گرما و سرما در ساختمان هاى شهرى

واضح آرشیو وب فارسی:ايتنا: گرما و سرما در ساختمان هاى شهرى
اميد محمد رشيدىمدت ها است كه نگاه بيشتر مهندسان و محققان به تصحيح روش هاى طراحى ساختمان (تك بنا) معطوف شده است، اگرچه اين امر بسيار ارزشمند است اما نبايد فراموش كرد كه در كنار هرگونه جزئى نگرى بايد نگاهى نيز به كليت ها داشت. به بيان ديگر بايد توجه داشت علاوه بر آنكه مى بايست هر يك از بناها و ساختمان ها (به تنهايى) به گونه اى طراحى و اجرا شوند كه كمترين ميزان اتلاف انرژى را داشته باشند (يا اصولاً اتلاف انرژى نداشته باشند) بايد به خاطر داشت كه قرارگيرى ساختمان ها در كنار يكديگر نيز در اين راستا باشد. در واقع شهرسازى و ضوابط مربوط به آن نيز بايد در خدمت اين هدف باشد (يا حداقل تأثير سوء نداشته باشد).به بيان ديگر رواج ساخت و ساز بر مبناى طراحى هماهنگ با اقليم، زمانى مى تواند بر كاهش اتلاف انرژى تأثير داشته باشد كه زمينه و بستر آن در كالبد شهر فراهم گردد، چرا كه از سويى درصد قابل توجهى از جمعيت در شهرهاى بزرگ و كلان شهرها سكونت دارند يا به كار مشغولند و از سويى ديگر بيشترين درصد ساخت و سازها نيز در شهرها انجام مى شود و به تبع اين امر بخش زيادى از معضل اتلاف انرژى در ساختمان ها نيز مرتبط با مسئله اسكان در شهر و شهرنشينى است. در مجموع برخى از مسائل شهرسازى كه تأثيرات نامطلوبى بر نحوه ساخت و ساز ساختمان ها در شهر داشته و موجب افزايش اتلاف انرژى شده، در زير مى آيد:* ناهمگونى ارتفاع ساختمان هاى همجوارهرگاه سخن از قوانين شهرسازى به ميان مى آيد، مباحث و معضلاتى همچون ناهمگونى ارتفاع ساختمان ها مطرح و بلافاصله مسائل زيبايى شناسى شهر به چالش كشيده مى شود و ابعاد ديگر مسئله، از جمله تأثير سوء اين ناهماهنگى بر افزايش اتلاف انرژى ساختمان ها ناديده گرفته مى شود.براى توضيح اين مطلب، يادآورى قوانين ترموديناميك در علم فيزيك مفيد به نظر مى رسد. قانون دوم ترموديناميك به سادگى نحوه انتقال گرما در اجسام را شرح مى دهد: «در طبيعت بر اثر همجوارى دو جسم سرد و گرم، تبادل حرارتى بين اين دو صورت مى گيرد و گرما از جسم گرم تر به ديگرى منتقل مى شود و اين تبادل تا زمانى كه دماى هر دو جسم به حالت ميانگين برسد، ادامه مى يابد. سرعت اين تبادل متناسب با خصوصيات ماده تشكيل دهنده هر يك از دو جسم است. انرژى گرمايى مى تواند به كمك مولكول ها در فرآيند رسانايى و همرفتى و يا بدون كمك آنها از طريق تابش منتقل شود و به رغم آنكه اين مطلب از قوانين قابل درك طبيعت است، اما جاى تعجب دارد كه چرا چنين مسئله اى در نحوه ساخت و ساز شهرها ناديده گرفته مى شود. مسئله ديگر اينكه ناهمگونى ارتفاع ساختمان هاى همجوار در نحوه قرارگيرى واحدهاى همسايه موجب اتلاف انرژى در ساختمان ها مى شود، بى نظمى ارتفاع ساختمان هايى كه در يك رديف و در يك بلوك شهرى ساخته مى شوند، سبب مى شود حجم كلى برخى از ساختمان ها در شرايطى قرار گيرد كه بخشى از ساختمان از دو طرف و بخشى نيز از چهار طرف در تبادل حرارتى قرار گيرد به اين ترتيب، حجم كلى يك ساختمان به دو بخش با دماى بيشتر و كمتر تقسيم مى شود و در اين شرايط است كه به طور طبيعى انتقال حرارت از فضاى گرم تر به فضاى سردتر اتفاق مى افتد.*تناسب ارتفاع ساختمان با عرض گذربى شك يكى از مسائل مهم در طراحى هاى همساز با اقليم براى استفاده بهينه از حرارت خورشيد در ايجاد آسايش درون ساختمان ها، دقت در قرارگيرى بازشوها و كنترل جهت آنها نسبت به تابش خورشيد در طول روز و ابعاد سايه بان ها و تناسب آنها است، اما دقت و به كارگيرى اين موارد در طراحى، تنها زمانى نتايج مطلوب را ارائه مى كند كه نحوه قرارگيرى واحد مسكونى در محيط پيرامون، امكان استفاده از اين انرژى را ميسر سازد. به بيان ديگر در شهرهاى بزرگ (كه اتفاقاً بيشترين معضلات اتلاف انرژى را دارند) فواصل ميان واحدهاى مسكونى و ساختمان هاى دو طرف يك گذر مطلوب نيست، به اين معنا كه معمولاً عرض گذر، كوچه يا خيابان با ميزان ارتفاع ساختمان تناسب لازم را ندارد و يكى از پيامدهاى منفى اين مسئله، عدم ايجاد بستر و زمينه مناسب براى استفاده از نور طبيعى روز و حرارت ناشى از تابش خورشيد در طبقات نخستين و پائين تر ساختمان ها است. در واقع عرض كم گذر، كوچه يا خيابان نسبت به ارتفاع ساختمان ها موجب مى شود پيكره يك ساختمان بر ساختمان مقابل سايه افكند.البته تاكنون هرگاه بحث تناسب عرض گذر و ارتفاع ساختمان هاى اطراف در شهرها مطرح شده است، همواره مسئله ديد ناظر و پرسپكتيو خيابان يا معضل مشرف بودن ناشى از فواصل ميان بازشوهاى روبه رو به يكديگر و مواردى مشابه اين مطرح بوده است اما بايد دقت داشت كه در نظر گرفتن اين مسئله مهم در قوانين ساخت و ساز شهرى، تأثير مستقيمى بر استفاده بهينه از انرژى حرارتى خورشيد براى ايجاد آسايش و گرماى مطلوب در يك واحد ساختمانى دارد.* خصوصيات متضاد نماهاتوجه نداشتن به برخى مسائل اصولى و فنى موجب مى شود كه گاه شاهد پديده هاى غيراصولى در احداث ساختمان ها باشيم، به طور مثال در شهر تهران به علت شرايط اقليمى اين شهر، جهت قرارگيرى ساختمان ها به صورت شمالى - جنوبى است، به طورى كه ساختمان هاى همجوار در جهت شرق يا غرب ساختمان قرار مى گيرند. بنابراين از نظر صرفه اقتصادى، مجريان ساختمان معمولاً نماى شمالى و نماى جنوبى ساختمان را با نوعى مصالح (همچون سنگ، آجر و...) و متفاوت با مصالح نماى غربى و شرقى (سيمان و...) اجرا مى كنند. اين مسئله علاوه بر آنكه پيامدهاى منفى از نظر بصرى و مباحث زيبايى شناسى شهر را دربردارد، موجب مى شود تبادل حرارتى ساختمان با فضاى پيرامون از دو وجه غربى و شرقى و دو جهت شمالى و جنوبى متفاوت و متغير باشد و ميزان اتلاف انرژى بيشتر شود. به طور مثال زمانى كه در دو نماى شمالى و جنوبى ساختمان، مصالحى چون سنگ گرانيت با زمينه رنگى روشن به كار مى رود اما در نماى شرقى و غربى از سيمان استفاده مى شود، از آنجا كه اين دو مصالح خصوصيات متفاوتى دارند (از نظر ميزان انعكاس نور خورشيد يا جذب آن) تعادل حرارتى فضاى ساختمان دگرگون و موجب افزايش اتلاف انرژى مى شود.* قوانين شهرسازى و اقليم هاى گوناگونيادآورى تشابه ظاهرى كالبد شهرهاى معاصر ايران كه در اقليم هاى گوناگون قرار گرفته اند، شايد مبحثى تكرارى به نظر آيد اما واقعيتى است كه تبعات منفى بسيارى دارد و اين امر ناشى از عدم توجه كافى در تدوين قوانين جامع شهرسازى با اقليم هاى متفاوت است. به بيان ديگر قوانين ساخت و ساز در كلانشهرها و شهرهاى بزرگ ايران از جمله تهران، اصفهان، مشهد، شيراز، تبريز، بندرعباس و... يكسان است (البته تفاوت هاى اندكى با يكديگر دارند) و اين در حالى است كه اين شهرها شرايط اقليمى بسيار متفاوتى نسبت به يكديگر دارند.* دانشجوى رشته معمارى
شنبه 25 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايتنا]

[مشاهده در: www.itna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 863]