واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: اين بنا توسط خاندان علويان ابتدا به عنوان مسجد احداث شده بوده و در دورههاي بعد با ايجاد سردابي در زير زمين به مقبره آن خاندان تبديل شده است. خاقاني به کنايه از آن به عنوان گنبد سبز ياد نمودهاست و فرهنگ عاميانه مردم استان همدان نيز بر اين امر دلالت دارد که ميگويد: دلا دوشم دلا دوشم دلا دوش به حق گنبد سبز سيه پوش نام خانوادگي يک دسته از بازماندگان فعلي علويان در همدان هنوز هم «سيهپوش» است. راوندي صاحب مجمع التواريخ و القصص نيز از گنبد علويان به عنوان تريه اسلاف نام بردهاست. علت نامگذاري اين بنا به «گنبد» علويان اين بوده که در گذشتههاي دور اين بنا داراي گنبد بوده و در اثر گذشته زمان گنبد آن فرو ريختهاست. همچنين علاقه شديد مردم به سادات و دوستداران امام علي(ع) و مدفون بودن دو تن از خاندان علويان در اين بنا از دلايل ديگر اين نامگذاري بوده است. بناي زيبا، معماري و گچ بري هاي منحصر به فرد اين بنا را به عنوان يکي از ميراث معماري کهن ايران زمين مطرح مي کند. بناي گنبد علويان در شهر همدان که تا چندي پيش در محدوده دبستاني کوچک در بافت قديمي شهر مجالي براي شناساندن معماري منحصر به فرد خود نداشت اکنون پس از آزاد کردن بافت پيرامون و تجهيز محدوده آن در وضعيت مناسب تري قرار گرفته و به دليل معماري ويژه و تزيينات بسيار پيچيده گچي آن که از حدود 900 سال پيش به جا مانده در خور معرفي است. گنبد علويان به اعتبار تحقيقات باستان شناسان بنايي مغولي يا به عبارتي سلجوقي تکامل يافته است. اين گنبد به دلايلي چند، از جمله ويژگي هاي منحصر به فرد کالبدي و ظرافت تزيينات استثنايي آن همواره مورد توجه ويژه محققان قرار داشته است. پورفسور آرتور اپهام پوپ به اين بنا عنايتي خاص نشان داده و در هنگام قياس با معماري دوره هاي پيشين چنين گفته است: معماري مغول ايلخاني با پيشينيانش نزديکي دارد و در واقع رشد همشکل سبک ها و شيوه هاي قبلي سلجوقي است . وي مي افزايد: ارتباط ميان اين دو سبک چنان نزديک است که در برخي موارد مانند گنبد علويان همدان عقايد در مورد سلجوقي يا مغولي بودن بنا متفاوت است ولي به طور کلي معماري مغولي داراي يک خصلت ويژه خود بود و در بسياري جنبه ها با کارهاي سلجوقي تفاوت داشت. معاون ميراث فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان همدان نيز گفت: باوجودي که در بناي مغولي يک مقياس عظيم به کار رفت، آنها در عين حال خيلي سبک ترند به طور کلي در اين معماري سختي و خشني کاهش يافته فضاهاي خالي بيشتر شده و روشنايي افزون تر و بهتر طراحي شده است. احمد ترابي افزود: اين بنا از لحاظ هنر گچبري و آجرکاري از آثار ارزشمند و کم نظير سده هاي مياني دوره اسلامي (سده هاي شش و هفت هجري) است. وي گفت: شکل ظاهري آن شبيه گنبد سرخ مراغه است که در سال 542 هجري قمري ساخته شده و ابعاد داخلي آن (هشت متر در هشت متر ) و تزيينات غني و متراکم و در عين حال راز آميز و چشم نواز درون بنا تا حدودي مشابه بناي (گنبد حيدريه ) قزوين از بنا هاي اوايل قرن شش هجري قمري است. وي ادامه داد: بنابراين گنبد علويان همدان را هم بايد از آثار معماري آرامگاهي اين دوران به شمار آورد. ترابي اظهار کرد: بنا به صورت مکعبي چهار ضلعي در ابعاد 8/12 در 5/12 متر و ارتفاع 5/11 متر ساخته شده و چهار جرز ستون مانند به ارتفاع 5/9 متر با قطري قريب به 2 متر و شبيه برج هايي در چهار گوشه آن را در ميان گرفتند. وي افزود: هر يک از برج ها داراي پنج طاقنماي فرو رفته مثلثي به ارتفاع هشت متر و عرض يک متر و عمق 5/. متر است که از حيث مقطع جرزها را به صورت نيمي از يک ستاره هشت پر در آورده است. وي ادامه داد: ورودي رفيع بنا در هيبت طاقي جناغي به عرض 6/1 و ارتفاع 40/3 متر جلوه اي ويژه به آن مي بخشد. اين کارشناس ميراث فرهنگي اظهار کرد: بر فراز ورودي و درون کادر مستطيل شکل گچبري هاي بر جسته لانه زنبوري شامل گل و بوته هاي در هم پيچيده به شکل زيبايي خود نمايي مي کند. ترابي اضافه کرد: بر حاشيه خارجي کادر نيز کتيبه اي گچبري شده مشتمل بر آياتي از قرآن مجيد به خط کوفي مشاهده مي شود. وي گفت: پيشاني طاق نما را نيز گچبري مثلثي و ستاره اي شکلي به صورتي بديع تزيين کرده است حد فاصل طاق نما و برج هاي پيراموني را دو سطح مستطيل شکل هم ارتفاع با کل بنا و به عرض 80 سانتي متر پوشيده از تزيينات گچبري و نيز دو سطح نيم دايره که با آجرهاي راسته و خفته تزئين شده اند زينت مي بخشند. وي بيان کرد: اضلاع غربي و شرقي ساختمان هر کدام داراي دو طاق نما به ارتفاع 5/8 و عرض چهار متر است که درون آنها با برجسته کاري هاي آجري مشتمل بر طرح هاي تو در تو لوزي شکل تزيين شده است. ترابي افزود: بر فراز طاق نما ها و قسمت هاي انتهايي برج ها بقايايي از کتيبه اي آجري و بر جسته به خط کوفي مشتمل بر آيات نخستين سوره (دهر) مشاهده مي شود . وي اضافه کرد: سطح شبستان ورودي بنا در مقايسه با زمين هاي اطراف و ديوارهاي خارجي آن در ارتفاعي معادل 2/1 متر واقع شده و در حال حاضر هفت پله ارتباط بيرون و داخل بنا را ميسر مي کند. وي اظهار کرد: در هر کنج بنا دو طاقچه رفيع و نيز دو طاق نما در اضلاع غربي ?شرقي پوشيده از طرح هاي انبوه و بسيار زيباي گچبري ديده مي شود . وي افزود: محراب گنبد نيز که در ضلع جنوبي واقع شده با تزيينات بديع گچبري بر غناي اين اثر افزوده است . وي گفت: معدود نورگيرهاي مرتفع و مجاور سقف روشنايي مناسبي به محوطه داخل بنا مي دهند و راه پله هاي کم عرض از درون برج شمالي شرقي دسترسي به سقف و نيز راه پله اي که به صورت غير متعارف درون محراب ايجاد شده راه يابي به سرداب اشکوب زيرين را ميسر مي کند. ترابي افزود: سرداب کوچک مدفن دو تن از بزرگان خاندان علويان است فضاي داخلي آن از شش حجره با طاق نماي جناغي تشکيل شده و قبر ها به شکل حجم هاي مکعب مستطيل شکل پوشيده از آجرهاي لعابدار فيروزه اي در مرکز آن قرار گرفتند. گنبد علويان باتوجه به اين قدمت 900 ساله و همچنين شگفتي و جذابيت هاي بسيار بالاي معماري و گچ بري هاي زيبا يکي از جاذبه هاي گردشگري استان همدان براي گردشگران داخلي و خارجي محسوب مي شود. گردشگراني که علاقمند به تاريخ و هنر معماري کهن ايران زمين هستند براي بازديد از اينگونه اماکن استقبال کرده لذا مي توان با معرفي شايسته و اجراي برنامه هاي مناسب انگيزه آنان را براي سفر به اين مناطق تقويت کرد. يکي از اين برنامه ها مي تواند برگزاري نمايشگاه هاي مختلف تاريخي و هنري و يا برگزاري برنامه هاي متنوع و شاد در اينگونه ها بناهاي باستاني و تاريخي باشد. رييس سازمان ميراث فرهنگي، صنايعدستي و گردشگري استان همدان در اين خصوص از حضور پر رنگ صنايعدستي اين استان در نوروز سال 89 در دو محوطه تاريخي گنبد علويان و هگمتانه خبر داد. اسدالله بيات افزود: بازارچههاي نوروزي صنايع دستي استان همدان در گنبد علويان و تپه باستاني هگمتانه در ايام نوروز امسال برگزار مي شود. وي اضافه کرد: حدود 15 غرفه در هگمتانه و گنبد علويان به نمايش اقلام و توليدهاي صنايعدستي و هنرهاي سنتي استان همدان اختصاص مييابد. وي خاطرنشان کرد: صنايعدستي همدان با رشتههايي چون مصنوعات چرمي، مبلمان منبت، سفال، سراميک، معرق، گليم و گبه، شيشه دست ساز، مصنوعات فلزي و سنگي در اين بازارچهها حضور مييابد. وي ادامه داد: برگزاري اينگونه نمايشگاه ها و همچنين اجراي موسيقي سنتي و پاپ، برنامههاي زنده، مسابقات همدان شناسي و شعرخواني در اماکن تاريخي و آرامگاه هاي بوعلي و باباطاهر در ايام نوروز مي تواند لحظات شادي را براي گردشگران ايجاد کرده و انگيزه آنان را براي سفر به استان تقويت کرد. استان همدان داراي بيش از يک هزار و 700 اثر تاريخي و باستاني است که حدود 800 اثر آن از جمله گنبد علويان در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است. اين استان هرساله تعداد زيادي از گردشگران داخلي و خارجي را فصول گردشگري و ايام تعطيلات به خود جذب مي کند. همدان به دليل سابقه مدنيتي سه هزار ساله و وجود آثار غني تاريخي پايتخت تاريخ و تمدن ايران زمين نام گرفته و همواره به عنوان قطب گردشگري در کشور مطرح بوده است. 7521/564
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[مشاهده در: www.irna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 954]