محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1832676679
بررسی نسبت خودگرایی اخلاقی و خودگرایی روان‌شناختی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
بررسی نسبت خودگرایی اخلاقی و خودگرایی روان‌شناختی
انسان‌ها هرچند در حقیقت به دنبال رسیدن به لذت شخصی و پرهیز از الم شخصی‌اند، اما لازم است که افزایش عمومی لذت را نیز هدف خویش قراردهند.
بخش اول چکیده یکی از نگرش‌های مطرح در فلسفه اخلاق، خودگرایی است. این مکتب قائل است که انسان باید به گونه‌ای رفتار کند که بیشترین خیر و منفعت خود را تأمین کند. نظریه خودگرایی در دو دیدگاه خودرایی اخلاقی و خودگرایی روان‌شناختی تبلور پیدا می‌کند. این دو نظریه مذکور از جهاتی دارای اشتراک و از جهاتی دارای تمایز و افتراق می‌باشند. در این مقاله با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی به بررسی خودگرایی اخلاقی و خودگرایی روان‌شناختی و نیز طرح و نقد ادله هر یک پرداخته می‌شود. همچنین استدلال مبتنی بر حب ذات در نظریه خودگرایی نقل و رابطه آن با فلسفه اسلامی بیان می‌شود. واژگان کلیدی خودگرایی اخلاقی، خودگرایی روان‌شناختی، سودگرایی، دیگرگرایی، حب ذات، منفعت شخصی طرح مسئله یکی از دیدگاه‌های مورد بحث در بخش اخلاق هنجاری، نظریه خودگرایی است که بر منفعت شخصی، تأکید فراوان دارد. تاریخچه این نظریه را می‌توان در آموزه‌های مکتب آریستپوس و اپیکور یا مکتب لذت‌گرایی یافت. در قرون بعد، این نظریه توسط فیلسوفانی مانند هابز، مندویل، نیچه، شوپنهاور و دیگران به شکل‌های مختلفی مورد تأیید و حمایت قرار گرفت. اغلب خودگرایان اخلاقی برای اثبات و تأیید نظریه خود به خودگرایی روان‌شناختی استناد کرده اند؛ نظریه‌ای که تنها انگیزه حاکم بر همه رفتارهای انسان را حب ذات و منفعت شخصی می‌داند. ازاین‌رو، ضرورت دارد که این نظریه از زوایا و ابعاد مختلف، مورد بحث و بررسی قرار گیرد؛ تا درستی و نادرستی آنها و ارتباط آنها با یکدیگر، روشن و مشخص شود. محققان و اندیشمندان فلسفه اخلاق به تبیین و بررسی این دو نظریه از زوایای مختلف پرداخته‌اند؛ اما اثری که در قالب بررسی ارتباط و نسبت این دو پرداخته باشد، کمتر مشاهده شده است. در ارتباط با بررسی و مقایسه این دو نظریه، پرسش‌هایی مطرح شده، ازجمله اینکه، آیا حب ذاب تنها گرایش اصیل در وجود انسان است؟ توضیح و تبیین حب ذات در نظریه خودگرایی چیست؟ آیا یکی از دو نظریه خودگرایی اخلاقی و خودگرایی روان‌شناختی را می‌توان پذیرفت و دیگری را رد کرد؟ یا هر دو قابل پذیرش و یا هر دو مردود می‌باشند؟ در پاسخ به این پرسش‌ها، نخست خودگرایی اخلاقی و نقطه مقابل آن، نظریه‌های دگر محورِ همه‌گرایی (سودگرایی) و دیگر گرایی (عاطفه‌گرایی) مورد بررسی قرار می‌گیرند. قبل از پرداختن به تبیین خودگرایی روان‌شناختی، مبنا و اساس آن یعنی حب ذات، تعریف و در ادامه، این دو نظریه مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرند؛ سپس ابتنای خودگرایی اخلاقی بر خودگرایی روان‌شناختی، مورد بررسی قرار می‌گیرد و در نهایت نقاط اشتراک و افتراق هر دو نظریه ارائه می‌گردد. خودگرایی واژه خودگرایی از واژه Ego به‌معنای «خود» گرفته شده است، و در اصطلاح فلسفه اخلاق به یکی از نظریه‌های غایت‌گرا و پیامدگرایانه اطلاق می‌شود که معتقد است تنها وظیفه هر انسانی ایجاد بالاترین میزان سود و لذت برای خود است. این اصطلاح برای اشاره به نوعی از نظریه اخلاقی وارد مباحث فلسفه اخلاق جدید شده است و معتقد است که هر شخص باید در صدد حداکثر کردن خیر خاص خودش باشد. (ریچارد کرات، بی‌تا: 1) در مقابل آن نظریه‌های دگرمحور (سودگرایی و دیگرگرایی) قرار می‌گیرند. که خیر و سعادت دیگران را در نظر می‌گیرند و از آن نظر که از افراد می‌خواهند برای دیگران دل‌مشغولی داشته باشند، دگرگرا هستند. (توماس لورنس، 1384: 39) خودگرایی در فلسفه اخلاق دارای دو شکل روان‌شناختی و هنجاری است. در خودگروی روان‌شناختی گرایشات انسانیِ حافظِ منافع خویش، به سرشت و طبیعت وی باز می‌گردد؛ و خودگروی اخلاقی بیان می‌کند انسان‌ها چگونه باید باشند. یک. خودگرایی اخلاقی یکی از نظریه‌های هنجاری مهم در باب ملاک و معیار ارزش اخلاقی، خودگرایی اخلاقی است. خودگرایی، نظریه‌ای اخلاقی است که بر اساس آن هر شخصی باید درصدد به حداکثر رساندن خیر خود باشد و در برابر آن، نظریه‌های دگرمحورِ سودگرایی و دیگرگرایی قرار دارند که بر اساس آنها، فرد باید همه افراد جامعه را در نظر بگیرد و درصدد ایجاد بیشترین خیر برای بیشترین افراد باشد. این نظریه‌ها، غایت‌گرایانه هستند؛ به این معنا که معتقدند درست و نادرست بودن افعال، براساس ارزش پیامدهای غیر اخلاقی آنها تعیین می‌شود. این شیوه از طبقه‌بندی ازآن سیجویک است. وی در کتاب شیوه‌های فلسفه اخلاق، به طرح‌ریزی این مسئله براساس این فرض پرداخته است که خیر با لذت برابر است. (آموزه موسوم به لذت‌گرایی) و معتقد است که تنها نوعی از خودگرایی که ارزش بحث و بررسی دارد، خودگرایی لذت‌گرایانه می‌باشد. (همان: 2) براساس خودگرایی تنها وظیفه‌ای که به‌عهده هر فرد می‌باشد، این است که خیر و منفعت خود را به حداکثر برساند. و عملی از لحاظ اخلاقی درست است که در درازمدت، غلبه خیر را بر شر برای انسان به وجود آورد و در غیر این صورت، خطاست. البته در اینجا باید روشن کنیم که مفاد خودگرایی اخلاقی چه چیزهایی نیست: الف) مفاد خودگرایی اخلاقی این نیست که انسان باید به فکر تأمین منافع خود و دیگران باشد. (ریچلز، 1387: 120) همچنین این را نیز نمی‌گوید که شما باید از کمک به دیگران پرهیز کنید. کاملاً ممکن است که در بسیاری از موارد منافع شما و منافع دیگران بر هم منطبق شود، به‌گونه‌ای که شما در کمک به خود، خواه‌ناخواه به دیگران نیز کمک خواهید کرد. یا ممکن است اتفاقاً کمک کردن به دیگران ابزاری مؤثر برای کسب برخی منافع برای خودتان باشد. خودگرایی اخلاقی این قبیل اعمال را منع نمی‌کند؛ حتی ممکن است خواستار انجام اینگونه اعمال نیز باشد. این نظریه صرفاً بر این نکته پای می‌فشارد که در این قبیل موارد، آنچه عمل مورد نظر را عملی درست می‌سازد منافع دیگران نیست، بلکه این واقعیت است که آن عمل به سود خود انسان است. سرانجام اینکه خودگرایی اخلاقی، بدان معنا نیست که شخص در پی‌جویی منافع خویش باید همیشه کاری را که می‌خواهد، یا کاری را که بیشترین لذت را در کوتاه مدت نصیبش می‌سازد، انجام دهد. ممکن است شخصی بخواهد کاری را انجام دهد که برایش خوب نبوده یا درنهایت رنجی بیش از لذت نصیب وی کند. ممکن است بخواهد مشروب زیاد بنوشد یا سیگار بکشد یا مواد مخدر مصرف کند یا بهترین سال‌های عمرش را صرف شرط‌بندی در مسابقات اسب‌دوانی کند. خودگرایی اخلاقی همه این کارها را مذموم می‌شمارد و می‌گوید شخص باید آن کاری را انجام دهد که واقعاً و در درازمدت بیشترین نفع را برای وی داشته باشد. (همان: 120 و 121) خودگرایی اخلاقی، ملاک و معیار درستی و بایستگی عمل را میزان سود، نتیجه و لذتی می‌داند که برای فرد به بار می‌آورد. از این نظر عمل درست و اخلاقی، تنها عملی است که بیشترین سود و خیر را برای شخص عامل اخلاقی بیافریند. (برنارد، 1383: 18) وظیفه اولی و اصلی فرد متوجه خودش است و تنها در قبال زندگی شخصی خود موظف و مسئول است، از همین‌رو همیشه و همه جا هر عامل اخلاقی باید به‌دنبال ارتقای سطح سود و لذت و بدنبال منابع شخصی خود باشد. (campel, 1999:446; singer, 1991: 201) براساس این دیدگاه ما وظایفی اخلاقی در قبال دیگران داریم و نه صرفاً وظایفی که خود، مثلاً از طریق قول دادن یا قرض به‌بار آوردن، خالق آنیم. ما وظایفی «طبیعی» نسبت به سایرین داریم، صرفاً به این دلیل که آنها اشخاصی هستند که اعمال ما می‌تواند به آنها کمک کرده یا به ایشان آسیب برساند. اگر عملی خاص به نفع سایرین بوده یا به آنها آسیب برساند، این دلیل آن است که بگوییم ما باید یا نباید آن عمل را انجام دهیم. فرض مبتنی بر عقل سلیم آن است که از دیدگاه اخلاقی، منافع دیگران به خودی خود مهم است. (ریچلز، 1387: 119) اما برخی متفکرین بر این عقیده بوده‌اند که در واقع ما هیچ‌گونه وظیفه «طبیعی» نسبت به دیگران نداریم. خودگرایی اخلاقی عبارت است از این ایده که هر شخص باید منحصراً به دنبال منافع شخصی خودش باشد.(همان) برنارد دی ماندویل (1733 ـ 1670) یکی از خودگرایان قرن هجدهم به‌شمار می‌آید. (becker, 1992: 88) ازجمله طرفدارن معاصر این نظریه می‌توان از «آین راند» (1982 ـ 1905) یاد کرد. اقتصاددان مشهور«آدام اسمیت» نیز از این نظریه دفاع کرد و معتقد است پی‌جویی منافع شخصی، بهترین شرایط اقتصادی را ایجاد می‌کند و عاملی برای شکوفایی اقتصادی است. (ژکس، 1362: 91) انسان‌های متفاوت در باره این که چه چیزی به نفع آنان می‌باشد، نظرهای متفاوتی دارند. از نظر یک دزد، نفع شخصی در فرار از دستگیری و از نظر دریانورد، توانایی بر شناست. خودگرایان نمی‌گویند که همه باید اهداف یکسانی داشته باشند؛ بلکه تمام مدعای آنان این است که هرکس باید تنها درصورتی عملی را انجام دهد که آن عمل در راستای منافع بلندمدت او باشد و اگر عملی برای آنها منافعی داشته باشد، باید آن را انجام دهند و در صورتی که منافعی نداشته باشد، اخلاقاً برای آنان قابل قبول است که آن عمل را انجام ندهند. (همان: 67) به نوعی می‌توان آن تعریفی را که از خودگرایی ارائه دادیم، خودگرایی «صوری» نامید؛ به این معنا که این تفسیر هیچ ادعایی درباره این امر که چه چیزی برای انسان‌ها خیر یا بد است، ارائه نمی‌کند؛ بلکه بر آن است که صرف نظر از این که خیر یا خوب چیست، آنچه باید هدف غایی فرد باشد، خیر خود اوست؛ اما نوع متفاوتی از خودگرایی وجود دارد که می‌توان آن را خودگرایی «ذاتی» نامید. این نوع از خودگرایی، نخست مفهوم و برداشتی شخصی از خیر و خوبی را پیشنهاد می‌کند، از همه ما می‌خواهد که خیر خود را به حداکثر برسانیم. در عصر باستان، این نوع خودگرایی، رشد و نمو یافت. افلاطون، ارسطو و رواقیون، این مبنای صوری را نمی‌پذیرند که صرف‌نظر از اینکه خیر چیست، ما باید تنها به دنبال تحصیل خیر و خوبی خود یا ترجیح آن بر خیر و خوبی دیگران باشیم. آنها در عوض، درصدد اثبات مفاهیم خاصی از خیر هستند و از آنجا که فضیلت‌های اجتماعی نقش زیادی در این مفهوم خاص ایفا می‌کنند، این گروه از فیلسوفان، حب ذات را نه دشمن فضیلت و جامعه، بلکه در صورت پایه‌ریزی و شکوفایی آن در مسیر درست، انگیزه‌ای شرافتمندانه تلقی می‌کنند. این برداشت، ادعا نمی‌کند که فرد باید بدون توجه به پیامد عملش برای دیگران، درصدد خیر خودش باشد؛ بلکه با بیان اینکه عمل فضیلت مآبانه و خوب، با خیر دیگران منطبق می‌باشد، درصدد تضعیف این فرض و تلقی عمومی برمی‌آید که پی‌جویی خیرِ خود، اساساً در تضاد با خیر و منطبق با دیگران است. (کرات، بی‌تا: 4) 1. لذت‌گرایی شخصی خودگرایان همانند اپیکور، اغلب لذت‌گرا بوده‌اند و خیر یا مصلحت را به سعادت و سعادت را به لذت، تعریف کرده اند. اما ممکن است که خیر یا مصلحت را به معرفت، قدرت، تحقق کمالات نفس، یا آنچه افلاطون زندگی آمیخته با لذت، معرفت و چیزهای خوب دیگر نامید، تعریف کنند. (فرانکنا، 1376: 53) از نظر لذت‌گرایان، عمل و رفتار درست، آن است که دست‌کم به اندازه هر بدیل دیگری، غلبه لذت بر الم را در پی داشته‌باشد. (همان: 179) معیار خوب و بد، لذت و الم شخصی است. هر انسانی باید چنان رفتار کند که لذت شخصی او تأمین گردد. (کاپلستون، 1379: 144) بر طبق بعضی از معیارهای این نگرش، کاری خوب است و فرد، کاری را باید انجام دهد که در مجموع و باتوجه به همه پیامدهای فعلی و آینده آن، به لذت فاعل اخلاقی بیفزاید یا حداقل در مجموع، از رنج وی بکاهد و کاری که لذت افزون‌تری به دنبال داشته‌باشد، ارزش بیشتری دارد. خودگرایان لذت‌گرا در این باره که تنها لذت شخصی، ملاک و معیار ارزش اخلاقی است، چنین استدلال می‌کنند: الف) لذت و خوشی، تنها غایتی است که دل‌خواه انسان است و آدمی به طور طبیعی، جویای لذت است و از رنج می‌گریزد. ب) هر شخصی خوشی و لذت را برای خود می‌خواهد و از رنج و ناراحتی خویش، گریزان است. ج) ارضای میل طبیعی شخصی، از ارزش ذاتی برخودار بوده، کار عاقلانه‌ای است. بنابراین، باید لذت شخصی را ملاک و معیار ارزش‌گذاری اخلاقی دانست و بدان توصیه کرد. (کاپلستون، 1370: 8 / 51) بایستی خاطرنشان ساخت که یک خودگرا، ضرورتاً شخصی نیست که بدون آینده‌نگری، همیشه در پی لذت و هیجان است؛ بلکه وی به خوبی می‌داند که نفع شخصی صرفاً بر اهداف زودگذر مبتنی نیست و به آثار بلندمدت نیز بستگی دارد. از نظر تاریخی، بهترین شاهد بر این که خودگرایان، طالب لذت آنی نیستند، در زندگی و آموزه‌های اپیکور یافت می‌شود. وی معتقد بود که لذت درازمدت را می‌توان به بهترین وجه، از طریق تأمل فلسفی و هنری، دوری جستن از خواهش‌های جسمانی و رهایی دائمی از غم و غصه، به‌دست آورد. در واقع شیوه زندگی گوشه‌گیرانه، ساده و مقتصدانه‌ای که او داشت، حاکی از این است که لذت‌طلبی را به هر قیمتی کاملاً رد می‌کرد. از نظر پیکور، هرچه لذت شدیدتر باشد، احتمالاً عواقب ناخوشایندتری به دنبال خواهد داشت. (پالمر، 1380: 68) 2. توجیه خودگرایان از رفتارهای دیگرگرایانه خودگرایی، لزوماً برابر با خودخواهی و خودپسندی نیست و قطعاً اینگونه نیست که خودگرایان در مقایسه با دیگر افراد، خودبین‌تر باشند و از سر خودخواهی و تحقق خواسته‌های خود، سعادت و آسایش دیگران را نادیده بگیرند. و کارهای خودخواهانه و خودپسندانه انجام دهند. بلکه آنان درصورتی چنین کارهایی را انجام می‌دهند که گمان کنند انجام این کارها در دراز مدت، به سود آنها تمام می‌شود. ممکن است خودگرایان از انجام کارهایی نظیر محبت به دیگران، احساس دلسوزی یا کارهای نیکوکارانه، راضی و خرسند باشند؛ زیرا می‌توانند استدلال کنند که این کارها برای دست‌یابی به نفع شخصی، ابزار مؤثری هستند. بایستی اذعان کرد که توجیهی که آنها برای اینگونه نیکی‌ها و کارهای دیگرگرایانه ارائه می‌دهند، مناقشه‌آمیز است. بسیاری از اندیشمندان پذیرفته‌اند که شخص گاهی باید به دیگران، به خاطر خودشان نیکی کند، برای مثال می‌توان به ارسطو در کتاب اخلاق نیکو ماخوس اشاره کرد که این نکته را برای بهترین نوعِ دوستی، ضروری می‌داند. کار کردن به خاطر دیگران، به این معناست که خیر آنها را دلیل قانع‌کننده‌ای برای عمل خود بدانیم و این، دقیقاً همان نکته‌ای است که خودگرایان نمی‌توانند بپذیرند. از نظر آنها، تنها توجیهی که می‌توان برای کارهای نیکوکارانه ارائه کرد، این است که این کارها خیرِ خود فرد را به حداکثر می‌رساند و سرانجام، فرد نباید به دیگران به خاطر خودشان نیکی کند؛ بلکه باید این کار را به خاطر خودش انجام دهد. پس از بررسی خودگرایی اخلاقی، برای روشن شدن بحث، به نقطه مقابل خودگرایی، یعنی نظریه‌های دیگرگرایی و سودگرایی اخلاقی اشاره می‌شود. 3. دیگرگرایی این نظریه را می‌توان عاطفه‌گرایی نیز نامید. از دیدگاه این نظریه اخلاق فقط در زندگی اجتماعی معنا پیدا می‌کند و کارهایی که مستقیماً در ارتباط با دیگران هستند و یا دارای آثار و تبعات اجتماعی می‌باشند، در حیطه اخلاق و داوری‌های اخلاقی قرار می‌گیرند. و معیار خوبی و بدی افعال اجتماعی نیز عاطفه دیگرخواهی است. یعنی هر کاری که به انگیزه دوستی دیگران و به زمان عاطفه غیردوستی و دیگرخواهی انجام گرفته باشد، خوب و هر کاری که محرک آن حب ذات و خوددوستی باشد بد دانسته می‌شود. یک دسته عواطف داریم که اینها نیز دارای خواسته‌هایی هستند و نفع این خواسته‌ها به دیگران می‌رسد و نه به خود انسان، یعنی جنبه اجتماعی دارند. عاطفه مادر نفعش به فرزند می‌رسد. وقتی مادری در راه فرزندش فداکاری می‌کند، کار او مورد ستایش دیگران قرار می‌گیرد. بنابر این ریشه اخلاق و ارزش‌گذاری‌های اخلاقی در عواطف اجتماعی است. (مصباح، 1384الف: 204) از جمله فیلسوفانی که از طرفداران دیگرگرایی می‌باشند می‌توان از آدام اسمیت و هیوم نام برد. اسمیت تصریح می‌کند که اساس و پایه اخلاق عبارت است از همدردی یا قوه‌ای که به وسیله آن انسان در لذت و الم و شادی و غمِ دیگران شرکت می‌کند. معیار کار خوب این است که شخص براساس اصل همدردی مورد تأیید و قبول بی‌طرفانه عموم واقع شود. (ژکس، 1362: 91) هیوم نیز بر این باور بود که ما به یمن ساختار طبیعتمان، امیالی داریم که بی‌واسطه و بدون توجه به منفعتمان، ما را به طلبیدن اموری وامی‌دارند، سپس در نتیجة رسیدن به این امور احساس لذت می‌کنیم، این لذت می‌تواند در مرحله دوم، متعلق لذت‌جویی یا منفعت‌طلبی ما که امیالی ثانویه‌اند، قرارگیرد. به بیان دیگر، غیرخواهی و خیرخواهی برای دیگران، جزو امیال اولیه و اصیل انسان است که در نتیجه ارضای آنها یک لذت و احساس خوشبختی به انسان دست می‌دهد که امیال ثانوی به حساب می‌آیند. بنابراین دیگرخواهی و خیرخواهی برای دیگران، یک میل اولی و اصیل است و حب ذات و احساس لذت و خوشبختی یک میل ثانوی است که برخواسته از میل اولی است. (شیدان شید، 1383: 250) 4. سودگرایی سودگرایی که یک شاخه از غایت‌انگاری است، نظریه‌ای است در باب اخلاق هنجاری که می‌گوید غایت اخلاقی که باید در تمام کارهای خود در پی آن باشیم، به‌دست‌آوردن بیشترین غلبه ممکن خیر بر شر برای همه است. براساس این نظریه باید تا جایی که می‌توانیم برای همگان بیشترین فزونی خوب یا خیر را بر بد، ایجاد کنیم. درستی یا نادرستی اعمال با نتایج خوب و بدی آنها برای جمیع مردمان به بار می‌آورند، تعیین می‌شود. سودگرایان معتقدند غایت اخلاقی‌ای که باید در تمام اعمال و رفتارمان به دنبال آن باشیم، بیشترین غلبه ممکن خیر بر شر یا کمترین غلبه ممکن شر بر خیر در تمام جهان و برای همه انسان‌هاست. (فرانکنا، 1376: 86) بنابراین، کارهایی که به سود عموم مردم است، از ارزش و الزام اخلاقی برخوردار است و کارهایی که زیان عمومی درپی دارد، بد است و نباید صورت گیرد. از جمله فیلسوفانی که نقش مهمی در تبیین علمی این نظریه داشته و از مدافعان این نظریه‌اند جان بنتام و شاگردش میل می‌باشند. از بنتام به عنوان مبدع این اندیشه یاد می‌شود. و برخی بر این باورند که وی نخستین بار با مطالعه آثار هیوم با این آموزه آشنا شد. بنتام پس از مطالعه رساله درباره طبیعت بشر از هیوم، متوجه غفلت خود از معیارهای سنجش شد. وی تصریح می‌کند که با مطالعه این اثر بود که فهمیدم که فایده‌مندی، ملاک و معیار سنجش هر فضیلتی است. (مصباح یزدی،1384الف: 177) از نظر بنتام، معیار اخلاقی صحیح، اصل سود است. واژه سود به گرایش چیزی برای ایجاد سعادت اشاره دارد؛ نه به سودمندی‌اش. اصل سود می‌گوید: فقط درصورتی باید کاری را انجام داد که حداکثر سعادت ممکن را برای آن گروه‌هایی که متاثر از آن عملند، ایجاد کند. بطور خلاصه، به نظر بنتام می‌توان اصول اخلاقی بنتام را در چهار اصل اساسی بیان کرد: (همان: 181) 1. «لذت» تنها خیر و «درد» تنها شر است و تجربه‌های توأمان لذت و الم هستند که عملکرد اصل سود را کنترل می‌کنند. از نظر وی، تنها درصورتی فعلی صواب است که از لحاظ ابزاری، خوب باشد و خوبی آن، بستگی به لذت ایجاد‌شده دارد. بنابراین، ارزش اخلاقی یک عمل در برابر عمل دیگر، مستقیماً متناسب با میزان یا کیفیت لذت یا المی است که هر عملی ایجاد می‌کند. وی در توصیف اصل سود می‌گوید: درصورتی عملی برای همه کسانی که از آن متاثرند، صواب است که لذت ایجاد کند یا مانع الم شود و درصورتی خطاست که ایجاد الم کند یا مانع لذت شود. 2. بنتام معتقد است که لذت‌ها و الم‌های انسان، قابل اندازه‌گیری‌اند. و در این رابطه، نظریه ابتکاری خود را درباره نحوه محاسبه لذت، از هفت جهت بیان می‌کند و نسبت به هر شخصی، بر این اساس افزایش یا کاهش ارزش لذت یا دردی را که فی‌نفسه در نظر گرفته می‌شود، بر چهار شرط استوار است: یک. شدت؛ دو. پایداری؛ سه. قطعیت یا عدم قطعیت؛ چهار. نزدیکی یا دوری. اینها شرط‌هایی هستند که در ارزیابی لذت یا الم، باید ملاحظه شوند؛ اما زمانی که مقدار لذت یا المی که به منظور ارزیابی گرایش آن عملی که به وسیله آن ایجاد‌شده، ملاحظه می‌شود، باید به سه شرط دیگر نیز توجه کرد: نخست، باروری؛ دوم. خلوص و سوم گستردگی. 3. هدف هر فردی رسیدن به لذت و اجتناب از درد است. به عقیده وی آدمیان نه تنها باید غایت‌الغایات کارهای خود را رسیدن به چنان هدفی قراردهند، بلکه اصولاً به نحو گریز نا‌پذیری چنین می‌کنند. 4. انسان‌ها هرچند در حقیقت به دنبال رسیدن به لذت شخصی و پرهیز از الم شخصی‌اند، اما لازم است که افزایش عمومی لذت را نیز هدف خویش قراردهند. بنتام می‌گوید: قطعاً باید پذیرفت که تنها منافعی که یک انسان در هر زمان و در هر فرصتی معیار سنجش قرار می‌دهد، منافع شخصی خویش است. با این وجود، به دلایلی هیچ فرصتی نیست که آدمی انگیزه‌هایی برای توجه به خوشبختی دیگران نداشته باشد؛ اولاً آدمی در هر شرایطی از انگیزة صرفاً اجتماعی همدلی و خیرخواهی برخوردار است و ثانیاً، در بسیاری از مواقع، انگیزه‌های نیمه اجتماعی و روابط دوستانه و علاقه‌مندی به حسن شهرت و اعتبار را داراست. (لنکستر،1362: 3/124) جان استوارت، میل که یکی از مشهورترین و برجسته‌ترین شاگردان جِرمی بنتام است. (ژکس،1362: 53) برخلاف بنتام که سود جمعی را دارای ارزش غیری می‌دانست، معتقد است که اصالت، با سود و لذت جمعی است. وی در این‌باره می‌گوید: من در حقیقت، هرگز درباره این اعتقاد که خوشبختی، معیار همه قوانین و اصول رفتار و غایت زندگی است، تردیدی نداشتم؛ اما اکنون بر ا ین نظرم که این غایت، تنها درصورتی حاصل خواهد شد که خود، غایت مستقیم نباشد. ]من فکر می‌کنم[ تنها کسانی خوشبخت هستند که اندیشه خود را بر هدفی غیر از خوشبختی خود، متمرکز می‌سازند؛ مثلا بر خوشبختی دیگران، بر پیشرفت بشریت و حتی بر هنر یا سرگرمی دیگری که نه به عنوان وسیله، بلکه خود، همچون هدفی آرمانی دنبال می‌گردد.(لنکستر، 1362: 3/119) میل، ارزیابی کاملاً کمّی بنتام را از لذت رد می‌کند و ارزیابی کیفی را جایگزین آن می‌سازد. میل، تأکید بیشتری بر تنوع لذت‌ها دارد و میان ارزش‌های مربوطه به این دو، تفکیک قائل می‌شود. او می‌گوید: برخی از لذت‌ها، یعنی لذت‌های مربوط به روح، برتر و گرامی‌تر از لذت‌های دیگر، یعنی جسمانی هستند و این تفاوت میان لذت‌های برتر و پست‌تر، برای اثبات گستره و تنوع خاص سعادت انسانی، در طلب سعادت در زندگی اخلاقی‌اش، کافی است. (پالمر، 1388: 146) منابع و مآخذ 1. پالمر، مایکل، 1388، مسایل اخلاقی، ترجمه علیرضا آل‌بویه، سمت، تهران. 2. ریچلز، جیمز، 1387، فلسفه اخلاق، تهران، حکمت. 2. ژکس، 1362، فلسفه اخلاق (حکمت عملی)، ترجمه ابوالقاسم پورحسینی، تهران، امیرکبیر. 3. سوبر، الیوت، 1384، جستارهایی در روان‌شناسی اخلاق، ترجمه منصور نصیری، قم، دفتر نشر معارف. 4. شیدان شید، حسینعلی،1383، عقل در اخلاق از نظرگاه غزالی و هیوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. 5. صدر، سید محمد باقر، 1401 ق، فلسفتنا، قم، دارالکتب الاسلامی. 6. طباطبایی ، سید محمدحسین، 1417 ق، تفسیر المیزان، بیروت، موسسه العلمی للمطبوعات. 7. فاینبرگ، جول، 1384، جستارهایی در روان‌شناسی اخلاق، ترجمه منصور نصیری، قم، دفتر نشر معارف. 8. فرانکنا، ویلیام کی، 1376، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم، موسسه فرهنگی طه. 9. کرات، ریچارد، «خودگرایی و دیگر گرایی در فلسفه اخلاق»، مجله معرفت ترجمه منصور نصیری، ش 78، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. 10. کاپلستون، فردریک، 1370، تاریخ فلسفه، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، سروش. 11.کالینسون، دایانه، 1379، پنجاه فیلسوف بزرگ، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، عطایی. 12. لنکستر، لین و، 1362، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه علی رامین، تهران، امیرکبیر. 13. لورنس، توماس، 1384، جستارهایی در روان‌شناسی اخلاق، ترجمه منصور نصیری، قم، دفتر نشر معارف. 14. مصباح یزدی، محمد تقی، 1384الف، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. 15. ـــــــــــــــ ، 1384 ب، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. 16. هولمز، رابرت، 1385، مبانی فلسفه اخلاق، ترجمه مسعود علیا، تهران، ققنوس. 17. هابز، توماس، 1380، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، تهران، نی. 18. Sober, Elliot, Psycholoyical egoism in Ethical Theories, edited by tlugh lafllette, Blackwell. 19. Becker, Lawrence, 1992, A History of Western Ethics, New York, Garland. 20. Campel, Richmond, 1999, Egoism in Encylopedia of ethics, Routledge, London. 21. Pojman, L.P, 1999, ethics discovering right and wrong, U.S.A, wadsworth. 22. Singer, Peter, 1991, A Companion to ethics, Oxford. منبع: فصلنامه اخلاق - شماره 16 ادامه دارد ...
92/11/14 - 00:05
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 105]
-
گوناگون
پربازدیدترینها