تبلیغات
تبلیغات متنی
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
طراحی سایت فروشگاهی فروشگاه آنلاین راه‌اندازی کسب‌وکار آنلاین طراحی فروشگاه اینترنتی وبسایت
بهترین دکتر پروتز سینه در تهران
محبوبترینها
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
آفریقای جنوبی چگونه کشوری است؟
بهترین فروشگاه اینترنتی خرید کتاب زبان آلمانی: پیک زبان
با این روش ساده، فروش خود را چند برابر کنید (تست‌شده و 100٪ عملی)
سفر به بالی؛ جزیره‌ای که هرگز فراموش نخواهید کرد!
از بلیط تا تماشا؛ همه چیز درباره جشنواره فجر 1403
دلایل ممنوعیت استفاده از ظروف گیاهی در برخی کشورها
آیا میشود فیستول را عمل نکرد و به خودی خود خوب میشود؟
مزایای آستر مدول الیاف سرامیکی یا زد بلوک
خصوصیات نگین و سنگ های قیمتی از نگاه اسلام
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1860325618
مؤلفه‌هاي اساسي گفتمان ايثار و شهادت در انقلاب اسلامي
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: مؤلفه‌هاي اساسي گفتمان ايثار و شهادت در انقلاب اسلامي
انقلاب اسلامي بر پايه گفتمان ايثار و شهادت و با محوريت حادثه عاشورا و مراسم اربعين شكل مي‌گيرد. گويي حوادث انقلاب اسلامي همه و همه براساس مفاهيم و مؤلفه‌هاي اساسي اين گفتمان شكل گرفته و پيش رفته‌اند.
بخش دوم و پاياني
مخاطبان گفتمان ايثار و شهادت در انقلاب اسلامي
مخاطبان، افرادي هستند كه گفتمان ايثار و شهادت براي آنها ارائه و توليد مي‌شود. در باره مخاطبان گفتمان، مواردي همچون اندازه و تركيب اجتماعي آنها قابل بررسي است. در اين قسمت از پژوهش، ما با استفاده از داده‌هاي تاريخي موجود به‌معرفي مخاطبان گفتمان ايثار و شهادت در فرايند انقلاب اسلامي مي‌پردازيم. براين‌اساس مي‌توان مخاطبان گفتمان ايثار و شهادت را به چهار دسته اصلي تقسيم كرد: 1. حوزويان، 2. دانشگاهيان، 3. بازاريان 4. توده‌هاي مردمي.
1. حوزويان
مطابق نظريه «وندايك»، يكي از مؤلفه‌هاي اساسي هر گفتمان، مخاطبان گفتمان است. گفتمان‌ها در خلأ شكل نمي‌گيرند بلكه در يك فضاي تعاملي، ساخته و پرداخته مي‌شوند. گفتمان ايثار و شهادت نيز به‌تدريج و طي فرايند تكاملي انقلاب اسلامي از سوي امام‌خميني(ره) و در يك‌روند تعاملي با مخاطبان آن شكل گرفت.
امام‌خميني(ره) در پيام‌هاي خود، بارها و بارها علما و روحانيون را مورد خطاب قرار داده و آنان را به‌ايثار و مجاهدت و قيام در راه خدا فرا مي‌خواند: هان اى روحانيين اسلامى! اى علماى ربانى! اى دانشمندان ديندار! اى گويندگان آيين دوست! اى دينداران خداخواه! اى خداخواهان حقپرست! اى حقپرستان شرافتمند! اى شرافتمندان وطنخواه! اى وطنخواهان با ناموس! موعظت خداى جهان را بخوانيد و يگانه راه اصلاحى را كه پيشنهاد فرموده بپذيريد و ترك نفعهاى شخصى كرده تا به‌همه سعادتهاى دو جهان نايل شويد و با زندگانى شرافتمندانه دو عالم دست در آغوش شويد.
«انّ للَّه فى ايّام دهركم نفحاتٌ ألا فتعرّضوا لها»؛ امروز روزى است كه نسيم روحانى الهى وزيدن گرفته و براى قيام اصلاحى بهترين روز است، اگر مجال را از دست بدهيد و قيام براى خدا نكنيد و مراسم دينى را عودت ندهيد، فرداست كه مشتى هرزه‌گرد شهوتران بر شما چيره شوند و تمام آيين و شرف شما را دستخوش اغراض باطله خود كنند.
امروز شماها در پيشگاه خداى عالم چه عذرى داريد؟ همه ديديد كتابهاى يك نفر تبريزى بىسروپا را كه تمام آيين شماها را دستخوش ناسزا كرد و در مركز تشيع به‌امام صادق و امام غايب ـ روحى له الفداء ـ آن همه جسارت‌ها كرد و هيچ كلمه از شماها صادر نشد. امروز چه عذرى در محكمه خدا داريد؟ (امام‌خميني، همان، ج1: 22)
امام(ره) در فراز‌هاي مذكور، صراحتاً روحانيان را به‌جهاد و قيام اصلاحي در راه خدا دعوت مي‌كنند و مي‌فرمايند اگر امروز فرصت را از دست بدهيد و قيام نكنيد، فردا مشتي هرزه‌گرد بر شما چيره مي‌شوند. ايشان در بياناتي در دوم فروردين سال 1342 بعد از حمله مأموران رژيم شاهنشاهي به‌فيضيه قم، در جمع روحانيون و طلاب، آنان را خطاب قرار مي‌دهند و مي‌گويند: ناراحت و نگران نشويد، مضطرب نگرديد، ترس و هراس را از خود دور كنيد. شما پيرو پيشوايانى هستيد كه در برابر مصايب و فجايع صبر و استقامت كردند. كه آنچه ما امروز مىبينيم نسبت به‌آن چيزى نيست.
پيشوايان بزرگوار ما، حوادثى چون روز عاشورا و شب يازدهم محرم را پشت سر گذاشتهاند و در راه دين خدا يك چنان مصايبى را تحمل كرده‌اند. شما امروز چه مىگوييد؟ از چه مىترسيد؟ براى چه مضطربيد؟ ... بزرگان اسلام ما، در راه حفظ اسلام و احكام قرآن كريم كشته شدند، زندان رفتند، فداكاريها كردند تا توانستند اسلام را تا به‌امروز حفظ كنند و به‌دست ما برسانند. امروز وظيفه ماست كه در برابر خطراتى كه متوجه اسلام و مسلمين مىباشد، براى تحمل هر گونه ناملايمات آماده باشيم تا بتوانيم دست خائنين به‌اسلام را قطع نماييم و جلو اغراض و مطامع آنها را بگيريم (همان: 166)
ايشان حادثه حمله مأموران شاه را با حادثه عاشورا مقايسه كرده و روحانيون را به‌ايستادگي و صبر و مجاهدت و قيام و شهادت در راه خدا فرا مي‌خوانند. به‌اين‌ترتيب در گفتمان ايثار و شهادت امام(ره)، روحانيون به‌مقام ياران پيامبر(ص) و امام‌حسين(ع) نايل مي‌آيند و بايد مانند آنان از جهاد در راه خدا و ايثار و شهادت نهراسند و در مقابل زورگويان و مستكبران مقاومت و ايستادگي كنند.
باتوجه به‌حضور مستمر و هميشگي روحانيت در فرآيند انقلاب اسلامي و عنصر بسيج‌كنندگي آنان، اين گروه به‌عنوان يكي از گروه‌هاي اصلي مخاطب گفتمان ايثار و شهادت مطرح بودند و امام‌خميني(ره) با خطاب قرار‌دادن آنها سعي در بسيج انقلابي مردم داشتند. ايشان مي‌دانستند كه در جنبش‌هاي اجتماعي ايران، روحانيان همواره نقش رهبري و بسيج‌گري انقلابي را برعهده داشته و درصورتي كه آنان قيام كنند، مردم نيز به‌صف قيام‌كنندگان خواهند پيوست.
اين استراتژي به‌نتيجه رسيد و در سالهاي بعد دو گروه از روحانيان به‌كمك امام شتافتند كه نوعاً از شاگردان ايشان بودند: يك گروه كساني بودند كه ساواك از آنان به‌عنوان « روحانيان افراطي» ياد مي‌كرد. اين افراد به‌رغم داشتن فعاليت‌هاي علمي و عمدتاً شاگردي امام و ديگر مراجع قم، به‌لحاظ رفتار سياسي عمل‌گرا بودند.
بيشتر سالهاي جواني خويش را بين زندان و تبعيد و آزادي به‌سر مي‌بردند و مي‌كوشيدند تا ضمن مبارزه از اقداماتي كه ديگر گروهاي مذهبي داشتند حمايت كنند. فعاليت اين گروه از روحانيان بيشتر برمحور اقدامات امام و پذيرش رهبري ايشان بود. (جعفريان، جريان‌ها و سازمان‌هاي مذهبي ... :250)
از ميان روحانياني كه در اين زمينه فعال بودند مي‌توان از آيت‌الله طالقاني، حجت‌الاسلام و المسلمين سيد عبدالكريم هاشمي‌نژاد، آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني، آيت‌الله سعيدي، آيت‌الله غفاري، سيدعلي اندرزگو، آيت‌الله مفتح، آيت الله محمدتقي جعفري، حجت‌الاسلام و المسلمين محمدجواد باهنر و ديگر روحانيان نام برد (حيدري خراجي، مطالعه توصيفي گفتمان‌هاي روحانيت در ... : 166)
گروه دوم مبارزان فرهنگي روحانياني بودند كه درعين مخالفت با رژيم و ارتباط نزديك با روحانيان انقلابي كمتر به‌حوزه مبارزه آشكار سياسي وارد مي‌شدند و تمركز فعاليت آنها متوجه مشكلات اجتماعي و آموزشي نهاد روحانيت بود. اين روحانيان پس از سال 1344 نقطه ثقل فعاليتشان را روي تشريح مباني فكري اسلام متمركز كرده و به‌كار‌هاي فرهنگي پرداختند.
بنياد‌گذاري نهادهاي فرهنگي ـ اسلامي، پاسخگويي به‌شبهات ضددين و مقابله با تبليغات متجددين كه وسايل ارتباط جمعي را در اختيار داشتند، همچنين تلاش فكري غيرمستقيم براي نامشروع نشان‌دادن حكومت پهلوي، از نكاتي بود كه مورد توجه اين گروه قرار داشت. (جعفريان، همان: 256)
اين گروه از روحانيان در بازشناسي و تبليغ گفتمان ايثار و شهادت و تبيين پايه‌هاي علمي و ديني آن، نقش بسيار مؤثري داشتند، به‌طوري‌كه مباني ديني اين گفتمان و تسري آن در بين آحاد مردم و جامعه، ناشي از انديشه‌ورزي انقلابي اين گروه بود. از نمايندگان اين گروه مي‌توان به آيت‌الله مطهري و آيت‌الله بهشتي اشاره كرد كه هر دو بعد از انقلاب اسلامي به‌كاروان شهداي انديشه پيوستند. (حيدري خراجي، همان: 168)
نتيجه آنكه اين دو گروه از روحانيان، به‌عنوان مخاطبان گفتمان ايثار و شهادت امام‌خميني(ره)، خود در تبليغ گفتمان ايثار و شهادت و تبيين پايه‌هاي علمي و ديني آن براي مردم نقش بسيار مؤثري داشتند، به‌طوري كه تسري آن بين آحاد مردم و جامعه ناشي از انديشه‌ورزي انقلابي آنان بود.
2. دانشگاهيان
از ديگر مخاطبان گفتمان، دانشجويان و دانشگاهيان بودند. امام‌خميني(ره) بارها در ديدارهاي خود با دانشجويان و دانشگاهيان آنان را مورد خطاب قرار داده و مي‌گفتند: از حضرت سيد‌الشهداء(ع) خطبهاى نقل شده است كه در آن خطبه علت قيام خودشان را برضد حكومت وقت ذكر فرمودهاند و آن اين است كه فرمودهاند خطاب به‌مردم كه پيغمبر اكرم فرموده است: كسى كه ببيند يك سلطان جائرى حلال مىشمرد حُرُماتِ الله را، چيزهايى را كه خداوند حرام كرده است اين آزاد مىگذارد و مخالف سنت رسول‌اللَّه عمل مىكند و عهد خدا را مىشكند،
اگر كسى ديد يك سلطان جائرى اين كارها را مىكند و مع‌ذلك ساكت شد و تغيير نداد با قول خودش، با عمل خودش اين انحرافى كه سلطان جائر پيدا كرده است، تغيير نداد، خداى تبارك و تعالى حتم كرده است، حتم است بر او كه اين آدمى كه ساكت شد در مقابل اين سلطانى كه حرمت احكام خدا را نگه نمىدارد، مخالف سنت رسول‌الله عمل مىكند و عهد خدا را مىشكند، اين ساكت بشود در مقابل يك همچو سلطانى و قولاً و عملاً تغيير ندهد مسير اين سلطان جائر را، حتم است بر خداى تبارك و تعالى كه جاى او را هم، جاى همان سلطان جائر در آخرت قرار بدهد. (امام‌خميني، همان، ج5: 191)
جنبش دانشجويي و دانشجويان در مسير تحول تاريخي خود از يك ساختار نامنظم غيرديني و تأثيرپذير از جريانات بيروني دانشگاه به‌تدريج خارج شده و در ابتداي دهه چهل پس از ركود طولاني و بسنده‌كردن به‌بيانيه صرف بعد از كودتاي سال 1332 به‌يك جنبش بدون تأثير‌پذيري با استقلال نسبي تبديل شد.
در دهه 1340 سير تحول جنبش از صبغه مذهبي و هماهنگي زيادي برخوردار نبود ولي صداقت و رهبري مدرن امام‌خميني همراه با پاسخگويي به‌نياز‌هاي روز آنها و تلاش‌هاي فرهنگي روحانيان و متفكران مذهبي همچون شهيد مطهري و دكتر شريعتي باعث شد كه از دهه پنجاه به‌بعد همراه با طلاب وروحانيان و بازاريان، جزو بزرگترين مخاطبان گفتمان ايثار و شهادت در جريان انقلاب اسلامي شوند. نقطه نهايي اين روند در 22 بهمن 1357 با پيروزي انقلاب اسلامي نمايان شد كه جنبش دانشجويي مسلمان و دانشجويان معتقد به‌انقلاب اسلامي يكي از اركان اصلي آن بودند و در اين راه شهدايي گلگون‌كفن را تقديم انقلاب اسلامي كردند.
3. بازاريان
شواهد امر حاكي از آن است كه اعتصاب بازار و درگيري‌هاي خياباني در روزهاي انقلاب نقشي اساسي در تداوم جريان انقلاب داشت. از آنجاكه بازار تهران مركز اصلي تصميم‌گيري‌ها و اطلاع‌رساني بود، همه نگاه‌ها به اين‌مكان دوخته شده بود. درواقع مي‌توان گفت ستاد برنامه‌ريزي مبارزه در اين‌مكان قرار داشت و تظاهرات و درگيري‌ها از اين‌مكان هدايت مي‌شد و برنامه‌هايي نظير عيادت بازاريان از مجروحين قيام در بيمارستان‌ها وارائه كمك‌هاي مالي به‌خانواده آنان نيز صورت مي‌گرفت.
ائتلاف نانوشته‌اي كه پس از قيام 15خرداد سال 42 بين بازاريان و روحانيت، به‌ويژه امام‌خميني(ره) ايجاد شده بود تا سال 1357 نيز ادامه يافت و منجر به‌قيام سراسري مردم ايران و سرنگوني رژيم شاه در 22بهمن 57 و تشكيل جمهوري اسلامي شد. (روحبخش، نقش بازار در قيام 15خرداد: 48 و 49)
باتوجه به‌زمينه‌هاي تاريخي مختلف كه در اسناد و مدارك انقلاب اسلامي به‌چشم مي‌خورد، بازاريان و اصناف به‌تدريج به‌عنوان مخاطبان گفتمان ايثار و شهادت مطرح شدند و نخستين جرقه همكاري و همراهي آنان با روحانيت با كمك مالي و همراهي با جنبش ملي‌شدن صنعت نفت بود. در ادامه بعد از فراهم شدن زمينه ايجاد ارتباط بين بازار و روحانيت اوج فداكاري و همراهي بازاريان در قيام 15 خرداد بود كه با هماهنگي و سازماندهي ساير مردم و با تعطيلي بازار زمينه اعتصابات و راهپيمايي‌ها را فراهم كرده و باتحصن در مساجد، مجالس و منابر و تكايا به‌عنوان مخاطبان گفتمان ايثار و شهادت مطرح شدند.
به‌اين‌ترتيب بازاريان و اصناف يكي از مخاطبان اصلي و مستقيم گفتمان ايثار وشهادت بودند و با توجه به‌زمينه‌هاي مذهبي كه در اين دسته وجود داشت نقش مهمي در ايجاد و گسترش اين گفتمان در بين عامه مردم داشتند كه اين همه‌گيري قيام، عامل اصلي وحدت مردم با روحانيت و در نهايت، پيروزي انقلاب اسلامي بود.
4. توده مردم
مردم، مخاطبان اصلي گفتمان ايثار و شهادت بودند. امام‌خميني(ره) در پيام‌هاي متعدد خود مردم عادي را خطاب قرار داده و آنان را به‌عنوان صاحبان اصلي دولت و كشور به‌صبر و ايثار و جهاد فراخوانده‌اند. به‌اين‌ترتيب، گفتمان ايثار و شهادت در يك تعامل بنيادين بين مردم و امام به‌تدريج شكل اصلي خود را باز‌مي‌يافت.
ايشان در پيامي‌خطاب به‌ملت ايران مي‌فرمايند:ملتى كه براى اقامه عدل اسلامى و اجراى احكام قرآن مجيد و كوتاه‌كردن دست جنايتكاران ابرقدرت و زيستن با استقلال و آزادى قيام نموده است، خود را براى شهادت و شهيد‌دادن آماده نموده است و به‌خود باكى راه نمىدهد كه دست جنايت ابرقدرت‌ها از آستين مشتى جنايتكار حرفهاى بيرون آيد و بهترين فرزندان راستين او را به‌شهادت رساند.
مگر شهادت ارثى نيست كه از مواليان ما كه حيات را عقيده و جهاد مىدانستند و در راه مكتب پرافتخار اسلام با خون خود و جوانان عزيز خود از آن پاسدارى مىكردند، به‌ملت شهيدپرور ما رسيده است؟ مگر عزت و شرف و ارزشهاى انسانى، گوهرهاى گرانبهايى نيستند كه اسلاف صالح اين مكتب، عمر خود و ياران خود را در راه حراست و نگهبانى از آن وقف نمودند؟ (امام‌خميني، همان، ج15: 1)
به‌اين‌ترتيب، امام‌خميني(ره) راه رسيدن به‌عزت و شرف را ايستادگي و ايثار و شهادت ذكر مي‌كنند و به‌اين صورت، مؤلفه‌هاي اصلي گفتمان امام(ره) كم‌كم به‌همديگر متصل شده و مفصل‌بندي گفتمان، شكل نهايي خود را پيدا مي‌كند.
ايشان در مورد انفجار دفتر مركزي حزب جمهوري اسلامي مي‌گويند: ملت ايران در اين فاجعه بزرگ، 72 تن بيگناه به‌عدد شهداى كربلا از دست داد. ملت ايران سرافراز است كه مردانى را به‌جامعه تقديم مىكند كه خود را وقف خدمت به‌اسلام و مسلمين كرده بودند و دشمنان خلق، گروهى را شهيد نمودند كه براى مشورت در مصالح كشور گرد هم آمده بودند ...
ما گرچه دوستان و عزيزان وفادارى را از دست داديم كه هر يك براى ملت ستمديده استوانه بسيار قوى و پشتوانه ارزشمند بودند، ما گرچه برادران بسيار متعهدى را از دست داديم كه «اشداء على الكفار رحماء بينهم» بودند و براى ملت مظلوم و نهادهاى انقلابى سدى استوار و شجرهاى ثمربخش به‌شمار مىرفتند، لكن سيل خروشان خلق و امواج شكننده ملت با اتحاد و اتكال به‌خداى بزرگ هر كمبودى را جبران خواهد كرد (همان: 2)
امام‌خميني(ره) در فراز مذكور، ايستادگي، شهادت و شكست ابرقدرت‌ها را به‌يكديگر متصل مي‌كند، و اين همه در بستر تمثيلِ شهادتِ شهيدانِ دفتر حزب، به‌شهادتِ هفتاد‌و‌دو‌تن شهداي كربلا شكل مي‌گيرد. همان‌گونه كه آنان در مقابل يزيديان ايستادند و راست‌قامتان تاريخ شدند، ملت قهرمان نيز در مقابل ابرقدرت‌ها و تفاله‌هاي آنان به‌مانند بنياني مرصوص مي‌ايستند و همچون سيلي خروشان و امواجي شكننده، تا نهايت تاريخ به‌پيش خواهند رفت. به‌اين‌ترتيب، مفصل‌بندي گفتماني با اين عباراتِ مثالي، به‌گفتمان ايثار و شهادت روح مي‌بخشد و اين گفتمان، در كلام امام و در خطاب به‌ملت شكل مي‌گيرد.
منابع توليد گفتمان ايثار و شهادت در انقلاب اسلامي
گفتمان‌ها توليد مي‌شوند و فرآيند خلق و توليد گفتمان‌ها نيازمند وجود منابع كافي براي توليد آنها و فضاي اجتماعي مناسب براي رشد آنها است. توليد گفتمان‌ها نيازمند زمان، انرژي و ديگر انواع منابع است. اين منابع مي‌توانند منابع سياسي يا منابع فرهنگي و يا تكنولوژي‌هاي ارتباطي باشد كه با توجه به‌نوع گفتمان ما به‌منابع فرهنگي، يعني سنت‌هاي مذهبي و جهت‌گيري‌هاي ارزشي گفتمان ايثار و شهادت خواهيم پرداخت. بر اين‌اساس، منابع فرهنگي گفتمان ايثار و شهادت به سه‌دسته تقسيم مي‌شود:
1. آموزه‌هاي مذهبي
تعاليم قرآن كريم مهم‌ترين و مقدس‌ترين منبع اعتقادي و ارزشي تأثير‌گذار بر نگرش و بينش و كنش مسلمين در طول تاريخ است. مجاهدان و شهيدان مسلمان يكي از دلايل اصلي حضور خود را را در ميادين رزم و شهادت اعتقاد به‌آيات قرآن و الهام از آن مي‌دانند. در آيات مختلف قرآن كريم به‌آثار اجتماعي و اصلاحي و تعابير مختلفي از جهاد و شهادت اشاره شده است.
در فرهنگ ديني و قرآني، ويژگي‌ها و شاخص‌هاي مختلفي وجود دارد كه به‌عنوان باور افراد، منبع مهمي براي تحريك افراد به‌سمت ايثار و ازخودگذشتگي و پيكار در راه خدا تلقي مي‌شود. در همين راستا امام‌خميني گفتمان خود را برپايه و اساس آيات قرآني بازسازي كردند: ما گرچه برادران بسيار متعهدى را از دست داديم كه «اشداء على الكفار، رحماء بينهم» بودند و براى ملت مظلوم و نهادهاى انقلابى سدى استوار و شجرهاى ثمربخش به‌شمار مىرفتند، لكن سيل خروشان خلق و امواج شكننده ملت با اتحاد و اتكال به‌خداى بزرگ هر كمبودى را جبران خواهد كرد.
ملت ايران با اعتماد به‌قدرت لايزال قادر متعال همچون دريايى مواج به‌پيش مىرود و در مقابل ابرقدرت‌ها و تفالههاى آنان با «صفى مرصوص» ايستاده است و شما درماندگان عاجز را كه در سوراخ‌ها خزيدهايد و نفَسهاى آخر را مىكشيد به‌جهنم مىفرستد و خداوند بزرگ پشت و پناه اين كشور و ملت است. (همان:3)
امام در فرازي ديگر، صراحتاً قرآن مجيد را به‌عنوان پايه و مايه اصلي و منطق گفتمان خويش عنوان مي‌كنند و بيان مي‌كنند كه براساس مباني قرآني، شهادت به‌معناي بازگشت به‌خداوند است و شهادت به‌معناي نيستي و نابودي نيست و شهدا نزد رب خويش روزي مي‌خورند. شهادت عنصر محركه نهضت انقلابي است و باعث منسجمتر شدن هرچه بيشتر مردم مي‌شود.
منطق ملت ما، منطق مؤمنين، منطق قرآن است: «إِنا للَّهِ وَ إِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» با اين منطق، هيچ قدرتى نمىتواند مقابله كند. جمعيتى كه- ملتى كه- خود را از خدا مىدانند و همه چيز خود را از خدا مىدانند و رفتن از اينجا را به‌سوى محبوب خود، مطلوب خود مىدانند، با اين ملت نمىتوانند مقابله كنند. آنكه شهادت را در آغوش، همچون عزيزى مىپذيرد، آن كوردلان نمىتوانند مقابله كنند. اينها يك اشتباه دارند و آن اينكه شناخت از اسلام و شناخت از ايمان و شناخت از ملت اسلامى ما ندارند. آنها گمان مىكنند كه با ترور شخصيتها، ترور اشخاص، مىتوانند با اين ملت مقابله كنند و نديدند و كور بودند كه ببينند كه در هر موقعى كه ما شهيد داديم ملت ما منسجمتر شد. (همان: 134)
روايات نقل شده از ائمه معصومين، ديگر منبع توليد گفتمان ايثار و شهادت از سوي امام‌خميني(ره) بوده است و ايشان بارها در سخنان خويش به‌اين روايات استناد كرده‌اند:از حضرت سيد‌الشهداء(ع) خطبهاى نقل شده است كه در آن خطبه علت قيام خودشان را بر ضد حكومت وقت ذكر فرمودهاند ... . (همان، ج 5: 191)
2. حادثه‌هاي مذهبي
شايد بزرگترين منبع فرهنگي گفتمان ايثار و شهادت در انقلاب شكوهمند اسلامي ايران و در فرآيند آن، حادثه عاشوراي سال 61 هجري باشد كه امام حسين(ع) ويارانش با هدف اصلاح امت به‌مقابله با يزيد پرداختند. جريان پرشور و غريبانه عاشورا و جانبازي امام‌حسين(ع) و يارانش در تمامي مجالس، منابر و مساجد بارها در گفتمان ايثار و شهادت مورد استفاده امام(ره) قرار گرفته است. امام‌خميني، شهادت شهيد بهشتي و يارانش را با شهادت امام‌حسين(ع) و يارانش مقايسه كرده و مي‌گويند: ملت ايران در اين فاجعه بزرگ 72 تن بيگناه به‌عدد شهداى كربلا از دست داد». (همان، ج15: 2)
به‌اين‌ترتيب انقلاب اسلامي برپايه گفتمان ايثار و شهادت و بامحوريت حادثه عاشورا و مراسم اربعين شكل‌مي‌گيرد. گويي حوادث انقلاب اسلامي همه‌و‌همه براساس مفاهيم و مؤلفه‌هاي اساسي اين گفتمان شكل‌گرفته و به‌پيش رفته‌اند. از همين روست كه نقش امام‌خميني(ره) را در انقلاب اسلامي به‌عنوان توليد‌كننده اصلي گفتمان انقلابي نمي‌توان ناديده گرفت و تبيين‌هايي كه چنين كرده‌اند، ناقص و فاقد اعتبارند.
كنش‌هاي ناشي از گفتمان ايثار و شهادت در انقلاب اسلامي
يكي ديگر از سؤال‌هاي نظريۀ اين مقاله آن است كه توليدكنندگان چه كنشي را پيشنهاد مي‌كنند؟ در اين قسمت كنش‌هاي ناشي از گفتمان ايثار و شهادت در دو حيطه سياسي و فرهنگي بررسي مي‌شوند.
1. كنش‌هاي سياسي
كنش‌هاي سياسي در فرآيند انقلاب اسلامي را مي‌توان به دوصورت دسته بندي كرد:
الف) تظاهرات: اين تظاهرات در دوران اوج‌گيري فعاليت انقلابي و از سال 56 به‌دنبال مقاله توهين‌آميز به‌ساحت امام‌خميني(ره) به‌صورت خياباني آغاز شد. در سال1357 با آغاز ماه رمضان، تعطيلي سالانه حوزهها و عزيمت مبلغان و روحانيان جوان ـ كه اينك عموماً سياسي و حامل پيام انقلاب و مروج ديدگاههاي امام‌خميني(ره) بودند ـ به‌شهرها و روستاهاي دور و نزديك، جنبش انقلابي شدت مضاعفي يافت و دورترين مناطق كشور را در برگرفته و حالتي توده‌اي پيدا كرد و درنهايت در مهر و آبان 57 بين كارمندان و ادارات دولتي به‌اعتصابات عمومي تبديل شد.
ب) كنش‌هاي برانداز: اين اقدامات را مي‌توان در چند حيطه ارتباطي و بسيج توده‌اي، استفاده از مراسم‌هاي مختلف فرهنگ تشيع، ايجاد شكاف در نهادها و مقامات سياسي رژيم، ناكارآمدساختن دستگاه سركوب رژيم و حمايت از نيروهاي درگير در انقلاب دسته‌بندي كرد.
2. كنش‌هاي فرهنگي
كنش فرهنگي به‌عنوان يكي ديگر از كنش‌هاي ناشي از گفتمان ايثار و شهادت، زمينه‌ساز كنش‌هاي سياسي بوده و عمدتاً توسط روحانيان و روشنفكران مذهبي انجام مي‌شد. اين كنش‌ها زمينه جذب مردم را به‌رفتار‌هاي ايثارگرانه فراهم كرده و آنها را در مقابل رژيم پهلوي قرار مي‌داد. اين كنش‌ها عبارت بود از:
الف) انتشار كتاب و نشريه: در سالهاي قبل از قيام 15 خرداد 1342 نوگرايي ديني، توأم باخلوص و تلاش درجهت حفظ اصالت دين، از طرف روحانيت وسعت گرفت. در اين ميان مي‌توان به‌نشرياتي اشاره كرد كه هدف آنها عمدتاً ارائه بديلي دربرابر سيل فساد اخلاقي، بي‌ديني و روحية مال‌پرستي كه برجامعة ايران و به‌ويژه جوانان آن مستولي شده بود، قلمداد مي‌شد. در اين زمينه در ادامه جريان انقلاب مي‌توان از كتاب‌هاي مختلفي ياد كرد كه زمينه‌هاي كنش سياسي انقلابيان، روحانيان و دانشگاهيان را فراهم كرد كه از جمله آنها آثار امام‌خميني(ره)، شهيد مطهري و دكتر شريعتي مي‌باشد.
ب) وعظ و خطابه: در مبارزات مقابل استبداد داخلي يا استعمار خارجي، وعاظ با سخنراني‌هاي مهيج خود مردم را آگاه ساخته و آنها را براي مبارزه هدايت مي‌كردند. اين وعظ و خطابه‌ها در واقع كنش‌هاي فرهنگي بودند كه ضمن تحريك مخاطبان موجب استمرار گفتمان ايثار و شهادت در بستر زمان بوده‌اند. از افراد مختلفي كه در وعظ و خطابه فعال بودند، مي‌توان حضرت امام‌خميني(ره)، شهيد مطهري، دكتر شريعتي و مرحوم فلسفي را نام برد.
ج) تجليل و بزرگداشت شهدا: وقايع و اتفاقات مختلف و متعدد در انقلاب اسلامي يكي از جنبه‌ها و عرصه‌هاي تجلي عيني گفتمان ايثار و شهادت است. تمجيد و تجليل و بزرگداشت شهدا موجب نهادينه‌شدن و درواقع همه‌گيرشدن گفتمان ايثار و شهادت مي‌شد و شايد يكي از اصلي‌ترين جنبه‌ها و عرصه‌هاي تجلي عيني گفتمان ايثار و شهادت بود.
در اين‌وقايع مختلف، مي‌توان پيوستگي و تداوم را به‌عنوان ويژگي اصلي مطرح كرد. در اربعين شهداي قم و يزد و تبريز اين تداوم و پيوستگي كاملاً مشخص است و اين تداوم و پيوستگي كه شايد بتوان گفت اصلي‌ترين ويژگي وقايع انقلابي در انقلاب اسلامي مي‌باشد موجب به‌صحنه آوردن مخاطبان متعدد از اقشار گوناگون در فرآيند انقلاب اسلامي شد.
نتيجه
در اين مقاله به‌چگونگي ساخته‌شدن گفتمان ايثار و شهادت و مؤلفه‌هاي اساسي آن پرداخته شد. سؤال اساسي بحث، توصيف مؤلفه‌هاي گفتمان ايثار و شهادت بود كه بر اساس چارچوب نظري وندايك و روبرت وسنو، با استفاده از روش تحليل گفتمان مؤلفه‌هاي اساسي گفتمان ايثار و شهادت، مشخص شدند. اين مؤلفه‌ها عبارتند از توليدكنندگان، مخاطبان، منابع فرهنگي، موضوع و كنش‌هاي ناشي از گفتمان ايثار و شهادت.
در پاسخ بهسؤال چه كساني سخن مي‌گويند و در باره چه سخن مي‌گويند؟ توليدكنندگان گفتمان ايثار و شهادت كه امام‌خميني(ره) و شهيد مطهري و دكتر شريعتي بودند، مشخص شده و موضوع سخنان آنان تبيين شد. در پاسخ بهسؤال توليدكنندگان در برابر چه كساني سخن مي‌گويند، مخاطبان ايثار و شهادت معين شدند. اين مخاطبان شامل روحانيان، اساتيد، دانشجويان و بازاريان و توده مردم بودند.
در پاسخ بهسؤال منابع توليد گفتمان كدامند، قرآن كريم و احاديث و روايات در سيره بزرگان ديني به‌علاوه منابع زماني همچون قيام عاشورا مورد بررسي قرار گرفتند. در ادامه به‌كنش‌هاي ناشي از گفتمان ايثار و شهادت در فرآيند انقلاب اسلامي در دو حيطه سياسي و فرهنگي پرداخته و تظاهرات و اعتصابات و كنش‌هاي برانداز را به‌عنوان كنش‌هاي سياسي و انتشار كتاب و نشريه، وعظ و خطابه و تجليل از مقام شهدا و بزرگداشت آنها، به‌عنوان كنش‌هاي فرهنگي زمينه‌ساز كنش‌هاي سياسي مطرح شدند.
بر اساس مفاهيم و مطالب مطرح شده در اين مقاله مي‌توان گفت كه توليدكنندگان گفتمان ايثار و شهادت براساس منابع فرهنگي گفتمان و با بازسازي و بازتفسير موضوعات اين گفتمان، مفاهيم مربوط به‌ايثار و شهادت را بازتعريف كرده و به‌صورت يك گفتمان مبارز انقلابي به‌مخاطبان خود عرضه كردند.
براساس اين بازسازي و بازتعريف و تفسير مجدد و انقلابي از گفتمان ايثار و شهادت كه توليدكنندگان با استفاده از كنش‌هاي فرهنگي انجام مي‌دادند، مخاطبان تحت تأثير قرار گرفته و با دست‌زدن به‌كنش‌هاي سياسي همچون راهپيمايي و اعتراض و اعتصاب، رژيم پهلوي را به‌زانو درآوردند.
منابع
فارسي
1. اسكاچپل، تدا، حكومت تحصيل‌دار و اسلام شيعه در انقلاب ايران، ترجمه محسن امين‌زاده، قم، معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامي، 1377.
2. جعفريان، رسول، جريان‌ها و سازمان‌هاي مذهبي سياسي در ايران (از روي ك‍ارآم‍دن مح‍م‍درض‍ا شاه تا پيروزي انقلاب اسلامي) سالهاي 1320 ـ 1357، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1385.
3. جوادي‌آملي، عبدالله، عرفان و حماسه، تهران، نشر رجا، 1373.
4. حقدار، علي‌اصغر، گفتمان فرهنگي خاتمي، تهران، شفيعي، 1378.
5. حيدري‌خراجي، مهدي، مطالعه توصيفي گفتمان‌هاي روحانيت در فرايند انقلاب اسلامي ايران، پايان نامه كارشناسي ارشد، پژوهشكده امام‌خميني و انقلاب اسلامي، 1386.
6. درخشه، جلال، تحول انديشه سياسي علماي شيعه در ايران بين سالهاي 1357 ـ 1320، پايان‌نامه دوره دكتري، دانشگاه امام صادق(ع)، 1379.
7. دلاوري، ابولفضل، طرحي براي مطالعه زمينه‌ها وعلل اجتماعي وقوع انقلاب اسلامي ايران، راهبرد، شماره 9، 1375.
8. روحبخش، رحيم، نقش بازار در قيام 15 خرداد، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1381.
9. سمتي، محمدهادي، نظريه بسيج منابع و انقلاب اسلامي ايران، تهران، مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي، شماره 35، 1375.
10. شاعري، محمدحسين، جامعه‌شناسي شهادت‌طلبي و انگيزه‌هاي شهيدان، تهران، نشر شاهد، 1381.
11. شريعتي، علي، حسين وارث آدم و بحثي راجع به‌شهيد، تهران، انتشارات قم، 1361.
12. شهرويي، شهروز، شهيد و شهادت از ديدگاه شهيد مطهري، قم، نجابت، 1385.
13. صادقيان، سندس، نامه‌هاي جاودانه وصيت‌نامه‌ها به‌عنوان يك قالب نوشتاري، مجموعه مقالات همايش ملي ترويج فرهنگ ايثار و شهادت، اصفهان، دانشگاه اصفهان، 1387.
14. عنايت، حميد، انديشه سياسي در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدين خرمشاهي، تهران، خوارزمي، 1362.
15. فوكو، ميشل، ايراني‌ها چه رؤيايي در سر دارند، ترجمه حسين معصومي همداني، تهران، هرمس، 1377.
16. لوبون، گوستاو، تاريخ تمدن اسلام و عرب، ترجمه علي اسدي، تهران، انتشارات علمي، 1344.
17. مطهري، مرتضي، قيام و انقلاب مهدي# به‌ضميمه شهيد، قم، صدرا، 1367.
18. مكارم‌شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، جلد 25، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1384.
19. مهرآئين، مصطفي، شرايط توليد فرهنگ:ريشه‌هاي مدر نيسم اسلامي در هند، مصر و ايران، رساله دكتري جامعه شناسي، تهران، دانشگاه تربيت مدرس، 1386.
20. مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام‌خميني، ايثار و شهادت در مكتب امام‌خميني، تهران، 1385.
21. موسوي‌خميني، سيد‌روح‌الله (امام)، صحيفه نور، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام‌خميني، 1379.
22. وندايك، ت‍ئ‍ون اي، م‍طال‍ع‍ات‍ي در تحليل گفتمان: از دس‍ت‍ور متن تا گ‍ف‍ت‍م‍ان‌ك‍اوي ان‍ت‍ق‍ادي، گروه م‍ت‍رج‍م‍ان پ‍ي‍روز اي‍زدي و دي‍گ‍ران، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، مركز مطالعات و ت‍ح‍ق‍ي‍ق‍ات رس‍ان‍ه‌ه‍ا، 1382.
انگليسي
23. Wuthnow, Robert, Communities of Discourse: Ideology and secial structure in the reformation the Englishtenment, And European socialism (Cambridge: HavardUniversity Press, 1989).
زاهد غفاري هشجين/ استاديار دانشگاه شاهد
عباس كشاورز شكري/ استاديار دانشگاه شاهد
موسي افضليان سلامي/ كارشناس ارشد جامعه شناسي انقلاب اسلامي
منبع: فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامي شماره23
انتهاي متن/
سه شنبه 3 دي 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 38]
-
گوناگون
پربازدیدترینها