تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1836492999
وقف بر«خمسه ي مسترفه»
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
وقف بر«خمسه ي مسترفه» بسياري از سندهاي چون قباله، عقد نامه، فرمان،وصيت نامه و وقف نامه که به عنوان نوشته و مدرک ملکي، هويتي، تفاخري و خانوادگي به طور خصوصي نگهداري مي شود، در شمار منبع ها و شاهدهائي است که در شناخت ويژگيهاي اجتماعي و فرهنگي گذشته سهمي به سزا دارد. گوشه هاي فراواني از ضابطه ها، ارزش ها، سنت ها و جشن هائي را که به مروز زمان با تغييرهاي تدريجي و نامحسوس فرهنگ مادي و غير مادي به دست فراموشي سپرده شده ،در اينگونه سندها مي توان يافت. وقف نامه ها به ويژه شرح «مصرف در آمد موقوفه ها»مي تواند منبع ارزشمندي براي روشنگري اين گوشه هاي تاريک و فراموش شده باشد. وقف کنندگان به عنوان «عمل خير» در آمد موقوفه را براي مصرفهائي منظور مي داشته اند که از نظر ديني و اجتماعي و اخلاقي نياز به آن در جامعه محسوس بوده و براي رفع آن نيازمندي، در آمد ساليانه ي موقوفه،کمکي پايدار بوده باشد. ساختن و تعمير و نگاهداري بناهائي چون مسجد، مدرسه، خانقاه، آب انبار، کتابخانه،کاروانسرا، رصد خانه، گرمابه، بيمارستان، و آسيا از جمله موردهاي وقفي است که پس از سالها و قرنها هنوز بر جاي مانده است. علاوه بر ساختن بناها، واقفان سهمي از در آمد موقوفه را به مصرف هائي چون آزاد کردن اسيران، خوراک و پوشاک به مستمندان و بينوايان، تهيه ي دانه براي کبوتران و پرندگان مهاجر در فصل زمستان، مهماني دادن در عزاداريها و جشن هاي مذهبي و ملي اختصاص مي دادند. با دگرگونيهاي اجتماعي و پيشرفتهاي فني و تکنولوژي، بسياري از موارد مصرف درآمد موقوفه ها کارآئي خود را از دست داده و امروز جوابگوي نيازمنديهايي که مورد نظر واقف بوده است نمي باشد و مي رود که به دست فراموشي سپرده شود. مثلاً« آب انبارها» که در بسياري از شهرها و محله ها «شاهرگ حياتي »به شمار مي رفت و هر روز مردم را کوزه به دست و سبو به دوش از خانه ها به سوي خود مي کشيد، با لوله کشي آب آشاميدني، ديگر کارائي و نقش سودمندي ندارد، و ديگر اين قسمت از وقفنامه ي غازان خان که:«... سبوي و کوزه (اي )که غلامان و کنيزکان و کودکان بشکنند ،متولي اميني را در شهر تبريز نصب گرداند تا هر گاه که آن جماعت آب کشند و سبوي ايشان بشکند و از خداوندگان بترسند،تحقيق کرده، ايشان را آن اين عوض دهد» نمي تواند موردي داشته باشد و در آينده اي نه چندان دور معني و مفهوم واژگان آب انبار« سبو»،« کوزه »و شايد «غلام و کنيز» را بايستي تنها در لغت نامه ها و فرهنگ ها جستجو کنند و شکل آن ها را در موزه ها ببينند. توجه به سير تحولي نيازمنديهاي اجتماعي از نظر واقفان معاصر دور نبوده و در وقفنامه ي افشار آمده: ... در آمد بايد صرف ترجمه و تأليف و چاپ کتب و رسالات و کمک به محله گردد که هدفش «تعميم زبان فارسي و تحکيم وحدت ملي است». تنوع و فراواني موردها و زمينه هاي اجتماعي و فرهنگي و عاطفي مصرف در آمد موقوفه ها که از نظر محققان و پژوهشگران دور نمانده است، در خور تحليل و پژوهشي مفصل با مجالي بيشتر و سندهايي فراوان تر است .در اين مقوله -براي احتراز از اطاله ي کلام- تنها به بحث درباره وقفنامه ي حاضر مي پردازيم. اين موقوفه که در منطقه کاشان و شامل يک دانگ و نيم از شش دانگ قنات مزرعه قاسم آباد، از مزارع استرک با جميع باغات و اشجار و اراضي و مجاري و منضمات و متفرعات و آبار و انهار و قلعه و حصار و استلخ (استخر) و اراضي بائره و دائره است در سال 1311 هجري قمري(1268 هجري شمسي ) بوسطه ي آقا محمد ولد محمد حسن استرکي وقف شده است. واقف مقرر داشته که «منافع وقف همه ساله در برگزاري دو نوع« مراسم» مصرف خود که يکي از آن دو جنبه ي ديني (شيعي ) و ديگري جنبه ي ملي و باستاني دارد و به ترتيب عبارت است از : 1-پانزده هزار از منافع او را (آنرا) همه ساله به مصرف و روضه خاني (خواني) از اول ماه رمضان الاآخر در مسجد جامع استرک برسانند. برگزاري مراسم «روضه خواني» از جمله شرط ها و موردهاي مصرف بيشترين وقفنامه است، بدين معني که اگر موقوفه جهت تعمير و نگهداري حمام يا آب انبار هم بوده ،واقف شيعي مذهب سهمي از درآمد آن را به «روضه خواني» اختصاص داده است. در وقفنامه ها مقدار روزها يا شبهاي روضه خواني و زمان عزاداري (که معمولاً ماههاي محرم و صفر و رمضان است) و مکان مراسم (مسجد، حسينيه يا منزل مسکوني ) به دقت و صراحت معين شده است. اين مراسم بوسيله و زير نظر متولي (که شرايط انتخابش بوسيله ي واقف تصريح شده و معمولاً ارشد فرزندان ذکور است )برگزار مي گردد. درزمان حاضر«سازمان اوقاف» بر اجراي مفاد وقفنامه ها نظارت دارد. 2-... و بقيه ي منافع او را( آنرا) همه ساله برنج ابتياع نموده، از آخر خمسه ي مسترقه به تمام اهالي استرک وضيع و شريف ،ذکور و اناث، صغير و کبير بالسويه برسانند. اين قسمت از مصرف در آمد وقف که يکي از جشن هاي کهن ايراني اختصاص يافته موردي نادر و درخور توجه است. «خمسه ي مسترقه»1 يا «پنجه» يا «بهيزيک»2 يا «پي تک»3 که به نامهاي ديگري نيز ناميده مي شد4 عبارت از پنج روزي است که در گاه شماري ايران قديم به دوازده ماه افزوده مي شد، بدين معني که:... هر يک از ماههاي فارسي سي روز است، و سال حقيقي سيصد و شصت و پنج روز است .پارسيان پنج روز ديگر را ايام مسروقه يا مسترقه مي نامند، زيرا که در شمار هيچ يک از شهور حساب نمي شود. پارسيان اين پنجه دزديده شده را ميان آبانماه و آذرماه قرار دادند (...) و خوارزميان ايام خمسه ي زائده را به آخر سال خويش ملحق کردند و ابتداي سال را از روز ششم فروردين که خرداد 5روز باشد مي گرفتند.» 6 ايرانيان اين پنج روز را که در شمار روزهاي دوازده ماهه سال نبود ،جشن مي گرفتند و به شادي و شوخي برگزار مي کردند و از جمله شوخي ها اين بود که براي اين پنج روز حاکمي را بر مي گزيدند که دستورهاي شگفت و خنده آور مي داد، حکم اين حاکم و امير روان بود و مردم دستورهاي او را اجرا مي کردند و در پايان جشن او فرار مي کرد و مردم بجستجوي او پرداخته و اگر بر او دست مي يافتند، به آزار و اذيتش مي پرداختند و اين فرار و جستجو و آزار نيز جنبه ي شوخي و سرگرمي داشت7. حافظ که بي گمان شاهد اين مراسم بوده، به انتخاب «حاکم مسخره»( مير نوروزي )اشاره مي کند: سخن در پرده مي گويم چوگل از غنچه بيرون آي که بيش از پنج روزي نيست حکم مير نوروزي ابوريحان بيروني درباره ي اين رسم مي نويسد:... آذرماه به روزگار خسروان، اول بهار بوده است و به نخستين روز از دي، از بهر فال مردمي بيامدي کوسه، بر نشسته برخري، و به دست کلاغي گرفته و به بادبيزن، خويشتن بادهمي زدي، و زمستان را وداع همي کردي و از مردمان بدان چيزي يافتي و به زمانه ي ما به شيراز همين کرده اند و ضربيت (خراج) پذيرفته از عامل تا هر چه ستاند، از بامداد تا نيمروز به ضربيت دهد و تا نماز ديگر از بهتر خويشتن ستاند و اگر از پس نماز ديگر بيابندش سيلي خورد از هرکسي. از برگزاري مراسم عاميانه «پنجه »و نيز برگزاري مراسم و جشن هاي عاميانه ي ديگر چون «چهارشنبه سوري »و« سيزده بدر»سند و اطلاع نوشتاري اندکي در دست است. وقفنامه ي حاضر يکي از سندهاي معتبري است که نشان مي دهد در صد سال پيش از مراسم بصورت جشني عمومي که «وضيع و شريف»، ذکور و اناث، صغير و کبير در آن سهيم بودند. در منطقه ي کاشان برگزار مي گرديد. دادن برنج به تمام مردم «بالسويه »نشان مي دهد که واقف با اين «عمل خير» مي خواهد در اين شب جشن که احتمالاً مصادف با شب نوروز بوده همگان بتوانند بهترين غذايي مرسوم را- يعني پلو- تهيه نمايند. (با توجه به اينکه مي دانيم برنج( پلو) در بسياري از شهرهاي ايران- بويژه شهرهاي حاشيه ي کوير –غذائي تشريفاتي بود و تهيه ي آن براي عده ي زيادي از مردم- حتي سالي يک بار- آسان نبود). منظور داشتن سهمي از درآمد وقف به برگزاري آئين ها و جشن هاي کهن ايراني که در عين حال و به اين بهانه کمک و مساعدتي به مردمان تنگدست و نيازمند نيز هست. تنها به اين وقفنامه منحصر نمي شود. موردها و وقفنامه هاي ديگري را نيز سراغ داريم: مرحوم حاجي شفيع ابريشمي زنجاني، قسمت مهمي از ثروت خود را وقف کرد تا از عوايد آن قنات مريضخانه، دبستان، پل و حمام احداث شود و هر سال شبهاي عيد نوروز پنجاه دست لباس دخترانه و پنجاه دست لباس پسرانه، همراه کفش و جوراب از عوايد موقوفه تهيه و به اطفال يتيم تحويل شود و در چهارشنبه سوري هر سال به يکصد خانواده ي مستحق و آبرومند زنجان که قادر به سؤال وتکدي نيستند پول نقد داده شود. نيز در وقفنامه ي ربع رشبدي آمده که:« در شبهاي متبرکه و شب رغايت و شب برات و شب نوروز که در اين شبها، هر شب شش شمع بنهند که وزن هر يک شش من باشد به تخمين (...) و جهت روز نوروز بيرون را تب يومي (صد من نان و صد کاسه آش)، چون در اين روز وجه صدقه زيادت است صد من نان و پنجاه و هشت دينار دانگ تسوئي نقد، اضافه شود.» با تغيير تقويم و رواج تقويم رسمي ايران که به موجب قانون مورخ 11 فروردين 1304 هجري شمسي(1343 هجري قمري و 1925 ميلادي ) برقرار گرديد، روز اول سال، روز اول بهار (روزي که خورشيد بين ظهر روز قبل و ظهر آن روز، از نقطه اعتدال ربيعي مي گذرد) است و شش ماه اول سال هر يک 31 شبانروز و پنج ماه بعد هريک 30 شبانروز و اسفند در سالهاي عادي 29 و درسالهاي کيسه 30 شبانروز مي باشد. با رواج اين تقويم و حذف پنج روزي که بصورت زائد در پايان سال مي آمد، به تدريج مراسم پنجه، به ويژه تعيين «حاکم موقت» و «نوروزي» و بر نشستن کوسه به دست فراموشي سپرده شد. شايد آمدن «حاجي فيروزه ها» در روزهاي پاياني سال با لباس قرمز رنگ و صورت سياه کرده و با رقص و اداهاي خنده آور، در بازار و خيابان و پول گرفتن از مردم – که معمولاً با اکراه و بي ميلي پرداخت نمي شود –نشانه و بازمانده اي از مير نوروزي در مراسم پنجه باشد و نيز پنج روز تعطيل رسمي نوروز، خود نشانه اي ديگر است. 1-به معني پنجه دزديده،وجهه نسيمه يان بدزديده ان است که گويا وزير يکي از پادشاهان حجم حاصل اين نج روز را از تمام ممالک به حساب نمي اورده(لغت نامه ي دهخدا) 2-زردشتيان اين پنج روز را بهزيک مي نامند ومانند سي روز ماه،هر روز نامي دارد که عبارت است از :اهونه دت ،اوشته دت،سپنته مت،و هو خشتر،وهشتوينت. 3-در زبان طبري اين پنج روز را «پي تک»گويندو در نصاب طبري امده شعر:پي تک را بدان خمسه زائده.به ائين هر کس صغير و کبير(به واژ ي طبري،تأليف دکتر صادق کيا،انتشارات دانشگاه تهران،1327پيوست3مراجعه شود) 4-نام هاي ديگر اين پنج روز عبارت است از:فرودگان،فرودجان،اندرگاه،اندرگاهان،فنجه،پنجک،پنجي،فنجي،پنج روزي، پنجه گزيده،پنجه زائده،ايام المسرفه،پنجه کبيسه(لغت نامه ي دهخدا) 5-ايرانيان بجاي نام روزهاي هفته،براي سي روز ماه سي نام داشتند که عبارت است از:اورمزد-وهمن-اردي بهشت-شهريور-سپندارمد-خرداد-امرداد-دي(به آذر)-آذر-آبان-خور-ماه-نير-گوش-دي(به مهر)-مهر-سروش-رشن-فروردين-ورهرام-رام-باد-دي(به دين)-دين-ارد-اشتاد-آسمان-زامياد-مانتره سپنت-انارم-گاهشماري زردشتيان هنوز بر اين روال است. 6-آثار الباقيه تأليف ابوريحان بيروني ترجمه اکبر دانا سرشت،انتشارات اميرکبير 1363صفحه ي69و نيز نگاه کنيدبه زين الاخبار گرديزي تأليف ابوسعيدعبدالحي بن ضحاک بن محمود گردپزي،دنياي کتاب1363صفحه ي521. 7.براي اطلاع بيشتر به مقاله ي«مير نوروزي»از مرحوم محمد قزويني،مجله ي يادگار سال اول شماره ي3صفحه ي14وشماره ي10صفحه ي 157مراجعه شود. 1.التفهيم لاوائل صناعة السجيم تأليف ابوريحان بيروني تصحيح استاد جلال الدين همائي انتشارات انجمن آثارملي1252-صفحه ي257. 2.آقاي خوانساري ابيانه اي،از فرهنگيان بازنشسته،بمن گفتند:تا سي،چهل سال پيش در ابيانه ي کاشان مراسم پنجه در پايان بهمن ماه(25تا30بهمن)برگزار مي گرديد. 3.مقدمه اي بر فرهنگ وقف تأليف ابو سعيد احمد بن سلمان،انتشارات سازمان اوقاف،1358 صفحه ي 42. 4.وقفنامه ي ربع رشيدي،از رشيدالدين فضل الله بن ابي الخير بن عالي همداني-به کوشش مجتبي مينوي و ايرج افشار. انتشارات انجمن آثارملي1356،صفحه ي 165و210. 5.دائرةالمعارف مصاحب،زير کلمه ي تقويم. منبع:پايگاه نور ش31 /ن
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 489]
-
گوناگون
پربازدیدترینها