تاريخچه انار تهران - داريوش شهبازي

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: تاريخچه انار تهران - داريوش شهبازي

فهم حيران شود از حقه ياقوت انار ‌ / سعدي . اينكه تهران در گذشته‌هاي دور، سبز و خرم و آبش فراوان و درختانش پربار بوده است، خبر تازه‌اي نيست و در جاي‌جاي نوشته‌ها بدان اشاره كرده‌ايم. در آن روزگار سبزي و صيفي مزارع و بساتين تهران ديرگاهي سفره ساكنان آبادي‌هاي گستره وسيع تهران را رنگين كرده و ميوه باغهايش سزاوارانه پاي از حريم خانه برون و گام به ديگر ديار برده و آوازه خوش در اقصي نقاط ايران زمين به‌هم رسانده و گل سرسبد ميوه‌هايش شهره آفاق شده است.

در اين مطلب به تاريخچه انار تهران اشاره داريم و به همين منظور اوراق كتب قديم و منابع تاريخي را برگ‌برگ مي‌كاويم:

لغت انار -‌ به فتح اول كلمه‌اي است پارسي نام درختچه‌اي است (به فرانسه ‌) Grenadier از تيره موردي‌ها كه گاهي آن را تيره‌اي مستقل به شمار آرند و به نام انارها نامند. كريم ساعي در كتاب آن را مترادف اصطلا‌ح علمي ‌Punica granatum دانسته و مي‌نويسد، انار درختي است از تيره ‌Punicaceae و از جنس ‌Punica و نام گونه آن ‌P.granatum است.

پوست ‌آن خاكستري و برگ‌هايش بيضي شكل و گل‌هايش بزرگ و قرمز رنگ است - فرهنگ معين

ميوه آن درشت و داراي پوست سرخ و كلفت است. دانه‌هاي آن شفاف و آبدار... - گياه‌شناسي حسين گل گلا‌ب

درخت انار در جلگه‌هاي كرانه درياي مازندران به حال وحشي فراوان است و... انار داراي اقسامي است - لغتنامه

دانه‌هاي آبدار،... ساقه‌اش خاردار و... درخت انار در جاهايي كه زمستان سخت نباشد به ثمر مي‌رسد - فرهنگ عميد

به عربي رمان و به لغت زند، رومنا گويند - برهان قاطع - ناظم‌الا‌طباء

در زبان انگليسي ‌Pomegranate گفته مي‌شود.

در ميان منابع گوناگون نظري متفاوت و قابل بررسي، جلب توجه مي‌كند، مبني بر اينكه انار در اصل بوده است و بعدها به اختصار گفته‌اند انار اسم وادي قم بوده و بار اسم كنار وادي و رهگذر آن بوده است. اين رستاق =(ناحيه بزرگي كه چندين روستا داشته است) را انار، نام كردند. نويسنده با بيان اين مطلب مي‌افزايد ناحيه انار 60 آبادي دارد.

در فرهنگ جغرافياي ايران نامي از ناحيه در شهر قم ذكر نشده، ليكن در فرهنگ معين درباره آمده. در قديم انار بار از رستاق‌هاي قم بوده است - لغتنامه

خواص شيميايي -‌ چوب آن داراي مازوج فراوان است و در رنگرزي مصرف مي‌شود. پوست انار داراي ماده تنن و مازو است كه در رنگرزي به‌كار مي‌رود - فرهنگ عميد.

در تهران قديم چونان ديگر شهرها مردم از رنگ‌هاي طبيعي استفاده مي‌كردند. در اين شهر پوست اناركوبي از مشاغل رايج و معمول تهراني‌ها بوده زيرا پوست انار در كنار روناس، حنا، پوست گردو و... به كار آن مردمان مي‌آمد.

خواص دارويي -‌ ريشه آن داراي آلكالوئيدي است كه سميت دارد و به مقدار كم براي از بين بردن كرم تنيا در پزشكي مصرف مي‌شود - جنگل‌شناسي

جوشانده پوست انار خونريزي دندان را بند آورد.

براي تصفيه خون نافع، گل انار قابض است - فرهنگ عميد

محل رويش انار -‌ در جلگه‌هاي كرانه دريايي مازندران به حال وحشي فراوان است - جنگل‌شناسي ساعي

امروزه بيشتر انار ايران در باغهاي ساوه، قم و يزد به‌دست مي‌آيد. نوعي انار وحشي در جنگل‌هاي مازندران وجود دارد كه ميوه‌اش ريزتر و ترش‌تر از نوع دست‌كاشت آن است.

در قديم آبادي تهران يكي از خاستگاه‌هاي اين درخت بوده و از اتفاق جزو بهترين‌هاي نوع خود به‌شمار مي‌رفته است.

از گفته مورخان و جغرافيدانان قديم آنان كه از درختان و گياهان ري و آبادي‌هاي گستره تهران ياد كرده‌اند چنين برداشت مي‌شود كه غير از تهران در ديگر آبادي‌هاي اين پهنه نيز سابقه كاشت اين گياه وجود داشته است.

وجود باغهاي فراوان انار در آبادي‌هاي اين پهنه كه به باغ اناري شهرت داشتند و درختان انار امروز در اراضي شمالي ديه نارمك، باغ مجيد‌آباد در تهران‌پارس، مرادآباد، ونك، حسين‌آباد، سوهانك، باغ فيض و... اين ادعا را اثبات مي‌كند.

انارستان -‌ در لغت باغي است كه داراي درختان انار باشد. سواي اين معنا و جا‌هايي كه در شهرها با اين نام وجود دارد، در ارگ سلطاني تهران به روزگار قجر بوده كه گاه به گاه در آثار آن دوره بدان برمي‌خوريم:

ظل‌السلطان مي‌نويسد: ... خاطرات ظل‌السلطان

عزيزالسلطان معروف به مليجك مي‌گويد: لعل نقل در جغرافياي تاريخي تهران

باغهاي اناري -‌ با گستردگي كاشت درخت انار در آبادي‌هاي گستره تهران، بديهي است باغهاي اناري بسياري را مي‌توان در اين پهنه سراغ گرفت:

باغ اناري واقع در تهران‌پارس در جوار قنات كوثر كه در گذشته به باغ و قديم‌تر به باغ شهرت داشت. باغ اناري ديگري در غرب تهران قديم، حوالي سه‌راه سلسبيل بود كه امروز اثري از آن نيست. باغ اناري از باغهاي آبادي باكك جنب ديه‌شيان بود.

باغ اناري ديگري هم در اراضي كن در جنوب جاده قديم كن به كاروانسرا سنگي (جنوب غربي قلهك دره كن) وجود داشت.

در گزارشي از سازمان زمين‌شناسي در بررسي‌هايي كه در محدوده غرب تهران انجام شده از جايي با نام ياد شده است.

انار تهران -‌ به عهد باستان، انار تهران در خوبي و لطافت شهره آفاق بوده است. آوازه انار در سده‌هاي پنجم و ششم هجري به حدي بود كه در آغاز سده ششم در كتاب فارسنامه خود از خوبي انار تهران مي‌نويسد: ... و اين نخستين بار است كه بعد از اينكه به مناسبت ذكر نام ابن حماد تهراني آبادي تهران در كتب تاريخي ثبت شده در سخن از مرغوبيت انار تهران ديگر بار نام اين آبادي به صفحات تاريخي پاي گذارد.

بعد از اين واقعه در منابع ديگر به كرات از انار تهران ياد شده است.

در سمعاني از مولفان حدود 555 قمري آمده:

...

چند سالي بعد از آن در ثبت شده: ...

و نيز در آثار البلا‌د ‌آمده، ...

ناصرالدين شاه هم در توصيف ميوه‌هاي سمنان به برتري انار كن اشاره دارد: ... سفرنامه خراسان

در نزهه القلوب هم ‌آمده: ...

انار ري -‌ چنانكه آمد در پهنه تهران كه به روزگار قديم ري خوانده مي‌شد، در بسياري از آبادي‌ها كاشت انار مرسوم و متداول بود از اين روي آثار فراواني از قدما را مي‌توان يافت كه از انار ري ياد كرده‌اند:

در ثمار القلوب ثعالبي آمده: ...

انار تهران را به قزوين هم مي‌برده‌اند. قزويني در آورده:

گويا زماني قسمتي از خراج ري را با انار و شفتالوي خشك مي‌پرداخته‌اند. در كتاب به نقل از لطائف‌المعارف آمده:

... آناهيتا به نقل از ري باستان

تلخيص از فرهنگ تاريخ تهران

انتهاي خبر // روزنا - وب سايت اطلاع رساني اعتماد ملي//www.roozna.com
------------

------------
سه شنبه 25 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 589]