شناخت آسيب‌پذيري شهر تهران در برابر زلزله و مديريت بحران آن

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: شناخت آسيب‌پذيري شهر تهران در برابر زلزله و مديريت بحران آن
خبرگزاري فارس:ايران از جمله كشورهاي زلزله‌خيز جهان است. 90 درصد خاك ايران بر روي نوار زلزله واقع شده است، كلان شهر تهران نيز نه تنها از خطر زلزله ايمن نيست بلكه سال‌هاست در انتظار زلزله‌اي ويرانگر با قدرت بالاي 7 ريشتر به سر مي‌برد.

چكيده:
ايران از جمله كشورهاي زلزله‌خيز جهان است. 90 درصد خاك ايران بر روي نوار زلزله واقع شده است، كلان شهر تهران نيز نه تنها از خطر زلزله ايمن نيست بلكه سال‌هاست در انتظار زلزله‌اي ويرانگر با قدرت بالاي 7 ريشتر به سر مي‌برد. براساس مطالعات آماري و زلزله‌هايي كه پيش از اين در ناحيه ري و تهران ثبت شده است با احتمال بيش از 70 درصد به طور متوسط هر 158 سال زلزله‌اي ويرانگر در اين ناحيه رخ داده است. آخرين زلزله در تهران 178 سال پيش اتفاق افتاد و بر همين اساس وقواع زلزله در تهران 28 سال تأخر زماني دارد. عامل اصلي وقوع زلزله در تهران وجود 15 گسل در اين منطقه است.
در اين مقاله به بررسي سازه‌هاي مختلف شهر تهران و ميزان مقاومت آنها نسبت به زلزله پرداخته و سپس راهكارها و پيشنهادهايي جهت مديريت بحران زلزله تهران ارائه مي‌شود.
كليد واژه‌ها
زلزله، گسل، مديريت بحران، تهران، سازه، آب‌هاي زيرزميني.
1- مقدمه
بلاياي طبيعي و غيرطبيعي در سراسر جهان هر ساله سبب تلفات انساني و خسارات مالي فراوان مي‌گردد. از 40 نوع بلاي طبيعي كه در جهان به وقوع مي‌پيوندد، 31 نوع آن در ايران به ثبت رسيده است. با گسترش شهرنشيني در سراسر جهان در قرن بيستم اثرات بلاياي طبيعي نيز سبب تلفات بسيار زيادي شده است. اين مسئله در كشورهاي به اصطلاح جهان سوم به سبب عدم رشد موزون و هماهنگ امكانات شهري با افزايش جمعيت حادتر نيز مي‌باشد.
ايران با وسعيت معادل 1648195 كيلومتر مربع بر روي نوار زلزله‌خيز آلپ ـ هيماليا واقع شده است. از حدود 300 شهر كشور حدود 77 درصد آنها روي پهنه‌هاي زلزله و گسل‌ها واقع شده‌اند به طوري كه از سال 1280 ـ 1383 (طي يك سده) پانزده زلزله با بزرگي بالاتر از 7 ريشتر در ايران رخ داده است و از سال 1336 ـ 1383 بيش از 200000 نفر جان خود را بر اثر زلزله از دست داده‌اند.
در ايران در دو دهه گذشته بيش از 100000 نفر بر اثر زمين لرزه جان باخته و بيش از اين تعداد دچار معلوليت، جراحت‌هاي جسمي، ناراحتي‌هاي رواني نظير افسردگي، ترس مزمن و ... شده‌اند. اين آمار تلفات را با تلفات زلزله‌هايي كه در كشور ژاپن رخ داده است مقايسه نماييد. در آن كشور تعداد تلفات گاهي حتي به تعداد انگشتان دو دست هم نمي‌رسد! حال بايد پرسيد كه چگونه است كه كشوري مانند ژاپن توانسته است با مديريت بحران‌هاي طبيعي جان شهروندان خود را حفظ نمايد؟ و آيا ما نيز مي‌توانيم با مديريت صحيح بلاياي طبيعي كشور شاهد تلفات گسترده نباشيم؟ موضوع مديريت بحران پس از زلزله‌هاي رودبار و بم در كانون توجه مديران، دولتمردان و متفكرين جامعه قرار گرفت و نظرات مختلفي در اين زمينه ارائه شده است. اگر بخواهيم كه مديريت بحران را در سطح كشور به طور مطلوب و گسترده پياده نماييم چاره‌اي جز آناليز اجزا تشكيل دهنده يك شهر نداريم. اين اجزا عبارتند از:
الف ـ واحدهاي مسكوني
ب ـ محلات
ج ـ شهرك‌ها
د ـ‌ ناحيه‌ها
هـ ـ مناطق
كلان شهري همانند تهران 1/0 22 منطقه، 144 ناحيه و در حدود 1500 محله تشكيل شده است. تجربه زلزله بم نشان مي‌دهد علي‌رغم آن كه مردم ايران با توجه به فرهنگ انساني و اسلامي خود با ايثار و فداكاري جهت ياري آسيب‌ديدگان از هيچ كمكي فروگذاري نمي‌نمايند، اما در هنگام حادثه با كمال ناباوري با گستردگي شهر روبرو شده و قادر به كمك مؤثر به هموطنان خود نمي‌باشند و در حقيقت مقهور بزرگي و گستردگي فاجعه مي‌شوند و اين در حقيقت يعني عدم مديريت!
2- شناخت آسيب‌پذيري كلان شهر تهران
همانگونه كه مي‌دانيم شهر تهران از نظر زمين‌شناسي در موقعيتي قرار گرفته كه گسل‌هاي فعالي با توان لرزه‌زايي مختلف در تمامي مناطق آن وجود دارند.
تهران از كوهپايه‌هاي جنوبي البرز آغاز مي‌شود و تا دشت ري امتداد پيدا مي‌كند. در كوهپايه تهران با دو فرونشست و سه رشته بلندي مواجه هستيم:
بلندي‌ها:
1- سعادت‌آباد، شميران، دزاشيب
2- تپه‌هاي امانيه، الهيه، قيطريه، فرمانيه
3- طرشت، عباس‌آباد
فرونشست‌ها:
1- اوين، تجريش، نياوران
2- داووديه
بلندي‌هاي شماره يك يعني سعادت‌آباد و شميران و دزاشيب توسط گسل نياوران روي فرونشست اوين تجريش رانده شده است، بلندي‌هاي شماره دو يعني امانيه، الهيه، فرمانيه توسط گسل محموديه از شمال بر روي فرونشست‌هاي اوين، تجريش، نياوران قرار گرفته‌اند. اين تپه‌ها از سمت جنوب بر روي فرونشست داووديه قرار مي‌گيرند. بلندي‌هاي طرشت، عباس‌آباد از سمت شمال به وسيله گسل داووديه قرار مي‌گيرند. بلندي‌هاي طرشت و عباس‌آباد از سمت شمال به وسيله گسل داووديه بر روي فرونشست داووديه رانده شده‌اند. و اما در سطح دشت تهران تا ري، با فرونشست‌هاي بزرگ ري مواجه هستيم كه در آن گسل‌هاي معروف ري و كهريزك قرار دارد.
1-2- گسل هاي اصلي تهران
گسل مشا ـ فشم، گسل شمال تهران، گسل نياوران، گسل تلوپايين، گسل محموديه، گسل شيان و كوثر، گسل شمال ري، گسل جنوب ري، گسل كهريزك، گسل گرمسار، گسل پيشوا، گسل پارچين البته گسل‌هاي فرعي زيادي در سطح شهر تهران موجود مي‌باشد مانند نارمك، شادآباد، داووديه، عباس‌آباد، باغ فيض و ... . با توجه به تعداد بسيار زياد گسل‌ها در سطح تهران و سوابق تاريخي فعاليت اين گسل‌ها به اين نكته كه روزي نه چندان دور تهران با زلزله عظيم مواجه خواهد شد پي مي‌بريم، در سوابق تاريخي شهر تهران زلزله‌هاي بزرگي مانند زلزله 1/7 دماوند در 1357 ـ 1830، 2/7 ريشتري سال 1117 ميلادي در كرج، 7/7 ريشتري طالقان در سال 958 ميلادي، 1/7ريشتري ري در سال 855 ميلادي و بسياري ديگر زلزله‌هاي بالاي 7 ريشتر در تاريخ شهر تهران ثبت شده است. بنابراين مطالعات انجام شده دوره بازگشت زلزله‌هاي تهران در حدود 150 سال مي‌باشد. از آنجا كه آخرين زلزله‌ي شديدي كه در تهران ثبت شده است مربوط به سال 1209 هجري شمسي است، مي‌توان اينگونه نتيجه گرفت كه طبيعت با تهران با خوش مهري وافري برخورد نموده است!!

معرفي گسل‌هاي تهران

در شكل فوق گسل‌هاي عمده تهران نشان داده شده است. در مرز گسيختگي گسل‌ها هيچ ساختماني با هر ضريب ايمني سالم نمي‌ماند. مناطقي كه در جوار منطقه گسست قرار دارند ويراني بسيار شديدي خواهند داشت. اگر تهران از اصول شهرسازي درست و حسابي الگوبرداري مي‌كرد تمام اين مناطق بايد تبديل به پارك مي‌شد. اينجا مكان‌هايي هستند كه بيشترين برج‌سازي‌ها در آن انجام گرفته و مي‌گيرد. از طرف كارشناسان بارها اخطار داده شده است كه هيچ برجي در صورت زلزله در اين مناطق سالم نمي‌ماند. بخشي كه در نقشه اصلي ادامه پيدا مي‌كند، از سمت راست تا لشگرك و جاجرود و تلو و سدلتيان ادامه پيدا مي‌كند و از سمت چپ كه تقريباً كامل اسكن شده است، مناطقي كه در نقشه به رنگ خاكستري مشخص شده، نواحي مسكوني است. نواحي كه هاشور خورده است، مناطق با توان آبگونگي و ويراني شديد ذكر شده است.
اين موضوع هنگامي از اهميت بيشتري برخوردار مي‌گردد كه توجه كنيم كه ساخت و ساز در كلان شهري مانند تهران براساس استانداردهاي جهاني صورت نگرفته و امكانات ايمني آن در مقايسه با وسعت و جمعيت شهر كافي نيست. به بيان ديگر آسيب‌پذيري شهر تهران در برابر زمين‌لرزه برآيند اشكالاتي است كه از ابتدا تا حال تأسيس و توسعه اين شهر در برنامه‌ريزي، مكان‌يابي، طراحي، ساخت و ساز و ... وجود داشته است.
كلان شهر تهران، مركز سياسي، اقتصادي، اجتماعي جمهوري اسلامي ايران است. همچنين وجود برخي صنايع توليد كننده مواد شيميايي و سمي، مراكز مخابراتي، تأسيسات برق فشار قوي، آب و گاز و پادگان‌هاي نظامي اهميت ايمني و حفاظت در برابر خطرات طبيعي و غيرطبيعي در اين شهر را دو چندان مي‌نمايد. در جدول (1) آمار برخي از امكانات شهر تهران در مقايسه با كل كشور آمده است.

توليد تخم‌مرغ 41% پرورش دام و طيور 41%
صنايع كشور 31% خدمات آموزشي ـ بهداشتي 33%
توليد ماشين‌آلات 60% توليدات با ارزش افزوده بالا 39%
صنايع غذايي 30% ساختمان و مسكن 33%
توليد شير 14% توليد ناخالص ملي 25%

جدول 1- پتانسيل شهر تهران در زمينه توليدات و خدمات

نوع سازه تعداد درصد نوع سازه تعداد درصد
خشتي 8140 77/0 فلزي 205108 41/19
آجري 809390 6/76 بتني 23520 23/2
چوبي 10499 99/0
تعداد كل ساختمان‌ها 1056607 100
جدول 2- نوع و تعداد سازه در كلان شهر تهران

مناطق14، 4 و 15:نوع ساختمان‌ها: آجري
مناطق4 ، 15 و 19:نوع ساختمان‌ها:فلزي
مناطق8 ، 2 ، 1:نوع ساختمان‌ها: بتني
مناطق 12:نوع ساختمان‌ها : خشتي
مناطق4 و 10:نوع ساختمان‌ها : چوبي
توزيع بيشينه سازه ها در مناطق مختلف كلان شهر تهران

براساس بررسي‌هاي صورت گرفته مي‌توان چنين گفت كه:
1- احتمال وقوع زلزله در كلان شهر تهران با بزرگي بيش از 7 ريشتر 70 درصد است.
2- ويراني 70 درصد از سازه‌ها و ساختمان‌هاي شهر تهران.
3- از كار افتادن شبكه‌هاي برق، آب، گاز و مخابرات.
4- تلفاتي در حدود يك و نيم ميليون نفر و چهار ميليون مجروح در ساعات اوليه.
نكته بسيار با اهميت اين است كه براساس مطالعات و تجربيات جهاني، زمان بهينه براي كمك به مجروحين و آسيب‌ديدگان حوادث زمين‌لرزه، 24 ساعت اول پس از حادثه است. در هر ثانيه از اين 24 ساعت مي‌توان جان ده‌ها و صدها نفر را نجات داد. بنابراين عدم هماهنگي و مديريت و بي‌كفايتي در نجات جان انسان‌ها به مثابه تلف شدن جان هزاران هزار شهروند است كه نه از ديدگاه ديني و نه از ديدگاه انساني قابل چشم‌پوشي نيست.
2-2- بافت ساختمان‌ها در كلان شهر تهران
با توجه به قدمت 200 ساله شهر تهران و نبود الگوي مناسب ساخت و ساز، تنوع ساختماني در اين شهر بسيار گوناگون است. در سراسر شهر تهران انسان با ساختمان‌هاي آجري، فلزي، بتني، خشتي و .... روبرو مي‌شود. در جدول (2) آمار ساختمان‌هاي موجود در شهر تهران برابر آمار سال 1375 آمده است.
با عنايت به تجربيات گذشته، مي‌توان گفت كه بيشتر ساختمان‌هاي خشتي، آجري و چوبي در برابر زلزله نامقاوم بوده و تخريب مي‌شوند. توزيع بيشينه نوع ساختمان‌ها در برخي مناطق تهران در جدول (3) آمده است. با دقت در جداول (2) و (3) درمي‌يابيم كه بيشينه آسيب‌پذيري در مناطق 14 و 15 است.
ساختمان‌هاي آجري بيشينه توزيع را (6/76) درصد در كلان شهر تهران دارا مي‌باشند. اين ساختمان‌ها به دو گروه تمام آجري و نيمه اسكلت تقسيم مي‌شوند. در هنگام زلزله موارد زير در اين سازه‌ها مشاهده مي‌شود:
- جدايش سقف از ديوارها
- باز شدن تيرهاي طاق ضربي
- فرو ريزش آجرها
- وزن سنگين ساختمان و جذب نيروي برشي توسط سازه
- ترد بودن مصالح به كار رفته در ساختمان
3-2- سطح آب‌هاي زيرزميني و مشكل زلزله در تهران
شايد يكي از مهم‌ترين عوامل خرابي در زلزله، پديده روانگرايي در خاك در زير پي‌سازه‌ها مي‌باشد. به علت اين كه جلوي خرابي سازه بر اثر نيروي افقي زلزله را مي‌توان با تدابيري گرفت. اما در خاك‌هاي ماسه‌اي و از آن جايي كه بيشتر خاك هاي سطح شهر تهران از نوع آبرفتي و ماسه‌اي مي‌باشند به علت عدم وجود كانال‌هاي فاضلاب و بالا آمدن سطح تراز آب، لايه‌اي سست ماسه‌اي و اشباع از آب را تشكيل داده است. كه بر اثر زلزله اين لايه حالت خميري گرفته و ساختماني كه حتي بر اثر نيروي افقي زلزله خراب نمي‌شود را در خود واژگون مي‌كند و ساختمان برحسب ميزان زلزله كج يا كاملاً واژگون مي‌شود. اين مسئله از آنجا مهم است كه در قسمت‌هاي جنوبي تهران، تراكم جمعيت بسيار بالا مي‌باشد و همين طور سطح تراز آب‌هاي زيرزميني بسيار بالا بوده، به طوري كه در بعضي مناطق مانند بازار با كندن زمين تا عمق 5 متر به آب خواهيم رسيد. بهترين چاره براي اين مشكل احداث كانال‌هاي فاضلاب مي‌باشد كه موجب پايين رفتن سطح آب زيرزميني مي گردد. البته سطح آب‌هاي زيرزميني به آرامي پايين خواهد رفت و مدت زمان زيادي نسبتاً براي اين موضوع مورد نياز مي‌باشد، البته با پايين رفتن سطح آب احتمال پديد آمدن نشست‌هايي در سازه‌ها وجود دارد. يكي ديگر از عوامل تخريب سازه، احداث سازه‌ها در شيب بسيار زياد و همچنين احداث ساختمان‌ها در لبه شيرواني‌ها به ويژه در نواحي شمالي تهران مي‌باشد كه خطرهاي زمين لغزش و سنگ ريزش را در پي دارد. به طوري كه خاك زير ساختمان‌ به حركت درآمده و در زير ساختمان مي‌لغزد. نشست‌هاي ناگهاني در اثر زلزله يكي ديگر از خطرهاي زلزله مي‌باشد. در خاك‌هاي سست و دستي مانند يوسف‌آباد و نواحي جنوب تهران، خاك داراي پتانسيل بسيار بالايي براي نشست مي‌باشد كه نيروي زلزله اين پتانسيل را فعال مي‌سازد. اين مشكل در نواحي مانند ميدان ونك، گاندي، خيابان مطهري و عباس‌آباد كه در اثر تسطيح تپه‌ها به وجود آمده‌اند بسيار جدي مي‌باشد. پيامدهاي زلزله در تهران آنقدر زياد است كه از حوصله‌ي خواننده خارج بوده و شايد تمامي ابعاد آن در حال حاضر بر ما مشخص نشده باشد. مشكلاتي چون ناامني و آشوب بعد از زلزله نيز وجود دارد كه مربوط به حوزه روان‌شناسي و جامعه‌شناسي مي‌باشد. عدم وجود گروه‌هاي امداد و نجات، قطع لوله‌هاي آب و شبكه برق، آتش‌سوزي ناشي از تركيدن لوله.
بنابراين براي پيشگيري از تبديل شدن يك سانحه طبيعي مانند زلزله به يك فاجعه غيرقابل تصور و به خطر افتادن امنيت ملي كشور بايد تمهيدات لازم هر چه زودتر انديشيده گردد و اقدامات پيشگيرانه در تمامي ابعاد انجام گردد. جهت ايجاد آمادگي، پيشگيري، مقابله و باسازي بايستي برنامه‌ها و طرح‌هاي دقيقي ارايه شود تا نتايج مفيدي در پي داشته باشد. بدين منظور براي كاهش آسيب‌پذيري در شهر تهران اقدامات زير بايد انجام شود:
- تعيين اولويت‌هاي اجرايي در طي برنامه‌هاي كوتاه مدت (ضربتي)، ميان‌مدت و بلندمدت راهكارهاي مناسب جهت استفاده بهينه از آنها
- بررسي قوانين موجود، تبيين وظايف سازمان‌هاي متولي، تخصيص رديف بودجه مناسب
- تدوين برنامه‌هاي امداد، نجات، خدمات پزشكي و مانورهاي دوره‌اي در ادارات، مدارس و ...
- پيش‌بيني تلفات احتمالي و خسارات مالي
- تعيين منابع و فرماندهي واحد در زمينه‌هاي:
الف - اطلاعات
ب - مردم
ج - بودجه
د - فضاي فيزيكي موجود
ه - تجهيزات و امكانات
- ارايه راهكارهايي جهت پر كردن خلاء ناشي از كشته شدن مسئولين و مديران اجرايي‌ (تجربه تلخ بم)
- هماهنگي دقيق و مؤثر كمك‌ها و تيم‌هاي امدادي خارجي در فرودگاه‌هاي كشور
- بهينه‌سازي شريان‌هاي ارتباطي به شهر
3- فرايند مديريت بحران در بحران ناشي از زلزله در كلان شهر تهران
1-3- زمان
در هر بحران، زمان عاملي اساسي است؛ به ويژه در مورد زلزله تهران اين مسئله از اهميت به سزايي برخوردار است. در هر بحران زمان به سه بخش تقسيم مي‌شود:
الف - پيش بحران
ب - در حين بحران
ج - پس از بحران
هر يك از اين مراحل خود شامل بخش‌هاي مختلفي است كه عبارت است از: پيشگيري، آمادگي، پاسخگويي و امدادرساني (خدمات اضطراري)، بهبودي، بازسازي و سازماندهي مي‌باشد. مرحله پيشگيري، كاهش اثرات و آمادگي در مرحله قبل از بحران، مرحله پاسخگويي و امدادرساني (خدمات اضطراري) در مرحله حين بحران و مرحله بهبودي و توسعه در مرحله پس از بحران جاي مي‌گيرد.

فرايند مديريت بحران
شكل فوق درصد نسبي هزينه‌هاي مراحل مختلف بحران را در فرآيند مديريت بحران نشان مي‌دهد. همان گونه كه ملاحظه مي‌شود مراحل قبل از بحران بيشترين اهميت را در چرخه مديريت بحران داشته و به همين دليل بايد بيشترين هزينه‌ها در اين مرحله انجام شود كه 30 درصد هزينه‌ها از 100 درصد هزينه‌ها را در بر مي‌گيرد. در ادامه با توجه به اهميت دو مرحله نخست به تفصيل در مورد آنها مي‌پردازيم:
1-1-3- پيش از بحران
چنانچه تصميم‌گيري‌ها منطقي باشد، تقريباً در همه كارها به يك اصل مي‌رسيم و آن اين است كه پيشگيري بهتر از درمان است.
الف - رعايت استانداردهاي ساخت و ساز
ب- طراحي مناسب شهري
ج - آموزش عمومي
آموزش عمومي نيز يكي ديگر از راهكارهاي پيشنهادي در اين بازه زماني است كه مي‌تواند كاهش زيادي در خسارات جاني و مالي داشته باشد و با تشويق مردم به مشاركت و با تخصيص هزينه و زمان كمي، مي‌توان آن را به نحو مطلوبي برنامه‌ريزي و انجام داد.
اين آموزش‌ها مي‌تواند از طريق رسانه‌هاي عمومي، مراكز آموزشي و مراكز دولتي صورت گيرد. برگزاري مانورها در مدارس، ادارات و شهرهاي معين تهران مي‌تواند در اين زمينه بسيار مثمر ثمر باشد.
د - ايجاد شبكه اطلاعاتي جهت اطلاع‌رساني همانگونه كه پيشتر نيز اشاره شد يكي از موضوعات اساسي در مديريت بحران زلزله كلان شهري چون تهران هماهنگي در دستيابي و استفاده از اطلاعات مي‌باشد. از آنجا كه عمده پايگاه‌هاي اطلاعاتي در كشور در شهر تهران مستقر مي‌باشد و در صورت وقوع رخدادي نظير زلزله اين شبكه اطلاعاتي نيز دچار آسيب جدي خواهد شد. بنابراين بايستي از هم اكنون در صدد چاره‌اي در اين زمينه باشيم.
نكته مهم ديگر اين است كه در حال حاضر كشور فاقد يك شبكه اطلاعاتي قوي و جامع و براساس اصول IT است. به عنوان مثال داده‌هاي موجود داراي قالب‌هاي متفاوتي بوده و در نتيجه اطلاع‌رساني به سرعت صورت نگرفته و بالطبع مديريت بحران نيز به صورت و با هارموني مناسب اجرا نخواهد شد. برخي از اطلاعاتي كه در رابطه با كلان شهر تهران بايستي در شبكه‌ي اطلاعاتي مديريت بحران موجود باشند، عبارتند از:
پيش زلزله
1. تعيين موقعيت منطقه
2. نقشه شبكه‌هاي گاز، برق، مخابرات
3. تعيين موقعيت دقيق بيمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، آتش‌نشاني و ....
4. بررسي راه‌هاي ارتباطي
5. تعيين موقعيت دقيق ايستگاه‌هاي اطلاع‌رساني جهت مردم در مناطق و محلات مختلف
6. تعيين موقعيت دقيق ايستگاه‌هاي مخابراتي سيار در مناطق مختلف شهر با در نظر گرفتن شرايط اضطراري
7. تعيين موقعيت دقيق باند بالگردها در مناطق مختلف شهر
8. تعداد تخت‌هاي بيمارستاني
9. تعداد جمعيت ساكن در محلات، مناطق و ...
10. تهيه نقشه‌هاي مربوط به مناطق مسكوني
11. بررسي راه‌هاي دسترسي به محلات و مناطق
12. بررسي منابع موجود در مناطق مختلف كلان شهر تهران همانند آب، غذا، پوشاك، چادر
13. تعيين موقعيت دقيق محل اسكان موقت آوارگان
14. تعيين موقعيت دقيق مراكز درماني موقت (چادري) پس از زلزله
15. بررسي ابعاد خسارات و محدوده خسارت ديده و ميزان خسارات وارده
16. تعداد و وضعيت نيروهاي امدادي در منطقه
17. اقدامات بهداشتي لازم جهت پيشگيري از توسعه بيماري‌ها
18. ميزان كمك‌هاي مردمي، پايگاه‌هاي امدادي
اين اطلاعات سبب مي‌گردد كه مديران در دقايق اوليه وقوع بحران (لحظات طلايي) تصميم‌گيري و تصميم‌سازي مناسب و دقيقي در جهت كنترل و مديريت بحران داشته باشند.
2-1-3- در حين بحران
الف ـ برقراري ارتباط مخابراتي مطمئن
شبكه‌هاي مخابراتي بي‌سيم و باسيم در زمان بحران زلزله در تهران مي‌توانند جهت مقاصد زير مورد استفاده قرار گيرند:
1- هماهنگي و فرماندهي متمركز
2- كنترل گروه‌هاي امداد و نجات
3- اعلام نياز گروه‌هاي امداد به مركز فرماندهي در داخل منطقه و مسئولين كشور
ب ـ اطلاع‌رساني دقيق
نياز به آمار دقيق جهت برنامه‌ريزي صحيح در هر لحظه از ابتداي زلزله تا عمليات بازسازي، از ضروريات اساسي مي‌باشد. لازم به ذكر است كه آمار صحيح در حين وقوع حادثه ارتباط زيادي به آخرين آمار پيش از حادثه دارد. بنابراين نقش شبكه اطلاع‌رساني كه در بالا بدان اشاره شد بيش از پيش مشخص مي‌گردد.
ج ـ امدادرساني
سازمان يافته‌ترين نيروهاي بالقوه در امر امدادرساني، نيروهاي مسلح مي‌باشند. از مهم‌ترين نكاتي كه اين امر را تبيين مي‌نمايد؛ عبارتند از: تمركز فرماندهي و ديسيپلين حاكم بر پرسنل، امكان تدارك مواد غذايي، چادر و ديگر مايحتاج مورد نياز، دارا بودن يگان‌هاي فني مهندسي، دارا بودن تجهيزات ترابري هوايي و زميني.
البته در حين بحران زلزله تهران نمي‌توان چندان به كمك نيروهاي نظامي استان تهران اميد داشت. زيرا خود پرسنل و خانواده‌هاي آنها تحت تأثير شديد روحي و رواني در اين حادثه مي‌باشند. مي‌بايستي در اين زمينه يك يا چند يگان نظامي نزديك به استان تهران آموزش‌هاي لازم را از هم اكنون ببينند.
دـ تداركات
تداركات در مناطق حادثه ديده شامل دو بخش است:
1. تداركات جهت رفع نيازهاي مردم آسيب‌ديده و آواره (همانند آب، برق، مواد غذايي فاسد نشدني، سرپناه و غيره)
2. تداركات نيروهاي امداد و نجات
3. تغذيه روحي و جسمي مناسب امدادگران تا بتوانند به نحوي مقتضي به عمليات امدادرساني ادامه دهند. در هر صورت بايد توجه داشت كه كارايي هر فرد امدادگر (در شرايط مناسب) حداكثر يك ماه است.
ه ـ برپاسازي مراكز درماني موقت
و ـ برپاسازي اردوگاه‌هايي جهت آوارگان
كه خود بر سه دسته است:
1- استقرار موقت
2- استقرار نيمه موقت
3- استقرار دايم
ز ـ اعمال دستورالعمل‌هاي بهداشتي
- نظير سم‌پاشي منطقه حادثه (با توجه به وسعت شهر تهران بايد تدابير و تمهيدات لازم ديده شود)
- تأمين سرويس‌هاي بهداشتي
- تصفيه آب
- خارج ساختن زباله
- مراقبت ويژه از كودكان از نظر جسمي و روحي
- عمليات بيماري‌يابي
ح ـ حفظ امنيت منطقه
با توجه به وسعت شهر تهران بايد تدابير و تمهيدات لازم ديده شود.

پيشنهاد و نتيجه‌گيري
در رابطه با مديريت كلان شهر تهران به نظر مي‌رسد موارد زير از اهميت به سزايي برخوردار مي‌باشند:
1. تشكيل جانشين ستاد بحران كلان شهر تهران؛ با توجه به آن كه خود افراد ستاد بحران تهران امكان آسيب ديدن خود افراد ستاد بحران كلان شهر تهران و خانواده‌هايشان بسيار محتمل است.
2. منطقه‌بندي كلان شهر تهران. مي‌توان كلان شهر تهران را به 4 منطقه عمده شمال، شرق، غرب و جنوب تقسيم نموده و استان‌هاي نزديك به هر كدام از اين مناطق به عنوان شهر معين در هنگام نياز به كمك‌رساني و امداد اقدام نمايند.
3. انجام مانورهاي منظم در تهران و شهرهاي معين آن
4. در اختيار قرار دادن اطلاعات دقيق كلان شهر تهران به استان‌ها و شهرهاي معين آن
5. تعيين محل‌هايي جهت دفن هر چه سريع‌تر اجساد جهت جلوگيري از شيوع بيماري‌هاي عفوني و مسري (با توجه به گستردگي تلفات در صورت رخ دادن حادثه نمي‌توان تنها به گورستان بهشت‌زهرا اكتفا نمود)
6. استقرار انبارهاي ذخيره آذوقه غذايي، پوشاك، آب و ... در محل‌هاي مختلف شهر با در نظر گرفتن مسايل حفاظتي
7. آموزش يگان‌هاي نظامي جهت تأمين امنيت كلان شهر تهران با توجه به وسعت و گستردگي منطقه
8. رايزني در سطح بين‌المللي از طريق سازمان ملل جهت جذب كمك‌هاي بشردوستانه

منابع:
توماس‌اي، درابك و جرالد جي، هواتمر، پورخردمند، رضا، مديريت بحران اصول و راهنماي دولت‌هاي محلي، مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران.
حسيني، بهشيد ـ پدافند غيرعامل و مديريت بحران در چارچوب خودامدادري محله‌ها در تهران ـ دانشگاه شهيد بهشتي ـ دانشكده معماري و شهرسازي.
جمعي از نويسندگان ـ مديريت بحران در عرصه بهداشت و درمان حوادث غيرمترقبه ـ مؤسسه آموزش عالي علمي ـ كاربردي هلال ـ پاييز 1385 .
www.NGDIR.com
ابهري مريم، جزوه مديريت بحران، دانشگاه صنعتي مالك اشتر، پژوهشكده مهندسي پدافند غيرعامل 1386.
ناطق الهي، فريبرز، مديريت بحران زمين لرزه در ابرشهرها، پژوهشگاه زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله تهران 1371.
طرح جامع مديريت بحران كشور، جلد اول، وزارت كشور ـ معاونت امور عمراني 1381.
عباس‌پور آذر، مهدي و همكاران دفاع غيرعامل و بحران در زلزله تهران ـ پروژه پژوهشي 1372.
.......................................................................................................................
انتهاي پيام/

شنبه|ا|10|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1021]