مسلح كردن قبايل پشتون

واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: مسلح كردن قبايل پشتون

پيرمحمد ملازهي: فرماندهان نظامي آمريكا مستقر در افغانستان اخيراً تصميم گرفته اند برخي از قبايل پشتون را مسلح و از آنها عليه طالبان و القاعده استفاده كنند. اين تصميم ارتش آمريكا دلايل خاص خود را دارد ولي مهم تر از آن پيامدهاي احتمالي آن براي افغانستان و براي منطقه خواهد بود. از همين زاويه مي توان دلايل، اهداف و پيامدهاي چنين حركتي را در ارتباط با منافع ملي و امنيتي جمهوري اسلامي ايران در نظر گرفت و آنها را چنين خلاصه كرد:

الف: اهداف
1- افغاني كردن تدريجي جنگ
2- گسترش جنگ به مناطق قبايلي پاكستان
ب- پيامدها
1- تحول در مساله قومي-مذهبي قدرت در كابل
2- كشاندن جنگ به مرزهاي ايران
ج- راهكارها
1- تلاش ايران براي ميانجيگري بين پاكستان و افغانستان
2- توسعه همكاري ها در بازسازي افغانستان از غرب به طرف شرق و جنوب پشتون نشين
3- زدودن اتهام حمايت ايران از طالبان و القاعده.
روشن است كه درباره هر كدام از موارد ذكر شده مي تواند ديدگاه هاي متفاوتي وجود داشته باشد. از آنجا كه مساله افغانستان بسيار پيچيده و انتظارات به ويژه بعد از قدرت گرفتن مجدد طالبان در شرق و جنوب افغانستان متفاوت تر از گذشته شده لذا تنوع ديدگاه ها و برداشت ها تا حدي طبيعي جلوه خواهد كرد. از اين رو درباره هر اظهارنظري مي توان با احتياط و تامل برخورد كرد.
در مورد اهداف آمريكا از مسلح كردن قبايل ممكن است اهداف متنوعي وجود داشته باشد كه با گذشت زمان روشن خواهند شد ولي به صورت مقدماتي دو هدف را مي توان در نظر گرفت.
1- افغاني كردن جنگ: منظور از افغاني كردن جنگ آن است كه افغان ها با تقسيم بندي هايي روبه رو شوند كه بتوان آنها را در دو گروه كلي هوادار دولت و مخالف دولت قرار داد و بعد از هواداران دولت حمايت كرد و از آنها در مبارزه با مخالفان دولت بهره گرفت. اين تقسيم بندي قبلاً به نوعي در مقطع زماني حمله به افغانستان بر مبناي واقعيت هاي قومي-مذهبي و استفاده از رقابت ها براي قدرت قومي-مذهبي وجود داشت.
جبهه متحد شمال و همكاري اش با ارتش آمريكا در همين راستا امكان پذير شد و به لحاظ قومي دو قوميت تاجيك و ازبك و به لحاظ قومي-مذهبي هزاره هاي شيعه مذهب در اتحاد با قدرت مهاجم قرار گرفتند. موضوعي كه در معادله قدرت شكل گرفته بعدي براساس ترتيبات «بن» به سود اقليت هاي قومي و مذهبي و زبان اكثريت پشتون عمل كرد. مرحله دوم تقسيم بندي در درون قوميت پشتون در حال عملي شدن است. هدف اصلي از طريق مسلح كردن قبايل پشتون هوادار دولت كابل و قدرت هژمون قابل حصول است. اين طرح بر دو تجربه تاريخي استوار است:
1-تجربه جنگ ويتنام- ويتنامي كردن جنگ
2- تجربه انگليس در قرن 19 و قبيله اي كردن جنگ
اما در كنار اين دو تجربه تاريخي، تجربه سومي در عراق اخيراً به مرحله اجرا گذاشته شد و آن مسلح كردن قبايل عراق در مقابل القاعده بود كه تحت عنوان شوراهاي بيداري عملي شد و تا حد زيادي موفقيت آميز بود. عشاير عراقي در اين طرح با دريافت امتيازاتي دست از حمايت القاعده و اهل سنت مخالف حضور آمريكا در عراق برداشتند و با آنها وارد جنگ شدند.
در واقع توفيق نسبي آمريكا در شوراهاي بيداري اهل سنت در عراق راهنماي عمل مشابهي در افغانستان شده است. به اين ترتيب با مسلح كردن عشاير پشتون و استفاده از آنها عليه طالبان دو فايده دارد بدين معنا كه از يك طرف از حمايت آنها از طالبان جلوگيري مي كند و از طرف ديگر جنگ را افغاني خواهد كرد و ضايعات و تلفات نيروهاي ناتو و آمريكا را كاهش خواهد داد. اين تجربه در قرن 19 در افغانستان و در قرن 20 در ويتنام پاسخ نسبي داده است هر چند از شكست نهايي جلوگيري نكرده.
2- گسترش جنگ به مناطق قبايلي پاكستان: با گذشت زمان ارتش آمريكا و ناتو در افغانستان به اين باور رسيده اند كه قدرت طلبي مجدد طالبان ريشه در مناطق قبايلي پشتون در شمال پاكستان دارد. در اين باره انگشت اتهام متوجه آژانس اطلاعات محرمانه ارتش پاكستان موسوم به «آي اس آي» نشانه گرفته شده است. دولت افغانستان و گروه هاي قوم محور نظير حزب افغان ملت در تقويت اين برداشت موثر بوده اند. هدف آنها ايجاد شرايطي است كه ارتش آمريكا از مرز «ديوراند» عبور كند و به اشغال بخش هاي پشتون نشين شمال پاكستان مبادرت ورزد. در محاسبات آنها بعد از چنين تحولي احتمالي اعتبار خط مرزي «ديوراند» از بين مي رود و منطقه در موقعيتي قرار خواهد گرفت كه آنها لااقل به بخشي از مطالبات سرزميني خود دست يابند.
درهمين راستا است كه اكنون آمريكا و ناتو با دو گزينه روبه رو شده اند: «1- پذيرش شكست نظامي و خروج خفت بار از افغانستان 2- عبور از مرزها و اشغال مناطق قبايلي پاكستان.»
به نظر مي رسد آمريكا و ناتو به تدريج به طرف عبور از مرزها گرايش پيدا مي كنند اما موضوع حساس تر از آن است كه بدون مطالعه زمينه سازي قبلي ريسك كنند و چنين خطري را بپذيرند. مسلح كردن قبايل و جلو انداختن آنها و حمايت هوايي و پشتيباني لجستيكي اقدام عاقلانه تر و كم خطرتري است. فشار سياسي و رواني-تبليغاتي بر پاكستان كه ارتش خود را در قبايل درگير جدي كند و مرزها را تحت كنترل دربياورد، بخشي از همين استراتژي است اما اگر اين تدابير در نهايت جواب ندهد و شهر با شكست روبه رو شود آنگاه اولاً تحولاتي در ساختار قدرت پاكستان قابل انتظار خواهد بود و ثانياً اشغال شمال اين كشور را نبايد به طور كلي منتفي دانست.
در هر حال اگر آمريكا و ناتو همان طور كه قوم محورهاي پشتون برداشت كرده اند به جز دو گزينه پذيرش شكست يا عبور از مرز گزينه سومي نداشته باشند قطعاً شكست را نخواهند پذيرفت و از مرز عبور خواهند كرد. البته چنين حركتي پاكستان را در معرض خطر تا حد تجزيه و فروپاشي قدرت قرار خواهد داد كه قطعاً مطلوب آمريكا و ناتو نيست هر چند هندوستان و افغانستان آن را منتهاي آرزوي خود مي دانند. به نظر مي رسد براي جمهوري اسلامي ايران نيز چنين تحولي نگران آفرين باشد و منافع ملي و امنيتي اش را به خطر بيندازد.
ب- پيامدها
1- تحول در معادله قدرت در كابل
ترديد كمي وجود دارد كه اگر آمريكا قبايل را در سطحي مسلح كند كه قادر به تغيير معادله قدرت بين طالبان و دولت كابل شوند، اين تحول محدود به همين موضوع باقي بماند و قدرت قومي-مذهبي نسبتاً متوازن تر كنوني به سود اقليت هاي قومي و مذهبي را به سود قبايل پشتون مجدداً بر هم نزند. ظن غالب تر آن است كه قدرت را در كابل به شدت تحت تاثير قرار دهد و بر دامنه مطالبات قومي پشتون ها در كابل بيفزايد.
دو احتمال وجود خواهد داشت؛ 1- اصلاح ساختار قدرت به سود پشتون ها 2- پايان همكاري قوميت هاي اقليت و هزاره ها با دولت.
اين هر دو احتمال در ارتباط تنگاتنگي با هم قرار دارند. از آنجايي كه قوميت پشتون به لحاظ تاريخي و ذهني قدرت را در كابل حق طبيعي خود مي داند تركيب كنوني قدرت مورد قبول قرار نگرفته است. مشكل اين است كه مسلح كردن قبايل پشتون به معناي بازگشت پشتون ها به قدرت انحصاري تلقي خواهد شد. برخورد كوچي ها و هزاره ها كه به جنگ مسلحانه كشيده شده چيزي جز احياي تفكر انحصار قدرت قبيله اي پشتون معني نمي دهد بنابراين واكنش منفي تاجيك ها و هزاره ها را نبايد دست كم گرفت.
از دست دادن قدرت در كابل طرز تفكري در شمال و هزاره جات را تقويت مي كند كه بازگشت به جنگ مسلحانه را راه حل خواهد يافت؛ بازگشت به شمال و ترك كابل تجربه اي كه در طول تاريخ معاصر افغانستان بي سابقه نيست. چنين تحولي در عادي ترين شكل به جنگ داخلي در قالب جديدي ادامه خواهد داد و در حادترين شكل اش خطر تجزيه افغانستان را مطرح خواهد كرد.
در هر حالتي مسلح كردن قبايل پشتون به زيان ساير قوميت ها تمام خواهد شد و با توجه به مطالبات قومي-مذهبي آنها كه در طول جنگ و اشغال خارجي ريشه دارتر شده است، به دشواري مي توان پذيرفت آنهايي كه با سلاح آشنا شده اند و طعم قدرت را چشيده اند به سادگي رضايت به شرايطي بدهند كه در گذشته آنها را در موقعيت نابرابر با پشتون ها قرار مي داده است.
از اين رو مقاومت خواهند كرد و اين موضوع بسيار مهمي است كه اگر در محاسبات آمريكا جايگاه خود را نيابد، مشكلات جدي تري را به وجود خواهد آورد. دور از ذهن است كه آمريكا و انگليس به پيامدهاي آن نينديشند مگر آنكه اساساً طرحي در همين راستا وجود داشته باشد.
2- كشاندن جنگ به مرزهاي ايران
اين موضوع كه آيا آمريكايي ها طرح حساب شده و آگاهانه اي براي كشاندن جنگ به مرزهاي ايران داشته باشند، محل ترديد است ولي مسلح كردن قبايل به احتمال زياد به چنين تحولي منتهي خواهد شد. علت آن است كه طالبان در گروه قومي پشتون صاحب نفوذند و زماني كه آمريكا با مسلح كردن قبايل هوادار، جنگ را در افغانستان افغاني كند به طور طبيعي در تمامي مناطقي كه پشتون ها حضور فيزيكي دارند، امكان سرايت خواهد داشت.
از جنوب ولايت هرات سكونت پشتون ها آغاز مي شود و بخش هاي مهمي از مرزهاي ايران و افغانستان را تا ملك سياه كوه نقطه مشترك مرزي پاكستان - ايران و افغانستان در سيستان و بلوچستان شامل مي شود. بنابراين پيامد جبري مسلح كردن قبايل هوادار گسترش جنگ و كشيده شدن آن به مناطق مرزي ايران خواهد بود. حداقل مشكل براي ايران راه افتادن سيل جديدي از آوارگان فارسي زبان و شيعه مذهب خواهد بود وگرنه قابل تصور است كه بر دامنه اتهامات آمريكا و دولت كابل كه ايران از مخالفان آنها حمايت مي كند، خواهد افزود. علاوه بر اين بروز هرج و مرج در نزديكي مرزهاي ايران فرصت مناسبي در اختيار مافياي مواد مخدر قرار خواهد داد تا مجدداً مسير حمل و نقل مواد مخدر به بازارهاي مصرف اروپايي را از ايران مورد توجه قرار دهد. در چنين احتمالي سرمايه گذاري ها براي كنترل قاچاق مواد مخدر كه تاكنون با هزينه گزاف صورت گرفته، در عمل خنثي خواهد شد.
در كنار اينگونه مسائل، افزايش حضور نظامي آمريكا و تجهيز پايگاه هاي نظامي اي نظير «شيندند» در جنوب هرات در نزديكي ايران را هم نبايد ناديده گرفت؛ پايگاه هاي نظامي كه با توجه به آينده مناسبات مبهم ايران و آمريكا و منتفي نشدن احتمال برخورد نظامي بدون شك خطرآفرين خواهند بود. هر چند در ظاهر و در شرايط كنوني چنين احتمالي ممكن است دور از ذهن تصور شود ولي در هر حال ناديده گرفتن كامل آن هم نبايد معقول تصور شود. از اين رو مي توان مسلح كردن قبايل پشتون را به وسيله ارتش آمريكا از دو جهت به زيان منافع امنيتي ايران در نظر گرفت؛ 1- تضعيف موقعيت متحدان ايران در افغانستان 2- خطر كشيده شدن جنگ افغانستان به مرزهاي ايران.
در هر دو حالت افغاني كردن جنگ در افغانستان كه آمريكا و ناتو در نظر دارند، با منافع ملي و امنيتي ايران و پاكستان هر دو در تضاد قرار مي گيرد و به احتمال زياد پيامدهاي منفي قابل توجهي براي اين دو همسايه افغانستان خواهد داشت.
ج- راهكارها
1- تلاش براي ميانجيگري بين پاكستان و افغانستان
تشديد اختلافات پاكستان و افغانستان واقعيتي انكارناپذير است. افغانستان و اخيراً آمريكا و ناتو بر اين باورند كه قدرت گرفتن مجدد طالبان و القاعده با حمايت «آي اس آي» امكان پذير شده است. استدلال دولت پاكستان كه بيش از 80 هزار نيرو در مرزها مستقر كرده و با طالبان محلي و قبايل هوادار طالبان و القاعده وارد جنگ شده قانع كننده نيست و اين موضوع بسيار مهم و تعيين كننده است.
پاكستان به درستي مي داند ادامه و تشديد اينگونه اتهامات چه خطراتي براي آينده اين كشور دارد ولي كار زيادي از دستش برنمي آيد به ويژه آنكه هندوستان و افغانستان در اين باره موضع واحدي يافته و همدست شده اند. اين وضعيت ايران را در موقعيت مساعدي براي ميانجيگري و كاهش تنش ها بين پاكستان و افغانستان قرار مي دهد.
ايران در عمل در موقعيتي قرار دارد كه اگر به نقش خود آگاه باشد و از تجربيات گذشته بهره گيرد، مي تواند ميانجيگري و تا حد امكان از گسترش بي اعتمادي بين پاكستان و افغانستان جلوگيري كند. در يك مقطع در دوره رژيم پادشاهي سابق كه افغانستان و پاكستان در دوره قدرت سردار داوودخان در كابل و ذوالفقار علي بوتو در اسلام آباد در آستانه جنگ قرار گرفتند، شاه ايران واسطه شد و ميانجيگري موفقيت آميز داشت. ايران در شرايط كنوني نيز از اعتبار كافي برخوردار است و مي تواند نقش مشابهي با گذشته ايفا كند، مشروط بر آنكه اهميت موضوع به درستي درك شود و ارزيابي واقع بينانه اي از اوضاع منطقه وجود داشته باشد.
در اين موضوع كه پاكستان و افغانستان به طرف تشديد اختلافات گام برمي دارند، نبايد ترديد كرد. گمان مي رود هرچه طالبان قدرت بيشتري پيدا كنند و امكان گسترش عمليات نظامي از جنوب و شرق افغانستان به طرف غرب، مركز و شمال پيدا كنند، اولاً اختلافات پاكستان و افغانستان تشديد خواهد شد و دامنه اتهامات عليه يكديگر را گسترده تر خواهند كرد و ثانياً با كشيده شدن احتمالي جنگ به غرب افغانستان احتمال طرح اتهامات مشابه عليه ايران را هم نبايد منتفي فرض كرد.
با توجه به اينگونه ملاحظات مصلحت ايران در ميانجيگري موثر و كاهش تنش ها بين دو كشور همسايه شرقي است. روشن است كه دشواري هايي وجود دارد و نيازمند پرداخت هزينه هايي هم خواهد بود ولي در موقعيت كنوني ايران مي تواند از پس هزينه ها و مشكلات برآيد.
2- توسعه همكاري ها در بازسازي افغانستان از غرب به طرف شرق و جنوب پشتون نشين
تجربه همكاري ايران در بازسازي افغانستان موفق تر از ساير كشورها كه وعده داده بودند در بازسازي افغانستان سرمايه گذاري خواهند كرد، بوده است. اما در يك نگاه واقع بينانه تر به نظر مي رسد آنگاه ايران از يك ضعف ساختاري نتوانسته عبور كند و آن بخشي نگري بوده است. بازسازي عمدتاً در امتداد نيروهاي غربي افغانستان، «هرات» فارسي زبان يا مناطق شيعه نشين بوده و كمتر به جنوب و شرق پشتون نشين توجه شده است. البته دلايل امنيتي وجود داشته ولي در هر حال در ذهنيت منفي پشتون نسبت به اهداف و سياست هاي ايران ترديدها را تشديد كرده است.
اين سياست نيازمند بازنگري جدي است. عامل زبان و مذهب مهم است ولي علي القاعده نبايد آن قدر ذهن برنامه ريزان را متوجه خود كند كه منافع استراتژيك بلندمدت قرباني شوند به ويژه آنكه نظام اسلامي ايران به عنوان يك نظام ايدئولوژيك شيعي در ميان پشتون هاي سني مذهب از شهرت خوبي برخوردار نيست بنابراين برنامه ريزي در جهت بازسازي مناطق پشتون نشين جنوب و شرق افغانستان و اختصاص بخشي از اعتبارهاي مصوب، مي تواند در اصلاح اين ذهنيت منفي كمك كند.
3- زدودن اتهام حمايت ايران از طالبان و القاعده
در اين باره ايران مدعي است طالبان و القاعده اهل سنت و افراطي با ايران شيعي به همان نسبت و حتي در مواردي شديدتر از خصومت آنها با خارجي ها خصومت دارند، بحثي وجود ندارد. تنها بحث اين است كه اين موضع ايران تا چه اندازه از طرف آمريكا، ناتو و دولت كابل صادقانه ارزيابي و مورد قبول واقع شده است. واقعيت آن است كه چنين نبوده و ايران با اتهام حمايت تسليحاتي از طالبان و تسهيل رفت و آمد اعضاي القاعده به عراق و افغانستان و مناطق قبايلي پاكستان روبه رو شده است. ظاهراً آنچه چنين برداشتي را در فرماندهان نظامي آمريكا، ناتو و دولت كابل تقويت كرده ادعاهايي است كه از طرف آنها درباره كشف سلاح هاي به قول آنها ارسالي از ايران براي طالبان مطرح شده است. البته ايران قاطعانه اگر نه در ظاهر ولي در پشت پرده اين گونه ادعاها را رد كرده است. استدلال ايران آن است كه طالبان به لحاظ ايدئولوژيك با ايران مشكل دارند و قدرت گرفتن طالبان به زيان ايران هم خواهد بود ولي به نظر مي رسد آمريكا، ناتو و دولت كابل قانع نشده اند و بر اين باورند استراتژي ايران شبيه استراتژي روس ها است كه منتهاي آرزوي آنها شكست نظامي آمريكا و ناتو در افغانستان و درگير كردن آنها در جنگي با آينده نامعلوم است.
اينكه ايران چگونه مي تواند در اين خصوص ابهام زدايي كند موضوع بسيار پيچيده اي است و به سادگي قادر نخواهد بود اعتمادآفرين شود ولي گمان مي رود از طريق جلب اعتماد دولت كابل تا حدي بتواند اعتمادسازي كند. با اين حال هرچه زمان مي گذرد، براي ايران سياست و استراتژي در افغانستان نيازمند يك جهتي و شفافيت بيشتري است و تلاش در ابهام زدايي كه از طالبان و القاعده در ايران حمايتي وجود ندارد مي بايد افزايش يابد.
جمع بندي
استراتژي آمريكا و ناتو افغاني كردن جنگ طبق نمونه سنتي در گذشته و
بر اساس تجربيات به دست آمده
در جاهاي ديگر است. مسلح كردن قبايل، دادن امكانات نظامي آموزشي به آنها طبق نمونه شوراهاي بيداري اهل سنت در عراق صورت مي گيرد و مي تواند در بلندمدت به تحولاتي در داخل افغانستان، در مناطق قبايلي شمال پاكستان و ايالت هاي سرحد بلوچستان پاكستان منتهي شود كه با منافع استراتژيك سياسي و امنيتي ايران سازگار نخواهد بود. اگر اين استراتژي آمريكا در عراق و افغانستان بدون مشكل خاصي پيش رود، نيروهاي هوادار و متمايل به ايران در هر دو همسايه شرقي و غربي ايران به تدريج در موقعيت ضعيف تري قرار خواهند گرفت اما اين تنها پيامد منفي آن نخواهد بود.
در عراق يك قدرت اكثريت شيعي مخالف با ايران و با تاكيد بر قوميت عرب شكل خواهد گرفت و در افغانستان قدرت در كابل به سود پشتون ها تمام خواهد شد. عامل خارجي در احياي ذهنيت منفي پشتون هاي سني مذهب با ايران شيعي مذهب مي تواند ايفاي نقش كند بنابراين از هر زاويه اي كه به تحولات جاري در افغانستان نگاه شود، سياست ايران نيازمند بازنگري و نزديكي با پشتون ها است. اينكه چگونه چنين امري امكان پذير خواهد بود، نيازمند بررسي هاي دقيق كارشناسانه اي است كه از عهده كساني برمي آيد كه در ميدان عمل حضور موثر داشته باشند.
سه شنبه 29 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: تابناک]

[مشاهده در: www.tabnak.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 142]