بررسي واژه «احقاف» در آخرين شماره «صحيفه مبين»

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بررسي واژه «احقاف» در آخرين شماره «صحيفه مبين»
گروه انديشه: مقاله «احقاف، نمونه‌اي از افزايش وضوح در روند تاريخي تفسير»، نوشته «احمد پاكتچي» در آخرين شماره فصل‌نامه «صحيفه مبين» منتشر شده است.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، واژه‌ها يا نامه‌هاي ذكر شده در قرآن كريم، در دوره‌هاي مختلف تاريخي، در مقام تعيين مرجع از وضوح بيشتر يا كمتري برخوردار باشند. به عنوان مبنايي كلي در رويارويي با متون، انتظار بدوي آن است كه برخي از واژه‌ها يا نام‌هاي ياد شده در قرآن كريم كه در صدر اسلام داراي مرجعي واضح بوده‌اند، به تدريج با دور شدن از آن عصر، با ابهام در مرجع‌يابي مواجه شده باشند.

به زعم نگارنده، هيچ بعيد نيست كه صحابه و تابعين درباره تعيين معناي يك واژه يا مسماي يك نام آگاه بوده باشند، اما به تدريج با دور شدن از عصر آغازين، با از دست رفتن بافت پيرامتني از وضوح واژه يا نام كاسته شده باشد. آن‌چه دور از انتظار مي‌نمايد، حالت وارونه است؛ يعني واژه‌اي يا نامي در عصر آغازين اسلام، با ابهام در مرجع‌يابي روبه‌رو بوده باشد و در زماني متأخر، درباره مرجع آن وضوح احساس شود.

استاديار دانشگاه امام صادق(ع) مي‌نويسد: به نظر مي‌رسد كه اين افزايش وضوح درباره واژه «احقاف» روي داده باشد. نزد نخستين مفسران، درباره احقاف ديدگاه‌ها دور از وضوح و پر اختلاف است، در حالي‌كه در سده‌هاي بعدي بر وضوح اين نام افزوده شده و از احساس ابهام درباره مرجع آن كاسته شده است. بر اين پايه، مطالعه احقاف، مي‌تواند زمينه دست‌يابي به شاخص مناسبي براي مطالعه چنين رخدادي در روند تاريخي تفسير باشد.

در بخشي از اين جستار در رابطه با مرجع احقاف نزد مفسران متقدم، مي‌نويسد: مروري بر اقوال و آثار تفسيري حكايت از آن دارد كه در عصر صحابه و تابعين ـ دسته كم آن‌گونه كه در منابع روايي بازتاب يافته ـ در تعيين مرجع احقاف ابهام و اختلاف نظري جدي وجود داشته است. نخستين مفسر كه تفسيري در خصوص احقاف از او نقل شده، ابن‌عباس از صحابه است، اما به شماره اقوال مفسران پسين در باب احقاف، اقوال منتسب به ابن‌عباس وجود دارد. در يكي از اقوال منقول از وي، احقاف اشاره به يك وادي ميان عمان و سرزمين «مهره» دانسته شده است.

پاكتچي در رابطه با مرجع احقاف در اخبار و قصص معتقد است كه: در آثار مورخان و اهل اخبار، با وجود پرداخت گسترده به داستان قوم عاد، بر خلاف انتظار كمتر پرداختي به موضوع احقاف ديده مي‌شود. در سخني منقول از «وهب‌بن‌منبه» در خلال داستان قوم عاد، گفته مي‌شود آن‌گاه كه خداوند بر هلاك آن‌ها اراده كرد، ريگ‌هايي انباشت تا آن‌كه عظيم‌تر از كوه شدند... آن‌گاه هود(ع) آنان را بيم داد كه اگر ايمان نياوريد اين ريگ‌هاي انباشته مبدل به عذابي بر شما خواهند شد.

وي مي‌نويسد: اين عبارت به نوعي تفسير آيه قرآن كريم درباره انذار هود(ع) «بالاحقاف» است و نشان مي‌دهد كه وهب احقاف را تنها داراي ارزش واژگاني و ظاهرا به معناي «ريگ انباشته» مي‌دانسته، بدون آن‌كه آن را به مرجعي جغرافيايي بازگرداند.

وي در رابطه با اين موضوع كه مرجع احقاف در منابع جغرافيايي چه جايي است مي‌‌نويسد: نخستين منابع جغرافياي اسلامي كه در سده 3 قمري، يادي از احقاف به ميان نياورده‌اند، به طوري كه نامي از آن در نوشته‌هاي اين سده از جمله آثار «يعقوبي» و «ابن‌رسته» ديده نمي‌شود. اين خود تأييدي ضمني بر اين نكته است كه احقاف نزد آنان جاي نام شناخته شده‌اي نبوده است.

وي در بخش پاياني اين نوشتار اين‌گونه نتيجه مي‌گيرد كه: بايد گفت كم آشنا بودن احقاف به عنوان واژه، در طي سه سده نخستين، عالمان مسلمان را دچار اختلاف نظر كرده است. به نظر مي‌رسد شايسته‌ترين قول، گرفتن احقاف به معناي كوهستان از حيث لغوي، و تعيين مكان احقاف عاد در همان سرزمين ثمود در شمال حجاز و نزديك شام است، قولي كه برآيند سخن مجاهد و ضحاك از مفسران متقدم و يكي از دو قول اصلي منقول از ابن‌عباس است.

آخرين شماره از فصل‌نامه «صحيفه مبين» به صاحب امتيازي معاونت فرهنگي دانشگاه آزاد اسلامي، مدير مسئولي دكتر «محمدمهدي مظاهري» و سر دبيري دكتر «سيدبابك فرزانه» روانه بازار نشر شده است.
شنبه 1 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 341]