محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1845565803
جنبش هاى دوره ى صفوى
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
جنبش هاى دوره ى صفوى نویسنده : عزت الله نوذری تاریخ اجتماعی ایران از آغاز تا مشروطیت ( قسمت سی ویکم ) 1 - نقطويان مهم ترين نهضت مذهبى - سياسى عهد صفوى نهضت نقطويان يا پسيخايان است . موسس اين نهضت ، محمود پسيخانى گيلانى ، از قريه پسيخان در نزديكى رشت بود.محمود پسيخانى گيلانى ، در سال 800 ه .ق . اين طريقت را با الهام از نهضت حروفيان به وجود آورد، كه در قرن هاى نهم و دهم هجرى پيروان بسيارى در سراسر ايران ، هندوستان و آسياى صغير پيدا نمود. محمد، به زودى دعوى مهدويت نمود و دوره جديدى به نام دوره ى استعجام در اسلام را متذكر شد. اين دوره كه هشت هزار سال به طول خواهد كشيد، توسط اولين ايشان - يعنى محمود - رهبرى خواهد شد.محمود، به تفسير قرآن پرداخت و آيات آن را مطابق با انديشه ى خود تفسير كرد. نقطويان به رستاخيز، بهشت و دوزخ معتقد نبودند و انسان كامل را به نام مركب مبين ، و آتش و باد و خاك و آب را كه از عناصر قابل احترام بودند و به نوعى مى پرستيدند، آنان هم چنين معتقد به تغيير و تبديل موجودات به يكديگر بودند و از اين جهت به تناسخ و رجعت اعتقاد داشتند.به نقطويان بنابر اعتقاد و رسوم شان اسامى مختلفى داده شده است :1 - نقطويان و اهل نقطه زيرا كه پيدايش همه چيز را از نقطه (خاك ) مى دانستند.2 - محموديه ، زيرا كه نام موسس آن محمود بود.3 - واحديه ، زيرا كه زناشويى نكردن را مى ستودند.4 - پسيخانيان ، زيرا كه موسس آن محمود، اهل پسيخان بود (372).5 - امناء زيرا كه پيروان متاهل فرقه را امين مى خواندند.6 - ملاحده و تناسخيه ، زيرا به خداوند و بهشت و دوزخ و رستاخيز عقيده نداشتند و معتقد به تغيير و تبديل موجودات به يكديگر بودند.7 - اهل احصاء، زيرا مدعى بودند كه از خوى ، كردار و ديدار كنونى هر چيز، پى به پيكر و صورت اوليه آن مى بردند.8 - اهل زندقه ، زيرا كه محمود تفسيرهاى جديدى از آيه هاى قرآن ارائه مى داد.محمود پسيخانى معتقد بود دين اسلام ، برافتاده و دوران سلطه ى ، اعراب به آخر رسيده است و از اين پس ، دين ، دين او، و دوره ، دوره ى عجم است و اين دوره هشت هزار سال دوام خواهد يافت . محمود شانزده كتاب و هزار و يك رساه نوشته و هر يك را نامى مخصوص نهاده است .پيروان آيين نقطوى - پس از مرگ محمود - در سراسر ايران پراكنده شدند و به تبليغ آيين خود پرداختند. چنان كه در ولايات كاشان و نطنز، به خصوص در محله ى فين ، مجتمع بوده اند و بسيارى از سخن سنجان و شاعران اين ولايت از آيين محمود پيروى مى كردند.شاه طهماسب ، تعداد زيادى از آنان را در قزوين ، محبوس يا كور نمود. شاه عباس نيز كه مصمم به سركوبى آنان بود، در سال چهارم پادشاهى خود، ابوالقاسم آمرى را - كه در زمان شاه طهماسب ، كور و زندانى شده بود - به واسطه ى شورش طرف داران اش توسط بنياد خان ، حاكم فارس ، دستگير و قطعه قطعه نمود، و تعدادى از نقطويان را از بين بردند و بقيه هم به هندوستان گريختند، زيرا، جلال الدين اكبرشاه ، مرد معتدل و دانشمندى بود و با آنان مهربانى نمود و آنان مى توانستند آزادانه به ترويج (373) آيين خود به پردازند شاه عباس ، در سفرى كه به قصد زيارت امام رضا (ع ) پياده از اصفهان به مشهد مى رفت ، دو تن از همراهانش را به نام هاى درويش تراب و درويش كمال را كه تمايل به نقطويه داشتند، كشت . فرار دانشمندان نقطوى به هند، باعث شد زبان فارسى در عهد اكبر، در هند گسترش فراوان يابد. با تعقيب دستگيرى و كشتار اهل نقطه در عهد شاه عباس يكم نهضت مذهبى - سياسى نقطويان از بين رفت (374).2 - اكراد يزيدى در همان اوايل سلطنت شاه اسماعيل ، اولين اعتراض مذهبى بر ضد وى ، از جانب كردهاى يزيدى در ميان رودان (بين النهرين ) و نواحى غرب ايران آغاز شد موسس اين فرقه به قولى شاهد بن جراح است اما ايشان خود را به يزيد بن معاويه و نيز يزيد بن اونس خارجى ، منسوب مى دانند، كه از مروجان طريقت يزيدى بودند.از ديگر مروجان و شيوخ اين طريقت حسن بد عدى بن مسافر اموى (مرگ 557) مى باشد كه نام ديگر اين فرقه عدويه مى باشد.يزيديان مانند ديگر طرائق ، داراى شيوخ و مقامات معنوى مى باشند. در سال 1506 م . پيروان اين طريقت بر ضد موسس دولت صفوى قيام كردند. رهبرى آنان را شير صارم ، بر عهده داشت اسماعيل با سپاهى گران به اتفاق سردار معروف خود بايرام بيگ قهرمانى ، عازم سولوك اقامتگاه وى شد و شكست سختى به صارم داد و اين اعتراض را در نطفه خفه نمود.3 - نهضت مشعشعيان در حدود سال 1437 م . در دوره تيمورى در خوزستان نهضتى مذهبى از غلات شيعه به رهبرى سيد محمد فلاح ، از شاگردان احمد بن فهد على ، نضج گرفت و دامنه آن به عهد صفوى كشانده شد. ايام كودكى فلاح ، در شهر واسط سپرى شد و در ايام جوانى به حله رفت و در نزد ابن فهد با اصول مذهبى تشيع آشنايى يافت اما به تدريج جنبه هاى صوفيانه در افكار وى پديد آمد و حركت خود را با چنين زمينه اى و با اعتكاف در كوفه آغاز كرد و به زودى در واسط و نواحى اطراف آن پيروانى يافت و دعوى مهدويت نمود. وى طريقت ويژه اى را به وجود آورد بيمارى استاد وى ابن فهد - فرصت بيش ترى به محمد فالح داد وى توانست بر كتابى از ابن فهد كه راجع به علوم غريبه بوده است يابد. ظاهرا آگاهى از علوم غريبه يكى از آرزوهاى محمد فلاح بود و دستيابى به آن مى توانست جنبه عقايد وى را تسريع بخشد.كارى كه ابن فهد، هرگز با آن موافق نبود و حتى در نتيجه آن حكم قتل وى را صادر كرد اما وى توانست با ادعاى سيد سنى صوفى بودن ، از اين فتوى رهايى يابد، وى از آن پس ، در هويزه و حوالى آن به تبليغ پرداخت و توانست به پيروان خود بيفزايد.تبليغات پسرش مولانا، على ، نيز به افزايش پيروان ، وى كمك كرد و در اين زمان - 1441 م . - با جنگ و غارت و فروش اموال ، نيروى خويش را با تجهيزات جنگى آراست و به نواحى ديگر هويزه روى آورد و قدرتى به هم رساند و نام مشعشع - كه ريشه اى مذهبى و قوى در تشيع دارد، بر خود گذارد. مشعشعيان معتقد به منشاء واحد انبياء و اولياء و متمايل به عقيده حلوليه بودند و با اين عقايد، حكومتى مجهز به نيروى روحانيت علوى برپا كردند كه در شخص محمد فلاح متجلى بود. پرتقالى ها، پس از استقرار در بندر گوا، در ساحل غربى هندوستان شروع به دست اندازى به نواحى اطراف نمودند. در تابستان 1507 م . درياسالار پرتقالى آلفونسو آلبوكرك ، با ناوگانى مركب از شش كشتى جنگى ، روانه ى خليج فارس شد. و ابتدا مسقط و شهرهاى ساحلى عمان ، را تصرف نمود و آتش زد. سپس جزيره هرمز، واقع در دماغه خليج فارس و بندر گمبرون ، واقع در ساحل جنوبى ايران را اشغال كرد و راه سيادت پرتقالى ها را بر ناحيه خليج هموار نمود.از جانب ديگر، طوايف ازبك و تركمن ، مرتبا خراسان را مورد تجاوز و غارت قرار مى دادند و چون با هيچ گونه مقاومتى روبرو نمى شدند، در حملات خود جسورتر مى گرديدند. بدين ترتيب در آغاز قرن شانزدهم ميلادى استقلال ايران ، از سه طرف در معرض خطر نابودى از جانب بيگانگان بود.شاه اسماعيل ، براى آن كه لشكركشى او به نواحى مزبور، باعث نگرانى ترك ها و مصريان نشود، سفيرى به نام قلى بيك را به دربار سلطان بايزيد دوم و سفير ديرگى به نام ذكربابيك را نزد سلطان مصر، فرستاد و به آنان اطمينان داد كه اين لشكركشى ، براى امنيت سرحدات ايران ضرورى است و در دوستى آنان هيچ خللى وارد نخواهد نمود.شاه اسماعيل ، در سال 1507 م . علاء الدوله را در محلى به نام البستان ، شكست داد و توانست قلمرو او و اماكن مقدسه ، كربلا و نجف را ضميمه ايران نمايد.حركت بعدى شاه اسماعيل ، حمله به بغداد بود. در اين زمان امير مبارك ، از جانب سلطان مراد آق قويونلو، در بغداد حكومت مى كرد كه در مقابل سپاهيان شاه اسماعيل ، تسليم گرديد و سراسر ميان رودان بين النهرين در سال 1509 م . به تصرف ايرانيان درآمد و مذهب شيعه ، در عراق عرب نيز مذهب رسمى اعلام گرديد.سپس شاه اسماعيل ، به ناحيه خوزستان آمد و شيخيان على اللهى هويزه ، را به شدت تنبيه كرد و رهبر آنان را به قتل رساند. سپس لرستان فارس را تحت اطاعت درآورد و از آن جا به شيروان رفت و پس از تصرف شيروان (دربند) جسد پدرش حيدر، را به اردبيل انتقال داد و طى مراسمى در آرامگاه شيخ صفى ، به خاك سپرد (375).درگذشت سلطان حسين بايقرا، آخرين پادشاه تيمورى كه بر هرات و قسمتى از خراسان ، سلطنت مى كرد باعث شد كه شاه اسماعيل ، به آسانى آن جا را ضميمه خاك خود نمايد.شاه عباس ، هم چنان كه در اندك زمانى سرداران خودسر و صاحب نفوذ را به نيروى تدبير با شمشير از ميان برداشت ، سراسر ايران را به فرمان حكومت مركزى يعنى اراده ى شخصى خويش آورد. با روساى طوايف و عشايرى هم كه مى خواستند در قلمرو ايل و عشيره ى خود مستقل و فرمان روا باشند، از در مخالفت درآمد و هر يك را كه سر از قبول فرمانش باز زد، بى ملاحظه و درنگ از ميان برداشت به خصوص با آن دسته از ايل هاى كرد كه در سرحدات غربى آذربايجان و كردستان به سر مى بردند و در جنگ هاى ايران و عثمانى در عهد پادشاهى پدرش ، سلطان محمد خدابنده به سبب اشتراك مذهب از دولت ايرانى روى بر تافته و به سلطان عثمانى پيوسته بودند با كمال سرسختى و بى رحمى رفتار كرد.شاه عباس ، غالبا براى مطيع ساختن اين ياغى ، ابتدا براى آن كه از قدرت و تسلط آن ايل در قلمرو ديرينه اش به كاهد، چندين خانوار از مردم آن را، به ولايتى دور دست مى فرستاد و جاى ايشان را به دسته اى از مردم ولايات ، ديگر ايران مى داد و يا در همان حال ، افراد ايل را به گناه ياغى گرى جريمه مى كرد و مبالغ هنگفت از ايشان مى گرفت .از آن جمله در سال 1003 ه .ق . براى تنبيه شاهوردى خان عباسى لر، حكمران لر كوچك به لرستان لشكر كشيد، دويست خانوار لر را به ولايت خوار فرستاد، و بسيارى از اموال و احشام ايشان را تصرف كرد، و با ايل بيات را جريمه و بيش از سه هزار اسب و ماديان و سه هزار تومان زر نقد از ايشان گرفت (376). هم چنين حسن خان ، حكمران ايل كهگيلويه و خاك بختيارى را دستگير و به زندان انداخت . قبايل الوار بختيارى و رعاياى جانكى و بندانى فهبذ و ممسنى و غير و ذلك را تا ده هزار تومان جريمه نبود و يا ايل مكرى را قتل عام كرد. چون شاه عباس ، در سال 1013 ه .ق . هنگامى كه در آذربايجان و ارمنستان با سنان پاشا، وزير اعظم سردار عثمانى ، معروف به چغال اغلى ، سرگرم جنگ بود، با اين نيت كه لشكر دشمن را از آذوقه و آب و علف محروم سازد، فرمان داد تا تمام شهرها و دهكده هايى را كه در ارمنستان بر سر راه سپاهيان عثمانى بود، ويران كنند و بسوزانند. مردم آن جا، مخصوصا ارامنه شهرهاى جلفا و ايروان و اطراف آن را، كه به يك روايت پيش از شصت هزار خانوار بودند، به نواحى مختلف ايران ، خاصه اصفهان و گيلان فرستاد.آنان در حلقه اى مى نشستند و ذكر، على اللهى و غيره گفته و به حالت روانى جديدى دست مى يافتند و مى توانستند كارهاى خلاف عادت ، مانند بلعيدن شمشير برهنه و مقابل شمشير و تير رفتن را انجام دهند. شهرت محمد فلاح به زودى در ناحيه خوزستان گسترده شد و موجبات نگرانى مقامات حكومتى و دست نشاندگان محلى حكومت را به وجود آورد. در نتيجه ، لشكرى از جانب شيراز، در سال 1442 م . جهت سركوبى آنان رهسپار شد رشادت پيروان وى موجبات پيروزى قواى او را به وجود آورد اما به زودى با جمله ديگرى از جانب حكام محلى ، به كمك اسفند - شاهزاده قراقويونلو - پراكنده شدند. محمد فلاح ، پس از چند سال مجددا به خوزستان باز مى گردد و در ناحيه هويزه دولتى تاسيس مى كند. به زودى مشعشعيان بر سرزمينى از ناحيه اهواز تا حله ، استيلا يافتند و شهر نجف را در سال 1454 م . تسخير و غارت كردند. در سال 1457 م . قواى مشعشع به رهبرى مولاعلى ، پسر محمد فلاح توانست بغداد را به تصرف درآورد. با مرگ مولاعلى در 1457 م . و سپس محمد فلاح در 1462 م .، پسر ديگرش محسن ، سرپرستى نيروهاى جنبشى را بر عهده گرفت ، اما با فوت وى در 1489 م . اين نهضت تضعيف شد و در اولين سال هاى به قدرت رسيدن دولت فوى ، شاه اسماعيل در سال 1510 م . به علت آن كه سلطان فياض مشعشعى على اللهى پادشاه بوده و دعوى الوهيت مى كرد عازم هويزه شد و به قول اسكندربيك تركمان ، پس از جنگى سخت فياض بدسگال ، با بسيارى از اهل ضلال ، به تيغ تيز غازيان ظفر مال ، به راه عدم ، استعجال نمودند، بعد از آن اگرچه واليان خوزستان از سادات مشعشعى انتخاب مى شدند و بالاترين مقام ولايت را در دولت صفوى داشتند، اما امراى مشعشعى اغلب از دست نشاندگان دولت صفوى بودند، در سال 1524 م . در عهد شاه طهماسب امير دست نشانده آنان به نام علاء الدوله رعناشى ، سر به شورش برداشت در نتيجه شاه طهماسب ، براى سركوبى وى عازم خوزستان شد. با فرار رعناشى به بغداد، حكومت آن ناحيه به شجاع الدين مشعشعى رسيد، اما ديگر از اين نهضت چيزى باقى نمانده بود.4 - جنبش تبريز در سال 1571 م . مردم شهر تبريز عليه تعدى و ظلم والى تبريز و دستگاه دولتى قيام كردند. اين حركت جنبشى مذهبى بود و رهبرى آن را يكى از اهل فتوت به نام پهلوان يارى بر عهده داشت . هسته ى اصلى اين حركت كه در مبارزات فرقه اى نضج گرفته بود، در ميان دو فرقه ى حيدرى و نعمتى قوت يافت فرقه حيدرى ، خود را منسوب به شيخ حيدر صفوى ، مى دانستند و فرقه نعمتى ، خود را به شاه نعمت الله ولى ماهانى ، منتسب مى كردند گذشته از اهل فتوت و پهلوانان ، نمايندگان ديگر مردم ، مانند پيشه وران ، كسبه و اهل صنوف نيز در اين حركت شركت داشتند. با اين حركت ، ظرف مدت كوتاهى خانه والى و ديگر اشراف تبريز ويران شد و قدرت به دست مردم افتاد. براى فرو نشاندن اين جنبش ، از جانب شاه طهماسب ، يوسف بيك - استاجلو، به سمت والى تبريز انتخاب شد، وى موفق شد كه با آنان به مذاكره بنشيند، اما چون مذاكرات به توافق نرسيد، دامنه مبارزات گسترده تر شد و به ويژه اين كه برخى از علماى شيعه نيز فتواى قتل شورشيان را مشروع اعلام كردند. سرانجام در سال 1573 م . قواى نظامى جنبشيان سركوب شد. اگرچه اين جنبش نابود شد اما شاه طهماسب مجبور به صرفنظر كردن از پاره اى عوارض و ماليات پيشه وران گرديد و سپس شهر را از پرداخت عوارض ديوانى معاف كرد.5 - جنبش گيلان زمينه جنبش گيلان ، از عهد شاه اسماعيل ، وجود داشت و در ادوار بعدى دولت صفوى ، قوت و ضعف يافت . ولايت گيلان از گذشته ى دور، از جمله مناطقى بود كه همواره بر ضد تعدى حكام دولت مركزى بر مى خاست و از زمينه ى مذهبى خاص برخوردار بود.در آغاز دولت صفوى نيز، امير ديباج ، ملقب به مظفر سلطان ، از سلاطين اسحاقيه كه خود را از اولاد اسحاق نبى (ع ) مى دانست ، بر اين ولايت حكم مى راند و از حمايت خاندان صفوى برخوردار بود، تا اين كه با ازدواج وى با دختر شاه اسماعيل (1526 م .) و پيچيدن آوازه قدرت سليمان - سلطان عثمانى - امير ديباج تغيير روش داده و براى استقبال قواى سلطان سليمان با سپاهيان خود عازم اردوگاه سليمان در خوى و سلماس مى شود و به او مى پيوندد، كمك نظامى سليمان به امير ديباج نيز نمى تواند از مشكلات وى به كاهد، وى پس از شكست در گيلان ، به شيروان نزد سلطان خليل مى گريزد اما پس از مرگ سلطان خليل ، امير ديباج در تبريز دستگير و به دار آويخته مى شود (1536 م .) و از جانب شاه طهماسب ، خان احمد از خاندان ، كيابيه پيش (377) جهت جانشينى وى در (بيه پس (378) تعيين مى شود. اين تغيير و تبديلات هم چنان ادامه مى يابد، ولى هرگز فرياد اعتراض فئودال ها خاموش نمى شود. در سال هفتم حكومت شاه عباس اول 1593 م . مردم گيلان ، بيه پس و بيه پيش ، با هم متحد شده و نداى اعتراض سر داده و حتى استقلال گيلان را اعلام نموده و لاهيجان را مقر حكومتى خود قرار دادند ولى شاه عباس با نيروى خود آنان را سركوب نمود. جنبش گيلان در ادوار بعدى از ويژگى هاى ديگرى برخوردار بود. پس از مرگ شاه عباس اول ، در سال 1629 م . مردم گيلان كه در نتيجه تحميل ماليات هاى سنگين زندگى بر آنان دشوار شده بود، از فرصت استفاده كرده و سعى در استقلال ولايت گيلان نمودند. مردم ، پسر جمشيد، به نام كلنجار سلطان غريب شاه را فرمانرواى گيلان كرده و به او لقب عادلشاه دادند. آنان لاهيجان را تصرف انبارها و مخازن دولتى را در اختيار گرفتند، ولى ساروخان طالشى ، كه از اميرنشينان وفادار شاه صفى بود، در سال 1639 م . جنبشيان را در ناحيه كوچصفهان شكست داد. عادلشاه در اصفهان شكنجه شد و بدين سان جنبش گيلان به انجام رسيد.پی نوشت ها :372- تقطويان يا پسيخانيان ، ص 10 - 11 و 45373- زندگانى شاه عباس اول ، ج 3، ص 46 - 47374- دين و مذهب در عصر صفوى ، ص 87 - 97 - 99375- تاريخ روابط خارجى ايران ، ص 14376- زندگانى شاه عباس اول ، ج 3، ص 188 - 194377- بيه پيش ، نام قديمى قسمتى از گيلان كه شامل لاهيجان و نواحى آن مى شد كيابيه پيش ، نام حاندانى بوده است برگرفته از فرهنگ دهخدا .378- بيه پس قسمت غربى سرزمين گيلان كه مركز آن رشت بوده است ، بيه ، در لغت محلى به معنى رود است . سفيدرود، فاصل ميان بيه پس و بيه پيش بوده است برگرفته از فرهنگ دهخدا .ارسال مقاله توسط کاربر محترم سایت : sm1372 /ن
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 604]
-
گوناگون
پربازدیدترینها