محبوبترینها
مزایای آستر مدول الیاف سرامیکی یا زد بلوک
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1854424730
اهمیت و آسیب‌شناسی تاریخ و تاریخ‌نگاری از منظر امام خمینی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
اهمیت و آسیب‌شناسی تاریخ و تاریخ‌نگاری از منظر امام خمینی
شهید مطهری نیز در مراجعه به تاریخ، مانند استادشان امام خمینی نگاهی نقادانه دارند. شاهد این مطلب، فصل دوم کتاب حماسه حسینی ایشان است که در آن به تفصیل به تحریفات پیرامون واقعه کربلا پرداخته‌اند.
بخش اول چکیده مقاله حاضر پس از اشاره اجمالی به اهمیت و فواید تاریخ، به بررسی تفصیلی آسیب‌شناسی تاریخ و تاریخ‌نگاری از دیدگاه امام خمینی می‌پردازد. این مقاله آسیب‌شناسی تاریخ‌نگاری در محورهایی چون عدم بی‌طرفی مورخ، تحریف تاریخ، بی‌دقتی در ثبت وقایع، تاریخ‌نگاری بدون نقد و تحلیل، عدم توجه به توده مردم در تدوین تاریخ و نبود نگاه قرآنی در تحلیل‌های تاریخی را از منظر و بیان امام خمینی به بحث می‌گذارد. طرح مسئله تاریخ و تاریخ‌نگاری از محورهای مهم شناخت تمدن اسلامی است که هنوز درباره مباحث نظری آن و یا موضوعاتی چون تاریخ تاریخ‌نگاری و یا آسیب‌شناسی تاریخ‌نگاری مسلمانان جای کار فراوان وجود دارد. بدیهی است بدون شناخت دقیق تاریخ اسلام و ممالک مسلمان نمی‌توان تصویری صحیح از تمدن اسلامی و تحولات آن ارائه داد. ازاین‌رو این مقاله درپی تبیین دیدگاه امام خمینی درباره تاریخ و تاریخ‌نگاری که طبعاً با رویکرد به دوره اسلامی است، می‌باشد. ابعاد مختلف نگاه امام خمینی به انسان، جامعه و تاریخ، مقوله‌های تربیتی و مواردی ازاین‌دست هنوز بازشناسی و تدوین نشده است. (1) یکی از شاخه‌های علمی مورد علاقه امام راحل، دانش تاریخ است. ایشان علاوه بر توجه به مباحث نظری این دانش، به مطالعه مستمر آثار تاریخی و الگو گرفتن و عبرت‌پذیری از آنها توجه داشتند. (2) مسئله پژوهش حاضر آن است که اصولاً از دیدگاه امام خمینی تاریخ‌نگاری چه ضرورتی دارد؟ آیا می‌توان به گزارش‌های منابع تاریخی و تحلیل‌های ارائه‌شده در آنها اعتماد کرد؟ در صورت عدم اعتماد کامل، چه آسیب‌هایی منابع تاریخی را همواره مورد تهدید قرار داده و دیدگاه امام خمینی دراین‌باره چیست؟ از منظر ایشان چه شاخص‌هایی را باید در تاریخ‌نگاری مورد توجه قرار داد تا منابع تاریخی از خلوص نسبی و تحلیل حق‌طلبانه برخوردار باشد؟ الف) اهمیت علم تاریخ یک. انتقال تجارب پیشینیان دانش تاریخ، تجارب تلخ و شیرین پیشینیان را در دسترس ما قرار می‌دهد و ما را از تجربه نمودن دوباره آنها که با هزینه‌های فراوان همراه است، بی‌نیاز می‌کند. روایات تاریخی گنجینه‌ای از پندها و حکمت‌هاست که باید نکات فراوانی از آن آموخت. بزرگان تاریخ که خود تاریخ‌ساز بوده‌اند، از چهره‌های مثبت مانند امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) (3) و منفی مانند معاویه، چنگیزخان و تیمور، به روایات تاریخی و تجارب گذشتگان اهمیت بسیار می‌دادند. (4) امام خمینی نیز در سخنرانی‌ها و مکتوبات خود معمولاً برای تبیین مطالب و پیام‌های خود از حکایات و روایات تاریخی استفاده می‌کردند، که خود گواهی بر الهام‌گیری فراوان ایشان از تاریخ است. برای نمونه، ایشان در یک سخنرانی چند داستان از صدر اسلام را بیان نموده‌اند: یک قصه مال رسول خدا| (قصه‌هاست منتها حالا من یکی‌اش را می‌گویم)، یک قصه مال حضرت امیر(علیه السلام)، یک قصه مال عمر. وقتی که عمر می‌خواست برود به مصر ـ برای [اینکه] فتح کرده بودند مصر را و قدرتمند شده بود اسلام، همه‌جا را گرفته بودند ـ می‌خواست وارد بشود به مصر؛ یک شتر بود، خودش بود و یکی هم همراهش. یکی‌شان سوار این شتر می‌شده، آن‌یکی جلویش را می‌گرفت و می‌برد؛ آن‌که خسته می‌شد ـ قسمت کرده بودند ـ این سوار می‌شد. آن وقتی که وارد ـ به‌حسب تاریخ ـ مصر شدند، نوبت آن غلام بود که سوار باشد و آقای خلیفه جلو [شترش] را گرفته بود و داشت می‌بُردش که مردم مصر آمده بودند به استقبال! خلیفه عبارت از این بود. ما عمر را قبول نداریم؛ اما این عمل، عمل اسلامی آن وقت بوده ... . (5) ایشان در جای دیگر حکومت محمدرضا پهلوی را با حکومت ضد مردمی معاویه مقایسه می‌کنند. (6) دو. تعامل تاریخ با دانش‌های دیگر تاریخ می‌تواند کمک‌کار بسیاری از دانش‌ها مانند باستان‌شناسی، جغرافیا، جامعه‌شناسی، علوم سیاسی و ... باشد. یکی از دانش‌هایی که بسیار نیازمند تاریخ است، علوم حدیث است؛ بدین بیان که در نقد سند و متن (7) احادیث می‌توان از تاریخ بهره فراوان برد. روش امام خمینی در نقد حدیثی منسوب به پیامبر| که «من در عهد سلطان عادل (انوشیروان) متولد شدم»، (8) می‌تواند دراین‌زمینه الگو قرار گیرد. امام ابتدا از روش‌های رایج در علوم حدیث استفاده می‌کنند و می‌فرمایند: «این اولاً سند ندارد و مُرْسَل است»، و ازآنجاکه هر ضعف سندی دلیل بر رد روایت نمی‌شود، در نقد متن حدیث از تاریخ بهره می‌گیرند: «ثانیاً کسانی که اهل تفتیش در امور هستند، (9) تکذیب کردند این را و معلوم است که یک دروغی است که بستند. انوشیروان ظالم باید گفت، نه عادل.» (10) امام خمینی، نظام طبقاتی عصر انوشیروان را بالاترین دلیل بر ظالم بودن وی می‌دانند و ضمن تبیین این مطلب، به روایتی تاریخی در شاهنامه (11) استناد می‌کنند. (12) شهید مطهری نیز ـ که امام او را حاصل عمر خود می‌دانست (13) ـ به استاد خود اقتدا نموده و همین روش را در نقد روایت مذکور به‌کار می‌برد؛ ابتدا تصریح می‌کند که این روایت فقط در قصص الانبیاء راوندی آمده و راوی آن وضاع است و سپس می‌نویسد: «عادل نبودن انوشیروان از قطعیات تاریخ است.» (14) سه. سهم تاریخ در هویت ملت‌ها نقش تاریخ در هویت ملت‌ها غیر قابل انکار است؛ به‌گونه‌ای‌که در دوره مدرن، فایده تاریخ بیشتر به‌عنوان عامل هویت‌بخش مورد توجه قرار گرفته است. ازاین‌رو امام خمینی تغییر تاریخ هجری (15) به تاریخ شاهنشاهی را بزرگ‌ترین خیانت و جنایت شاه و بدترین کار وی قلمداد نموده و نسبت به این مسئله حساسیت زیادی نشان داده‌اند (16) و مکرر آن را تقبیح نموده‌اند؛ (17) زیرا این اقدام شاه به‌منزله تغییر دادن هویت اسلامی و توحیدی ایران به هویتی طاغوتی و شرک‌آلود (18) و به‌تعبیر امام، تبدیل تاریخ زنده اسلام به تاریخ مرتجع دوهزار و پانصد سال قبل است: (19) خدا می‌داند که این خیانت که این به اسلام کرد و این اهانت که به پیغمبر اکرم| کرد، این خیلی جنایتش بالاتر از این کشتارهایی است که کرده است. کشتارها [را] موازنه اگر بکنیم با این یک کاری که تغییر تاریخ رسمی اسلام را، نشانه توحید را، نشانه انسانیت را، این را تبدیل کرد به این چیزهای آتش‌پرست، به تاریخ آتش‌پرست، گبرها؛ از همه خیانت‌هایی که به ما کرده است، این بالاتر است. این حیثیت اسلام را می‌خواست از بین ببرد؛ این علامت اسلام را می‌خواست از بین ببرد ... (20) چهار. عبرت‌آموزی و عبرت‌پذیری از تاریخ قرآن کریم، عبرت را هدف اصلی مطالعه تاریخ می‌داند (21) و به ما می‌آموزد که باید از تاریخ عبرت گرفت. تصور ابتدایی این است که این عبرت، در حکایات تاریخی است؛ یعنی مثلاً فلان حاکم ظالم چه کرد و عاقبت او چه شد. البته می‌توان از تاریخ چنین عبرت‌های جزئی‌ای نیز گرفت؛ ولی بحث عبرت از تاریخ در قرآن عمیق‌تر از این است؛ بدین بیان که نوعی روال و نظم جامعه و امت و تحولات آن موردنظر قرآن است. (22) در واقع نگاه به عبرت نیز باید با رویکرد فرهنگی و تمدنی باشد. امام راحل همواره این‌گونه عبرت‌پذیری و الگو گرفتن از تاریخ را مورد توجه قرار داده‌اند. (23) به‌عنوان مثال، عبرت‌گیری امام از زندگی چنگیزخان مغول تنها این نیست که عاقبت او با آن‌همه ظلم چه شد و مطالبی ازاین‌قبیل؛ ایشان به قانون‌گرایی مغولان و احترامشان به یاسای چنگیزی استناد می‌کند و رژیم شاه را به‌سبب بی‌توجهی به قوانین ملی و اسلامی ملامت می‌کند. (24) اساساً از نظر امام، دانش تاریخ آن هنگام ارزش می‌یابد و علمی سودمند تلقی می‌گردد که به نظر عبرت بدان مراجعه شود. (25) برای نمونه، ایشان مکرراً مسلمانان و دولت‌های اسلامی و تمام صاحبان قدرت را به عبرت گرفتن از تجربه‌های عصر استعمار و انحطاط قدرت‌هایی چون امپراتوری عثمانی دراثر تفرقه و نیز سقوط سلطنت پهلوی دراثر ظلم و استبداد فرامی‌خواندند. (26) علاوه‌براین، سخنان ایشان گواه بر این است که تجربه‌های تاریخی ملت ایران و دیگر ملل و نیز تجربه‌های تاریخی شیعه، یکی از مبانی اندیشه و عمل امام در رهبری انقلاب اسلامی بوده است. (27) برای مثال، ایشان نهضت مشروطه را عبرتی بزرگ برای انقلاب اسلامی می‌دانند و اختلاف علما و روحانیان را منشأ شکست آن نهضت ذکر کرده و به روحانیت عصر خود نسبت به خطر بزرگ تفرقه هشدار می‌دهند. (28) قرآن کریم اخبار انبیا و اولیا را به‌سبب الگو گرفتن مؤمنان از صالحان و عبرت گرفتن از سرانجام بدکاران ذکر کرده و به اسوه بودن رسول‌الله| و حضرت ابراهیم(علیه السلام) تصریح کرده است. (29) ظهیرالدین مرعشی (م. 892ق) دراین‌باره می‌نویسد: بدان که علم تاریخ، علمی است مشتمل بر شناختن حالات گذشتگان این جهان، که چون اهل بصیرت به نظر اعتبار بر مصداق: «فاعتبروا یا اولی‌الابصار» نگاه کنند به دلایل عقلی که: «فاعتبروا یا اولی‌الالباب» بدانند، که: احوال مردم حال را مآل کار بر همان منوال خواهد بود، و غرض از آن مجرد قصه‌خوانی و خوشامد طبع و هوای نفسانی نباشد، و غرض کلی و مقصود اصلی بر آن باشد که از داشتن آن فایده دین و دنیا به حاصل آرد، که اگر مقصود از آن فایده دارین نبودی خدای تعالی ـ عزّ شأنه ـ در کلام مجید ذکر انبیا و اولیا که پادشاهان دین و دنیااند، نکردی و احوال کفره و فجره و فسقه را ـ که خسر الدنیا و الآخره‌اند ـ هم به استقصا یاد نفرمودی. (30) ازاین‌رو یکی از محورهای مهم مورد عنایت امام، الگو ساختن تاریخ انبیا و اولیا(سلام الله علیهم) و قصص تاریخی قرآن کریم است که بارها در بیانات و نوشته‌های خود بدان پرداخته و همگان را به دقت در تاریخ انبیا(سلام الله علیهم) و عبرت گرفتن از قصص آنان فرا خوانده‌اند. (31) از محورهای مباحث ایشان دراین‌باره می‌توان به این موارد اشاره کرد: ـ تبیین خط انبیا و اولیا به‌عنوان خط یک عمر فعالیت در مبارزه با ظلم و طاغوت. (32) ـ مقایسه مبارزه علیه شاه با مبارزه حضرت موسی و هارون (علیه السلام) با فرعون و لزوم اقتدا به سیره این دو بزرگوار که در ابتدا تنها دو نفر در برابر دستگاه قدرتمند فرعون بودند، اما برای خدا قیام نمودند. (33) ـ سیره پیامبر| و امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) به‌عنوان الگوی حاکم اسلامی و درس عبرتی برای مسلمانان در چگونگی انتخاب حاکم. (34) ایشان همچنین در وصیت‌نامه خود وظیفه خطیر مورخان در تبیین صحیح مکتب انبیا و اولیا را متذکر شده‌اند. (35) ایشان متذکر می‌شود که در بیان تاریخ بزرگان دین و ائمه معصومین(سلام الله علیهم)، اکتفا به سال و روز وفات و تولد و مقدار عمر شریف و امثال این امور، چندان فایده‌ای ندارد؛ بلکه باید هدف از مطالعه تاریخ ایشان، اسوه قرار دادن آنان و به تأسی سیره آن بزرگواران باشد. (36) ب) ضرورت تاریخ‌نگاری همه ملت‌های جهان تاریخ خویش را پاس می‌دارند و در حفظ و آموزش آن به آحاد افراد خویش سعی بلیغ می‌نمایند. در هیچ جای جهان، کشوری را نمی‌توان یافت که گذشته خویش را نفی و انکار کند؛ حتی اگر نسبت به قسمت‌هایی از آن نقد و نظری داشته باشد. ازاین‌رو همواره در هر عصری باید مورخانی امین و دقیق، وظیفه ثبت تجارب آن دوران را به‌عهده گیرند. اگر تاریخ ثبت و ضبط نگردد و یا این کار ناقص صورت گیرد، از یک سو نسل‌های آینده در بازشناسی و بازیابی هویت و فرهنگ خود دچار مشکل فراوان خواهند شد و از دیگر سو، گذشته یک ملت که امروزش را می‌سازد، محو خواهد شد. (37) به‌تعبیر امام راحل، «درست آنچه را امروز برای ما روشن و واضح است، برای نسل‌های آینده مبهم می‌باشد؛ و تاریخ، روشنگر نسل‌های آینده است ... .» (38) ازاین‌رو امام همواره و حتی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بر ثبت وقایع و در گام بعدی، تبیین و تحلیل تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی و عبرت گرفتن از آن تأکید کرده‌اند که ازجمله بیانات ایشان دراین‌باره می‌توان به این موارد اشاره کرد: ـ 24 بهمن 1356: «باید این عنصر خائن (شاه) رسوا شود و هیچ‌گاه از ذکر جنایات او غفلت نشود. باید «15 خرداد» و «19 دی» جاوید و زنده نگه داشته شود تا جلادی شاه از خاطره‌ها نرود و نسل‌های آتیه جرائم شاهان سفاک را بدانند ... .» (39) ـ 10 تیر 1358: «تاریخ و آنچه که به ملت‌ها می‌گذرد، این باید عبرت باشد برای مردم؛ ازجمله تاریخ عصر حاضر، ببینیم که چه شد که یک همچو قدرتی از بین رفت، دولت‌ها ببینند که برای چه این‌طور منهدم شد یک همچو قدرتی، و اجزای دولتی، ادارات، ببینند که چه شد قضیه، و موجب عبرت همه باشد ... هر دولتی که متکی بر ملت نباشد، بلکه مقابل ملت بایستد، این عاقبتش، ولو یک قدری هم طولانی باشد، عاقبتش به همین عاقبتی که این پدر و پسر منتهی شدند، منتهی خواهد شد.» (40) دانستن این نکته که جنایت‌های خاندان پهلوی در تاریخ ضبط خواهد شد و در دسترس نسل‌های آینده پس از انقلاب اسلامی قرار خواهد گرفت، به امام آرامش می‌داد و در اوج مبارزه در تبعید، تحمل رنج‌ها را بر ایشان آسان می‌ساخت؛ چنان‌که در بیانات خود در 23 مهر 1357 می‌فرمایند: خدا می‌داند که این مرد نالایق ـ که اسمش محمدرضاست ـ این مرد نالایق، چه خیانت‌هایی به اسلام کرده و به مسلمین کرده. من و شما حالا نمی‌توانیم مطلع بشویم؛ بگذارید این بمیرد یا برود از این مملکت ما، قدرت او سلب بشود، آن‌وقت ببینید آنهایی که نوشتند مسائل را، حتماً اشخاصی تاریخ را ثبت کردند؛ تاریخ‌ها که بیرون آمد، آن‌وقت خواهید دید که اینها چه کرده‌اند با این مملکت. (41) ج) آسیب‌شناسی منابع تاریخی موجود بخش مهمی از حوادث و شخصیت‌های تاریخی، چنان که تاریخ‌نویسان گذشته به قلم آورده‌اند، نیست. برخی مورخان، خواسته یا ناخواسته تاریخ را تحریف نموده و یا در ثبت و ضبط آن دقت لازم را مبذول نکرده‌اند؛ در نتیجه اکنون ما با تصویری ساختگی از گذشته مواجه هستیم. برای نمونه، در مغولستان، چنگیزخان به‌عنوان قهرمان ملی و فرمانراوایی عادل و خردمند تکریم می‌شود و مغولان از او به‌عنوان چهره بارز تاریخ خود نام می‌برند؛ این در حالی است که در همه کشورهایی که مغولان به آنها حمله‌ور شدند، چنگیزخان را به‌عنوان فردی خونریز و ویرانگر می‌شناسند. بنابراین، برای استفاده از تاریخ باید با نگاه نقادانه به‌سراغ منابع تاریخی رفت و حتی مشهورات را نیز نباید به‌سادگی پذیرفت؛ زیرا چه‌بسا مشهوراتی وجود دارند که هیچ اصلی ندارند؛ (42) اما مورخان دیرین آنها را نوشته و مورخان بعدی نیز غالباً نه‌تنها آنها را رد نکرده، بلکه تا آنجا که می‌خواسته‌اند و یا می‌توانسته‌اند، بدان پیرایه بسته‌اند. (43) امام خمینی با این دید نقادانه به تاریخ نگریسته است؛ چنان‌که می‌فرماید: اینکه می‌گویند «انوشیروان عادل»، این از اساطیر است! یک مرد ظالم سفاکی بوده است، منتها شاید پیش سلاطین دیگر وقتی گذاشتند، به او گفتند عادل! و الا کجایش انوشیروان عادل بوده است؟! (44) البته نقد بعضی مطالب تاریخی یا با روش‌هایی چون نقد سند و متن ممکن می‌گردد و یا با رجوع به دیگر منابع تاریخی قابل اعتماد؛ امام نیز این‌گونه به نقد تاریخ اقدام می‌کند: همان انوشیروان عادل است که از بدترین ظلمه بوده است، و کارهای ظالمانه‌اش را تاریخ ثبت کرده است. (45) شهید مطهری نیز در مراجعه به تاریخ، مانند استادشان امام خمینی نگاهی نقادانه دارند. شاهد این مطلب، فصل دوم کتاب حماسه حسینی ایشان است که در آن به تفصیل به تحریفات پیرامون واقعه کربلا پرداخته‌اند. (46) پی نوشت: . انصاری، حدیث بیداری، ص 131. 2. همان، ص 27 و 51؛ امام خمینی، صحیفه امام، ج 3، ص 113. 3. نهج‌البلاغه، ص 392. 4. زرین‌کوب، تاریخ در ترازو، ص 19. 5. امام خمینی، صحیفه امام، ج 4، ص 325. 6. همان، ج 8 ، ص 351 ـ 350. 7. در اصطلاح محدثان، نقد سند حدیث را علم رجال و نقد متن را درایه گویند. 8. برای اطلاع از شهرت انوشیروان به عادل و رد انتساب این حدیث به پیامبر| بنگرید به: محمدبیگی، «تحقیق و تتبع در روایت منقول از پیامبر| «ولدت فی زمن ملک عادل و هو انوشروان» و اثر آن در ادب پارسی»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش 22، ص 109 ـ 99. 9. برای نمونه بنگرید به: راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، ج 1، ص 619 ـ 616 . 10. امام خمینی، صحیفه امام، ج 19، ص 433. 11. فردوسی، شاهنامه، ذیل عنوان وفات یافتن قیصر روم و جنگ کسری، ص 512. 12. امام خمینی، صحیفه امام، ج 19، ص 434 ـ 433. 13. همان، ج 7، ص 178. 14. مطهری، پاسخ‌های استاد در: مجموعه آثار، ج 19، ص 576؛ در مورد شهرت انوشیروان به عادل نیز بنگرید به: همان (که بر شهید مطهری اشکال نموده‌اند که چرا عادل بودن وی را منکر شده است!). 15. امام راحل روز هجرت پیامبر| به مدینه را «یوم الله» می‌دانند. (امام خمینی، صحیفه امام، ج 9، ص 465) 16. بنگرید به: انصاری، حدیث بیداری، ص 90. 17. برای نمونه بنگرید به: امام خمینی، صحیفه امام، ج 3، ص 171، 321، 324، 336، 343، 449؛ ج 4، ص 111 ـ 110؛ ج 12، ص 24. 18. بنگرید به: همان، ج 3، ص 211. 19. همان، ج 4، ص 211. 20. همان، ص 62 ـ 61 و 163. 21. برای نمونه بنگرید به: آل‌عمران (3): 137؛ انعام (6): 11؛ اعراف (7): 103؛ یونس (10): 73؛ نحل (16): 36؛ نمل (27): 69؛ قصص (28): 40؛ روم (30): 9؛ فاطر (35): 44؛ غافر (40): 27 و 82 . 22. جعفریان، بازخوانی نهضت مشروطیت، ص 28. 23. «تاریخ باید سرمشق ما باشد» (امام خمینی، صحیفه امام، ج 7، ص 67)؛ «تاریخ یک درس عبرت است برای ما». (همان، ج 18، ص 170. نیز بنگرید به: همان، ج 7، ص 510) 24. همان، ج 3، ص 404. 25. همو، شرح چهل حدیث، ص 396؛ همو، تقریرات فلسفه، ج 3، ص 458. 26. همو، صحیفه امام، ج 7، ص 68 ـ 67 و 510 ـ 508؛ ج 8، ص 349 ـ 348. 27. همان، ج 3، ص 298، 485، 504، 512 و 524؛ ج 4، ص 95 ـ 94، 114 ـ 113 و 121؛ ج 5، ص 407. 28. همان، ج 18، ص 171 ـ 170. 29. احزاب (33): 21؛ ممتحنه (60): 4. 30. مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، ص 101. 31. امام خمینی، تقریرات فلسفه، ص 365؛ همو، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص 288 و 346. 32. همو، صحیفه امام، ج 2، ص 373 ـ 370؛ ج 3، 339 ـ 338 و 441؛ ج 4، ص 22 ـ 18، 101 ـ 99؛ ج 14، ص 522 ـ 519. این رویکرد در آثار برخی شاگردان امام نیز دیده می‌شود. برای نمونه بنگرید به: حسینی بهشتی، شناخت اسلام، ص 115 ـ 113. 33. امام خمینی، صحیفه امام، ج 4، ص 109 ـ 108. 34. برای نمونه بنگرید به: همان، ج 2، ص 361 ـ 358؛ ج 4، ص 103 ـ 101 و 221 ـ 219؛ ج 7، ص 258 ـ 257. 35. همان، ج 21، ص 407 ـ 406. 36. همو، آداب الصلوة، ص 147. نیز بنگرید به: واعظ‌زاده خراسانی، «دانش و پژوهش اسلامی پابه‌پای انقلاب اسلامی»، مشکوة، ش 12 و 13، ص 10. 37. بنگرید به: امام خمینی، صحیفه امام، ج 1، ص 289. 38. همان، ج 3، ص 434. 39. همان، ص 321 و 324. 40. همان، ج 8، ص 348. 41. همان، ج 4، ص 13 و 24. برای نمونه‌هایی دیگر دراین‌باره بنگرید به: بیانات امام خمینی در اواخر دی و 8 اسفند 1356 در: همان، ج 3، ص 296، 299 و 354 ـ 353. 42. رب مشهور لا اصل له. (مجلسی، بحارالانوار، ج 105، ص 85) 43. بنگرید به: شهیدی، پس از پنجاه سال پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین(علیه السلام)، ص 4. 44. امام خمینی، صحیفه امام، ج 4، ص 161. 45. همان، ص 404. 46. مطهری، حماسه حسینی در: مجموعه آثار، ج 17، ص 133 ـ 63 . محمود کریمی: دانشیار دانشگاه امام صادق(علیه السلام). سعید طاوسی مسرور: مربی بنیاد دائرةالمعارف اسلامی و دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تهران. فصلنامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی 6 ادامه دارد...
94/01/16 - 01:46
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 108]
-
گوناگون
پربازدیدترینها