آزادي از منظر حقوق اسلامي

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: آزادي از منظر حقوق اسلامي

اشاره:«آزادي از منظر حقوق اسلامي » ، عنوان مقاله‌اي است كه قسمت نخست آن در شماره قبلي صفحه حقوقي اطلاعات چاپ شد. قسمت دوم وپاياني اين مقاله را مي‌خوانيم.

***

... هنگامي‌كه فرزندان اسماعيل و اسحق بخود آمدند و تصميم گرفتند در برابر بيدادگري فراعنه مبارزه كنند و آمادگي براي مشمول عنايت خدا واقع شدن، پيدا كردند «آنان از گرفتاريهاي سخت، گشايش و رهايي داد و به آنها ارجمندي و آسودگي عطا فرمود، و به آنها عزت و آقايي داده شد».13

الناس كّلهم احرار، الامن اقر علي نفسه بالعبوديه. تمام مردم، آزاد آفريده شده‌اند، مگر كساني‌كه از روي اختياربردگي را براي خود پذيرفته‌اند. 14

اسلام براي آن‌كه هيچوقت هيولاي بردگي سايه شوم خود را بر سر مردم نيفكند، پيروان خود را به داشتني روح عزت و آزادگي تهييج و از فرومايگي و خوار شدن در مقابل ديگران، بر حذر داشته است. در اين باره امام صادق(ع) ميفرمايند: «خداوند، اختيار تمام كارها را بدست مومن سپرده است مگر اختيار خوار كردن خويش را كه چنين اختياري به او نداده است».15

گفتار دوم: موضع اسلام درباره بردگي

اسلام در زمان و محيطي ظهور كرد كه بردگي امري رايج و شايع و نظام برده‌داري نظامي مشروع بود، قدر مسلم، اسلام، بردگي و برده‌گيري از طريق قهر و غلبه و تسلط بر افراد و به بندگي كشيدن آنها و نيز بردگي از طريق اعمال ولايت را به رسميت نشناخته است.16 ولي نظام بردهداري را هم به صراحت ممنوع و ملغي اعلام نكرده بلكه براي آن احكام و مقرراتي وضع كرده است.

در قرآن كريم آياتي وجود دارد كه نشان دهنده به رسميت شناخته شدن وجود برده است: والذين هم لفروجهم حافظون،الا علي ازواجهم او ما ملكت ايمانهم فانهم‌غير ملومين.17

اما اين معنا نيز مسلم و مورد قبول همه است كه اسلام سعي بليغي در تمهيد آزادي بردگان و رفتار انساني و شايسته با آنها داشته است در كنار توصيه به عبادت خدا و نيكي به والدين و خويشان، رفتاري و احسان با بردگان توصيه شده است.

براساس گفته «سامي الديب» حقوقدان سوئيسي فلسطيني تبار، قرآن به طور قاطع و الزام آور بردگي را از بين نبرد، ولي اين معني واقعيت دارد كه قرآن به عنوان يك عمل خيرخواهانه و نيك، آزادي بردگان را مطرح كرد، به گفته او، قرآن الغاي كامل بردگي را به طور مبهم مورد توجه قرار داد.18

خلاصه كلام اين كه عدم لغو صريح بردگي در اسلام و بيان مقررات و احكام مربوط به بردگي، نمي‌تواند دليل اين امر باشد كه از نظر اسلام نظام بردگي و و صورتي از آن، مشروعيت دارد، تعبيرات قرآني و بيانات مختلف پيشوايان ديني همه نشانگر آزادي ذاتي انسان و مملوك نبودن او براي انسان ديگري است.

و به هر حال نظر اسلام به سمت الغاء و امحاي آن بوده و حال كه از بين رفته است، به طور طبيعي الغاي آن با ديدگاه اسلامي موافق است.

از همين روست كه بند (الف) ماده 11 اعلاميه حقوق بشر اسلامي قاهره مقرر ميدارد: «انسان، آزاد متولد مي‌شود. هيچكس حق به برده كشيدن يا ذليل يا مقهور كردن يا بهره كشيدن يا به بندگي كشيدن اورابه غير خداي تعالي ندارد».

گفتار سوم: آزادي در چار چوب قوانين اجتماعي صحيح

در اسلام اصل بر اين است كه انسانها در گزينش راه و رسم زندگي آزاد باشند.

حال سئوال اين است كه آيا زماني از اين اصل عدول مي‌شود؟ به تعبير ديگر آيا ممكن است آزادي آدميان محدود شود؟ پاسخ اين است كه بلي، چيزي كه آزادي فرد را محدود مي‌كند مصالح مادي و معنوي جامعه است، فرد آزاد است مادام كه به مصالح جامعه آسيب و زيان نرسانده است بدين جهت است كه اگر شخصي در صحنه اجتماع، كاملا رعايت قوانين اسلامي را مي‌كند، يعني مثلا به كسي ظلم نمي‌كند، تظاهر به فسق نداردو... اما در خلوتگاه خود، تارك الصلوه است. روزه خواري مي‌كند شراب مي‌نوشد و... چنين شخصي اگر چه مسئوليت شرعي و الهي دارد و در عالم آخرت مواخذه خواهد شد، اما مورد تعقيب و مجازات قانوني قرار نخواهد گرفت، چون فسق و فجورش پنهاني و دور از انظار بوده است در نتيجه هيچگونه ضرري به جامعه نزده است.

اما اگر كسي بخواهد كه در ملاء عام روزه خواري كند، از اين كار ممنوع مي‌شود و در صورت انجام دادن چنين كارهايي، حد خورده يا تعزير مي‌شود، زيرا چنين كارهايي اگر چه موجب ضرر مادي نيست اما ضرر معنوي و فرهنگي زيادي براي جامعه بدنبال دارد.

آزادي سياسي از ديدگاه اسلام

گفتار اول: تقسيم پستها براساس لياقت - اسلام برخلاف ملتهاي متمدن زمان خود، كه ديواري به عظمت ديوار چين، ميان افراد بشر، پديد آورده، آنها را در دايره محدود نظام فاسد طبقاتي، محبوس كرده و از شكفته شدن استعدادها و بروز لياقت‌ها و شايستگي‌ها جلوگيري مي كردند، معتقد است هيچگونه مرزي كه مانع رشد افكار و پرورش استعدادها باشد ميان افراد بشر وجود ندارد همه باهم برادر و برابرند و مي‌توانند از مزاياي سياسي و اجتماعي كشور اسلامي طبق لياقت و شايستگي خود بهره‌مند شوند و ملاك برتري فقط در شايستگي و فضيلت ذاتي خلاصه مي‌شود.

قرآن مي‌فرمايد: يا ايها الناس انا خلقناكم من ذكر وانثي و جعلناكم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اكرمكم عندالله اتقيكم19

اين آيه شريفه به صراحت اعلام مي‌كند كه همه اعم از سياه و سفيد، فقير و غني، آنكه حسب و نسب دارد و آنكه ندارد همه و همه مخلوق خدايند.

و خداوند است كه زمين و آسمان و تمامي موجودات، آفريده و در ملك و قدرت او هستند، فرمان و حكمتش در حق هم يكسان، نافذ و جاري است، منتهي در مقام بندگي و اطاعت از فرمان حق، عده‌اي به وسيله تقوي و پرهيزكاري گوي سبقت را از يكديگر ربوده و مقرب درگاه حق شده‌اند.

بنابراين مملكت اسلامي مال همه مردم است و همه آحاد ملت، در پي‌ريزي تشكيلات سياسي و اجتماعي آن سهيمند و در تصدي مناصب اداري و غيره برروي همه باز خواهد بود.

پيامبر رحمت(ص) مي‌فرمايند: باهم برابر گرديد تا دلهايتان برابر شود؛ و به هم دست دهيد تا مهر ورزيد.20

گفتار دوم: آزادي از منظر علي (ع) - آزادي اجتماعي به همان گونه كه در رفتار علي(ع) جلوه‌گر است در انديشه آن امام همام به زيباترين شكل، نقش بسته بود كه كتاب بزرگ و جاودانه نهج‌ا‌لبلاغه گواه آن است.

بدين خاطر بحث را در دو گزاره انديشه و رفتار امام علي(ع) پي مي‌گيريم:

الف) انديشه- انديشه تابناك امام علي(ع) فراسوي انديشه‌هاي بشري است؛ انديشه زلال وحي است و الهام گرفته از آن، از اين روي، مرور زمان در آن راه ندارد، بلكه گذر زمان، مفهوم آنرا پويا و شكوفا مي‌سازد.‏

امام علي(ع)مي‌فرمايند:‌هان‌اي مردمان، پدر شما آدم، مرد يا زن برده متولد نكرد، همه انسانها آزادند.

ب) رفتار- امام اين انديشه والا و ناب را در رفتار خود، مو به مو پياده كرد، همان‌گونه كه در اصل حكومت، تحميل را بر مردم روا نداشت در مديريت و ارائه آن نيز، ارزشهايي اجتماعي را پياده و جلوه‌گر كرد.

امام، آزادي را گستراند و هيچگونه تنگنايي كه ارزشها را تهديد كند، پديد نياورد و در رفتار سياسي خويش اين حقيقت را شكوفا كرد، تا براي همگان الگو باشد.

پس از مرگ عثمان در زمان بيعت مسلمانان با آن حضرت، ايشان مي‌فرمايند: و لا تكون بيعتي الا عن رضا المسلمين21 بيعت من، جز با رضا و خشنودي مسلمانان نبود.

آزادي مدني از منظر اسلام

آزادي در مسكن - اين قسم از آزادي مانند اقسام ديگر آن، مورد حمايت اسلام است، چون اسلام، تمام سرزمين‌هاي اسلامي را مال همه مسلمانان مي‌داند به اين دليل به آنها اجازه مي‌دهد هر كجا خواستند سكونت كنند.

پيامبر اكرم (ص) مي‌فرمايند: همه سرزمين‌ها متعلق به خداست و بندگان نيز، بندگان اويند، پس هر كجا موجب خير و سعادت شما است، اقامت كنيد.22

افراد مفسد تبعيد مي‌شوند -كساني كه با اعمال نابكارانه خود، امنيت عمومي را در خطر مي‌اندازند و از راه ارعاب و ترس در دل ديگران در زمين فساد مي‌كنند، اسلام ازاينگونه افراد سلب«آزادي در مسكن»، مي‌كند و اينان را محكوم به تبعيد مي‌كند.

قرآن صريحا دستور تبعيد افراد مفسد في الارض و كساني كه قوانين الهي را زيرپا مي‌گذارند و سلب امنيت از مسلمانان مي‌كنند را صادر كرده است.23

همچنين درباره علي(ع) نقل شده است كه: آن حضرت دو نفراز مفسدان را از كوفه به بصره تبعيد كردند.24

آزادي دركار- اسلام، با آنكه در دوراني به جامعه بشري عرضه شد كه در سراسر زندگي مردم آن‌روز اين رسم غلط حكمفرما بود، در عين حال با قاطعيت به جنگ اين نوع تحميل‌ها و سلب آزادي‌ها رفت، بيگاري و كار اجباري را كه با شرف و عزت انساني مخالف است، نادرست و غير انساني اعلام كرد.‏

اميرمومنان علي (ع) در جواب مردي كه به ايشان مراجعه و براي احياي نهر آبي كه به منظورآباداني سرزميني تقاضاي صدور دستور بيگاري گرفتن از مردم و كار اجباري را مي‌كرد، فرمود:‏ لست اري ان اجبراحدا علي عمل يكرهه.25

من صحيح نمي‌دانم كسي را به كاري كه دوست ندارد وادارم و به بيگاري و كار اجباري تحميل كنم.

پيامبر اكرم(ص) مي‌فرمايند: فرمانبرداري از هيچ كس در نافرماني خدا روا و حلال نيست، چرا كه فرمانبرداري و همراهي فقط در كار نيك و عادلانه است.26

ديدگاه اسلام درباره دين

در اين‌كه اسلام دين توحيد است، بحثي نيست، از نظر اسلام بت پرستي و شرك و كفر در شان انسان نيست و خداوند نيز شرك و كفر را از انسان نمي‌پذيرد و افراد مشرك را نمي‌بخشد: ان الله لا يغفر ان يشرك به و يغفر ما دون ذلك.27

و در عين حال سراسر آيات قرآن مشحون از دعوت انسان به تعقل و تفكر و آزاد انديشي و دوري از تعصب و تقليد كور كورانه و تشويق پذيرش عقيده صحيح با استدلال و برهان است.

اسلام معتقد به همزيستي مسالمت آميزمذهبي است.

كساني كه با متون اصيل و مدارك دست اول اسلامي و تاريخ پر ازفراز و نشيب آن آشنايي درستي داشته باشند به خوبي مي‌دانند اسلام كه از 14 قرن قبل، نه فقط به پيروان مذاهب آسماني، حق حيات مي‌دهد و نسبت به آنان كوچكترين اهانت و تحقير را روا نمي‌دارد، بلكه خود را موظف مي‌داند كه در قلمرو حكومت خويش از آنان حمايت كند و وسايل رفاه و آسايش آنان را به نحو شايسته‌اي فراهم كند.

براي اين‌كه با حقيقت اين امر آشنا شويم به طرح مسايل زير مي‌پردازيم.

الف - اكراه و اجبار در اعتقادات قلبي راهي ندارد -در قرآن مجيد آمده است: لا اكراه في الدين قد تبين الرشد من الغي28. دين اكراه و اجبار نيست، زيرا راه سعادت و كمال، از گمراهي باز شناخته شده‌است.

همچنين قرآن مي‌فرمايد: لو شاء ربك لآمن من في‌الارض كلهم جميعا افانت تكره الناس حتي يكونوا مومنين.29

اي پيامبر اگر پروردگارت بخواهد، همگي مردم روي زمين، ايمان مي‌آورند، آيا تو براي آنكه مردم، ايمان بياورند مي‌خواهي آنان را مجبوركني؟

باز در قرآن آمده است: ما علي الرسول الا البلاغ و الله يعلم ما تبدون و ما تكتمون.30

وظيفه پيامبرجز ارشاد نيست، خدا آنچه كه آشكار كنيد و يا نهان داريد، مي‌داند.

پيامبر اكرم(ص) مي‌فرمايند:من به دين و آئيني ساده و آسان برانگيخته شده‌ام،و هر كس با روش من مخالفت كند از من نيست.31

اميرمومنان علي (ع) مي‌فرمايند: انسانها دو دسته اند، يا برادر ديني تواند و يا در آفرينش با تو يكسانند.

ب) بحث و مناظره بر اساس منطق و استدلال- اسلام در عين حالي كه عقايد پيروان اديان آسماني را محترم مي‌شمارد، قسمتي از محتويات مذهب آنان را نادرست و غير منطقي مي‌داند، لذا به پيروانش دستور مي‌دهد: در مقام ارشاد و هدايت آنان، برآيند، ليكن هنگام بحث و مناظره با آنان سعي كنند گفتارشان براساس منطق و استدلال و قانع كردن وجدان آنان استوار باشد. نه جار و جنجال و خشونت ناشي از تعصبات بي جا. ولاتجادلوا اهل الكتاب الا بالتي هي احسن ـ با اهل كتاب جز با بهترين و موثر‌ترين روشها بحث و مناظره نكنيد.

نتيجه گيري ‏

بنابر آنچه به اجمال در خصوص آزادي در منظر حقوق اسلامي گفته شد مشخص مي‌شود كه در حدود 1450 سال پيش و در زماني كه غبار تيره‌اي از جهالت و ناداني بر افكار و عقول مردم جهان سنگيني مي‌كرد و بيدادگري و ظلم و ستم به اوج خود رسيده و عدالت و فضيلت در مراكز قدرت غرب و اروپا زنداني شده بود و فساد و تباهي همه جا را فرا گرفته بود و ديكتاتوري و خودكامگي اجازه نفس كشيدن به كسي را نمي‌داد و بنيان جامعه بر اساس نظام پوسيده طبقاتي و تئوري غلط تبعيضات نژادي، استوار بود و به جاي امنيت و ثبات، اضطراب و دلهره و هرج و مرج برآنان حكمفرما بود؛ در چنين وضعي بود كه نور اسلام در آن پرتو انداخت و از فروغ تابناكش جهان تاريك روشن شد، اسلام دانش و فرهنگ را بسط داد، بساط بيدادگري و خودكامگي را برچيد، عدالت و فضيلت را همگاني كرد و احكام قوانين الهي را به بشريت به ارمغان آورد.

پس روشن و پر واضح است آنچه كه در خصوص آزادي كه يكي از اصول حقوق بشر حقوق اسلامي است بيان شد، كما و كيفا بسيار گسترده تر، جامع‌تر و فراتر از آزادي در اعلاميه جهاني حقوق بشر كه در 10 دسامبر 1948 در مجمع عمومي سازمان ملل به تصويب رسيده است، مي‌باشد و مي‌توان مدعي شد كه همه اين گونه اعلاميه‌ها جنبه درون ديني دارند.

اميد است با استفاده صحيح از آموزه‌هاي عميق دين مبين اسلام و عمل به احكام و موازين آن جهاني همراه با صلح و آرامش را شاهد باشيم. انشاءالله‏

منابع و ماخذ:

قرآن

نهج الفصاحه

نهج البلاغه

قرباني، زين العابدين/ اسلام و حقوق بشر/دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران 67

جوادي عاملي، عبدالله/فلسفه حقوق بشر/نشر اسرا،قم75

حيدري نراقي، علي محمد/ رساله حقوقي امام سجاد(ع)/ نشر نراقي، قم 86‏

مهرپور، حسين/ نظام بين المللي حقوق بشر/ نشر اطلاعات، تهران 87‏

احمدي، حبيب الله/ امام علي (ع) و جمهوريت/نشر فاطميا، قم 79‏

جعفري لنگرودي، محمد جعفر/ترمينولوژي حقوق/ تهران 67

پي نوشت ها:

‏13‏ - نهج‌البلاغه - خطبه قاصعه‏

14‏ - وسايل- ج3 ص 243‏

15 - وسايل - ج6 ص 424‏

16‏ - علامه طباطبايي تفسيرالميزان- ج6‏

17‏ - سوره مومنون آيات 5 و 6‏

18- ‏ALDEE, op. CIT,P. 267‎

19‏- سوره حجرات - آيه 13‏

20 – نهج الفصاحه - حكمت 289‏

21 - تاريخ الامم والمكوك، جرير طبري- ج4 ص 152‏

22 - نهج الفصاحه - ص 223‏

23‏ - سوره مائده - آيه33‏

24‏ - تفسير الميزان -ج 5 - ص 360 ‏

25 - عدالت و قضا در اسلام -ج 1 ص208‏

26‏ - نهج الفصاحه - ص 465‏

27‏ - سوره نساء - آيه 116 ‏

28‏- سوره بقره - آيه 256 ‏

29‏ - سوره يونس - آيه 99‏

30‏- سوره مائده - آيه 99 ‏

31‏ - نهج الفصاحه - ص 203‏

چهارشنبه|ا|7|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 207]