‌بيابانزايي مهمترين چالش استان كرمان

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: ‌بيابانزايي مهمترين چالش استان كرمان

منابع طبيعي بستر حيات جوامع بشري و ثروت ملي و عطاياي الهي است كه براي استفاده و بهره‌برداري بهينه در اختيار انسانها قرار گرفته است تا ضمن بهره‌وري صحيح و اصولي، آن را براي آيندگان حفظ و حراست كنند. احياء و يا ويراني منابع طبيعي تجديد شونده به معناي شكوفايي و يا زوال تمدنها است. رشد جمعيت و نياز روزافزون به مواد غذايي، توسعه صنايع، توسعه اماكن شهري و بهره‌وري نامناسب از منابع آب و خاك در مناطق خشك و نيمه خشك،‌ ادامه حيات را در بستر توليد مورد مخاطره جدي قرار داده است بي‌توجهي به استعداد و قابليت توليد عرصه‌ها باعث شده تا پوشش گياهي پايا از بين رفته و خاك بدون پوشش در معرض فرسايش شديد قرار گيرد و بيابانها گسترش يابد. اصطلاح بيابانزايي به معني تخريب سرزمين در مناطق خشك، نيمه خشك و خشك نيمه مرطوب ناشي از عوامل مختلف از جمله تغييرات آب و هوا و فعاليتهاي انساني است و بيابانزدائي هرگونه اقدامي را شامل مي‌شود كه از گسترش مناطق بياباني جلوگيري كرده و موجبات آباداني و عمران آن مناطق را فراهم آورد.‌

اهميت جهاني بيابانزايي:

گسترش بيابانها و خشكسالي سالانه 42 ميليارد دلار از ارزش كشاورزي كاسته و باعث نبود امنيت غذايي، قحطي و فقر مي‌شود. اين امر همچنين باعث افزايش تنش‌هاي اجتماعي، اقتصادي و سياسي مي‌شود كه در نهايت به گسترش فقر و فرسايش زمين كمك مي‌كند. امروزه افت آبهاي زيرزميني در دشتها به دليل حفر بيش از حد چاه و برداشت بي‌رويه آب، خشكسالي، تخريب پوشش گياهي و چراي بي‌رويه دام مهمترين عوامل بيابانزايي در كشور است. اگر روند برداشت آبهاي زيرزميني با همين شدت ادامه يابد 10‌---20 سال ديگر تمامي دشتهاي ايران بدون آب مي‌شوند و كشاورزي و دامپروري به‌طور كلي نابود مي‌شود. دراين ميان استان كرمان از منظر تراز منفي آبخوان‌هايش بحراني‌ترين شرايط را در كشور دارد و حتي با 5/1 ميليارد مترمكعب تراز منفي، وضعيت آن وخيم‌تر از استان همجوار يعني استان يزد است. در سال 2000 ميلادي توسط انجمن بين‌المللي علوم، بيابانزايي در ميان 37 چالش مهم جهاني پس از تغيير اقليم و كميابي آب شيرين به عنوان رتبه سوم شاخته شده است و از سويي كوفي عنان دبيركل وقت سازمان ملل متحد در سخناني كه مخاطب مستقيم آن دست كم مردم و مسئولان 90 درصد از كشورهاي جهان بودند به صراحت اعلام كرد: كه خود نشان دهنده اهميت بيابانزدايي در سطح دنيا است. مهمترين حقيقتي كه اينك آشكار مي‌شود، تاكيد بر نقش موثر عامل انساني در تشديد فرآيند بيابانزايي است.

وضعيت بيابانزايي در ايران:

موقعيت جغرافيايي و اقليمي و جريان بادهاي نامساعد در كويرهاي مركزي سبب شده تا بيش از 80 درصد از 164 ميليون هكتار مساحت كشور داراي شرايط خشك و نيمه‌خشك باشد، بطوريكه بارندگي اندك و سالانه بين 50 تا 250 ميليمتر است.

در حال حاضر سطح مناطق بياباني كشور در قالب 15 رخساره ژئومورفولوژي داراي مساحتي برابر 7/43 ميليون هكتار يعني معادل 5/26 درصد مساحت كشور است و مراتع فقير كويري 16 ميليون هكتار برآورد مي‌شود كه از اين مقدار 12 ميليون هكتار شنزار است كه 5 ميليون هكتار از آن شنهاي روان و فعال است.

وضعيت بيابانزايي در استان كرمان‌

بحرانهاي ناشي از بلاياي طبيعي به ويژه خشكسالي از مهمترين حوادثي است كه همواره خسارات هنگفتي را به عرصه‌هاي منابع طبيعي وارد مي‌آورد.

در چند ساله اخير استان كرمان كمترين ميزان نزولات جوي را حداقل در يك دوره سي ساله داشته است و اين موضوع باعث شده است تا توليد مراتع استان به شدت كاهش و عرصه‌هاي شنزار و بيابان توسعه يابد. كه از پيامدهاي آن مي‌توان به انهدام اراضي حاصلخيز، از بين رفتن پوشش گياهي، كاهش توليد مواد غذايي، مهاجرت و دست شستن از هويتهاي فرهنگي، تهديد حيات وحش، احتمال بروز سيل و توفانهاي گرد و خاك و آلودگي هوا تا خسارات سنگين بر تاسيسات اجتماعي و اقتصادي منطقه، بيماريهاي چشمي و تنفسي، افزايش حوادث رانندگي در منطقه، افت شديد عرصه‌هاي جنگلي و محدوديت بهره‌برداري از گونه‌هاي فرعي جنگلي در اكثر نقاط استان اشاره كرد.‌

از مجموع مساحت 2/18 ميليون هكتاري استان، مساحتي بالغ بر 2/4 ميليون هكتار به عنوان مناطق تحت تاثير فرسايش بادي در 16 منطقه شناسايي شده است كه از اين مساحت 676234 هكتار با عنوان كانون‌هاي بحراني فرسايش بادي است كه همه ساله خساراتي بر مناطق مسكوني، زمين‌هاي كشاورزي، جاده‌هاي مواصلاتي، تاسيسات صنعتي و... وارد مي‌آورد.

عوامل بيابانزائي‌

بيابانزايي پديده‌اي است ويژه مناطق خشك و نيمه خشك تا نيمه مرطوب و مشخصه بارز اين پديده و نابودي پوشش گياهي است و نقش انسان در بروز اين پديده و تخريب منابع در صدر قرار دارد. انسان از طريق اعمال چراي مفرط، بوته‌كني، قطع درختان و درختچه‌ها، آبياري غلط، رعايت نكردن موازين علمي در شخم زمين و خشكسالي دهه اخير، تاثير مهمي در سرعت بخشيدن به روند بيابانزايي استان داشته است بطوريكه خسارات وارده در بخش جنگل %39 و در بخش مرتع و توليد علوفه مراتع %46 برآورد شده است.

خسارات در اين دو بخش در ساير بخشهاي توليدي و فرآوري محصولات جنگلي و دامي نيز تاثير قابل ملاحظه‌اي گذاشته است.

در ايران نخستين گام براي بيابانزدايي در سال 1318 با تاسيس اداره جنگلها در سازمان غله برداشته شد و مهمترين اقدام جدي پس از تشكيل كميته حفاظت آب و خاك به دستور وزير وقت در سال 1337 انجام شد و در سال 1338 برنامه تحقيقاتي در سطح 10 هكتار در خوزستان به اجرا درآمد و از سال 1344 فعاليتهاي بيابانزدايي در جنوب سبزوار در سطح 100 هكتار آغاز شد. كسب نتايج چشمگير اجراي طرحهاي تثبيت شن و بيابانزدايي سبب شد تا اين طرح با سرعت در ساير مناطق بياباني و شنزار كشور توسعه يابد.

عمليات بيابانزدايي در استان كرمان بصورت مكانيكي و بيولوژيكي از سال 1345 با نهالكاري و بذرپاشي در اطراف فرودگاه كرمان شروع شد و از سال 1360 با وارد شدن مالچهاي نفتي به منطقه و پروژه‌هاي آبي و خاكي با روند رو به رشد ادامه يافت. شاخص‌ترين پروژه‌هاي انجام شده در اين عمليات عبارتند از:

مالچ‌پاشي: اين پروژه به منظور تثبيت و جلوگيري از هجوم شن‌هاي روان به اماكن مسكوني، زمين‌هاي كشاورزي، تاسيسات صنعتي، راههاي مواصلاتي و... و همچنين استقرار پوشش گياهي در شنزارهاي مناطق نرماشير و شهداد از سال 1360 شروع شد و هم‌اكنون نيز تداوم دارد. اين پروژه در سطحي معادل 27062 هكتار انجام شده است.

نهالكاري: يكي از اهداف اصلي و مهم سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري كشور استقرار و افزايش و نگهداري پوشش گياهي است. اين اداره با اجراي اين پروژه از سال 1345 در اراضي بياباني استان با گونه‌هاي مقاوم و سازگار همچون انواع گز، تاغ، كهور، اسكنبيل و... توانسته نقش مهمي در تثبيت شن‌هاي روان، افزايش پوشش گياهي و استقرار گونه‌هاي سازگار در منطقه ايفا كند. حجم عمليات سطحي معادل 189953 هكتار را شامل مي‌شود.

كنترل هرز آب: اين پروژه از سال 1381 در استان به اجرا درآمد و تاكنون سطحي معادل 22892 هكتار را در برگرفته است. از اقداما مهم اجراي آن مي‌توان به جلوگيري از هدر رفتن روان آبهاي حاصل از بارندگي‌ها، افزايش رطوبت سطحي خاك، استقرار و افزايش پوشش گياهي منطقه، جلوگيري از خاكشويي و هدر رفت مواد آلي خاك (فرسايش خاكي) اشاره كرد.

بادشكن بيولوژيك: اين پروژه از سال 1380 به منظور جلوگيري از حركت شنهاي روان به اراضي كشاورزي و بالتبع افزايش راندمان محصول در اطراف زمين‌هاي كشاورزي با مشاركت مالكان در حال اجرا است. حجم عمليات اين پروژه در سطح استان 1311 كيلومتر است.

اجراي اين پروژه‌ها علاوه بر اثرات زيست محيطي در شادابي و افزايش اميد به زندگي و اشتغال موقت ساكنين منطقه نقش مهمي داشته است.

دوشنبه 3 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 351]