ترسيم عرفان و عدالت خواهي هويت هنر ايراني است مروري ديگر بر آراي امام درباره هنر

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: ترسيم عرفان و عدالت خواهي هويت هنر ايراني است مروري ديگر بر آراي امام درباره هنر
آرش فهيممنبع راه يابيهنر، در جامعه امروز ايران، به دنبال مسيرهاي تازه اي براي يافتن جايگاه مستحق خود است. بدون شك دست يابي به اين جايگاه بدون درنظر گرفتن مباني و چارچوب هاي مشخص، راه به جايي نمي برد. اگر جرقه هايي هم زده شود، به خاطر نبودن بستر و جريان مناسب، در محاق مي ماند و شعله نمي گيرد، تا به نور تبديل شود و روشنايي بخشد.هنر امروز ايران، اگر قصد دارد كه جدي گرفته شود و در فرايند تاريخي و اجتماعي كشورمان براي گذر از موانع و گردنه هاي پيش رو براي رسيدن به فردايي ديگر، نقش خود را به خوبي ايفا كند، نياز به بازيابي هويت دارد. هنر بي هويت، هنر بي شخصيت است و هنر بي شخصيت، جامعه بي هويت را پرورش مي دهد. اما چه مباني، آبشخورها، سمت و سوها و گرايش هايي براي اين هنر نياز است؟ بايد به كجا رجوع كرد تا راه را از بي راه تشخيص داد؟مانع ترين و جامع ترين و در عين حال كاربردي ترين منبع راه يابي و راهنمايي، شخصيت، آرا، گفتارها، نوشتارها و عملكرد رهبر كبير انقلاب اسلامي است. عده اي عادت دارند كه معمولاً براي مزين نمودن يا اعتبار بخشيدن به حرف ها و نوشته هايشان، به امام رجوع مي كنند. در خلال طرح يك مسئله يا تحليل يك موضوع، عباراتي هم به نقل از امام مي آورند. اما درمورد هنر كاملاً متفاوت است. چون امام خميني(ره) خود يك هنرمند بودند و به خوبي بر زواياي مختلف آن و همچنين آنچه كه بر هنرمندان مي رفت اشراف داشتند. فتاوي دوران رهبري پر بركتشان درمورد مسائل مبتلابه هنر آن زمان، به خوبي گوياي اين نكته است. امام يك انسان كامل بود كه از نيك و بد انسان به خوبي اطلاع داشت و به همين خاطر نسبت ميان هنر و انسان را مي شناختند. امام يك فقيه بزرگ و دانشمند بودند. پس نسبت بين فقه و شرعيات و هنر را كاملاً درك مي كردند. از تمام اين ها گذشته، امام يك سياستمدار و استراتژيست توانمند بودند كه توانستند پس از قرن ها، اسلام را مجدداً احيا نموده و اولين انقلاب ديني عصر جديد را رقم بزنند. امام مصلحت هنر و نقش آن در شرايط خاص اجتماعي و سياسي را نيز مي دانستند. پس گام اول براي بازيابي هويت هنر آينده براي آينده ايران، بازانديشي در انديشه هاي هنري امام خميني است.نگاه راهبردي به هنرهنر و ادبيات، از عناصر اصلي و بسيار مهم فرهنگ هستند و براي اصلاح و هويت بخشي به آن ها ابتدا بايد به وضع فرهنگ رسيدگي شود. ايران، براي ترسيم فردايي روشن براي خود، نياز اساسي به مهندسي فرهنگي و برطرف كردن چالش هاي خود در اين زمينه دارد. به لطف تأكيدات به جاي رهبر معظم انقلاب اسلامي مبني بر توجه به فرهنگ و رفع مظلوميت از آن، ديگر بهانه اي براي اهميت قائل نشدن به فرهنگ باقي نمانده است.توجه به فرهنگ هم يكي از روش هاي امام است. بنيانگذار جمهوري اسلامي نگاهي محوري و راهبردي به فرهنگ داشتند و آن را وراي آنچه كه بسياري تحت عنوان فرهنگ مي پندارند، مي پنداشتند. همچنانكه فرموده بودند: «بي شك بالاترين و والاترين عنصري كه در موجوديت هر جامعه دخالت اساسي دارد، فرهنگ آن جامعه است. اساساً فرهنگ هر جامعه، هويت و موجوديت آن جامعه را تشكيل مي دهد و با انحراف فرهنگ، هرچند جامعه از بعد هاي اقتصادي، سياسي، صنعتي و نظامي قدرتمند و قوي باشد ولي پوچ و پوك و ميان تهي است.»1امام خميني(ره) فرهنگ را يكي از منافذ نفوذ و تحميل سياست هاي استعمار و استكبار عليه جوامع مي دانستند و مي فرمايند: «اگر فرهنگ جامعه اي وابسته و مرتزق از فرهنگ غرب باشد ناچار ديگر ابعاد آن جامعه به جانب مخالف گرايش پيدا مي كند و بالاخره مستهلك مي شود و موجوديت خود را در تمام ابعاد از دست مي دهد.»2 و در جاي ديگر فرموده اند: «فرهنگ مسموم استعمار تا اعماق قصبات و دهات ممالك اسلامي رخنه كرده و فرهنگ قرآن را عقب زده و نوباوگان ما را فوج فوج در خدمت بيگانگان و مستعمرين درمي آورد و هر روز با نغمه تازه، با اسامي فريبنده، جوانان ما را منحرف مي كند.»3امام خميني يكي از مهم ترين وظيفه هاي اهالي فرهنگ، هنر و ادب را رسيدن به فرهنگ بومي و اصيل جامعه معرفي نموده بودند: «آن چيزي كه وظيفه همه ما مسلمين است، وظيفه علماي اسلام است، وظيفه دانشمندان مسلمين است، وظيفه نويسندگان و گويندگان در بين طبقات مسلمين است. اين است كه هشدار بدهند به اين ممالك اسلامي كه ما خودمان فرهنگ داريم، ما خودمان فرهنگ غني داريم، فرهنگ ما طوري بوده است كه فرهنگ ما صادر شده است به خارج و آن ها گرفتند از ما»4هنر؛ جهاد براي عدالتيكي از مسائل مهم در جامعه شناسي هنر تأثيرگذاري هنر بر جامعه و تأثيرپذيري هنر از جامعه است. عده اي معتقدند كه هنر يك نهاد اجتماعي است كه ارتباط بسيار زيادي با ساير نهادها، ساختارها و عناصر يك جامعه دارد. به همين دليل، گرايش آثار هنري به يك سمت خاص، ساير اجزاي جامعه را هم به آن سمت سوق مي دهد. مثلاً معتقدند كه خلق مستمر آثار هنري در زمينه اعتراض و افشاگري عليه يك حكومت، منجر به برانگيختن مردم و فراهم شدن انقلاب مي شود.اما عده اي ديگر هنر را تابع جامعه مي دانند. هنر در اين ديدگاه كه طرفداران بيشتري دارد، بازتاب و آينه جريانات فعال در جامعه است. به عنوان نمونه، با حادث شدن جنگ تحميلي عراق عليه ايران و مقاومت مردم كشورمان، ژانرها و گونه هاي جديد هنري با عنوان دفاع مقدس به وجود آمدند. با جريان يافتن بخش عظيمي از جامعه ايران به عنوان ايثارگر و پديد آمدن مفاهيمي چون شهادت و ايثار و فداكاري، آثار هنري خاصي كه به بازنمايي اين مفاهيم مي پرداخت به وجود آمدند.اما امام خميني(ره) بيشتر بر نقش اثرگذاري هنر بر جامعه تأكيد داشتند. گويي آينده را مي ديدند و از هنر براي نبرد با جريانات منفي آينده استمداد مي طلبيدند. شاهد مثال پيام تاريخي امام به هنرمندان در واپسين سال هاي حيات درخشانشان بود. اين پيام كه مي توان آن را مانيفست (بيانيه) هنر انقلاب اسلامي دانست، نگاهي كاملاً ستيزنده و جهادگر به هنر داشت كه موظف به مبارزه با استكبار خارجي و داخلي بوده است. در بخش هايي از اين پيام امام تصريح نمودند كه: «هنري زيبا و پاك است كه كوبنده سرمايه داري مدرن و كمونيسم خون آشام و نابودكننده اسلام رفاه و تجمل، اسلام التقاط، اسلام سازش و فرومايگي، اسلام مرفهين بي درد و در يك كلمه اسلام آمريكايي باشد.»5هنر در مكتب امام، نه زينتي در كاخ اشراف و نه افيوني در دست روشنفكران ضدمردمي و برج عاج نشين است. هنر در اين مكتب، به شدت مردمي و كاربردي است. هنري كه توهم و تسكين درد نيست، بلكه واقعيتي است كه براي درمان دردهاي انسان خلق مي شود. امام در ادامه پيام خود به هنرمندان تأكيد كرده اند: «هنر در مدرسه عشق، نشان دهنده نقاط كور و مبهم معضلات اجتماعي، اقتصادي، سياسي و نظامي است. هنر در عرفان اسلامي ترسيم روشن عدالت و شرافت و انصاف و تجسم تلخكامي گرسنگان مغضوب قدرت و پول است. هنر در جايگاه واقعي خود تصوير زالوصفتاني است كه از مكيدن خون فرهنگ اصيل اسلامي، فرهنگ عدالت و صفا لذت مي برند.»6حضور جهاني هنريكي از مسائل امروز كشور ما تنش هاي جهاني و بين المللي است. اين تنش ها از عالم سياست به وادي هنر هم كشيده شده است. به طوري كه همواره شاهد سوءاستفاده قدرت هاي سلطه گر جهاني از رسانه ها و آثار هنري بوده ايم. نمونه اش ساخت فيلم هاي ضداسلامي و ضدايراني، چاپ كاريكاتورهاي موهن در نشريات غربي، خلق رمان ها و داستان هاي مهاجم به ارزش هاي اسلامي و اجراي تئاترها و موسيقي هايي در اين زمينه است كه هر روز شاهد وقوعشان هستيم كه نياز به برنامه ريزي و مقابله به مثل در اين زمينه نيز وجود دارد.يكي ديگر از آرمان هاي حضرت امام در زمينه هنر، حضور جهاني و بين المللي آن است. در اين چارچوب، هنر مكلف است كه در عرصه جهاني نيز حضوري فعال و حق طلبانه داشته باشد. امام در بخش ديگري از پيام تاريخي خود به هنرمندان فرموده اند: «تنها به هنري بايد پرداخت كه راه ستيز با جهان خواران شرق و غرب و در راس آنان آمريكا و شوروي (سابق) را بياموزد. هنرمندان ما تنها زماني مي توانند بي دغدغه كوله بار مسئوليت و امانتشان را زمين بگذارند كه مطمئن باشند مردمشان بدون اتكا به غير، تنها و تنها در چارچوب مكتبشان به حيات جاويدان رسيده اند و هنرمندان ما در جبهه هاي دفاع مقدسمان اين گونه بودند، تا به ملأ اعلا شتافتند و براي خدا و عزت و سعادت مردمشان جنگيدند و در راه پيروزي اسلام عزيز، تمام مدعيان هنر بي درد را رسوا نمودند.»7هنر ديني و ضددينييكي از دغدغه هاي فرهنگي كشور ما، دست يابي به هنر ديني و به جريان انداختن آن در جامعه بوده است. طي سه دهه انقلاب اسلامي، آثار بسياري در رشته هاي مختلف هنري به نام دين ساخته و عرضه شده اند. اخيرا هم كه هنر ماورايي و معناگرا باب شده است. اما اين آثار به اصطلاح ديني تا چه حد از نگاه حضرت امام در خدمت انقلاب و مردم كشورمان هستند؟ امام در اين زمينه فرموده اند: «تنها هنري مورد قبول قرآن است كه صيقل دهنده اسلام ناب محمدي(ص)، اسلام ائمه هدي(ع)، اسلام فقراي دردمند، اسلام پابرهنگان، اسلام تازيانه خوردگان تلخ و شرم آور محروميت ها باشد.»8با اين تعريف حضرت امام كه تاكيد كرده اند «تنها» هنري كه مورد قبول قرآن است... چند درصد از آثار هنري مدعي ديني و معنوي و معناگرا بودن را مي توان مورد قبول قرآن دانست؟ابتذال هنريحضرت امام عمدتا در بيانات خودشان هنر مبتذل را برابر با فحشا دانسته اند. مثلا در تبيين فعاليت هاي فرهنگي و هنري «شاه» فرموده بودند: «اين آدم به واسطه نوكري كه داشته، مراكز فحشا درست كرده، تلويزيونش مركز فحشاست، راديويش بسياريش فحشاست... براي چه سينماي ما مركز فحشاست؟ ما با سينما مخالف نيستم ما با مركز فحشا مخالفيم. سينما يكي از مظاهر تمدن است كه بايد در خدمت اين مردم، در خدمت تربيت اين مردم باشد.»9 مخالفت اصلي امام با آثاري بود كه نقشي تخديركننده، تباه گر و غفلت زا داشته اند. به خصوص در مورد نسل جوان بسيار حساس بودند. اين نوع آثار در اين چارچوب مبتذل محسوب مي شوند. مثلا در جايي فرمودند: «راديو، تلويزيون و مطبوعات و سينماها و تئاترها،از ابزارهاي موثر تباهي و تخدير ملت ها، خصوصا نسل جوان بوده است. در اين صد سال اخير، به ويژه در نيمه دوم آن، چه نقشه هاي بزرگي از اين ابزار، چه در تبليغ ضداسلام و روحانيت خدمتگزار و چه در تبليغ استعمارگران غرب و شرق كشيده شد.»عملياتي نمودن آراي امامبنابراين افق و چشم انداز پيش روي فرهنگ و هنر ايران، براي رسيدن به هويت و يافتن جايگاه جهاني، ترسيم نقشه راه براساس آراي مترقي و متعالي حضرت امام(ره) است. متاسفانه يكي از عادات مديران فرهنگي ما مقايسه وضعيت فرهنگي و هنري زمان خودشان با دوره مديريت قبل از خودشان است. اما الگوي اصلي، آرمان هاي هنري امام خميني(ره) است و مديران فرهنگي و هنري نيز هر روز بايد به مقايسه آنچه كه عمل نموده اند با آنچه مورد انتظار امام بوده است، بپردازند. نكته مهم ديگر اين است كه براي عملياتي نمودن انديشه هاي امام در زمينه هنر بايد وسعت نگاه و همه جانبه نگري ايشان در نظر گرفته شود.امروز اگرچه امام در ميان ما نيست. اما نايب بر حق او هست. انديشه هاي رهبر انقلاب هم در اين زمينه، مي تواند در راستاي آراي امام باشد. آقا هم در زمينه هنر ديني معتقد هستند: «هنر ديني به هيچ وجه به معناي قشري گري و تظاهر رياكارانه ديني نيست. اين هنر لزوما با واژگان ديني به وجود نمي آيد. اي بسا هنري صد درصد ديني باشد، اما در آن از واژگان عرفي و ديني استفاده نشده باشد... هنر ديني «عدالت» را در جامعه به صورت يك ارزش معرفي مي كند. ولو شما هيچ اسمي از دين و هيچ آيه اي از قرآن و هيچ حديثي در باب عدالت در خلال هنرتان نياوريد... شما مي توانيد در باب «عدالت» رساترين سخن را در هنر بياوريد. در اين صورت به هنر ديني توجه كرده ايد.»101 و2-صحيفه نور، جلد 153-صحيفه نور، جلد 14- صحيفه نور، جلد 65، 6 ، 7 و 8- پيام امام به هنرمندان در 87.6.309- بيانات امام خميني در بهشت زهرا(س) در 57.11.1210-سخنان رهبر انقلاب در جمع هنرمندان در مرداد82
چهارشنبه 8 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 283]