استبداد در برابر مشروطیت

واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا:

سالروز به توپ بستن مجلس شورای ملی؛ استبداد در برابر مشروطیت تهران- ایرنا- دوم تیرماه یادآور رویداد تلخ به توپ بستن مجلس شورای ملی است که با همدستی روسیه و محمدعلی شاه به وقوع پیوست، اما با ایستادگی مشروطه خواهان زمینه ی سقوط ششمین شاه قاجار فراهم آمد.

استبداد در برابر مشروطیت

ایران در دوره ی سلطنت قاجار با مشکل سیاسی و اقتصادی بسیاری رو به رو بود. آگاهی نداشتن شاهان قاجار از اهداف استعماری بیگانگان و اطلاع نداشتن آنان درباره ی مناسبات بین المللی میان کشورها، صدمات جبران ناپذیری را به استقلال ایران وارد آورد.
استعمارگران در این دوره اگر چه نتوانستند ایران را همچون بسیاری از کشورهای دیگر جهان به صورت مستقیم به زیر سلطه ی خود درآورند، اما با نفوذ در هیأت حاکمه ی ایران موفق شدند، حاکمان سیاسی آن زمان را به حامیانی برای دستیابی به هدف های خود بدل سازند و وقایع سرنوشت ساز بسیاری را برای کشور رقم زنند. به توپ بستن مجلس شورای ملی از جمله رویدادهایی است که با نفوذ گسترده ی بیگانگان و دست نشاندگان آنان همراه شد و مهر پایان بر حکومت محمدعلی شاه قاجار زد و سرنوشت سیاسی کشور را تغییر داد.
آغاز دوره ی محمدعلی شاه قاجار برابر با وقایع انقلاب مشروطیت، تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب نخستین قانون اساسی در ایران بود.
فرمان مشروطیت در 1285 هجری خورشیدی پس از تلاش های گسترده ی انقلابیون به امضای مظفرالدین شاه قاجار رسید. پس از اجرای این فرمان به وسیله ی مشروطه طلبان و به سلطنت رسیدن محمدعلی میرزا، مشروطه خواهان در ابتدا با حمایت وی مواجه شدند اما در اندک زمانی، دشمنی آشکار او با آن ها شروع شد. بنابراین موجی از اختلاف های شدید میان مشروطه طلبان در مجلس شکل گرفت و استبداد و تفرقه میان مبارزان به وجود آمد و مشروطه از مسیر قانونی خویش منحرف و مبارزه میان مشروطه خواهان و شاه آغاز شد.
محمدعلی شاه در ابتدا به مخالفت با مجلس پرداخت و وزیران خود را نیز به این امر تشویق کرد. مخالفت وزیران مانع تشکیل دارالشوری و عدالتخانه شد اما با اعتراض مشروطه خواهان در دفاع از مشروطیت و ایجاد عدالتخانه، انجمن های ایالتی و ولایتی در تهران و سراسر کشور تشکیل شد و درباریان از ادامه ی مخالفت با مجلس دست برداشتند و محمدعلی شاه مجبور به تایید و پذیرش مشروطه شد. بنابراین مجلس نیز متمم قانون اساسی را در 107 ماده که پایه ی مشروطیت بود، تهیه و تصویب کرد و بدین صورت اصل تفکیک قوای سه گانه ی مملکت که تشکیل عدالتخانه بدون آن غیرممکن یا بی فایده بود، به تصویب مجلس رسید.
مجلس در این دوره با انجام کارهایی چون قطع کردن و محدود ساختن دستمزدهای شاهزادگان و نزدیکان شاه، تعیین مستمری برای محمدعلی شاه و اصلاح بودجه ی کشور موجبات مخالفت و خشم شاه را فراهم آورد.
اختلافات میان محمدعلی شاه و مجلس هنگامی شدت یافت که گروهی در مسیر حرکت شاه بمب گذاری کردند و مجلس نیز به جای از میان بردن بدگمانی ها، مانع دستگیری سوء قصدکنندگان به جان وی شد.
محمدعلی شاه پس از مشاهده ی این رویدادها، با فرستادن تلگرافی به تمامی شهرها گفت: «این مجلس برخلاف مشروطیت است و هر کس از این به بعد از فرمایشات ما تجاوز کند مورد تنبیه و سیاست سخت خواهد بود.»
محمدعلی شاه که وجود نمایندگان و جنبش مردمی مشروطه را مانعی برای اجرای اهداف خود می دید به کمک روسیه در گفت و گویی با نمایندگان اصلی آن «شاپشال» و رییس بریگاد قزاق «کلنل لیاخوف» نقشه ی به توپ بستن مجلس را طراحی کرد.
شاه برای بقای حکومت خود با برنامه ریزی دقیق افسران روس، آخرین تیری را که در کمان داشت، روانه ی نمایندگان مجلس کرد.
او با انتصاب میرزاحسین پاشاخان امیربهادر به مقام وزارت جنگ و لیاخوف روسی به فرمانداری نظامی تهران، تمامی ناحیه های حساس تهران را به کنترل خود درآورد.
محمدعلی شاه ابتدا با فرستادن تعداد زیادی از قزاق ها به طرف مجلس، خود به باغشاه رفت تا از این جریان ها در امان باشد، همان روز تمامی سیم های تلگراف قطع شد تا خبر وقوع این حادثه در کشور پراکنده نشود.
شاه قاجار که از واکنش مردم برای اجرای نقشه ی شوم خود می ترسید، برای بهتر ساختن شرایط موجود، بیانیه یی را با عنوان «راه نجات» صادر کرد و در این بیانیه از دِین خود به مردم و موظف بودن به اداره ی تمام و کمال امور آنان و ایجاد امنیت و رفاه برایشان و محافظت در برابر مفسدان سخن گفت. در این میان، استقرار ابزارهای جنگی و توپ ها بر دروازه های دوشان تپه و شمیران در برابر ساختمان مجلس بیشتر شد.
دوم تیر 1287 هجری خورشیدی قزاقان اطراف مسجد و مجلس را محاصره کردند و راه را به روی همگان بستند و از 250 سوار، 250 پیاده و چهار توپ در خیابان های دروازه دولت و شاه آباد استفاده کردند، شلیک توپ و گلوله از هر 2 طرف آغاز شد و بسیاری از مشروطه طلبان کشته و تعدادی در باغشاه به دستور محمدعلی شاه اعدام شدند، مجلس نخست منحل و با پراکنده شدن رهبران و طرفداران نهضت مشروطه به عمر کوتاه نظام مشروطیت ایران پایان داده شد.
پس از این رویداد اختلاف های بسیاری میان 2 دولت انگلیس و روسیه برای رسیدن به منافع خود در ایران ایجاد شد. طرفداران مشروطه نیز با همراهی مبارزان بختیاری به رهبری سردار اسعد از اصفهان در بیست و دوم تیر 1288 هجری خورشیدی تهران را فتح کردند.
محمدعلی شاه که پایه و اساس سلطنت خویش را در خطر می دید به همراه خانواده ی خود به باغ سفارت روسیه در زرگنده پناهنده شد. بنابراین رهبران مشروطه با تشکیل شورایی مشتمل بر 22 تن با رای به برکناری ششمین شاه قاجار از مقام سلطنت، مهر پایان را بر حکومت وی زدند.
رویداد به توپ بستن مجلس شورای ملی حادثه ی ناخوشایندی را برای مشروطه خواهان رقم زد اما با پایان یافتن سلطنت محمدعلی شاه مشروطه طلبان به هدف خود دست یافتند و زمینه های ایجاد مشروطیت و دموکراسی را در ایران بنا نهادند.

**عکس پیوست مربوط به ساختمان تخریب شده ی مجلس شورای ملی است.
برگرفته از: کتاب مشروطه خواهان
گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9128**9131

انتهای پیام /*
: ارتباط با سردبير