محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1832219768
مصرف طبقه متوسط/مصرف طبقه مرفه -عباس کاظمی*
واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: مصرف طبقه متوسط/مصرف طبقه مرفه -عباس کاظمی* طبقۀ مرفه در تظاهر و نمایش خود تنها نیست اما بیش تر نمایش طبقه مرفه است که زیر ذره بین نقد می رود. چرا نباید از فساد طبقه متوسط سخن گفت؟ طبقۀ متوسط نیز شکل خاصی از فساد را می تواند تولید کند. طبقۀ متوسط ایران از آن جا که دارای موقعیتی لغزان و سیال است تلاش زیادی می کند تا خود را از پلکان های منزلت اجتماعی به سرعت بالا ببرد.
چندی است که صفحه ی فیس و اینستاگرام «بچه پولدارهای تهران» موضوع بحث شده و عمدتا مخالفت شدیدی در سایت ها و نوشته ها در برابر این بازنمایی ها در گرفته است.
بچه پولدارها در صفحات شان ادعا کرده اند که در برابر هجمه های رسانه های غربی علیه تصویرپردازی های منفی می خواهند تصویری مثبت از تهران و ایران نشان دهند. برخی از ایرانیان خارج نشین از این تصویرسازی جدید برای هویت سازی خود در برابر دیگران استفاده می کنند. اما دسته ای دیگر - آن چنان که نیویورک پست هم در این برداشت شریک شد - این بازنمایی را متعلق به طبقۀ ثروتمند وابسته به قدرت خواندند.
اول به این دلیل که آن ها از نوعی مصونیت در برابر این بازنمایی برخوردارند. دوم این که در جامعه ای که به سختی زیربار تحریم ها کمر خم کرده، این ها طبقه ای هستند که از راه های غیرقانونی روزبه روز پولدارتر شده اند. برخی از منتقدان چپ داخلی نیز تصویرسازی جدید از ایران را تصویرسازی مثبت از حکومت و از همین رو آن را امری سیاسی خواندند. در این یاداشت سعی می کنم مسئله را از زاویه ای دیگر ببینم. این که اساسا چگونه باید نمایش ثروت و مسئله فساد طبقه مرفه در ایران را در بستر وسیع تری از جامعه فهم کرد. بستری که نشان می دهد نه تنها نمایش سرمایه به طبقۀ مرفه محدود نمی شود بلکه فساد نیز امری صرفا طبقاتی نیست.
وبلن، «نظریه طبقۀ تن آسان» را در 1899 نوشت؛ یعنی انتهای قرن نوزده. کتاب به زندگی طبقۀ سرمایه دار امریکایی اشاره می کند. نام اصلی کتاب leisure class؛ یعنی طبقه ای است که نه از طریق کار بلکه از طریق فراغت شان شناخته می شوند. کل کتاب وبلن بر زندگی طبقه سرمایه دار و نحوۀ گذران فراغت و نمایش مصرف جلو می رود. طبقه مرفهی که عمدتا کارورز نبوده اند و متوجه شده اند که «برای به دست آوردن و حفظ اعتبار، فقط داشتن ثروت یا قدرت کافی نیست، ثروت و قدرت باید نشان داده شود» (وبلن،1383، ص 82). اما نشان دادن این ثروت تنها از طریق شیوه های متفاوت سبک زندگی ممکن می شود.
هم چنان که ماکس وبر در «طبقه، منزلت و قدرت» خاطرنشان می کند که ثروت و درآمد برای تمیز سبک زندگی طبقات کافی نیست. افراد دارای سرمایه و ثروتی یکسان به شیوه های متفاوتی هم مصرف می کنند و این شیوۀ متفاوت است که تمایز را معنادار می کند. بنابراین نمی توان صرفا یک سبک زندگی خاص را بر طبقۀ مرفه (به طور خاص برای جامعه ایران) تحمیل کرد. بازنمایی سبک زندگی بچه پولدارهای تهران تنها بخشی از بازنمایی های ممکن طبقه مرفه ایران است و نمی تواند کلیت زندگی این جماعت را نشان دهد.
گذشته از این نکته، مصرف تظاهری را نباید به طبقۀ مرفه محدود کرد. سی. رایت میلز به خوبی نشان داده است که چگونه پس از جنگ دوم جهانی، مصرف تظاهری و نمایش مصرف به طبقه متوسط نیز سرایت کرد. بنابراین تنها، طبقۀ مرفه ایران نیست که به نمایش و مصرف تظاهری شدید می پردازد و باید به فخرفروشی ها و چشم و هم چشمی های طبقه متوسط نیز توجه کرد.
هم چنین این مصرف تظاهری را نباید بخشی از جنگ طبقاتی درک کرد (این درک در واقع مبتذل کردن نبرد طبقاتی است)؛ بلکه بیش تر باید آن را در تضادهای درون طبقاتی موجود و تفاوت های سبک زندگی در داخل یک طبقه فهم کرد. درواقع، می توان گفت که شاید جنگ، درون اشکال معینی از سرمایه در حال شکل گیری است؛ و اگر به مفهوم فربه تر سرمایه آن چنان که «بوردیو» از آن سخن گفته برگردیم، خواهیم دید که تظاهر و فخرفروشی باید در ارتباط با انواع سرمایه ها فهم شود و نه تنها پول و ثروت.
سرمایۀ اقتصادی برای همه طبقات، کمابیش، ابزار چشم و هم چشمی و فخرفروشی است. اما گروه های اجتماعی بنا به نوع سرمایه ای که در اختیار دارند از آن برای نمایش منزلت و اقتدار خود بهره می جویند. در حالی که طبقات مرفه و سرمایه دار با سرمایه اقتصادی بیشتر خود را در معرض نمایش می گذارند، طبقات متوسط در کنار فخرفروشی به دارایی های خود با انواع دیگر سرمایه های خود مانند سرمایه فرهنگی نیز فخرفروشی می کنند. هم چنان که برای مثال، مدرک دانشگاهی، دانشگاه محل تحصیل، کتابخانه شخصی، آرشیو فیلم و عکس و حتی داشتن دانش در زمینه خاص برای طبقات تحصیل کرده جامعه ابزاری برای نمایش و مد شده است.
فیس بوک و اینستاگرام مملو از تصاویری است که مصرف تظاهری طبقه متوسط را بیان می کند. به طور خاص اینستاگرام ابزاری برای خودبیانگری و به تصویر کشیدن طبقه و به تصویرکشیدن زندگی طبقه متوسط شهری است. با نگاهی ساده به صفحات اینستاگرام روشن می شود که فرد چگونه آرایش می کند؟ چه مارکی می پوشد؟ کجا و چه غذایی می خورد؟ چه کتاب و مجله ای می خواند؟ با چه کسانی ارتباط دارد؟ و هر لحظه چه احساسی به زندگی دارد؟ کارکرد چنین رسانه هایی بیش تر افشای ابعاد زندگی فرد است؛ و طبقۀ متوسط نیز شب و روز در کار چنین افشا، خودنمایی و تظاهری است.
تا این جا بیان کردیم که طبقۀ مرفه در تظاهر و نمایش خود تنها نیست اما بیش تر نمایش طبقۀ مرفه است که در زیر ذره بین نقد می رود. اکنون می خواهیم اضافه کنیم که نباید فکر کرد که چنین نمایشی تنها فساد طبقۀ مرفه را نشان می دهد. چرا نباید از فساد طبقۀ متوسط سخن گفت؟ طبقۀ متوسط نیز شکل خاصی از فساد را می تواند تولید کند.
طبقۀ متوسط ایران از آن جا که دارای موقعیتی لغزان و سیال است تلاش زیادی می کند تا خود را از پلکان های منزلت اجتماعی به سرعت بالا ببرد. در حالی که طبقه مرفه انواع سرمایه ها را از راه سرمایه اقتصادی تصاحب می کند، آرمان طبقۀ متوسط، تصاحب سرمایه اقتصادی از راه اکتساب سرمایه تحصیلی و فرهنگی است.
نکته کلیدی در این ارتباط این است که این طبقه نیز می کوشد از هر راهی سرمایه فرهنگی خود را افزایش دهد و به هر طریقی از این سرمایه برای تفاخر و نمایش استفاده کند. تمایل شدید طبقه متوسط به کسب تحصیل خود و فرزندان به مدد انواع و اقسام آن چه دانشگاه نام گرفته، آشکار است.
پس از چهار دهه از انقلاب اسلامی، آموزش عالی در حال تبدیل شدن به امری همگانی است. ولع شدید تحصیل اگرچه ارتباطی با رشد فرهنگی و علمی جامعه دارد اما بیش از همه پاسخگوی تقاضای منزلت در میان طبقه متوسط است؛ و این نظام آموزشی که سرمایه فرهنگی جامعه را بازتولید می کند با آن نظام اقتصادی که به بازتولید سرمایه اقتصادی می پردازد به یک اندازه فاسد و بیمارگون است.
طبقه متوسط از دل آموزش در ایران چنان تربیت می شود که علم و دانشگاه را به عنوان صنعت و بازار در نظر بگیرد. سلطه منطق کمی و عددی کنکور بر آموزش و فرهنگ در ایران بسیار همنوا با منطق پولی حاکم در بخش اقتصاد است. امری که از طریق نهادهای آموزشی بازتولید نمی شود همان فرهنگ و مذهب است. قلم چی و گاج تنها نمادهایی برای این سلطه عددی در بخش فرهنگ هستند. این موسسات تنها خیابان انقلاب را تصاحب نکرده اند بلکه کوشیده اند تا مدارس و دانشگاه ها را بر اساس منطق خود شکل مجدد دهند.
در حالی که تا اواخر دهه هفتاد این موسسات توانسته بودند خود را جایگزین نظام آموزش و پرورش در ایران کنند در دهۀ هشتاد خود را به عنوان «آکادمی موازی» و رقیب دانشگاه ها جای داده اند. اکنون دیگر کافی نیست که فرزندان ما به کمک آن ها به دانشگاه ها راه یابند بلکه هدف جدیدتر این است که دانشجویانی که در آموزش و پرورش بر اساس فرهنگ سطحی و مبتذل کنکور پرورش یافته اند در دانشگاه ها تا مرحله نهایی یعنی تحصیلات تکمیلی بازپرورش شوند. آن ها می توانند مقاله های کلاس، پایان نامه ها و تکالیف کلاسی شان را برون سپاری کنند.
در دهه نود اتفاق ویرانگرتری در حال وقوع است و این موسسات می روند تا کل نهاد علم در ایران را تسخیر کنند و حتی ارتقای استادان و چاپ کتب و مقالات خارجی آن را هم پوشش می دهند. بنابراین، نه تنها موفقیت در کسب مدرک دانشگاهی بلکه رسیدن به بالاترین موقعیت استادی به چنین موسساتی وابسته شده است. این موسسات برای شما کتاب می نویسند، مقاله چاپ می کنند و به جای شما تحقیق می کنند.
این تنها بخش خوب جریان است که به سازوکار فرهنگی در دانشگاه های بزرگ دولتی و آزاد ارجاع دارد. خیل عظیمی از دانشگاه های کوچک تر و کم تر کنترل شده نیز به کار فروش مدرک در تمامی مقاطع تحصیلی روی آورده اند. فسادی که از راه کسب مدارک و ارتقای سرمایه تحصیلی در ایران شکل گرفته است کم تر از فساد طبقه مرفه و بازی اختلاس و پول شویی نیست. نتیجه این فساد یکسان است؛ شکل گرفتن فرهنگی که در آن، افراد کم ترین اهمیتی به منافع جامعه نمی دهند. خرید و فروش پایان نامه، مدرک و موقعیت های علمی استادی به اندازه خرید و فروش غیر شفاف ارز و ملک اهمیت دارد.
سه پدیده کنکوری شدن، مدرکی شدن و نمایشی شدن تحصیل، در یک زنجیره به هم مرتبط، فساد شکل گرفته در کسب سرمایه تحصیلی را نشان می دهد. گویی که منطق امر اقتصادی و امر فرهنگی در ایران تابع منطق پول و نمایش شده است.
پولکی شدن فرهنگ، بخشی از منطق پولی زندگی روزمره ماست؛ اما می توان نشان داد که طبقۀ متوسط نیز همراه با طبقۀ پولدار و مرفه به فساد اقتصادی در سطح خود دامن زده است. طبقۀ متوسط به اندازه طبقۀ مرفه از انباشت سرمایۀ اقتصادی برخوردار نبوده اما این بدان معنا نیست که دغدغۀ انباشت سرمایۀ اقتصادی کلیت زندگی طبقۀ متوسط را احاطه نکرده باشد. یکی از مهم ترین جلوه های این فساد، بازی با تورم از طریق خرید و فروش سکه، دلار، طلا و زمین است.
این تنها طبقۀ مرفه نیست که دایرۀ بستۀ فساد اقتصادی را بازتولید می کند. طبقۀ متوسط و طبقات پایین تر نیز درگیر بازی با نوسانات اقتصادی و حتی مساله تحریم بوده اند. کم نبودند خانواده های طبقات فقیر و متوسطی که از پایین آمدن قیمت دلار و سکه ناراحت شدند. آن ها بدون توجه به پیامدهای کلان اقتصادی در سطح جامعه به فکر افزایش سرمایه های کوچک خود بودند. بسیاری از ما خانواده های طبقات متوسط پایین را دیده ایم که از این که قیمت پراید آن ها ظرف چند ماه از 6 میلیون تومان به دوازده میلیون تومان تبدیل شده بود به وجد آمده بودند؛ تعبیر کنایه آمیزی از این سخن که چرا تحریم های غرب و سیاست های ویرانگر اقتصادی دولت گذشته نتوانسته است مردم ما را از پای درآورد. تورم و تحریم تنها یک مساله اقتصادی نبود بلکه به عنوان امری فرهنگی میان استرس و درد ناشی از تورم و لذت بالا رفتن ارزش دارای هایی اندک شخصی در نوسان بود.
چنان که اشاره شد صرفا می توان گفت که منابع قدرت طبقۀ سرمایه دار متفاوت از منابع قدرت طبقۀ متوسط است. طبقۀ سرمایه دار منزلتش را از راه پول و نمایش ثروت به دست می آورد و طبقۀ متوسط جدای از نمایش دارایی های اقتصادی خود، از راه نمایش فرهنگ و آموزش نیز خود را بازنمایی می کند. طبقۀ سرمایه دار همان منزلتی را از نمایش ثروت به دست می آورد که طبقۀ متوسط از نمایش فرهنگ. کافی است در شبکه های اجتماعی در احوال طبقۀ متوسط دقیق شویم تا دریابیم که نمایش سبک زندگی در میان آن ها چگونه می تواند تصویری از کسب منزلت اجتماعی و فخرفروشی طبقه متوسط به دست دهد. بدین ترتیب همان تهی بودگی را که برخی به نمایش ثروت در طبقه سرمایه دار نسبت می دهند می توان در طبقه متوسط نیز مشاهده کرد.
مطالعه صفحات بچه پولدارهای تهران نشان می دهد که آن ها بیش تر اشیایی چون ماشین، خانه های لوکس، ساعت مچی و مانند آن را مبنای مارک و قیمتی که دارند به نمایش می گذارند و نمایش های آن ها را می توان به دو دسته چیزهایی که دارند و شیوه فراغتی که می گذرانند دسته بندی کرد. اما طبقۀ متوسط با فرزندان خود، به نبوغی که دارند (غالب این جماعت فکر می کنند بچه های نخبه ای دارند. آن ها به مد صنایع تولید نخبه - موسسات کنکورپرور - این ادعایشان را هم اثبات می کنند) و به مدرسه و کلاس ها و هزینه هایی که برای تحصیل می کنند فخر می فروشند.
در نمایش سرمایه به واسطۀ بچه ها، دقیق شویم: شیوه زندگی شان، لباس هایی که می پوشند، مدارسی که می روند، ماشینی که سوار می شوند، سالن آرایش یا باشگاهی که می روند. می توان گفت که در زندگی روزمره ما بچه ها نیز به عرصه نمایش و به کالای پرزرق و برق انسانی بدل شده اند. امری که هم در طبقات مرفه و هم در طبقات متوسط مشترک است. در حالی که طبقات مرفه می خواهند بچه های خود را پولدار و خوشبخت نشان دهند، طبقات متوسط بیش تر به نبوغ و هوش بچه های خود افتخار می کنند. با این حال نکته حائز اهمیت این است که چنین تظاهرهایی بیش تر درون طبقاتی است بنا ندارد برون طبقاتی باشد.
ثروتمندان - یا بچه پولدارهای تهران - به دنبال نمایش دارایی برای هم طبقه ای های خودشان هستند. (در میان تفاوت هایی که به لحاظ شیوۀ مصرف درون آن ها وجود دارد). منطقی نیست اگر آن ها بخواهند به طبقه دیگری فخر بفروشند. فخر فروشی در برابر فردی شبیه به خود، فردی کمی بالاتر و یا کمی پایین تر معنا دارد. اگرچه سرمایه ها قابل ترجمه به یکدیگر هستند اما هدف بچه پولدارهای تهران در صفحات شان در شبکه های اجتماعی نه مقایسه خود با افراد فقیر بلکه صرفا نمایشی از ثروت در میان اعضای یک طبقه است.
عمدتا گفته شده است که چنین بازنمایی هایی در رسانه ها به تضاد طبقاتی بیش تر منجر می شود. اما تضاد حقیقی نه با صفحه اینستاگرام بچه پولدارهای تهران ایجاد می شود و نه با فقدان این صفحه از میان می رود. امروزه، زندگی روزمره در تمامیت خود بصری شده است. این معنا که تصاویر، چه در صفحات تلویزیون، چه در صفحه کامپیوتر یا گوشی شخصی مان و در هر جای دیگر، تناقض ها و تضادهای زندگی را در همه سطوح نشان می دهند. مردم از پیش به چنین تضادهایی آگاهی دارند. در حالی که روشنفکران با تحلیل چنین تضادهایی زندگی می کنند، مردم با واقعیت های تضادها به شیوۀ عملی در حال زندگی هستند. اما به نظر می رسد دلواپسان اصلی نگران آن هستند که سبک زندگی طبقات جدید و شیوۀ نمایش آن با تصویر ایدئال زندگی ارائه شده توسط ایدئولوژی های موجود متفاوت باشد.
شیوۀ زندگی سرمایه داران جدید با شیوۀ زندگی طبقه سرمایه دار سنتی کاملا متفاوت است. سرمایه دار سنتی نمایش و بازنمایی ثروت خود را در بستر سنت های فرهنگی و دینی قرار داده بود. فخرفروشی داشت اما نمایش اش را در قالب کنش های مذهبی و جمع گرایانه انجام می داد. اشکال جدید نمایش اما بیش از آن که مبتنی بر آن ارزش های جمع گرایانه باشد از مقبولیت های فرهنگی فردگرایانه حکایت دارد. به خصوص اینکه چنین فرهنگ فردگرایانه ای با ارزش های غیربومی جلوه کرده باشد.
*جامعه شناس
*منبع: ماهنامه «اندیشه پویا»، شماره 21، آبان 1393.
15/09/1393
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[مشاهده در: www.irna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 35]
-
اجتماع و خانواده
پربازدیدترینها