تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1834815939
دانش نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
دانش نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن
دانش نشانه شناسی دگرگونیهای عمیقی در زمینه‌های گوناگون، مانندِ زبان‌شناسی، فلسفه و شاخه‌های گوناگون آن، مطالعات دینی و تفسیر متون مقدس و غیره، به وجود آورده و به زمینه‌ای اجتناب‌ناپذیر در این نوع مطالعات تبدیل شده است.
بخش دوم و پایانی کارکردهای نشانه‌شناسی و نقش آنها در تفسیر قرآن نشانه‌شناسی سه کار عمده انجام میدهد. 1) روش‌شناسی برای فهم متون: این دانش از روش تحلیل ارتباط و روش دست‌یابی به اطلاعات و معنا بحث می‌کند و از این رو در ذیل روش‌شناسی می‌گنجد. 2) نگاه نظامدار به معنا: از این رو می‌توانیم بگوییم نشانه‌شناسی نظام و دستگاه معنا در ارتباط را بررسی می‌کند. 3) روشن سازی ساز و کار تکثیر معنا در یک نظام نشانه‌ای: خلاصه آن که جان نشانه‌شناسی بحث از روش و نظام معنا است. سخن بالا اهمیت نشانه‌شناسی برای مفسر را نشان میدهد. قرآن محصولِ ارتباط خدا با بشر است و طی این ارتباط اطلاعاتی در دست بشر قرار گرفته است. این متن مقدّس معانی بسیاری دارد و مفسر به دنبال کشف این اطلاعات و معانی است. در نتیجه، نشانه‌شناسی از سه جهت برای مفسر اهمیت دارد؛ در تنقیح روش تفسیر به او کمک می‌کند، در کشف نظام معنایی قرآن مفید است و سازوکار تکثیر معنایی قرآن را نشان میدهد. الف. روش‌شناسی تفسیر: تفسیر روش خاصِ خود را می‌طلبد. اگرچه در طول تاریخ مفسران بزرگ قرآن از روشهای تفسیری گوناگون سخن گفته‌اند، (ر.ک.به: مبانی و روشهای تفسیر قرآن، عمید زنجانی، منطق تفسیر قرآن (2)؛ روشها و گرایشهای تفسیری ، محمد علی رضائی اصفهانی و ...،) ولی روش تفسیر هنوز صورت علمی و نظام‌مند پیدا نکرده است و آنها دامنه و جزئیات آن را دقیقاً روشن نکرده‌اند و کمتر در نتایج آن بحث کرده‌اند. از این گذشته به ارتباط روشهای تفسیری با دانشهای جدید و روش‌شناسیهای منقح امروزی توجه نشده است. نشانه‌شناسی از دانشهای مهم است و روشهای ویژه‌ای را در بررسی و تفسیر متون به دست میدهد. ب. نظام معنایی قرآن: نظام ویژه بر معانی قرآن حاکم است، به عبارت دیگر، معانی واژه‌ها و آیات قرآن ارتباط و نظم ویژه‌ای دارند. مفسر باید به این نظام توجه کند و کشف آن نگرش وی نسبت به قرآن را عمیق‌تر می‌سازد. نظام معنایی را می‌توانیم «استخوان‌بندی معنایی» متن بدانیم. بنابر این دو مفسر را با هم مقایسه کنید که یکی جزء به جزء آیات را تفسیر می‌کند و به استخوان‌بندی معنایی نص توجه ندارد، و دیگری به استخوان بندی معنایی توجّه دارد. پیدا است که توجّه به این چارچوب دید عمیق‌تری به مفسر میدهد و می‌تواند ارتباط پیچیده معنایی میان آیات و واژه‌ها را کشف کند. ج. سازوکار تکثیر معنایی قرآن: تکثیر معنایی قرآن سازوکار ویژه‌ای دارد و استنباط معانی و کاربردهای جدید از آن و ارتباط میان آن و زمینه‌های معرفتی گوناگون، سازوکار ویژه‌ای دارد. نشانه‌شناسی می‌تواند این سازوکار را نشان دهد. پرسشهایی از این قبیل مطرح می‌شوند چگونه یک ادّعای فلسفی یا تئوری علمی و ... با قرآن ارتباط پیدا می‌کند و چگونه دانشمندان اسلامی از آیات نتایج فلسفی و کلامی و غیره به دست می‌آورند؟ پیدا است که این قبیل استنباط‌ها مکانیسم خاصی دارد. امّا هنوز بحث جامعی در باره‌ی آن صورت نگرفته است. همانطور که گذشت مهم‌ترین وظیفة عالم، فعلیت‌بخشی(actualization) به محتوا و مضمون نص است هیچ متنی از لحاظ نشانه‌شناختی نمی‌تواند تمام استعدادهایش را یکجا مکشوف سازد. متن ویژگی دوگانه‌ای دارد؛ از سویی، بخشی از استعدادهایش‌را بالفعل در معرض دید خواننده قرارمی‌دهد و از سوی دیگر، بخشی‌دیگر از آنها را پنهان کرده‌است. مکانیسم اظهار و اخفا در نصوص‌دینی، جهانی بی‌پایان را برای مفسر فراهم می‌آوردکه با ورود به آن در هیچ نقطه‌ای به پایان نمی‌رسد و همواره دیدنی‌های تازه‌ای را به نظاره مینشیند؛ در هر قرائتی به منطقه‌ای جدید پامی‌گذارد و در عرصه‌ای نو وارد می‌شود؛ هرجا گمان می‌برد که به نقطه پایان رسیده است، با نقطه آغاز جدیدی روبه‌رو می‌شود و هرجا که ازحرکت بازمی‌ایستد، حرکت جدیدی آغاز می‌شود هرچند نص در ظاهر بسیار محدود به نظرمی‌رسد، ولی هزاران سخن ناگفته دارد. جهان آفرینی در پرتو قرآن فعالیت دیگری که عالمان دین انجام می‌دهند، جهان‌آفرینی است. همگام با فعلیت‌بخشی به محتوا و مضمون نصوص دینی، موجودات و شخصیت‌هایی در نصوص ظاهر می‌شوند. خواننده به هنگام برخورد با این موجودات و شخصیت‌ها، جهان ممکنی (possible world) را فرض می‌کندکه این موجودات و شخصیت‌ها را در برمی‌گیرد. او هرقدرکه در متن پیش می‌رود و با هویت‌ها و نیز روابط جدیدی روبه‌رو می‌شود، ساکنان و روابط جدیدی در این‌جهان فرض می‌گیرد؛ اما چرا این جهان، جهانی ممکن و نه‌بالفعل است؟ خواننده در گام نخست جهانی تصویرمی‌کند که اشیا و هویت‌های نصی درون آن ساکنند و سپس آنها را با جهان واقعی می‌سنجد. کاملاً امکانپذیر است که او در ادامه به این نتیجه برسد که این جهان ممکن با جهان واقعی تطبیق می‌کند و باز ممکن است میان این دو فاصله‌ای را بیابد. خلاصه آن‌که خواننده یا مفسر، شخصیت‌ها و هویت‌هایی را که در نص می‌یابد، در داخل جهان ممکنی قرار میدهد و براساس اطلاعاتی که از نص به دست می‌آورد، موقتاً میان این‌جهان و جهان تجربه‌اش اینهمانی برقرارمی کند. اگر از سر اتفاق، او به هنگام علامت خوانی و رمزگشایی به تفاوت یا مغایرتی میان این جهان و جهان مورد تجربه‌اش یا جهان واقعی برخورد کند، این اینهمانی را به حالت تعلیق درمی‌آورد وتا زمانی‌که اطلاعات معنایی بیشتری از نص به‌دست آورد و بخش بیشتری از نص را به‌فعلیت درآورد، در انتظار مینشیند.(Eco,1979:17). این‌فعالیت نیز فعالیتی نشانه‌شناختی است؛ زیرا مقصود از آن، تعیین مدلولهای نشانه‌های موجود در نصوص‌دینی است. آیا نشانه‌های مورد نظر بر موجودات عینی دلالت دارد یا نه؟ باید برای آنها گونه دیگری از وجود قایل‌شویم. تعیین مدلولهای نشانه‌ها با ساختن جهانی ممکن امکان‌پذیراست. مباحثی که مفسران قرآن در زمینة وجود بهشت، جهنم، جن، شیطان و… مطرح کرده‌اند، از سنخ این نوع فعالیتها است، براینمونه مفسران بحث کرده‌اند که آیا حضرت‌آدم آن‌گونه‌که قرآن توصیف می‌کند در بهشت ـ عالمی قبل از هبوط به زمین ـ زندگی می‌کرد؟ آیا زبان قرآن در این مورد عینی است و می‌کوشد حقیقتی از جهان خارج را توصیف کند یا نه؟ گاه خواننده یا مفسر افشای معنایی (semantic disclosure) انجام میدهد و این هم فعالیت نشانه‌شناختی دیگری است. هنگامی‌که او با نشانة خاصی در نص روبه‌رو می‌شود، هنوز نمی‌داند کدام یک از ویژگیهای آن نشانه را فعال کند تا به نتایج تازه دست‌یابد. قرائتهای بعدی نص و تأمل در بخشهای دیگر متن به‌تدریج می‌تواند مشخص سازد که کدام یک از این ویژگیها باید فعال و برجسته شود. براینمونه وقتی خواننده با موجوداتی به اسم ملائکه در سورة بقره آشنا می‌شود، پی‌می‌برد که این موجودات از سنخ بشر نیستند؛ ولی می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار و گفتوگو کنند و آنها با خدا سخن‌گفته‌اند. «وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُوا أتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ» (بقره/3) اما پرسشهای بسیاری برای خواننده هنوز مطرح است، مانند: آیا این موجودات می‌توانند به صورت بشر در آیند؟ آیا آنها مرد و زن دارند؟ و... پاسخ برخی از این پرسشها با قرائت دیگر بخشهای قرآن روشن می‌شود. تمام این ویژگیها در ذهن خواننده حضور ندارد، بلکه به معنای دقیق کلمه، بخشی از یک دایرة‌المعارف است. این ویژگیها و چیزهای دیگر از راه جامعه در این دایرة‌المعارف انبارشده‌اند. این دایرة‌المعارف معنا‌شناختی، زمینه‌ای برای فهم نص فراهم می‌آورد و خواننده ویژگیهای مورد نیاز را از این دایرة‌المعارف انتخاب و آنها را فعال می‌کند، به‌عبارت‌دیگر افشای معنایی انجام میدهد. او ویژگیهای غیر ظاهر را آشکار و فعال می‌سازد. افشای معنایی نقشی دوگانه دارد؛ خواننده برخی‌از ویژگیها را که با نص مرتبط به نظرمی‌رسد، برجسته می‌سازد و برخی دیگر را که غیر مرتبط به‌‌نظر می‌رسد، کنارمی‌گذارد؛ البته عناصری از این دایرة‌المعارف که کنار گذاشته می‌شود، کاملاً حذف نمی‌شود، بلکه به گونه موقت کنار گذاشته می‌شود وممکن است در قرائت بخشهای دیگر متن، برخی دیگر از‌آنها برجسته شوند. (Eco,1979:23). منطق فهم نصوص دینی و رابطه آن با منطق قیاس فرضی فهم نصوص دینی مانند فهم هر متنی، دارای فرایند حل مسئله (problem-solving) است و از منطق خاصی پیروی می‌کند. مفسر در‌هر‌مرحله‌ای برای فهم معنای نص، فرضیه‌هایی معنا‌شناختی و کاربردشناختی را براساس شواهد موجود پیش‌می‌کشد و آنها را به محک آزمون می‌زند. اگر این فرضیه‌ها از آزمون سر‌بلند بیرون نیاید، سراغ فرضیههای دیگری می‌رود و این حرکت دوری ـ میان شواهد معنا‌شناختی و کاربردشناختی و فرضیههای مربوطه ـ را تا جایی ادامه میدهد که به فهمی پذیرفتنی از نص دست‌یابد. (leech,1983:41). این فرضیه‌ها برپایة اطلاعات زبانی و درون‌متنی و اطلاعات بافتی و … مطرح‌می‌شود و به مفسر کمک می‌کند لوازم معنایی و کاربردی را به‌تدریج به دست آورد. منطق فهم از منطق ارسطویی پیروی نمی‌کند و تابع منطق خاصی است. نشانه‌شناسان برای توضیح منطق فهم از قیاس فرضی (abduction) پِرس سود می‌جویند. پرس Peierce سه نوع استدلال را از هم تفکیک می‌کند؛ قیاس، استقرا و قیاس فرضی. قیاس و استقرا در منطق ارسطویی تعریف شده است؛ اما در این منطق توجهی به قیاس فرضی نشده است. در قیاس (به معنای ارسطویی) از یک قاعده و موردی خاص به نتیجه‌ای دست می‌یابیم. براینمونه می‌دانیم همة لوبیاهای داخل این کیف سفیدند (قاعده) و این لوبیاهایی که بر روی زمین ریخته است، از این کیف ریخته است (مورد خاص)، پس نتیجه می گیریم که «این لوبیاها سفیدند»: به عبارت دیگرصورت استدلال در قیاس به ترتیب ذیل است: مقدمه اول: همه لوبیاهای داخل این کیف سفیدند (قاعده). مقدمه دوم: این لوبیاها که برروی زمین ریخته‌اند، از کیف ریخته‌اند (مورد خاص). این لوبیاها نیز سفیدند(نتیجه). در استقرای ارسطویی از موردی خاص و نتیجه، قاعده‌ای را به دست می‌آوریم؛ یعنی صورت استدلال به ترتیب ذیل است: مقدمه اول: این لوبیاها که بر روی زمین ریخته، از کیف ریخته است (مورد خاص). مقدمه دوم: این لوبیاها سفیدند(نتیجه). همه لوبیاهای داخل این کیف سفیدند (قاعده). به نظر پرس نوع دیگری از استدلال هست که کارآیی بیشتری دارد و آن. قیاس فرضی (abduction) است. در این نوع استدلال از یک قاعده و نتیجه، موردی ویژه را به دست می آوریم (Deledalle,200:4)، یعنی: مقدمه اول: همة لوبیاهای داخل این کیف سفیدند (قاعده). مقدمه دوم: این لوبیاها سفیدند(نتیجه). این لوبیاها از داخل این کیف ریخته‌اند(موردی خاص). به عبارت دیگر، در قیاس فرضی، فرضیه‌ای را برای تبیین موردی خاص پیش می‌کشیم. قیاس فرضی یک فرایند استنتاجی است که به‌کمک آن فرضیه‌ها شکل می‌گیرد. در این فرایند قاعده‌ای که واقعیتی (یا موردی خاص) را تبیین می‌کند، فرضیه‌پردازی می‌شود، از این رو قیاس فرضی فرایند تشکیل‌‌دادن فرضیههای تبیینی است. به نظر پرس، تنها عملیات منطقی که ایده‌ای جدید را به دست میدهد، قیاس فرضی است؛ بر خلاف قیاس و استقرا که ایده‌ای جدید به دست نمی‌دهد. منطق‌فهم همان منطق قیاس‌فرضی است. مفسر نخست حدسهایی معنا‌شناختی و…می‌زند تا قانونی برای تبیین یک نتیجه بیابد. چنین قانونهایی، رمزهای پنهان متن هستند. در تفسیر متن می‌خواهیم بهترین «قانونی» که نتیجه را پذیرفتنی می‌سازد، به‌دست‌آوریم. فهم متن از این جهت مشابه کاری است که دانشمند در علوم طبیعی انجام میدهد. او برای تبیین پدیده‌های ویژه، حدسهایی می‌زند و می‌کوشد بهترین تبیین را بیابد. ما تبیینهایی برای آنچه در متن می‌یابیم، پیش می‌کشیم. ابطال پذیری «اکو» در باب فهم متون دینی: هنگامی که اِکُو در باب فهم متون، اصلی متناظر با ابطالگرایی پوپر را می‌پذیرد، بر این عقیده است که اگرچه قواعدی نیست که به ما کمک کند تا تعیین‌‌‌کنیم کدام یک از تفاسیر بهتراست، اما دست‌کم قاعده‌ای هست که در تعیین تفاسیر بد به ما کمک می‌کند. او این نکته را خاطر‌نشان می‌کند که گرچه نمی‌توانیم بگوییم فرضیههای «کوپرنیک» به طور قطع بهترین فرضیه هستند، اما می‌توانیم بگوییم تبیین «بطلمیوس» از منظومه خورشیدی نادرست بود؛ چراکه چیزهایی مانند افلاک تدویر را فرض می‌گرفت که با ملاک صرفه‌جویی وسادگی منافات داشت؛ یعنی اشیایی را فرض‌می‌‌گرفت که دستگاهش را پیچیده می‌کرد.(Eco,1992:52). دیدگاه اکو ابطالگرایی در باب فهم متون است و مفاد آن این است که اگر روش یا قواعدی برای تعیین صدق تفاسیر نداشته‌باشیم، دست‌کم قاعده یا روشی برای تعیین کذب و ابطال آنها داریم، به عبارت دیگردر‌طرف درست ، کاملاً امکانپذیر است که فهم‌های درست متعددی داشته باشیم، اما هنگامی‌که با فهم‌های نادرست روبه‌رو می‌شویم، می‌توانیم آنها را از فهم‌های درست جدا کنیم. از منظر هرمنوتیک، دیدگاه اکو صورت خاصی از تصمیم‌پذیری است. در باب فهم، طرفداران تصمیم‌پذیری قایلند که دست‌کم روشی برای تفکیک فهم‌های درست از نادرست وجود‌دارد. در مقابل، دسته‌ای دیگر تصمیم‌پذیری را نمی‌پذیرند و قایلند که روشی برای تفکیک فهم‌های درست از نادرست وجود ندارد و هر فهمی می‌تواند سوءفهم باشد. برخی قایلند هر فهم درستی اثبات‌پذیر است، اما سخن اکو این است که اگر هم در مواردی فهم‌های درست اثبات‌پذیر نباشد، دست‌کم فهم‌های نادرست ابطال پذیرند و می‌توانیم دایره فهم‌ها را محدودتر کنیم.تفاوت ابطالگرایی اکو با ابطالگرایی پوپر روشن است. پوپر مدعی است که فرضیه‌ها به طور مطلق اثبات‌پذیر نیستند و تنها ابطالپذیرند؛ اما اکو می‌گوید در صورت نبود اصلی برای اثبات فهم، دست‌کم اصلی برای ابطال آنها وجود دارد. ادبای زبان عربی دیدگاه ویژه‌ای در باب فهم قرآن داشتند که تأثیر زیادی در علم‌تفسیر داشت. این دیدگاه را می‌توانیم این‌گونه بیان کنیم که تفسیر نباید از چارچوب زبان فراتررود؛ به عبارت‌دیگر باید قراردادهای زبانی ـ درسطح حقیقت یا مجاز ـ را در نظر‌داشت، بنابراین قراردادهای زبانی شبیه قواعدی برای ابطال پذیری‌اند، بدین معنا که می‌توانیم هر فهمی را که موافق این قراردادها نباشد، کنار بگذاریم. این قراردادها برای فهم محدودیتی ایجاد‌می‌کنند، اما کاملاً ممکن است که این قواعد و قراردادها همواره فهمی واحد را اقتضا نکنند. سخنان «ابن عربی» در این باب شنیدنی و تامل برانگیز است. به تعبیر او، اگر شنونده‌ای الفاظی را از گوینده‌ای بشنود (یا نوشته‌ای از نویسنده‌ای را ببیند) و مراد او را از این کلام بداند، هرچند معانی بسیاری خلاف مراد گوینده را در بر‌داشته باشد، به فهم آن کلام دست یافته‌است؛ ولی اگر به مراد گوینده پی‌نبرد و با احتمالات متفاوتی روبه‌رو شود که کلام برآن دلالت‌دارد و نداند مراد گوینده کدام است؛ یعنی نداند که آیا همه را اراده کرده یا یکی را، آن کلام را نفهمیده است، بلکه تنها بدین‌خاطر که به اصطلاحات آگاهی دارد، به مدلولهای کلمات نیز آگاه است (ابن عربی، 1998، ج 4، ص 28). پیدا است که ابن عربی میان «قصد کلام» و «قصد گوینده» فرق می‌گذارد؛ فهم قصد کلام یا به تعبیر او مدلولهای کلام، به معنای دقیق کلمه، فهم کلام نیست، فهم کلام زمانی تحقق می‌یابد که شنونده (یا خواننده ) به مراد گوینده (یا نویسنده) پی‌برد؛ البته ابن عربی بدین‌نکته نیز اشاره می‌کند که کلام بیش از یک معنا را می‌رساند و شنونده در واقع راهی برای شناخت مراد حقیقی گوینده ندارد، نقص به گوینده بر‌می‌گردد، نه به شنونده (فکان المتکلم ما اوصل‌الیه شیئا فی کلامه ذلک) (همان). گویا گوینده چیزی را در واقع به او نفهمانده است؛ اما اینکه چگونه این بحث را به تفسیر قرآن می‌کشاند وچه نتیجه‌ای از آن می‌گیرد، بسیار جالب است. سخن یادشده در کلام بشری قابل تصور است؛ یعنی ممکن است گوینده بشری چیزی را اراده‌کند، ولی کلامش معانی گوناگونی را به دوش بکشد. ممکن‌است در کلام بشر میان مراد گوینده و قصد کلام فاصله‌ای باشد؛ اما چنین فرضی در کلام الهی امکانپذیر نیست. کلام خدا به زبان قوم خاصی نازل شده‌است؛ اگر این قوم در فهم مراد او اختلاف‌کنند، همة آنها مراد الهی را فهمیده‌اند؛ چراکه خداوند عالم به جمیع وجوه است و اگر این وجوه از قواعد زبان تخطی نکرده‌اند، خدا همة آنها را اراده کرده است، ولی اگر از این قواعدسرپیچی کرده‌اند، در حقیقت فهمی در کار نبوده‌است. (همان). ابن عربی می‌خواهد از این کلام چنین نتیجه بگیرد که همه فهم‌های قرآن و همه انواع تفسیر و تأویل، مشروط بر‌اینکه ازحدود لغت، زبان قرآن و قواعد آن فراتر نروند، مراد الهی‌اند و اراده الهی به همة آنها تعلق گرفته است. ابن عربی از این نتیجه، نتیجه‌ای دیگر نیز می‌گیرد. دغدغه اصلی او تعیین وضعیت تفاسیر اشاری یا عرفانی است. تفسیر عرفانی درسطح لغت باقی نمی‌ماند، بلکه فراتر از آن پا می‌گذارد. عرفا بر خلاف ادبا درسطح تحلیلهای لغوی درجا نمی‌زنند؛ از این‌رو این‌پرسش مطرح می‌شود که چرا تفاسیر عرفانی را بایدپذیرفت؟ پیدا است که تفاسیر عرفانی و اشاری از حدود قواعد زبان تجاوز‌نمی‌کنند و عرفا نیز مؤیداتی زبانی برای برداشتهای خود پیش می‌کشند؛ برای نمونه «ابن‌عربی» درذیل آیه شریفه «اسْتَجِیبُوا لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ» (انفال/24) یادآوری می‌کند که آیه‌ای دلالت کننده‌تر از این آیه در قرآن وجود ندارد که دلالت دارد انسان کامل مخلوق بر صورت الهی است. او اشاره می‌کند که دخول الف و لام بر رسول در «للرسول» بر این نکته دلالت دارد. «اعلم ایدنا الله و ایاک بروح القدس انه ما فی القرآن دلیل ادل علی ان الانسان الکامل مخلوق علی الصورة من هذا الذکر لدخول اللام فی قوله: «و للرسول» (انفال24) وفی امره تعالی لمن آیه به من المومنین بالاجابه لدعوة الله تعالی و لدعوة الرسول، فان الله و رسوله ما یدعونا الا لما یحیینا به» (همان، ص163) خلاصه اینکه عرفا در موارد بسیاری بر اساس تحلیلهای زبانی و قواعد ادبی پیش می‌روند؛ اما در این تحلیلها منجمد نمیشوند. ابن عربی از سخنانی که پیش‌تر نقل کردیم، این نتیجه نهایی را می‌گیرد که عرفا یا اصحاب اخذ به اشارات مختص به فهم اشاری و عرفانی کلام الهی اند و بر فرض که از حدود لغت خارج نمیشوند، خداوند اراده کرده‌است آنها آیات را بدین گونه بفهمند و به هر کسی از سوی خدا موهبت فهم کلامش از هر وجهی برسد؛ پس حکمت و فصل الخطاب به او اعطا شده‌است. «فمن اوتی الفهم عن الله من کل وجه فقد اوتی الحکمه و فصل الخطاب و هو تفضیل الوجوه و المرادات فی تلک الکلمه، ومن اوتی الحکمه فقد أوتی خیراً کثیراً» (همان، 29ـ28) فهم عرفانی قرآن نیز در ردیف وجوهی از فهم‌های متفاوت قرار می‌گیرد که بر‌‌حسب قواعد ادبی زبان عربی ابطال‌پذیر نیست؛ اما دستة خاصی به آنها راه‌دارند. به تعبیر ابن‌عربی، کسانی‌که قرآن از حنجره‌هایشان تجاوز نمی‌کند، به‌آن دست‌نمی‌یابند. قرآنی که اینان می‌خوانند، قرآن منزل بر زبانها است، نه قرآن منزل بر دل‌ها (همان، 3) مهم‌ترین دستاورد نشانه‌شناسی جدید برای معرفت دینی، اصل نامحدوا بودن فرایند‌نشانگی (unlimited semiosis ) است. این اصل پر‌بار نشان میدهد که نصوص‌دینی را نباید همچون قالبهای پر‌شده و استعدادهای به تمام به فعلیت‌رسیده در نظر‌گرفت؛ بلکه این نصوص مخزنی بی‌پایان از معنا و اقیانوسی بی‌پایان هستند که آب آنها دایم افزایش می‌یابد؛ نه کاهش. این اصل را نخستین بار پرس صورت‌بندی‌کرد و سپس اکو آن را بسط داد. ما پیش‌تر مفهوم فرایند‌نشانگی (یا نشانه‌بودن) را توضیح‌دادیم. نشانگی، کار نشانه‌ها است؛ نشانه‌ها برای چیزی نشانه می‌شوند. این اصل پیش از هر‌چیز بر سرشت دینامیکی و دیالکتیکی این فرایند تاکید دارد. و این واقعیت که فرایند‌نشانگی بی‌پایان است، بدین‌معنا نیست که در زندگی واقعی در جایی نمی‌ایستد و توقف‌نمی‌کند؛ در هر مرحله‌‌ای از قرائت متن، نشانه‌ها دلالتی دارند و چنین می‌نماید که به پایان می‌رسند و می‌میرند؛ اما باز در قرائتهای جدید دوباره متولد می‌شوند و دلالتهای دیگری را پیش می‌کشند؛ بنابراین آنچه در ظاهر، نهایت به نظر می‌رسد، نقطه شروع جدیدی است و دلالتهای نشانه‌ها گرچه در هر مقطعی از زمان به پایان می‌رسند، در مقطعی‌دیگر دلالتهای جدیدی پدید می‌آورند.ارتباط این مسأله با بطون قرآن و استعمال لفظ در بیشتر از یک معنا که در قواعد تفسیری مطرح شد، قابل بررسی است. منابع 1- ابن عربی، الفتوحات المکیـة، دارالاحیاء اتراث العربی، بیروت (1998). 2. الشهید الصدر، محمدباقر. دروس فی علم الاصول، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، قم، 1426ق. 3. Umberto Eco, A Theory of semiotics , Indiana University press (1976). 4. Umberto, Eco , the role of the reader , Indiana University press (1979). 5. Umberto, Eco , Interpretation and overinterpretation, cambridge (1992). 6. Umberto, Eco , The limits of interpretation, Indiana university press (1994). 7. Umberto, Eco , Semiotics and philosophy of language Indiana university press (1984). 8. Caesar,Michael Umberto Eco, polity press (1999). 9. Leech, Geoffery, principles of pragmatics, longman (1983). 10. Chandler, Daniel, semiotics, Routledge (2002). 11. Deledalle, Gerard. Charles s. preirce’s philosohpy of signs, Indiana university (2000). 12. Lidov, David, Elements of semiotics, Macmillan (1999). دکتر علیرضا قائمی‌نیا/عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) منبع: مجله قرآن و علم شماره 1 پایان متن/
93/06/05 - 00:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 25]
-
گوناگون
پربازدیدترینها