محبوبترینها
آیا میشود فیستول را عمل نکرد و به خودی خود خوب میشود؟
مزایای آستر مدول الیاف سرامیکی یا زد بلوک
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1855362330
رطل و همبستگي آن با ليتر
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
رطل و همبستگي آن با ليتر رطل علاوه بر معنايي که ذيلا ذکر خواهد شد مطابق تعاريف اهل لغت و دانشمندان پيمانه اي است براي تعيين مقدار بعضي مواد و به همين اعتبار جزو آحاد وزن نيز به شمار آمده و گاه خود پيمانه را هم رطل ناميده اند. اين پيمانه در توزين سرکه و روغن و مايعات ديگر و نيز هنگام داد و ستد حبوبات و ساير مواد خشک به کار مي رفته، بديهي است با اين کيفيت نمي تواند وزن ثابت و معيني داشته باشد و همچون ساير پيمانه ها وزن محتواي آن بستگي به وزن مخصوص و شکل دانه هاي جسم دارد. بنا به نوشته ي دايره المعارف اسلامي رطل واحد اندازه گيري وزن است که در زمان جاهليت متداول بوده است (1). اعراب پيش از اسلام نيز آن را از روميان (2) گرفته اند؟ (3) حال بايد ديد اين کلمه به مفهوم واحد وزن يا به عنوان پيمانه اي براي گنجايش مواد در ايران قبل از اسلام نيز شناخته شده بود يا خير؟ در کتب معتبر تاريخ مربوط به دوره ي ساساني از پرداخت خراج به صورت جنس و نقد و نيز اقدام انوشيروان مبني بر نقشه برداري و مساحي اراضي و تعيين خراج نقد بر حسب مساحات اراضي و محصولات مطالب فراواني ذکر شده ولي به نظر نگارنده نرسيده که در پرداخت خراج به شکل جنس از رطل سخن به ميان آيد، فقط سرجان ملکم در ذکر هداياي پادشاه هند به پادشاه ايران (انوشيروان) از هزار رطل عود هندي نام مي برد و خراج بر هر جفت خيش زمين را در زمان همين پادشاه يک درم نقد و شصت و چهار رطل غله قيد مي کند (4). و اين نوشته نيز با توجه به اينکه مسعودي در توصيف همان هدايا به جاي «هزار رطل» «هزار من» عود هندي ذکر مي کند (5) و به خصوص اينکه در جاي ديگر وقتي خود از اصطبل پرويز ساساني وصف مي کند وزن دندان فيلهاي وحشي سرزمين زنگ را صد و پنجاه تا دويست من نوشته و بلافاصله آن را به رطل تبديل کرده و مي نويسد: «... و من دو رطل بغدادي است» (6) معلوم مي گردد ذکر کلمه «رطل» در تاريخ سرجان ملکم از جانب شخص نامبرده بوده و ماخذ تاريخي ندارد. در هر صورت چون به احتمال قوي منشا اين واحد متداول در بين اعراب زمان جاهليت يونان بوده لذا اين امکان وجود دارد که ايرانيان دوره ي ساساني نيز با اين کلمه و واحد مانند برخي از آحاد ديگر از همان طريق آشنايي داشته باشند. با توجه به مراتب مذکور بعيد نيست که رطل همچنان که در لغت نامه ي دهخدا اشاره شده معرب و مقلوب ليتر بوده باشد به خصوص اينکه قرائن زير را نيز در دست داريم: 1 ـ استعمال کلمه به صورت مقلوب در زباني ديگر امري معمولي است. 2 ـ «رطل» توسعاً به معني جام شراب، پياله ي شراب و پياله ي مي فروشي آمده و مقدار آن نيم من بوده، ليتر (بر وزن خطر) نيز در کتب معتبر لغت به معني ظرف شراب و غيره آمده و واحدي معادل نيم من تبريز و برابر سيصد مثقال قيد شده (7) همچنان که رطل نيز وزني بوده معادل نيم من. 3 ـ «رطل» به معاني زير در اکثر فرهنگ ها آمده: مرد نرم و سست، گنده و ناتوان، مرد احمق و سبک مغز و رذل. لتره (بر وزن قطره) نيز به معاني: کهنه، مرد فربه و مرطوبي و پر گوشت، بيکار و کاهل و اراذل ذکر شده است. 4 ـ رطل و ليتر هر دو واحد گنجايش و واحد وزن هستند. 5 ـ کلمه ي «ليتر» در فرانسه از کلمه ي ليترون Litron و کلمه ي ليترون از کلمه ي ليترا Litra گرفته شده که کلمه اي است يوناني و يکي از آحاد وزن بر نزد روميان قديم بوده و به عنوان يک پيمانه ي دوازده اونسي از سال 1584 ميلادي در فرانسه متداول شده است (8)، رطل نيز به طوري که ذکر شد از روميان قديم اتخاذ شده است. 6 ـ همچنان که ليتر برابر دوازده اونس است (9). رطل نيز برابر دوازده اوقيه است يعني در مبناي تقسيم اجزاء هم پايه اند و ريشه ي قديم دارند زيرا چنانکه مي دانيم مبناي اعداد در بين بابليان قديم زماني دوازده و زماني شصت بوده است. 7 ـ در فرهنگ تطبيقي عربي با زبانهاي سامي و ايراني ريشه ي سرياني رطل را litra , ritla,retla و ريشه ي يوناني اش را litra مي نويسد. 8 ـ اگر مقدار ليتر دوازده اونسي (واحد وزن) را بر حسب هر اونس 3495ر28 گرم حساب کنيم عدد 194ر340 به دست مي آيد که به مقدار رطل (رطل عراقي يا بغدادي) که در اين مقاله خواهد آمد نزديک است. در باره ي مقدار رطل صرف نظر از اينکه وزن آن چنان که گفته شد بستگي به شکل و وزن مخصوص مظروف دارد، در ازمنه ي مختلف و در مناطق گوناگون مقادير متفاوتي داشته است. محمدبن ايوب طبري مي نويسد: «اما هر چه هست در ميان مردم از آنچه بسنجند و از آنچه بپيمايند چون دينار و درم و من و کر (پاورقي: شايد: گز) و کليه هر چه هست از اين جمله همه اجزاء مخالف يکديگر باشند به جز به نسبت همه يکسان بود و عملشان بر يک گونه بود. چنانکه باشد که وزن مني ششصد درم سنگ باشد و نيمه اش سيصد درم سنگ و او را رطل خوانند، و باشد وزن مني که چهارصد درم سنگ بود و نيمه اش دويست درم سنگ، و من کوچک 260 درم سنگ است و نيم منش 130 درم سنگ». (10) مقدسي که حدود نيمه قرن چهارم به سفر آغاز کرده اوزان و آحاد بعضي از شهرها را که خود از آنها ديدن کرده توضيح مي دهد از آن جمله مي نويسد: «سنجش در اين سرزمين [مغرب] همه با رطل بغدادي بود، مگر درباره ي فلفل که آن را به اندازه ي ده درم کمتر از بغدادي مي کشند، و همين است که اکنون در دفاتر دولت فاطمي مغرب به کار گرفته مي شود. [و دستور است که از سرب باشد و نام او بر آن ثبت گردد. اهل اندلس نيز رطل خود را دارند]. (11) رطل ها [در مغرب ها] از سرب هستند و بر هر يک نام اميرالمومنين نوشته شده است هر گاه بخواهند رطلها را در يک جا گرد آورده همه را آب کرده بر روي آنها چاپ مي کنند اگر چه ده تا باشند. (12) از حمص تا جفار [رطل] ششصدي مي باشد ولي در همه جا يکسان نيست، و پرترين آن رطل عکا و تنگ ترين آن دمشقي است. وقيه ي ايشان از پنجاه تا چهل و اندي دارد و هر رطل دوازده وقيه است، رطل قنسرين دو سوم اين است (13). [مردم سرزمين فارس] چند گونه رطل دارند. رطل بزرگ شيرازي هشت بغدادي است با آن سرکه و شير و مانند آنها را اندازه گيرند من مکي نيز دارند. با رطل بغدادي گوشت و نان و مانند آنها را مي کشند. من نان در «فسا» سيصد است. ايشان پنبه، حبوبات، شکر، زعفران، عسل، حنا، بقم، و وسايل دارويي را با من سيصدي مي کشند. من قديد و گوشت و آهن و مانند آنها بيست و پنج تا سنگين تر است. من دارابگرد که در همه چيز جز داروها به کار برده مي شود چهار صد و چهل درم است. من پشم رشته، نان، عصفر، مو، مرغري و پشم، چهارصد و هشتاد درم است (14). ابن اخوه مي نويسد: هر سرزميني را رطل خاصي است (15). و در جاي ديگر گويد: من نشنيده ام که رطل دو شهر يا دو قريه برابر باشد جز به ندرت (16). سپس به ذکر قسمتي از انواع آن در مناطق مختلف پرداخته که ضرورتي براي درج آن نيست. خوارزمي آنجا که من را تعريف مي کند بدون اشاره به انواع آن مي نويسد: «رطل (رطل) نيم من است، من [من کوچک] وزني است برابر با 257 و 1/7درهم و برابر با 180 مثقال و برابر با 24 اوقيه» (17). ناصرخسرو که از سال 437 الي 444 هجري قمري به سيرانفس و آفاق پرداخته مقدار رطل متداول در بعضي از شهرها را ذکر مي کند من جمله رطل متداول در شهر اخلاط را که در 49 فرسنگي شهر خوي واقع شده و سرحد مسلمانان و ارمنيان بوده سيصد درم مي نويسد (18). مينورسکي در تعليقات خود بر سفرنامه ي ابودلف از قول «نواوي» يک من يعني دو رطل را 5ر795 گرم [رطل برابر 75ر397 گرم] و از قول «رفيعي» 3ر803 گرم [رطل برابر 65ر401 گرم] ذکر مي کند (19). در مجمع البحرين آمده: رطل نصف من است که عبارت باشد از دوازده اوقيه و هر اوقيه چهل درهم؛ و مقدار رطل عراقي را يکصد و سي درهم معادل نود و يک مثقال و هر درهم را شش دانگ و هر دانگ را هشت دانه ي جو متوسط نوشته، مقدار رطل مکي را معادل دو رطل عراقي و رطل بغدادي را نود مثقال يا 128 و 4/7درهم ذکر کرده و اضافه مي کند که در هر جا رطل به طور مطلق به کار رود منظور رطل بغدادي است. دايره المعارف اسلامي به نقل از مقريزي مي نويسد: اگر از مثقال به عنوان استثناء صرف نظر کنيم باقي مقياسات قبل از اسلام نيست به مقياسات بعد از آن دو برابر است و سپس مقدار رطل را دوازده اوقيه و يا 480 درهم و در قرون وسطي رطل را در شام 600 درهم و در حلب 720 درهم و در سال 1936 مقدار آن را در مصر يکصدم قنطار يا دوازده اوقيه معادل 144 درهم و در دستگاه متري 0/449 کيلوگرم معادل 0/99 ليبر مي نويسد (20). يکي از آحاد اوزاني را که محمد زکرياي رازي مي شناخته و از آن نام برده «رطل» است که مقدار آن را برابر دوازده اوقيه و يا نود مثقال قيد کرده است. هيرشبرگ و ليپرت Hershberg and lipert يک رطل را معادل 360 گرم نوشته اند (21). به طور خلاصه رطل بنا به نظر اکثر لغويون و محققين برابر نيم من و يا دوازده اوقيه است منتهي چون مقدار من و اوقيه در مناطق و ادوار مختلف متفاوت است رطل نيز بالتبع مقدار ثابتي ندارد، عده اي اوقيه را تابع رطل مي دانند که تاثيري در بحث ما نخواهد داشت. از مجموع نوشته ي صاحب رساله ي مقداريه و کتاب الاوزان و المقادير چنين استنباط مي شود که اصولا بنا به تعريف اهل لغت و معتبرين اطباء 128و 4/7 درهم و يا نود مثقال است و آنچه در کلام فقهاء مانند شيخ جمال الدين مطهر در کتاب تحرير و شيخ مقداد در تنقيح و شيخ زين الدين در شرح لمعه نو صاحب حدائق و بلکه اجماع فقها ضبط است برابر يکصد و سي درهم معادل نود و يک مثقال است و اين مقدار که اندکي بيش از مقدار تحقيقي آن است شايد به اعتبار زمان حضرت رسول(ص) و بعضي ائمه ي اطهار عليهم السلام بوده است (22). در تعريف مقدار کر قول مشهور را در رطل عراقي يکصد و سي درهم شرعي برابر نود و يک مثقال ذکر کرده اند و مقدار مندرج در رساله ي الاوزان مرحوم مجلسي (صفحه 143) را که 128و 4/7درهم و معادل نود مثقال يعني مقدار تحقيقي رطل است، ناشي از اشتباه قلمي دانسته اند. با ملاحظه ي مراتب بالا معلوم مي شود رطل شرعي (که همان رطل عراقي است) از طرف فقها روي عمل به احتياط در موارد به خصوص مثلا در غسل و فطره اندکي بيشتر از مقدار تحقيقي آن يعني 130 درهم در نظر گرفته شده و در ساير موارد مثلا در مورد نصاب غلات در زکات برخي از فقها با همان مقدار تحقيقي آن يعني 128و4/7 درهم موافقت داشته اند. در پايان چون از بين انواع و اقسام رطل ها آنچه که مآخذ و مبناي ساير ارطال قرار گرفته و يا در اکثر نقاط مستعمل است رطل عراقي و بغدادي، رطل مکي و رطل مدني است لذا مقدار اين سه نوع رطل بر حسب درهم و دو نوع مثقال (شرعي و صيرفي) و گرم به تفکيک نظريه ي فقهاء و اهل لغت و اطباء در جدول زير قيد مي شود:نوع رطلوزن بر اساس نظریه اهل لغت و اطباءوزن براساس نظریه فقهاءدرهم شرعیمثقالگرمدرهم شرعیمثقالگرمشرعیصیرفیشرعیصیرفیعراقی یا بغدادی
.jpg)
9067/52241309168/25227/6مدنی=1/5 برابر رطل عراقی=2/4 مکی
.jpg)
135101/25486195126
.jpg)
491/4مکی=دو برابر رطل عراقی
.jpg)
180135648260182136655/2پي نوشتها:1 ـ اسلام آنسيکلوپدي سي 2 ـ پس از استيلاي روميان (به اصطلاح امروز، يعني مردم دولتي که از شهر رم آغاز شد) بر يونان، يونانيان براي تفاخر خود به نام ملت غالب (رومايوي) يعني روميان مي خواندند. 3 ـ تاريخ مقياسات و نقود در حکومت اسلامي ص 49 4 ـ تاريخ ايران تاليف سرجان ملکم ص 66 5 ـ مروج الذهب ج 1 ص 261 6 ـ مروج الذهب ج 1 ص 273 7 ـ من تبريز معادل 640 مثقال است ولي در اينجا نوشته ي کتب لغت درج شد. 8 ـ ديکسيونر فرانسه روبرت 9 ـ لاروس اونيورسل 10 ـ مفتاح المعاملات ص 36 11 ـ احسن التقاسيم بخش 1 ص 344 12 ـ احسن التقاسيم بخش 1 ص 345 13 ـ احسن التقاسيم بخش 1 ص 256 14 ـ احسن التقاسيم بخش 2 ص 671 15 و 16 ـ معالم القربه في احکام الحسبه (آئين شهرداري) ص 63 و 65 17 ـ مفاتيح العلوم ص 19 18 ـ سفرنامه ي ناصرخسرو صفحات 9و11و14 19 ـ تعليقات بر سفرنامه ي ابودلف ص 141 20 ـ اسلام آنسيکلوپدي سي.21 ـ کتاب الاسرار بازارهاي صنعت کيميا صفحات 450 و 451 22 ـ فرهنگ ايران زمين ج 10 رساله ي مقداريه صفحات 420 و 421 و کتاب الاوزان و المقادير صفحات 58 ـ 59 ـ 60منبع:پایگاه نور1/خ
#فرهنگ و هنر#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 440]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها