به مناسبت روز جهاني بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي سومين‌ عامل‌ مرگ ‌‌و‌‌ مير ‌انسان‌ها

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: به مناسبت روز جهاني بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي سومين‌ عامل‌ مرگ ‌‌و‌‌ مير ‌انسان‌ها
جام جم آنلاين: COPD يا بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي از بيماري‌هاي سيستم تنفسي هستند كه در سال‌هاي اخير با افزايش آمار مبتلايان اين بيماري‌ها، به تهديد جديدي عليه سلامت عمومي جوامع انساني مبدل شده‌اند.

اگرچه تاكنون بررسي اين بيماري كمتر مورد توجه بوده، اما براساس تحقيقات جديدي كه در اين زمينه انجام شده، پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2030 ميلادي بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي پس از بيماري‌هاي قلبي ناشي از كاهش خونريزي به عضله قلب و سكته مغزي، سومين عامل اصلي مرگ و مير انسان‌ها در سراسر جهان باشد كه به نظر مي‌رسد علت اصلي آن، افزايش مصرف دخانيات باشد.

با توجه به اهميت اين موضوع به منظور افزايش آگاهي عمومي نسبت به اين بيماري و همچنين چگونگي جلوگيري از شيوع اين بيماري در جوامع انساني همه ساله در روز 19 نوامبر مصادف با 29 آبان‌‌ماه ــ كه روز جهاني بيماري ‌هاي مزمن انسداد ريوي نامگذاري شده است ــ برنامه‌هايي در سراسر دنيا از سوي سازمان بهداشت جهاني برگزار مي‌شود كه نشان‌دهنده اهميت افزايش آگاهي نسبت به اين گروه از بيماري‌ها و به حداقل رساندن عوامل زمينه‌ساز شيوع آن و تاثير اين راهكارها در پيشگيري درمان بيماري است.

براساس گزارش جديد سازمان بهداشت جهاني كه در آن به آمار جهاني بهداشت در سال 2008 ميلادي اشاره شده است، پيش‌بيني مي‌شود با وجود كاهش مرگ و مير ناشي از سل، مالاريا و سوءتغذيه در كشورهاي در حال توسعه ، در آينده‌اي نه‌چندان دور بيماري‌هاي غيرواگير مانند بيماري‌هاي قلبي و عروقي و سرطان و همچنين بيماري‌هاي ريوي و عفونت‌هاي مجاري تنفسي از عوامل اصلي مرگ و مير انسان‌ها در سطح اين كره خاكي باشند.

بيماري مزمن انسداد ريوي يكي از شايع‌ترين بيماري‌هاي مزمن در سطح جهان است كه 600 ميليون نفر از مردم دنيا به آن مبتلا هستند. اين بيماري با ايجاد محدوديت در عبور جريان هوا در سيستم تنفسي فرد بيمار سبب ملتهب شدن ريه‌ها مي‌شود.

اگرچه استعمال دخانيات به عنوان عامل اصلي ابتلا به اين بيماري شناخته شده، اما بايد گفت آلودگي هوا و همچنين ذرات و آلاينده‌هاي سمي موجود در هواي اطراف ما مي‌توانند از عوامل ابتلا به اين بيماري باشند بنابراين مي‌توان قرار گرفتن در معرض گرد و غبار شديد و همچنين تماس مستقيم با مواد شيميايي مختلف نظير محرك‌ها و گازهاي مختلف و آلودگي هوا در محيط‌هاي داخلي و خارجي را نيز از جمله عوامل خطرناكي بر شمرد كه نقش موثري در افزايش آمار مبتلايان اين بيماري داشته است.

اغلب موارد در افراد مبتلا به بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي، بيماري در مدت زمان كوتاهي پيشرفت كرده، منجر به ايجاد ناتواني در فرد بيمار شده و همچنين زندگي او را در معرض خطر نابودي و مرگ قرار مي‌دهد. تنگي نفس، سرفه، تحت فشار قرار گرفتن قفسه سينه و افزايش ترشح خلط‌ در مجاري تنفسي از مهم‌ترين علائم اين بيماري هستند كه هنگام شب تشديد مي‌شود و مشكلاتي را براي فرد بيمار به وجود خواهد آورد.

به همين علت ممكن است تشديد بيماري در فرد مبتلا با علائم ديگري نظير احساس خستگي، افسردگي و بي‌خوابي همراه باشد كه بروز چنين علائمي مي‌تواند احتمال بهبودي بيمار را به ميزان قابل توجهي تحت تاثير قرار دهد. اگرچه در مراحل اوليه ابتلا به بيماري عملكرد ريه طبيعي است، اما معمولا فرد بيمار از سرفه مزمن رنج مي‌برد.

در مراحل بعدي بتدريج محدوديت‌ها و موانعي در مسير عبور جريان هوا ايجاد مي‌شود كه سبب اختلال در عملكرد ريه خواهد شد. به دليل ايجاد محدوديت در مسير جريان هوا در سيستم تنفسي، فرد با تنگي‌نفس مواجه مي‌شود و معمولا در اين مرحله به پزشك مراجعه مي‌كند. در صورتي كه التهاب ريه و سيستم تنفسي همچنان ادامه داشته باشد علائم بيماري نيز تشديد خواهد شد كه مي‌تواند تهديدي جدي عليه سلامت فرد باشد.

متاسفانه با وجود تحقيقات بسيار زيادي كه در اين زمينه انجام شده، هيچ روش درماني موثري بر درمان قطعي اين بيماري خطرناك وجود ندارد و تنها با استفاده از راهكارهاي درماني موجود مي‌توان بيماري را تحت كنترل قرار داده و مانع از پيشرفت آن شد.

اگرچه تجويز دارو مي‌تواند نقش بسيار مهمي در كنترل علائم بيماري داشته باشد، اما استفاده از روش‌هاي درماني مبتني بر طب توانبخشي، ورزش و بهبود كيفيت زندگي فرد مبتلا به بيماري مزمن انسداد ريوي از جمله مهم‌ترين اقداماتي هستند كهمي‌توانند نقش بسيار موثري در كنترل بيماري‌ و به حداقل رساندن آمار مرگ و مير ناشي از ابتلا به اين بيماري داشته باشند.

سيگاري‌ها بيشتر مراقب باشند

تنگي نفس از مهم‌ترين علائم ابتلا به بيماري مزمن انسداد ريوي است. معمولا اين گروه از بيماران نمي‌توانند براحتي تنفس كنند و از اين موضوع شكايت مي‌كنند. اگرچه در مراحل اوليه ابتلاي بيماري تنها در موقع انجام فعاليت‌هاي بدني شديد و نياز به اكسيژن بيشتر در ريه‌ها با اين مشكل مواجه مي‌شوند، اما پس از چند سال متوجه مي‌شوند كه حتي هنگام انجام فعاليت‌هاي بدني سبك‌تر نظير انجام كارهاي روزمره نيز با تنگي نفس مواجه هستند، اما با پيشروي بيماري فرد بيمار حتي هنگام استراحت نيز قادر نخواهد بود براحتي نفس بكشد. ايجاد اختلالات تنفسي سبب ايجاد سيانوز يا كبود شدن لب‌ها مي‌شود كه ناشي از كمبود اكسيژن در خون است.
با افزايش دي‌اكسيد‌كربن در خون، فرد بيمار دچار سردردهاي شديد شده و احساس خستگي مي‌كند. در چنين وضعيتي و فعاليت براي جبران نقص ايجاد شده در ريه و اكسيژن‌رساني به بخش‌هاي مختلف بدن افزايش خواهد يافت كه عوارض آن منجر به تورم قوزك پاها خواهد شد.

هر چند ممكن است فردي به بيماري مزمن انسداد ريوي مبتلا باشد اما هيچ‌يك از اين علائم را نداشته باشد. از آنجا كه علائم اين بيماري مشابه بسياري از بيماري‌هاي ديگر است، در اغلب موارد تشخيص بيماري بسيار مشكل خواهد بود.

براي تشخيص اين بيماري از روش اسپيرومتري يا انجام آزمون سنجش تنفس استفاده مي‌شود. در اين آزمايش حجم فشار تنفسي در يك ثانيه ــ‌ كه بيشترين حجم هواي خارج شده از ريه در نخستين ثانيه تنفس عميق‌ توسط فرد است ــ‌ اندازه‌گيري مي‌شود. در اين آزمايش علاوه بر اين، حجم كل هوا يا ظرفيت تنفسي فرد و يا به عبارت ديگر بيشترين حجم هواي خروجي از ريه در يك تنفس عميق اندازه‌گيري مي‌شود و بر اين اساس ابتلا يا عدم ابتلا به اين بيماري و شدت آن تعيين خواهد شد.

اگر چه با استفاده از روش‌‌هاي ديگر مانند عكسبرداري از ريه‌ها و بررسي ميزان تورم آنها و همچنين ترموگرافي (تصويربرداري مقطعي)‌ و بررسي سطح اكسيژن و دي‌اكسيد كربن موجود در نمونه‌هاي خوني گرفته شده از سرخرگ‌ها و سياهرگ‌هاي بدن نيز مي‌توان به شواهدي مبني بر ابتلا يا عدم ابتلا به اين بيماري دست يافت.

اگر چه در حال حاضر هيچ روش درمان قطعي براي اين بيماري يافت نشده است اما بايد خاطر نشان كرد كه بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي از جمله بيماري‌هايي هستند كه مي‌توان، با رعايت اصول بهداشتي مانند ترك استعمال دخانيات و به حداقل رساندن عوامل زمينه‌ساز ابتلا به بيماري و ارائه راهكارهاي مناسب براي كاهش آلودگي هوا در كشور‌‌هاي صنعتي و در حال توسعه، شمار مبتلايان به آن را به حداقل رساند و مانع پيشرفت بيماري در افراد مبتلا شد.

به همين منظور سازمان جهاني مبارزه با Copd رهنمودهايي را براي مديريت اين بيماري در كشورهاي مختلف در اختيار سازمان‌هاي مسوول قرار داده است تا براساس آن تصميمات مناسبي را اتخاذ نمايند. اگرچه در بسياري از تحقيقات انجام شده استعمال دخانيات به عنوان عامل اصلي ابتلا به اين بيماري معرفي شده است، اما بسياري از صنايع مانند معادن ذغال‌سنگ آموزش كارگران، استفاده از سيستم‌هاي كنترل كننده ميزان آلاينده‌ها در محيط، انجام آزمايش‌هاي دوره‌اي به منظور تشخيص بيماران در مراحل اوليه ابتلا به بيماري و استفاده از سيستم‌هاي تنفسي مي‌تواند در كاهش شيوع بيماري در بين اين گروه از افرادموثر باشد.

انتخاب برنامه غذايي مناسب

جالب است بدانيد كمبود وزن يا اضافه وزن نيز مي‌تواند علائم ناشي از ابتلا به بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي يا ميزان ناتواني افراد بيمار و همچنين احتمال بهبود فرد بيمار را تحت‌تاثير خود قرار دهد. براساس تحقيقات، افراد مبتلا به copd ــ كه با مشكل كمبود وزن نيز مواجه هستند ــ مي‌توانند با افزايش مصرف كالري در برنامه‌غذايي روزانه خود، توانايي ماهيچه‌هاي تنفسي را افزايش دهند و تا حدودي بر ناتواني‌هاي جسماني ناشي از بيماري غلبه كنند.

اين در حالي است كه انجام تمرينات منظم ورزشي يا برنامه‌هاي توانبخشي ريوي كه توسط پزشك معالج توصيه مي‌شود نيز مي‌تواند در بهبود علائم بيماري موثر باشد بنابراين مي‌توان گفت كه رژيم غذايي افراد نيز در تشديد يا كاهش علائم ابتلا به بيماري نقش بسزايي خواهد داشت.

تحقيقات جديد انجام شده توسط محققان آمريكايي نشان داده است كه مصرف گروهي از سبزيجات مانند كلم بروكلي از بروز بيماري‌هاي خطرناك ريوي جلوگيري خواهد كرد. در كلم‌ بروكلي ماده‌اي وجود دارد كه شدت آسيب ‌هاي وارد شده به ريه‌ها را كاهش داده و مانع از بروز بيماري‌‌هاي ريوي در افراد مي‌شود.

اين ماده كه سولفوراپان نام دارد سبب افزايش فعاليت نوعي عامل ژنتيكي در سلول‌هاي ريوي مي‌شود كه از سلول‌هاي ريه در برابر آسيب‌هاي ناشي از ورود مواد سمي و آلاينده‌ها به سيستم تنفسي محافظت مي‌كند. اين در حالي است كه كاهش فعاليت اين ژن در افراد سيگاري منجر به پيشرفت بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي در فرد مبتلا به اين بيماري خواهد شد.

پيش از اين نيز تاثير مصرف كلم بروكلي در كاهش آسيب‌هاي وارد شده به رگ‌هاي خوني در افراد مبتلا به ديابت و همچنين نقش موثر اين سبزي خوراكي در تقويت سيستم ايمني بدن و كاهش احتمال ابتلا به سرطان‌هاي پوستي مورد تاييد دانشمندان و محققان قرار گرفته بود.

آسم يا COPD؟

اگرچه ممكن است چنين به نظر برسد كه آسم وCOPD علائم يكساني را در فرد بيمار به وجود مي‌آورند، اما حقيقت اين است كه اين دو بيماري‌ كاملا متفاوت بوده و به همين علت اغلب تشخيص آن در افراد مبتلا به سختي انجام مي‌گيرد.

در بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي آسيب وارد شده به مسير جريان هوا در سيستم تنفسي هميشگي و دائمي بوده و قابل درمان نخواهد بود و از آنجا كه در نتيجه التهاب ريه‌ها مسير جريان هوا بشدت باريك شده و حجم هواي ورودي به ريه‌ها به ميزان قابل توجهي كاهش مي‌يابد، علائم ايجاد شده در فرد بيمار كه سبب ناتواني‌هاي تنفسي مي‌شود بسيار شديدتر خواهد بود.

درنتيجه استفاده از روش‌هاي درماني متداول براي باز كردن مسير عبور جريان هوا اغلب با محدوديت‌ها و موانع بسيار زيادي مواجه خواهد بود. اين در حالي است كه در افراد مبتلا به آسم، التهاب مسير جريان هوا سبب منقبض شدن ماهيچه‌هاي مسير عبور جريان هوا به ريه‌ها مي‌شود كه به باريك‌ شدن مسير عبور هوا منجر خواهد شد.

اين علائم موقتي هستند و فرد بيمار فقط گاهي علائم ناشي از ابتلا به بيماري‌ را با شدت بيشتري تجربه خواهد كرد و اغلب استفاده از روش‌هاي درماني براي باز كردن مسير عبور جريان هوا در سيستم تنفسي با نتايج رضايت‌ بخشي همراه خواهد بود اما حائز اهميت است كه اين دو بيماري‌ از بيماري‌هاي شايع سيستم تنفسي هستند كه برخي از افراد به هر دوي آن مبتلا خواهند شد.

از آنجا كه افزايش آگاهي نسبت به ميزان شيوع اين بيماري‌، نقش عوامل محيطي و شغلي درCOPD و همچنين آشنايي با روش‌هاي درماني موثر و آگاهي از برنامه‌هاي وزارت بهداشت براي كنترل بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي و تشخيص آن از ساير بيماري‌هاي تنفسي بسيار حائز اهميت است ، پژوهشكده سل و بيماري‌هاي ريوي همزمان با روز جهانيCOPD همايش يكروزه‌اي را در تالار ابن‌سينا در دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي برگزار خواهد كرد كه مي‌تواند نقش مهمي در ارائه راهكارهاي مناسب براي كنترل اين بيماري‌ در سطح كشور داشته باشد.

بيماريهاي ‌‌ريوي‌ از ‌گذشته ‌‌تا ‌‌به ‌‌‌امروز

گرچه اين بيماري‌ از گذشته‌هاي دور در ميان انسان‌ها شيوع داشته، اما تاكنون كمتر مورد توجه بوده است و در طول تاريخ، نام‌هاي مختلفي به آن اختصاص يافته است. بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي براي نخستين بار در سال 1679 به عنوان عامل ملتهب‌كننده ريه‌ها شناسايي شد.

سال 1789 ريه فرد مبتلا به آمفيزم (اتساع و بزرگي ريه بر اثر عبور جريان هوا به سيستم تنفسي)‌ مورد بررسي و مطالعه قرار گرفت و شواهدي مبني بر تاثير چنين وضعيتي در ايجاد اختلال در عملكرد تنفسي فرد ارائه شد.

اين پژوهشگر براي نخستين بار متوجه شد كه ابتلا به برونشيت مزمن سبب ايجاد ناتواني و اختلالات تنفسي مي‌شود. رنه، پزشك مخترع گوشي‌هاي طبي در سال 1837 بيماري‌هاي تنفسي كه قفسه سينه فرد مبتلا را تحت فشار قرار مي‌دهند، آمفيزم نامگذاري كرد تا اين كه پس از اختراع دستگاه سنجش تنفس توسط جان هاتچينسون و انجام تحقيقاتي درباره تغييرات حجم ريه هنگام تنفس و همچنين تحقيقاتي كه به دست ديگر محققان درباره بيماري‌هاي ريوي انجام شد، سرانجام ويليام بريسكو در سال 1965 بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي را به اختصارCOPD نامگذاري كرد.

فرانك فراهاني‌جم
جمعه 1 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 742]