محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1832801082
میزگرد تحلیل تاریخی هویت ایرانی در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا:
میزگرد تحلیل تاریخی هویت ایرانی در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی تهران - ایرنا، سید صادق سجادی معاون پژوهشی و دبیر شورای عالی علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی به همراه فتح الله مجتبایی، ایران شناس و استاد برجسته ی مطالعات ادیان و عرفان تطبیقی و علی بهرامیان، پژوهشگر تاریخ صدر اسلام، در میزگردی به تحلیل تاریخی و واکاوی هویت ایرانی پرداختند.
آنچه در پی می آید مشروح گفت و گوهای میزگرد هویت ملی در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی است :
** علی بهرامیان: در خدمت استادان بزرگوار دکتر مجتبایی و دکتر سجادی هستیم در خصوص مفهوم ایران. استادان محترم! شما با تاریخ و ادب و فرهنگ و تمدن ایران عمیقاً آشنا هستید و در نظرتان بسیار غریب خواهد بود که مفهوم ایران قابل سؤال باشد، ولی در واقع،همین مسأله روشن، در روزگار مابه نظر برخی «مشکوک» است و کسانی هستند و آرائی را هم به عنوان ادلّه مطرح می کنند و می گویند: اساساً مرزها جعلی و جدیدند و به همین دلیل،مانند عراق و افغانستان و پاکستان و غیره،که همگی مقارن جنگ جهانی اول تشکیل و تأسیس شده اند،ایران هم کشوری است که مرزهای آن در زمان رضاشاه درست شد و کسانی هم که در ایران زندگی می کنند،اصالتاً اهل ایران نیستند و نمی شود دست کم همه آنها را ایرانی شمرد و هر کدام فرهنگ و آداب و رسوم مخصوص به خود را دارند.
می خواستم از استادان سؤال کنم که آیا واقعاً شما گمان می کنید ایران کشوری است که در عرض 70 یا 80 ساله مرزهای آن تعیین شده، یا وقتی به تاریخ و مأخذ تاریخی اصیل رجوع کنیم، نام ایران و سرزمین ایران هست؟ آیا واقعاً یک فرهنگ مستقل برای این سرزمین قابل شناسایی هست؟ آیا این فرهنگ از حیث زبانی یا محتوایی، فارغ از موضوع زبان،متشخص است یا نه؟ نام ایران اساساً از کجا پیدا شد؟ مسأله مرزها چگونه است و احیاناً چه تغییراتی کرده و آن تغیرات آیا ماهیت و مفهوم ایران را تغییر داده است یا خیر؟
* دکتر فتح الله مجتبایی: هر جامعه و هر کشوری تحولات تاریخی دارد؛ هیچ کشوری نیست که از همان روز اول مرزهایش همان مرزهای اولیه باشد. مرزها تغییر می کنند و یک ناحیه، مخصوصاً مثل ایران که در چهارراه دنیا قرار گرفته و حلقه واسطی بوده است بین شرق و غرب،از لحاظ فرهنگی و اجتماعی و تاریخی طبعاً هم از شرق و غرب مورد حمله قرار می گرفته و هم خودش به شرق و غرب گسترش می یافته است. مرزهای جغرافیایی اصلاً اصالت تاریخی ندارند. هیچ کشوری از اول مرزهای ثابت نداشته است.
کشور انگلستان که دو جزیره کنار هم هستند،مرزهای آن تغییر کرد و اسکاتلند و ایرلند جدا شدند، ولی اینها هیچ کدام مانع از پذیرش وجود هویت تاریخی ملت آنگلساکسون نیست. ایران هم در همین وضعیت است: در دوره ای،پیش از آمدن آریایی ها، در این سرزمین اقوامی زندگی می کردند. در یک دوره دیگر، اقوام آریایی از شمال و از دو طرف دریای خزر وارد این سرزمین شده اند. از آمیختگی آنها با اقوام بومی ملتی به وجود آمد که بر مبنای آثار تاریخی و کاوشهای باستان شناسی،هزاران سال سابقه مستند دارد. منتها آن اقوام اسمهای مختلف داشته اند.
اکنون هم اقوامی هستند که اسمهای مختلفی دارند: لر، کرد، بلوچ و غیره،اما همه شعبه های یک قوم و ملت هستند. بنابراین،آریایی ها از شمال آمدند و با اقوام بومی که پیش از آمدن آریایی ها سکونت داشتند،آمیخته شدند و یک ملت به وجود آوردند. اگر کسی با متون سنگ نوشته های هخامنشی آشنا باشد،لابد ملاحظه کرده است که درآنجا داریوش راجع به ایران سخن به میان آورده و حدود را تعیین کرده که ایران از کجا تا کجاست. اقوام سکایی، بلوچ، پارتی و پارسی همه اقوام و شعبه های قوم آرایی بودند که از شمال آمدند و در این منطقه ساکن شدند.
کلمه ایران هم بسیار قدیمی است؛ «ایران ویج»، یعنی مرکز اصلی سرزمینهایی در آسیای مرکزی که اقوام آریایی از آنجا آمده اند. «ویجه» یعنی همان کلمه «به جه» در هندی سانسکریت یعنی بذز اولیه. بذر اولیه ایرانیها در آسیایی مرکزی اطراف آنجا که امروز به آن می گویند تاجیکستان، از آن حدود آمد اند. از دو طرف آمد اند یک عده از طرف شرق دریای خزر و یک عده از طرف غرب دریای خزر. تفاوت های زبانی هست،امااینها همه زبانهای ایرانی هستند و به طور نمونه، زبان بلوچی از زبان های ایرانی است. علم زبان شناسی امروز آنقدر پیشرفت کرده است که بتواند ثابت کند زبان های بلوچی،کردی، لری ، مازندرانی و گیلانی مانند اینها جزو زبان های ایرانی هستند و همه آنها از لحاظ ساختار زبان شناسی یک ریشه و یک اصل واحد داشته اند.
این قوم از لحاظ تجربه های تاریخی هم با یکدیگر مشترک بوده اند. آنچه یک ملت را می سازد،زبان و تجربه های تاریخی است. ممکن است که تجربه های تاریخی سوابق اسطوره ای باشد و بعد تبدیل شوند به سوابق تاریخی. در اسطوره و تاریخ و تجربه های تاریخی این اقوام همه مشترک بوده اند. در طول تاریخ مادها همان اقوامی هستند که کرد و لر از آنها برخاسته اند و از طرف دیگر قوم پارت بوده است. همه اینها اقوام ایرانی هستند؛ یعنی برادرزاده و عموزاده های یکدیگر بوده اند. از لحاظ تاریخی و نژادی و از لحاظ فکری و تجربه ها تاریخی، این سابقه باز می گردد به چهار ـ پنج هزار سال پیش از میلاد و آمدن آریایی ها هم به این منطقه تقریباً معلوم است که در اواخر هزاره سوم صورت گرفته است.
آنها در این منطقه متوطن شده اند و با اقوام بومی هم آمیزیش خیلی دوستانه ای داشته اند. کلمه دهقان که هنوز هم به کار می رود،نماینده بومیان اولیه است. به همین افراد در هند «داسه» می گفتند، یعنی اهل ده، ده نشینی، ولی در هند به علت درگیریهایی که با بومیان و آریای وجود داشت این کلمه در هند به معنی شخص پایین منزلت بود. در ایران به منطقه آنها لاهه می گفته اند و اشخاص را هم دهقان می خواندند؛ یعنی بومیانی که اهل دهات بوده اند. اقوامی که پیش از آمدن آریایی ها در اینجا سکونت داشتند،از لحاظ فرهنگی پیشرفته تر و شهرنشین شده بودند. بر خلاف هند در ایران این مردم بومی بسیار محترم بودند و آموزش میان بومیان و آریاییان بسیار دوستانه بوده است. اقوام آرایی هم که کوچ کرده بودند،آرام آرام در ده ها یا شهرها ساکن شدند.
این واحد تاریخی بین دریای خزر و آسیای مرکزی و خلیج فارس و بین هند و دریای مدیترانه،یک واحد فرهنگی و تاریخی و قومی بوده است. روشن است که آمیزش نژادی هم با بومیان و مهاجمان بوده است، ولی زبان و فرهنگ و خصوصاً اسطوره ها در این حدود تاریخی و جغرافیایی اصل ویژگی آریایی دارد. اکنون با تشخیص ژنتیک می شود ژن ها را تشخیص داد. بدین ترتیب یک نقشه ژنتیکی می شود برای افراد و اقوام کشید. اکنون بر اساس دی ان ای اشخاص می توانند بگویند که متعلق به کدام قوم هستند،از کجا آمده اند و در کجا ساکن شده اند. مثلا ترک ها،اهالی شمال آسیای مرکزی ترک و مغول بوده اند و قیافه مخصوص خود را دارند. از لحاظ فیزونومی یا چهره شناسی و مهندسی ژنتیک می توان گفت، بسیاری از کسانی که به ترکی سخن می گویند،هیچ کدام ترک نیستند. ترک ها عده کمی بودند که با سلجوقیان آمدند و آناتولیا را گرفتند و حکومت تشکیل دادند و در آن منطقه زبان خود را رواج دادند. بومیان و مردم اصلی آناتولیا هم یونانی زبان و یونانی اصل بودند.
به هر حال،واحد جغرافیایی با حمله و هجوم اقوام مختلف تغییر می کرده است: بر اثر حمله های یونانیان، اعراب، مغول ها و ترک ها، مرزها تغییر کرده،ولی هویت اصلی ایرانی ، باقی مانده است. در اوستا کلمه «ایران ویج» یعنی مرکز اولیۀ ایرانی ها. حتی در سنگ نوشته های هخامنشی،داریوش خود را یک ایرانی (آریایی) معرفی کرده است.
** علی بهرامیان: یعنی همه آن اقوام پذیرفته بودند که این منطقه ایران است و همۀ آنها ایرانی هستند.
* دکتر فتح الله مجتبایی: بله، مثل اینکه شما در مناطق گوناگون خویشاوندانی داشته باشید: پسر عموی شما در کردستان باشد و دختر عموی شما در بلوچستان و هر کدام فرزندی داشته باشند، ولی آنها از لحاظ فرهنگی و پیوند ها و تجربه های تاریخی با یکدیگر وجوه مشترک دارند. اقوامی که در این ناحیه هستند،یعنی بین آسیای مرکزی و دریای خزر و خلیج فارس،اینها در تمام پیوند ها و تجربه های تاریخی شریک هستند.
* دکتر صادق سجادی: اساس مطلب را دکتر مجتبایی فرمودند و بنده فقط چند نکته را در تکمیل مطالب اضافه می کنم. اگر مراد از پرسشی که فرمودید،ایران به عنوان واحد جغرافیایی و هم واحد سیاسی است،چنانکه اشاره فرمودند،دقیقا از کهن ترین ازمنه، ایران را می توان هم به عنوان یک واحد جغرافیایی تشخیص داد و در منابع نشان داد و هم به عنوان یک واحد سیاسی.
نظر آقای دکتر مجتبایی در این باره که اقوام را بنابر اشتراک در پیوند ها و تجربه ها تاریخی،می توان زیر یک عنوان قرار داد و یک قوم تلقی کرد، دقیق و درست است. در این منطقه جغرافیایی که از مرزهای چین از سمت شمال تا دریای پارس در جنوب، و از شبه قارۀ هند تا دریای مدیترانه را از شرق به غرب در بر می گیرد، مردمی زندگی می کرده اند که طی چند هزار سال دارای تجربه های مشترک تاریخی بوده اند و حداقل به همین دلیل می توان آنها را زیر عنوان ایران و در سرزمین ایران قرار داد و درباره آنها سخن گفت.
کسانی که این پیشینه را رد می کنند و آن را یک امر حادثی می شمارند، متأسفانه نه اطلاعات قوم شناسی دارند و نه با تاریخ ایران آشنا هستند و نه مطالعاتی دربارۀ مهاجرت ها و انواع جابه جایی های جمعیتی داشته اند. انسان ها چند هزار سال پیش غالباً به صورت کوچ رو زندگی می کرده اند و به دنبال آب،چراگاه و غذا بوده اند. گروههایی هر جا را که مناسب تشخیص می دادند،همانجا ساکن می شدند و عده ای به راه خود ادامه می دادند و در نقطه دیگر ساکن می شدند. به همین سبب اقوام متعددی زیر عنوان قوم ایرانی/ آریایی قابل تشخیص اند و این موضوع منحصر به ایران نیست و افرادی که منکر این حوادث و تحولات اند، متأسفانه تاریخ اروپا را هم نمی دانند. اقوام اروپایی اسلاوها تا انگلوساکسن ها، ژرمن ها و غیره،که هرکدام تیره های متعدد داشته و دارند.
از سوی دیگر، مخصوصاً در مورد ایران، چنانکه دکتر مجتبایی به درستی اشاره کردند و بنده هم همیشه عرض کرده ام،موقعیت ایران به لحاظ جغرافیایی بسیار حساس بوده و به همین سبب،دایماً در طول تاریخ مورد هجوم واقع می شده یا برای تثبیت مرزها و دفاع از خود،ناچار به هجوم بوده است. طبیعی است که جنگ ها و جابه جایی های جمعیتی به سبب جنگها یا تغییرات آب و هوایی، قدری تغییر در نژاد هم پدید بیاورد.
بعید است امروز در اروپا و آسیای غربی بتوان قومی را یافت که به لحاظ نژادی با صدها و هزاران سال پیش تفاوتی نکرده باشد. مردم در طول قرن ها و هزاره هابا هم مخلوط شده اند، ازدواج کرده اند، فرزندانی پدید آوردند، مهاجرت کرده اند و باز با بومیان در آمیخته اند و فرزندان دو و چندرگه از آن میان حاصل آمده است.
مقصود بنده این نیست که بگویم همۀ کسانی که در محدودۀ جغرافیایی ایران زندگی می کنند،لزوماً و مطلقاً آریایی اند، ولی نام ایران و واحد جغرافیایی و سیاسی ایران از قدیمی ترین ازمنه ای که اطلاع داریم، در منابع آمده است: از منابع پیش از اسلام مشتمل بر کتیبه ها و اندک نوشتارهای ایرانی،و منابع هندی و یونانی و رومی و سریانی که بگذریم، در عصر اسلامی هم که سخن از سرزمین واحد اسلامی «دارالاسلام» و دستگاه خلافت در میان بود، تصریح به نام ایران، سرزمین ایران و اقوام ایران بسیار زیاد است. فقط بر سبیل مثال از نویسندگان و دانشمندانی چون ابن خردادبه، اصطخری، دینوری، مسعودی، جاحظ، ابن اعثم کوفی، فسوی، ثعالبی، یاد می کنم که در آثار خود به نام ایران تصریح کرده و بعضاً حدود آن را گفته اند. حدود و مرزها در طی قرون بر اثر تحولات سیاسی و نظامی متغیر بوده است.
ایران در دوره ای از ترکستان چین تا درۀ سند و از آنجا تا حوزۀ مدیترانه و حتی پیش از اسلام تا شمال آفریقا پیش رفته است.همین مطالب را در منابع عصر اسلامی می توان دید. حتی در کتب لغت هم از نام ایران و وجوه اشتقاق آن بحث شده است؛ چنانکه دربارۀ تحول نام ایرج به ایران، یا شکلهای تغییر یافتۀ کلمۀ ایران به صورت عراق و اران و غیره بحث شده است و از همانجا هم می توان حدود وسیع جغرافیایی این سرزمین و نام کهن آن را دریافت.
بنابراین تردید در اصالت و قدمت نام ایران و اقوام منسوب به آن یعنی ایران، هیچ وحه علمی ندارد و گزافه گویی است. کسانی از بی اطلاعی،این نام و عنوان و اطلاقات آن را متأخر می دانند؛ از دور چیزی شنیده اند و بدون اطلاع از اسباب و جزئیات آن وهمیات خود را به عنوان تحقیقات علمی به خورد دیگر جهال می دهند. بلی از ایام رضا شاه عنوان پرشیا ـ فارس، پارس ـ که در اسناد رسمس و غیر رسمی بین المللی می آمد، بنا به اعلام و درخواست دولت ایران، تبدیل شد به ایران و این کاری درست و دقیق بود.
اروپاییها به تبع یونانیان نام پارس را بر سراسر ایران اطلاق می کردند و اکنون جای بحث در این باره نیست و آقای دکتر یارشاطر در مقاله مفصلی توضیح داده اند که چرا نام ایران از زبانهای اروپایی از پرشیا به ایران تبدیل شد تا مثل ایام کهن شامل همۀ تیره های ایرانی شود. معلوم است که بدان معنا نیست که ایران یک مفهوم جدید است. نام ایران شامل همۀ تیره های ایرانی است. نام ایران و ایرانیان در کهن ترین تواریخ مکتوب، همچون آثار هرودوت و یوسیسبیوش و بسیاری دیگر آمده است. بنابراین، ایران به عنوان یک واحد سیاسی و جغرافیایی سابقه ای بس کهن دارد.
اما درباره هویت ایرانی: چه چیز هایی هویت ایرانی را تشکیل می دهد؟ گذشت از مطلق تجربه های تاریخی، آداب و رسوم مشترک رفتارهای اجتماعی، ریشه های زبانی بسیار نزدیک و مشترک، ادبیات مشترک، روایات و داستانهای حماسی یا عامیانۀ مشترک، از جمله اجزاء تشکیل دهندۀ هویت مشترک ایرانی است. چرا زبان های اروپایی و زبان های هندی و اروپایی از یک خانواده اند؟ زیرا ریشه های مشترک میان این زبانها تشخیص داده شده است.
** علی بهرامیان: این موضوع را از منظر دیگر هم می توان دید: مثلا مورخان دوره اسلامی، غیر از سیره رسول اکرم (ص) و تاریخ خلافت،به تاریخ چه اقوامی اشاره کرده اند؟ و اساساً در سنت تاریخ نگاری دوره اسلامی اخبار و روایات چه اقوامی در دست بوده و مورخان آن را شایسته ذکر می دانسته اند؟
*دکتر صادق سجادی: قسمتی مهم و بزرگ از تاریخ الرسل و الملوک طبری تاریخ پادشاهان است. بنا بر روایت تورات و تفاسیر آن انبیاء و پادشاهان بنی اسرائیل جدا نیستند. این نگاه در ایران باستان هم به وجهی دیگر وجود داشته است. شاهان واجد فره ایزدی اند و سایۀ خدا بر زمین و خلق خدا تلقی می شده اند. طبری برای تبیین ارادۀ الهی در ایجاد و سامان انسان و دنیای خاکی، همین را مبنا قرار داده است و رسولان را در عداد شاهان برگزیده و مؤید من عند الله دانسته و تاریخ را بر محور آنها نگاه کرده است. روایت طبری متکی است بر سنت تاریخی قبل از خود او.
طبری به عنوان یک مورخ جامع الاطراف و صاحب نظر تاریخی، ایران و ایرانیان پیش از اسلام را بیش از هر سرزمین و قوم دیگر تجلی ارادۀ الهی دانسته است و به همین سبب به آن با تفضیل بیشتر پرداخته است. در عصر اسلامی هم هسته و بدنۀ اصلی تمدن اسلامی را ایرانی ها ساختند. در وجه سیاسی و اداری هم باید سازمان خلافت را، مخصوصاً در عصر عباسیان، یک سازمان ایرانی دانست. واقع این است که بزرگترین دستگاه حکومتی تمدن ساز دنیای کهن، گذشته یونان و بیزانس، که طبری به آنها هم پرداخته است، در دنیای حد فاصل بین اروپا و آسیا، از آن ایرانیان بوده است و اگر طبری یا هر مورخ دیگری، می خواست ساختار جهان آن روز را بیان کند و یا تصویری از جهان آن روز به دست دهد، ناچار باید از پهنۀ سیاسی و جغرافیایی ایران سخن براند. مورخان بیزانسی هم کم و بیش چنین وجهه نظری داشته اند و برای تبیین قسمتی از تاریخ خود، ناچار به عصر ساسانی و عناصر سیاسی و فرهنگی و تمدنی آن پرداخته اند.
** علی بهرامیان: یعنی یکی از مهم ترین وجوه سنت تاریخ نگاری جهانی قبل از اسلام،به ایران و ایرانیان مربوط می شود.
* دکتر صادق سجادی: اساساً تاریخ جهان بدون توجه مبسوط به تاریخ و جغرافیای ایران،برای هیچ مورخی قابل تصور نبوده است،نه پیش از اسلام و نه بعد از اسلام. این واقعیتی است که نمی توان آن را انکار کرد.
** علی بهرامیان: اگر به شما بگویند که مولانا ایرانی نبود،زیرا در آن روزگار اصلاً ایرانی وجود نداشت و مولانا اصلاً اهل بلخ بوده است و بعد در کودکی و نوجوانی رفته به ترکیه امروزی یا مثلاً ابوریحان بیرونی خوارزمی بود و ربطی به ایران نداشت، شما چه پاسخی دارید؟
* دکتر فتح الله مجتبایی: اول باید دو مطلب را روشن کنم که از نظر فردوسی ایران کجا بوده است؟ فردوسی وقتی سخن از ایران می گوید،مرزها را معلوم می کند: ایران را قرار می دهد بین توران از یک طرف و تازیان از یک طرف. وقتی هم می گوید که فریدون دنیا را تقسیم کرد بین سه پسرش،در آنجا هم همین تقسیم بندی هست: توران که بعد ها می شوند ترکان،از یک طرف و طرف دیگر هم تازیان.
پس از لحاظ فردوسی،ایران جایی است بین ترک ها و تازیان و این همان مرزی است که از زمان هخامنشیان بوده است، جز آن قسمتی که در زمان کمبوجه مصر را گرفتند و مصر و قسمتی از آناتولیا،ترکیه امروزی،تا مرزهای دریای مدیترانه،در زمانی جرء خاک ایران بود. از لحاظ جغرافیای سیاسی،هرودوت در خاک ایران به دنیا آمد،یا فلاسفه بزرگ پیش از سقراط بیشترشان در خاک ایران به دنیا آمدند،چون دولت ایران در زمان هخامنشیان تا آنجا رفته بود. فردوسی مطلب را در نهایت زیبایی بیان کرده است: نگاه کنید تازیان و ترک ها کجا هستند؟ بین اینها هرچه هست ایران است. بنابراین،فردوسی مرز را خیلی روشن بیان کرده است. تاریخ کلمه های فرس و پرشیا هم معلوم است: یونانی ها با ناحیه فارس در ایران آشنا بوده اند و سروکار داشته اند و آنها این نام را توسعه دادند و شامل کردند بر تمام آن قسمتی که تاریخ پرسیس بوده است. مثل ما که سند را که بر همۀ هند اطلاق می کردیم. ما ایرانی ها با منطقه رود سند آشنا بودیم و سروکار داشتیم و این اسم را تعمیم دادیم به تمام مملکت هند؛ یعنی بنگال را هم می گویند هند. اصطلاح پرسیس یا پرشیا اسمی بوده است که یونانیان بر تمام ایران گذاشتند و بعد رومیان هم همین کار را کردند؛ سپس این میراث به اروپای جدید رسید و همه نوشتند: پرشیا و باید این نام تغییر می کرد،زیرا پرسیا یا پرسیس شامل تمام ایران نمی شده است. زمان پهلوی این اسم را تغییر دانند و باید هم تغییر می دادند. آنجایی که فردوسی می گوید: «ایران»،شامل تمام آن سرزمین هایی است که در سنگ نوشته های داریوش جزء قلمروی ایران به حساب می آید.
اما در مورد مولوی. ابتدا باید بدانیم مولوی که بود؟ مولوی شخصی بود که در بلخ به دنیا آمد و پدرش هم از بزرگان بلخ بود. بلخ هم به هر حال جزء ایران قدیم بوده،اما مرزها تغییر کرده است. ما نمی توانیم بگوییم بلخی،ایرانی نبوده است؛ بلخ با بخارا یا سمرقند اینها همه در قلمروی ایران قدیم بوده اند. همان طور که گفتم،در زبان و تجربه های تاریخی و اسطوره ها و در آداب و رسوم،اهالی این مناطق با دیگر جاهای ایران با هم اشتراک داشتند. هنوز هم نوروز را در سمرقند جشن می گیرند. یا در مسائل نظری دیگر: اختلاف دیو و فرشته در دین زردشت،در اسطوره ها و تفکر ایرانی هم دیده می شود. اعتقاد به اهریمن به اسم های مختلف هست. این مطلب که خود ما هم شیطانی داریم،در واقع منظور همان اهریمن است.معتقدات دو گونه است: یکی معتقدات ظاهری است و دیگری معتقداتی که در طول تاریخ جزء فطرت شده است و بر معتقدات ظاهری اثر می گذارد و آن را به رنگ خود در می آورد. اول انسان عادت می کند و این عادت وقتی دوام یافت، در نهاد جای می گیرد و طبیعت انسان می شود. در بسیاری از معتقدات در جهان بینی ما ایرانیان مشترک هستیم: در تاجیکستان یا در افغانستان،هستی شناسی بنیادی یک افغانی یا تاجیک با شما مشترک است.
مولوی شخصی بود که در بلخ به دنیا آمد و پدرش از بزرگان بلخ بود و زبانش همان زبانی است که من و شما به راحتی می توانیم آن را بخوانیم. زبان همان زبانی است که فردوسی در خراسان و حافظ در شیراز و نظامی در گنجه با آن زبان شعر گفته است. محتوای شعر هم،همان هستی شناسی بنیادی است که مولوی، فردوسی، حافظ، سعدی و نظامی و خاقانی داشتند. هم زبان آنها یکی است،هم هستی شناسی بنیادی یکی است. هستی شناسی ظاهری ممکن است این گونه نباشد: هستی شناسی ما تحت تأثیر افکار اروپایی و غربی و رومی قرار گرفته است،اما یک هستی شناسی بنیادی داریم که این هستی شناسی جدید را می خواهیم به رنگ آن در آوریم. یعنی کوشش می کنیم بین شیطان و ابلیس و اهریمن،آنها را یکی کنیم. هستی شناسی بنیادی، می کوشد هستی شناسی وام گرفته شده را به رنگ هستی شناسی قبلی خود در آورد. از لحاظ هستی شناسی، یعنی طرز و چگونگی نگاه به عالم، اشتراک در فکر و زبان مولوی با ما یکی است. قونیه زادگاه مولوی نبوده است؛بر اثر یورش مغول،خیلی ها از ایران رفتند به شامات، فلسطین و آسیای صغیر. این دلیل نمی شود که آنها آسیای صغیری هستند. مولوی در آنجا دفن شد، ولی به هر حال در ایران به دنیا آمد.
مهم تر این است که هستی شناسی او با ما مشترک است و تجربه های تاریخی او با ما یکی است، و مثل ما فکر می کند، زیرا و زبان دوروی یک سکه اند.
از طرف دیگر، درست است که زبان علم زبان عربی بود، اما این دلیل نمی شود که بگوییم زبان بیرونی عربی بوده است و زبان مادری چیز دیگر. البته بیرونی کتاب التفهیم را به فارسی نوشت،اما زبان علم آن روزگار عربی بوده است. حتی کسی که در اسپانیای آن روزگار یعنی اندلس بوده هم به زبان عربی می نوشته است. همان طور که کسی در هند،کتاب خود را به زبان انگلیسی می نویسد و این دلیل نیست که خودش انگلیسی است. رام موهن یک هندی بود که در انگلستان مرد و در آنجا خاک شد. این دلیل نمی شود که انگلیسی بوده باشد. او پروردۀ فرهنگ هندی بود، ولی به انگلیسی و فارسی کتاب نوشته و به هرحال او هندی بوده است. مولوی یا ابوریحان بیرونی متعلق به این فرهنگ ایرانی و هستی شناسی ایرانی هستند. زبان آنها فارسی بود و فکرشان هم فکر ایرانی و در تجربه های تاریخی هم با سایر معاصران خود در آن منطقه مشترک بوده اند.
** علی بهرامیان: یعنی شما می فرمایید،وقتی فردوسی که در حدود 420 قمری درگذشت، و او در شاهنامه کلمه « ایران» را بارها آورده، هم در آن زمان و هم بعدها،همه کسانی که شاهنامه را می خواندند،می دانسته اند ایران کجاست؟
* دکتر فتح الله مجتبایی: حتماً معلوم بوده است و می دانستند که تازیان و ترکان کجا هستند: یک طرف ایران ترک و آن طرف تازی . جنگ آنها همه با ترک و تازی بود.
** علی بهرامیان: در واقع قلمروی فرهنگی ایران خیلی وسیع تر و عمیق تر از قلمروی سیاسی بوده است.
* دکتر فتح الله مجتبایی: بله، الان تاجبکستان از لحاظ سیاسی جزء ایران نیست، اما از لحاظ فرهنگی و چگونگی هستی شناسی و تجربه های تاریخی با هم مشترک هستیم. اینکه روسیه آنجا را تصرف کرده است، یک تجربه تاریخی است و ما بدون آن که بدانیم،در آن شریک شده ایم.
** علی بهرامیان: آقای دکتر سجادی! گفته می شود بعد از اینکه عرب ها به ایران حمله کردند و امپراتوری ساسانی را برانداختند، ایران جزئی از سرزمین های خلافت اسلامی شد، یعنی همان طور که می دانید، در دوره اموی حاکم عراق فعلی، حاکم بصره و کوفه و سرزمین های پیوسته به آن بود تا همین سند و آیا مردم ایران هم عرب شدند؟
* دکتر صادق سجادی: عرب ها ایرانی ها را «فرس» (پارس) و سرزمین آنها را «بلاد فرس» و نیز ایران می گفتند. در اوج قدرت خلفا، قلمرو خلافت همه سرزمین های ایرانی و عربی و بعضی از ولایات سابق بیزانس مانند سوریه و مصر و شمال افریقا و اندلس، یا سرزمینهای عربی شده را در بر می گرفت. حاکم قلمرو شرقی در کوفه با بصره می نشست، ولی بر سراسر آن قلمرو حکم می راند و حاکمان محلی را تعیین می کرد. این درست است، اما دراینکه باز هم ایران ـ نام و مصداق ـ وجود داشته و قابل شناسایی بوده است، تردیدی نیست.
در همان داستان فتوح که بلاذری و طبری و ابن اعثم و دیگران آورده اند، شهرها و نقاطی چون بلخ و مرو را داخل در فتوح ایران بررسی می کنند. پیداست که این شهرها تا نقاط دور دست ماوراء النهر جزء دنیای ایرانی، دنیای سیاسی و البته فرهنگ ایران بوده است و مردم آن سرزمین ها به همین زبان ما صحبت می کرده اند. برمکیان از همین بلخ سر بر آوردند و در بغداد به وزارت رسیدند. هیچ مورخ و نویسنده ای، نه از خود برمکیان و نه از ملازمان آنها که از بزرگترین دیوان سالاران ایران عصر اسلامی اند، سختی به میان نیاورده اند که حاکی از تشکیک در ایران بودن آنها باشد. حتی بر عکس، مخالفان برمکیان می گفتند که یحیی برمکی و فرزندانش می خواهند دین و زبان ایرانی را بر دستگاه خلافت مسلط کنند. از همه اینها گذشته، از عناصر تشکیل دهنده، قطع نظر از زبان و ادب و رسوم، جهان بینی شاعران و ادیبان و متفکران و فیلسوفان است. جهان بینی ابوعلی سینا و فارابی و سهرودی و مولوی و عطار و سنایی و نظامی و خاقانی و ابوریحان و سعدی و حافظ از وجوه متعدد شبیه به یکدیگرند، در حالی که هر کدام از وجهه نظر خاصی به جهان مادی و اخروی نگریسته اند. کربن با بررسی عمیق در افکار سهروردی،اساساً گونه ای جهان بینی خاص ایرانی در آثار او تشخیص داده است . این جهان بینی را به اشکال مختلف، ضغیف یا قوی، در انبوه آثار شاعران و متفکران و نویسندگان و فیلسوفان و مورخان ایرانی می توان دید.
فکر و جهان بینی ایرانی عموماً وجوه عقلانی داشت و به تحولات و تبدلات مستمر جهان و مقتضیات و الزامات آن توجه داشتند. به همین سبب فلسفه و کلام و عرفان در ایران رشد کرد و بعضی از فرق عقلگرای کلامی مانند معتزله در ایران با دنیای ایرانی، حتی اگر دستگاه خلافت بود، مجال گسترش یافتند.
اگر گفته شود دانشمندانی چون ابو علی بن سینا و فارابی امام محمد غزالی و دیگران چون عربی می دانستند، پس عرب بوده اند،چنانکه به کرات گفته اند، باید تعلق گروه کثیری از دانشوران اروپایی قرون وسطی را به سرزمینهای خود نفی کنند. نویسندگان و مترجمان ژرمن و فرانک و انگلوساکسون و اسلاو که آثار عربی را به لاتین ترجمه می کردند،همان دوران و در اوایل رنسانس، بسیاری از آثار خود را به لاتین می نوشتند، نباید ایتالیایی و فرانسوی و اسپانیایی و آلمانی و انگلیسی خوانده شوند. حتی در دنیای جدید شماری از محققان اروپایی را که بعضی از آثار خود را به عربی نوشته اند باید عرب تلقی کرد. بطلان این نظر بی هیچ استدلالی ظاهر است.
نه تنها در جریان فکر فلسفی اعم از مابعدالطبیعه و طبیعیات و ریاضیات تا قرن چهار و پنج هجری هیچ متفکر و دانشمند عرب خالص خلص قابل اعتنا وجود ندارد، بلکه حتی در زبان و ادب عرب، فقه، حدیث و تفسیر، اجلۀ دانشمند مؤسس یا لااقل مؤثر در شکل گیری و تدوین آن علوم ایرانی بوده اند. بدیهی است که دانشمندانی که در شماال آفریقا و اسپانیا و اندلس برآمدند را بنده عرب نمی دانم. حتی الکندی، مشهور به فیلسوف عرب، اگر از حیث نژادی منسوب به قبیلۀ کنده است، اما در دنیای ایرانی رشد کرده است.
** علی بهرامیان: نکته اینجاست که می گویند در آن وقت ها ایرانی وجود نداشته است تا شما آنها را ایرانی محسوب کنید!
* دکتر صادق سجادی: عرض کردم که این سخن مبتنی بر جهل است. حالا در این دهه های اخیر اشخاص بی اطلاع ـ اگر نگویم مغرض ـ که با هزار تأسف در زیّ استادان فرمایشی افاضه و بلکه اغراء به جهل می فرمایند، درباره مطالبی که شأنیت طرح آن را ندارند اظهار نظرهای عجیب می کنند. بنده چند دقیقه قبل اجمالا به منابع کهن و معتبر که از ایران یاد کرده و آن را شرح داده اند، اشاره کردم. همین اندازه برای اسکات آنها فعلاکافی است تا در جای دیگر به تفضیل در این باره صحبت کنم. فقط باز اشاره می کنم که تعدادی از مهمترین این نویسندگان مانند ابن فضل الله عمری و قلقشندی و ابن خلدون اصلا ایرانی نیستند که بگوییم تعصب ایرانگری آنها را به این سخنان واداشته است. ابن فضل الله عمری در مسالک الابصار غیر از بحث دربارۀ حدود ایران، ایلخانان را پادشاهان ایران خوانده است، نه مغول. قدرت این فرهنگ، اقوام مهاجم را در خود مستحیل می کرد. یعنی درست است که مغول ها ایران را فتح کردند و هولاکو سلسله ایلخانان را بنیاد گذاشت، اما هنوز دو نسل تمام نشده، ایرانی شدند و بزرگترین مظاهر فرهنگ و هنر و ادب تاریخ ایران در همین دوره پدید آمد.
** علی بهرامیان: در دوره ابن فضل الله، بخصوص آنها که مصری هستند،گرچه از حیث سیاسی، باز هم ایران پاره پاره بود،ولی آنها ایران را یک واحد تلقی می کردند.
* دکتر صادق سجادی: ایران از لحاظ جغرافیایی و حکومت ها پاره پاره بود، ولی به عنوان یک واحد فرهنگی همیشه وجود داشته است. جهان فرهنگی ایرانی در ادوار متعدد بسیار وسیع تر از قلمرو سیاسی و جغرافاییی آن بوده است. آسیای صغیر از پیش از سلاجقه، در سراسر عصر سلاجقه، دورۀ مغول، تیموریان، ترکمانان، و صوفیان و سرانجام عصر حکومتهای خرد و سپس دورۀ عثمانی از قطعات مهم دنیای ایرانی بوده است. چنانکه شبه قاره هم در مهمترین ادوار فرهنگی خود چنین بوده است. به گمان من، چنانکه در جایی نوشته ام، وجهی از فرهنگ سیایی و اداری مصر از دورۀ حکومت اخشیدیان ایرانی و مخصوصاً در عصر ایوبیان و سپس ممالیک، ایرانی است و از این جهت به اعتباری در قلمرو جهانی هم قرار می گیرد.
اگر ملاک دنیای فرهنگی، جهان بینی و هستی شناسی و آثار مکتوب فلسفی و عرفانی و شعر وادب باشد، با وجود انبوهی از دانشمندانی که در شبه قاره و آسیای صغیر زندگی و فعالیت می کردند، این سرزمین ها مسلماً جزء دنیای ایرانی بوده است.
** علی بهرامیان: جالب است،ضیاءالدین ابن اثیر،مؤلف المثل السائر،که در سده هفتم قمری در موصل زندگی می کرده، در همین کتاب با کمال انصاف نوشته است که زبان عربی با همه ثروت و قدرتش نتوانسته منظومه ای مثل شاهنامه در اوج بلاغت به وجود بیاورد،و شاعری 60 هزار بیت شعر فصیح و بلیغ بسراید. بعد در دنباله درباره شاهنامه نوشته است: «و هو قرآن القوم». یعنی اینقدر شاهنامه مقام مقدس و مهمی نزد ایرانیان داشته است و او در موصل گواهی می دهد و وقتی می گوید: قوم،بی تردید منظور ایرانیان و فارسی زبانان هستند. خود شاهنامه مثال خیلی خوبی است که اقوام ایرانی را طی ده قرن متوالی،گرد خود فراهم آورده و اساس وحدت ملی ایران را تحکیم کرده است. می دانیم که نسخه های موجود شاهنامه از اوایل قرن 7 به بعد،کم کم افزایش می یابند و البته محتمل است که نسخه های قدیمی تری هم به دست آید. شاهنامه کتابی است که همه اقوام ایرانی هر هنری داشته اند بر سر آن نهاده اند. آیا شما فکر می کنید دستی وجود داشت که شاهنامه را در اقصی نقاط ایران تبلیغ و ترویج کند؟ به نظر شما توزیع جغرافیایی نسخه های شاهنامه و اساساً توجه به این کتاب و فردوسی،نشان دهنده میزان وحدت ملی نیست؟
* دکتر فتح الله مجتبایی: خود شاهنامه از لحاظ تعیین هویت ملی ایران خیلی خیلی مهم است. در قرن 4 و5 قمری از ایران سخن می گوید؛ یعنی 400 سال بعد از اسلام حدود جغرافیایی ایران را تعیین می کند. نسخه های موجود شاهنامه یکی مثلاً در آذربایجان کتابت شده، یکی در فارس یا در خراسان. خود این موضوع نشان می دهد که این منظومه،همه اقوام را به هم دیگر پیوند می دهد و یک نوع یگانگی وحدت فکری و هویت ملی ایجاد می کند. اما این مطلب که ایران به وسیله اعراب فتح شد و در قلمرو اعراب قرار گرفت، هیچ نوع اهمیت تاریخی از لحاظ هویت ملی ما ندارد. در همان روزگار،یعنی در زمان غلبه عرب کسانی که تاریخ می نوشتند،ایران را به عنوان یک واحد فرهنگی و ملی ذکر می کردند. انگلیسی ها تقریباً نزدیک 300 سال در هند حکومت کردند، اما هیچ کس نمی گوید هند انگلیسی شد یا هویت ملی آن تغییر کرد. هند همان هند بود، اما به تصرف انگلیسی ها درآمده بود. ایران هم همان ایران بود.
یک دوره ای حکومت به دست خلفای اموی و عباسی بود، ولی در همان روزگار ایرانیان به فارسی سخن می گفتند و شعر می سرودند و اسطوره های ایرانی را نقل می کردند و به عنوان یک ایرانی آن را می شناختند. هیچ گاه ابوریحان بیرونی با اینکه به عربی می نوشت،نگفت که من عرب هستم. اینکه قدرتی بر منطقه ای مسلط بشود،دلیل از میان رفتن ملت آنجا نیست. از ویژگی های ایران این بوده است که هر موجود خارجی را هضم و از آن خود می کند: عناصر یونانی، عربی، مغول و ترک را در فرهنگ خود هضم کرد، ولی هویت خود را نگاه داشت و این هویت تاکنون حفظ شده است.
** علی بهرامیان: بله،مثلاً مصر کشوری است که عربی شد، ولی ایران نه!
* دکتر فتح الله مجتبایی: نه مصر باقی ماند و نه آناتولیا. فقط ایران بود که هویت خود را حفظ کرد، با زبان فارسی و با هستی شناسی و جهان بینی و آداب و رسوم و سنت های خود. عرب ها حتی جشن مهرگان ایران را برگزار می کردند.
** علی بهرامیان: من تحقیق کردم که در دوره هایی،مثل زمان آل بویه و آن حدود،در بغداد هم اعیاد ایرانی جلوه بسیار پر رنگی داشت.
* دکتر فتح الله مجتبایی: تا جایی که از پیغمبر اسلام (ص) راجع به نوروز روایت هست.
** علی بهرامیان: شما فکر می کنید که زبان فارسی به ملت ایران تحمیل شده است؟ یعنی کسانی در طول تاریخ شمشیر بر سر اقوام کشیدند تا زبان فارسی یاد بگیرند و به آن کتاب بنویسند و شعر بسرایند؟
* دکتر فتح الله مجتبایی: ایرانی ها زیر سلطه عرب و مغول این زبان را نگه داشتند. این حاصل کوشش همه اقوام بوده ،یعنی زبان فارسی دستاورد همه اقوام ایرانی است و متعلق به همه مردم ایران، به هر گویشی که سخن بگویند. قطران در آذربایجان به زبان آذری قدیم که از گویشهای ایرانی بود سخن می گفت، اما امروز دیوان او از آثار و دواوین مهم زبان فارسی است. همانطور که شهریار ترک زبان بود،ولی دیوان اشعار او از آثار مهم زبان فارسی است. همین طور کسروی، تقی زاده، دکتر امین ریاحی، دکتر موحد و بسیاری دیگر از دانشمندان آذربایجانی .
** علی بهرامیان: فکر می کنم در مقایسه با هند با ایران خیلی خیلی خوب نقش آن هویدا می شود. واقعاً شما گمان نمی کنید که هند یک زبان مثل یک ایالت ایران بوده.
* دکتر فتح الله مجتبایی: خیر، مثل اینکه شما بگوید ایران یک دوره جزء عرب بوده است. هند در زمانی حکومت اسلامی داشت؛ اکبرشاه و جهانگیر اصلاً مسلمان بودند. جهانگیر زن هندی داشت و در خانه اش تمام جشن های هندی ، با شکوه بسیار مثل جشن های ایران در دستگاه خلافت باشکوه برگزار می شد. در دربار اکبرشاه، جهانگیر شاه، شاهجهان تمام جشن های هندی رواج داشت. الان در هند مسلمان ایرانی هم است. غالباً مسلمانان هند از ایرانیانی بودند که به آنجا رفته اند یا از طبقۀ شودره (نجس) بوده اند که مسلمان شده اند، ولی اسلام آنها رنگ شدید هندی دارد.
** علی بهرامیان: هند را در یک ادواری به خصوص دوره مغولهای هند جزء جهان ایرانی می دانید یا خیر؟ به خاطر زبان فارسی عرض می کنم.
* دکتر فتح الله مجتبایی: زبان فارسی آنجا متأثر از جهان بینی هندی است و بیشتر موضوعات و مضامین هندی را بیان می کند تا ایرانی. البته آنها هم که فارسی می نوشتند بیشتر ایرانیهای مهاجر بودنده اند. وقتی که همایون از ایران به هند بازگشت،از آن به بعد، به اصطلاح فرار مغزها شروع شد: کسانی با همایون به هند رفتند و اطراف همایون و اکبر شاه همه ایرانی بودند. اگر در متون تاریخی ملاحظه کنید، اشخاص دربار اغلب شیرازی و اصفهانی و یا خراسانی هستند. اینها از یک طرف و از طرف دیگر صوفیه که آنجا خانقاه تأسیس کردند و در خانقاه ها زبان فارسی شروع به رشد کرد،زیرا در آنجا به زبان فارسی صحبت می شد و شعر فارسی می گفتند و این امر در ورود زبان فارسی در زبان هندی و استقرار آن مؤثر بود. زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در هند یک زبان و فرهنگ هیبریداست، یعنی دو گانه است، و دو ریشه است یعنی بنیاد هندوی دارد و به زبان فارسی بیان شده است و نمی شود گفت که نوشته های فارسی در هند از لحاظ محتوا و موضوع هم ایرانی است.
** علی بهرامیان: ولی آشکارا نشان می دهد که ایران و فرهنگ ایران چقدر تأثیر گذاشته است؟
* دکتر فتح الله مجتبایی: بله خیلی تأثیر گذاشت. مثلاً امیرخسرو را نمی توانید هندی تصور کنید،اما همین امیرخسرو یک مقدار زیادی از کارهایش مربوط به تاریخ و رنگ هند است. و بعد در فکر امیرخسرو شروع شده بسیاری از آن ظرافت کاریها و نازک کاریها هندی را می بینیم که در نظامی نیست. یعنی زبان فارسی است،ولی فکر و نگاه هندی است. مثل غذاهای هندی که غالب عناصر سازندۀ آن با غذاهای ایرانی یکی است، ولی طعم و بوی آن چیز دیگری است.
** علی بهرامیان: یعنی در دوره ای که اینقدر روابط فرهنگی ایران و شبه قاره عمیق بود باز هم فرهنگ ایرانی تشخص خود را حفظ کرد.
* دکتر فتح الله مجتبایی: بله حفظ کرد و عامل مؤثر بود در پیدایش فرهنگ جدیدتری که به آن می گویند: فرهنگ اسلامی هند، و در آن می توان عناصر ایرانی را تشخیص داد و معلوم کرد کدام هندی است و کدام ایرانی.
* دکتر صادق سجادی: روابط ایران و هندوستان یک روابط ویژه ای است و نمی شود واقعاً با هم مقایسه کرد،چون سابقه خیلی طولانی است. زبان سانسکریت، زبان پهلوی هم خانواده هستند. حتی قوم شناسان اقوامی که به شبه قاره رفتند و اقوامی که آمدند به ایران و از ایران به اروپا رفتند،همه اینها را یک قوم می دانند. تلقی هندی از زبان و ادب و فرهنگ ایرانی و فارسی تلقی یک فرهنگ و زبان ادب بیگانه نبوده است، یعنی تا این حد به هم آشنا بودند.
هند از زبان و ادب عصر اسلامی ایران خیلی تأثیر پذیرفت و هیچ مبارزه ای هم با آن نکرد و آن را غریبه حس نکرد و بیگانه نشمرد. حتی در قرون معاصر اقبال لاهوری به زبان فارسی شعر گفته. در جهان اسلام،حتی از دیدگاه اسلامی،فارسی در خیلی از مناطق زبان دوم اسلام است و در مناطقی زبان اول اسلام. اسلام به آسیای جنوب شرقی منحصراً از طریق زبان فارسی رفت و به چین که منحصراًاز طریق زبان فارسی رفت. سابقۀ آن را در مجموعۀ مقالات زبان فارسی در میان عربی که جمع آوری کردم و چاپ شده است می توان ملاحظه کرد و نشان دادم که بنابر روایت کهنی این گونه بوده که مثلاً عایشه چندین کلمه فارسی می دانست و فارسی بیان می کرد. تعدادی از صحابۀ پیامبر به فارسی صحبت می کردند و حتی گفته اند که خدیجه (س) فارسی می دانست.
روایتهای متعددی هست که بعضی از اصحاب پیامبر فارسی می دانستند. حارث بن کلده فارسی می دانست، در جندی شاپور بزرگ شد و او مردم را صدا می کرد و گفت: بیایید من برای شما داستان رستم و سهراب بگویم. زبان فارسی مثل زبان بربرها و بقیه زبانها نبود که با ورود اسلام و فتوحات از میان برود؛ بلکه فارسی زبان قدرتمندی بود و متکلمین به آن هم دارای فرهنگ بسیار نیرومند و پرسابقۀ حکومتی بودند و این زبان طبیعی بود که به این سادگی از بین نمی رود.
** علی بهرامیان: در دربار آل بویه در اصفهان یا در شیراز یا غزنویان در بلخ و غزنه به چه زبانی صحبت می کردند؟
* دکتر صادق سجادی: مسلماً به زبان فارسی صحبت می کردند
** علی بهرامیان: دلایلی در دست است که غزنویان، آل بویه و سلاجقه فارسی حرف می زدند؟
* دکتر صادق سجادی: مسلم است که شعر فردوسی را برای سلطان محمود به ترکی نخواندند! بزرگترین شاعران ایرانی دست پرورده دربار سلطان محمود بودند یا از جاهای دیگر به آنها جلب می شدند. سلطان محمود ترک زبان در حقیقت بنیاد ن گذار سنت ادبی و فرهنگی بسیار عمیق ایرانی است. بعد از اسلام. کاری که غزنویان کردند، سامانیان یا آل بویه نکردند.
* فتح الله مجتبایی: نظام دیوانی و درباری و زبان درباری از مدائن منتقل شد به بخارا و از بخارا به غزنه و در غزنه به دهلی. مثلاً حکومت اکبرشاه، کتاب آیین اکبری درست مثل یک کتاب فارسی دورۀ سامانی و غزنوی است، در موضوعات هندی با برخی الفاظ و تعبیرات و اصطلاحات خاص هند.
** علی بهرامیان: یعنی کالبد سنت چرخیده، ولی روح آن ایرانی مانده است.
** فتح الله مجتبایی: همانطور که گفته شد،آداب و قواعد و ترکیبات دربار ساسانیان منتقل شد به بخارا و از بخارا به غزنه و بعد به دهلی رفت و با شرایط فکری و فرهنگی اجتماعی محل سازگار شد.
* دکتر صادق سجادی: یکی از دلایل جنگ بین امین و مأمون و این که قریشی ها و عرب ها طرفدار امین بودند و ایرانیها بیشتر طرفدار مأمون این بود که خانواده عباسی که مخالفان مأمون بودند،می گفتند مأمون می خواهد حکومت و آداب و رسوم و فرهنگ فرس را مسلط کند و این نشان می دهد که فرس را به عنوان قوم، فرهنگ و سرزمین می شناختند.
** علی بهرامیان: با عرض تشکر بسیار از استادان بزرگوار، بنابراین نتیجه می گیریم بنابر مأخذ غیر قابل انکار و روشن و آشکار تاریخی، گرچه قلمروی ایران در طول تاریخ دستخوش تغییر شده است،ولی فرهنگ مشخص دارد که در طول تاریخ قابل شناسایی است و خود آن هم دستخوش فراز و فرودی شده است،ولی آن فرهنگ هم در آن عصر و هم در این عصر شناخته شده است و همانطور که یک ایرانی و فارسی زبان فارغ از این که اهل کجا باشد، در قرن پنجم شاهنامه را می خواند و می فهمید، در قرون هفتم و هشتم تا هم اکنون نیز باز می خواند و با آن کتاب از لحاظ روحی احساس پیوند می کند و ایران یک حقیقت زنده است.
* گروه اندیشه
انتهای پیام /*
: ارتباط با سردبير
[email protected]
31/03/1393
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[مشاهده در: www.irna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 67]
-
گوناگون
پربازدیدترینها