربران ش را منعکس می کند، اما اختلاف بین دیدگاه مورد توافق در ویکی پدیا با دیدگاه طرفین مناقشه، گاه برای ویکی پدیا مشکلاتی ایجاد کرده است.

● ویکی ها در ایران

برخلاف سایر گونه های رسانه های اجتماعی، ویکی ها در ایران چندان با استفبال کاربران اینترنتی مواجه نشده اند. در سال های گذشته کاربران ایرانی در استفاده از وبلاگ ها و شبکه های اجتماعی در سطح جهانی پیشگام بوده اند و آمارهای مربوط به آنها در رده کشورهای نخست قرار داشته است. اما هیچ گاه از ویکی ها استقبال قابل توجهی نشده و آمارهای مربوط به ایران کمتر از حد انتظار بوده است. اگر زبان فارسی در بین وبلاگ های دنیا زمانی در رده ی سوم قرار داشت و هنوز هم در میان ۲۰ زبان اول قرار می گیرد، اما در ویکی پدیا، فارسی پایین تر از زبان هایی مثل رومانیایی، مجاری و بلغاری معمولا در رده ی ۳۰ تا ۴۰ قرار دارد. در سایر ویکی های مطرح دنیا نیز زبان فارسی و سایر زبان های مربوط به ایران در رده ی بالایی قرار ندارند.

از سوی دیگر اگر راه اندازی سرویس وبلاگ های فارسی و شبکه های اجتماعی بومی پس از نمونه های خارجی آنها در بین کاربران ایرانی با استقبال همراه بود، ویکی های فارسی هیچ گاه با استقبال مواجه نشدند. هیچ ویکی شناخته شده و مطرحی در بین وب سایت های برتر ایران وجود ندارد. تعداد ویکی های فارسی محدود و کمتر از چند ده تاست که اغلب آنها هم در موضوعات تخصصی و با کاربران بسیار محدود فعالیت می کنند. فعالیت در ویکی ها و کمک به گسترش و توسعه آنها اغلب نوعی کار داوطلبانه است که با کسب شهرت و منفعت شخصی خاصی همراه نیست. برآیند این تلاش های مشارکتی داوطلبانه است که محتوای قابل قبول و معتبری را ایجاد می کند و ممکن است حتی ساعت ها زمانی که هر کاربر صرف تولید و ویرایش مطالب یک ویکی می کند هیچ گاه به نام او شناخته نشود. شاید مجموع این ویژگی ها باشد که باعث شده کاربران ایرانی استقبال چندانی از ویکی ها نداشته باشند و ترجیح دهند زمان آنلاین شان را بیشتر در سایر گونه های رسانه های اجتماعی به خصوص شبکه های اجتماعی صرف کنند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 397]