از پردیس ایرانی تا روز درختکاری

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: ايرانی.ها از دیرباز به ساختن باغ.ها و باغچه در حياط.ها و دور و بر بناها علاقه.ی خاصی داشته.اند. شايد خاطره.ی ميهن اصلی و خاستگاه قوم آريا ...

در تاریخ آمده است که ایرانیان از آغاز به درختکاری علاقه مند بوده اند و در ایران بوستان ها وباغ های آبادان بسیاری بوده است. ریشه این کار را می بایست در فرهنگ وحیانی ایرانیان جست.
چنان که بسیاری از مفسران قرآن بر این عقیده اند کورش کبیر همان ذوالقرنین قرآن است که عالم از شرق و غرب تحت حکومت وی بوده است. او بود که مردمان لخت و عور یاجوج و ماجوج را در شمال دریای کاسپین سرکوب کرد و آنان را به تمدن و آدمیت بازگرداند و او بود که به دستور و فرمان الهی مردمان شرق و غرب را به آیین توحید فراخواند و همو بود که یهودیان را اسارت رهایی بخشید و به هر کشوری در آمد آنان را به هدایت دعوت کرد و با آن که می توانست و خداوند چنان که در آیات بسیاری آورده است او را مجاز شمرده بود تا هر گونه خواست عمل کند ولی وی با این حکم کلی خداوند مردمان را به خاطر دین نکشت و تنها به دین دعوت کرد. او کسی است که دین را به دعوت در جهان پراکنده کرد و مردمانی که تحت حکومت وی در آمدند مجاز بودند که بر آیین خویش باشند ولی به آیین توحیدی که وی آن را تبلیغ می کرد گوش دهند.
این چنین مردی بزرگ و از اولیای به نام خداوند که در قرآن در سوره کهف از وی سخن به میان آمده است هر جایی می رفت دستور می داد تا باغ و بوستان هایی بسازند که از آن به پردایس و یا پردیس تعبیر می کرد. پردیس باغ هایی بزرگ با درختان تنومند با گل و بوستان های زیبا و نهرهای روانی در آن بود که در پیرامونش دیواری کوتاهی می کشیدند و در آن پردیس هااز پرندگان و جانوران به آزادی در آن می زیستند . این گونه است که وی ماموریت خویش را به خوبی انجام داد و دستور داد تا فرزندان و مردمان این گونه عمل کنند. این گونه است که تاریخ نویسان یونانی و رومی همواره از پردیس های ایرانی سخن گفتند و از درخت دوستی ایرانیان و این که چنین جاهای زیبایی را می سازند و آباد می کنند.
همین پردیس های ایرانی که به زیبایی با درختکاری و نهر سازی ساخته می شد از راه یونانیان و یهودیان وارد فرهنگ دینی شد و مردمان از فردوس های ایرانی بهشت های آخروی را به یاد آوردند و نام های فردوس برای بهشت های اخروی ساخته و معنا و مفهوم یافت.
این فرهنگ درختکاری و درخت دوستی و ایجاد همین پارک های کنونی که ما یادمان رفته است و نام های غیر ایرانی برای آن انتخاب کرده ایم فرهنگ ایرانی و دارای ریشه وحیانی است که پیش از این ذوالقرنین عرب ها و کورش ایرانی ها آن را ساخته و به حکم خداوندی به مردمان آموزش داده است.
درختکاری در فرهنگ ایرانی
پاسارگاد، پایتخت كوروش، پایتختی در ميان باغ سلطنتی يا در پرديس.هاست كه كاوش.های باستان.شناختی، سيستمی از آبیاری با استفاده از جوی.ها و حوضچه را در آن.جا نشان داده.اند. پاسارگاد كهن.ترين باغ ايرانی.ست. اين باغ چهار كرت دارد كه با فضای موجود ساختار يك.پارچه.يی ايجاد کرده است. آب گذرهای مستقيمی باغ را تقسيم كرده.اند و در واقع يكی از بنيادی.ترين عوامل باغ.های ايرانی يعنی «چهار باغ» در اين باغ ديده می.شود. الگوی چهار باغ از ماندگارترين انديشه.های هخامنشی.ست كه هم. چون چهار نهر بهشت در باغ.سازی.ها و انديشه.های پس از خود تأثير نهاد.
گزنفون، نويسنده و سردار يونانی كه در خدمت «كورش كوچك»، شاه هخامنشی، بوده، در يكی از رساله های خود در گفت.وگويی با سقراط از باغ.كاری.های شاهنشاهان هخامنشی سخن می.گويد. آيا اين باغ - بهشت زمينی پادشاهان ايرانی با بهشت آسمانی اوستا نسبتی دارد؟ به نظر می.رسد كه باغ پادشاهان ايرانی تصويری از «جهان مينوی».ست: به گمان اين شهريار، كشاورزی و هنر جنگ.آوری زيباترين و ضروری.ترين هنرها هستند و در پرورش اين دو هنر به يك.سان می.كوشد. هر كجا كه اين شهريار منزل كند و به هر سرزمينی كه برود، در فكر ساختن باغ.هايی.ست كه بهشت (Paradis) ناميده می.شوند و سرشار از بهترين فرآورده.های روی زمين.اند. شهريار تا روزی كه هوای فصل مساعد باشد، در آن باغ.ها می.ماند. از گفته.ی تو، سقراط، من چنين می.فهمم كه او هر كجا منزل كند، خود می.پايد كه به اين بهشت.ها خوب رسيد.گی كنند. درختان زيبا در آن.ها بكارند و آن.ها را از هرگونه محصولی سرشار سازند.
در قرن پنجم پيش از ميلاد باغ.هايی در سارد ساخته شد كه نقشه.ی آن.ها را كورش جوان كشيده بود. او بر ساختمان اين باغ.ها نظارت داشته و آن.ها را با دست خود كاشته بود. چه بسا بناهای سلطنتی پاسارگاد را نيز در ميان يكی از همين باغ.ها ساخته بوده.اند.
فردوسی در شاه.نامه از باغ.ها و مرغزارهايی سخن می.گويد كه در پيرامون آتشكده.ی فيروزآباد وجود داشته و وابسته به اين معبد بوده.اند. در قسمت شرقی اين عمارت باشكوه حوضی بود كه آب.هايی كه از كوه جاری می.شد از راه نهری به طول هفت تا هشت كيلومتر در آن می..ريخت. كاخ.هايی كه فردوسی به آن.ها اشاره می.كند همان كاخ.های «قصر شيرين» هستند كه به فرمان خسرو پرويز در گذرگاه اصلی.يی كه دشت بين النهرين را به فلات ايران می.پيوست، ساخته بودند و به روايت ياقوت حموی، در آن.ها باغ.ها و كوشك.های تفريحی، آب.های روان، باغ حيوانات و مرغ.زارهايی بوده كه در آن.ها كم.ياب.ترين حيوانات آزادانه می.زيسته.اند و شكارگاهی برابر با يك.صد و بيست هكتار در پيرامون آن.ها بوده است. كاخی كه هنوز «عمارت خسرو» ناميده می.شود، شامل عمارت.های دولتی و خصوصی شاه بود. كاخ در مركز اين «پرديس»، روی يك ايوان ساخته شده بود با دو راه.پله.ی قرينه مانند پلكان بزرگ تخت جمشيد.
ديگر باغهای پادشاهان ساسانی به دور آتشكده.يی يا كاخی در سروستان،. تاق بستان، بيشاپور، و تخت سليمان برپا شده بود. باغ.ها مستطيل شکل بوده و به چهار قسمت می.شده و اصل آن به روايت.های ديرينه.يی می.رسد كه بر پايه.ی آن.ها جهان به چهار بخش تقسيم شده و چهار رود بزرگ اين بخش.ها را از هم جدا كرده است.
اين مكان.های سحرآميز كه هم شهر بودند هم باغ - بهشت هم کاخ شاهی، در زمان ساسانيان شکل.های گوناگونی به خود گرفتند، اما با ظهور دنيای اسلامی آن يگانه.گی آسمان و زمين در جهان باستان دوگانه شد و هر پاره.ی آن قلم.روی جداگانه يافت. به اين ترتيب، بهشت از جای.گاه زمينی.اش كنده شد و در آسمان هفتم جای گرفت كه نويد ديدارش را به برگزيده.گان داده.اند.
و اما در اين زير و رو شدن.ها كه جمعيت.های انسانی را جابه.جا می.كرد، اساطيری ديگر به وجود می.آورد و فرهنگ.های تازه و گوناگون به بار می.آورد، بر باغ چه گذشت؟ در اين دگرگونی.های تاريخی و در زنجيره.ی روی.دادهايی كه در آن.ها شهرها و بناهای باستانی.شان از بين می.رفتند و شهرهای ديگر سر بر می.آوردند، صورت نوعی باغ هم.چنان پای.دار ماند.
ايرانی.ها از دیرباز به ساختن باغ.ها و باغچه در حياط.ها و دور و بر بناها علاقه.ی خاصی داشته.اند. شايد خاطره.ی ميهن اصلی و خاست.گاه قوم آريا که در داخل اين سرزمين و بر کنار دريای مرکزی ايران و ميان جنگل.های سبزی که نابود شده بود، منشاء اين علاقه بوده است.
پردیس های ایرانی
به طوری كه از نوشته.های مورخان يونانی به دست می.آيد، نزديك به سه هزار سال پيش، پيرامون خانه‎های بيش.تر ايرانيان را باغ.ها احاطه كرده بودند و واژه.ی پرديس به همان باغ.های پيرامون خانه‎ها گفته می.‏شده است. اين شيوه برای ساير ملل نيز سرمشق شده و به دنبال آن اين واژه.ی فارسی به دوردست.ها رفته است. به طوری كه ام.روزه در زبان.های يونانی و فرانسوی و سامی و ديگر زبان.ها نيز با تغييرات و دگرگونی.هايی به كار برده می‎شود. علامه دهخدا در باره.ی معنی واژه.ی پرديس مي‎نويسد: "پرديس لغتی.ست مأخوذ از زبان مادی (پارادئزا) به معنی باغ و بستان و از همين لغت است، پاليز فارسی و فردوس (معرب)".
اين واژه كه در اوستا دو بار به كار برده شده از دو جزء تركيب يافته، يكی Pairi به معنی پيرامون و ديگری Daeza به معنی انباشتن و ديوار كشيدن، كه با هم به معنای درخت.كاری و گل.كاری پيرامون ساختمان است. اين واژه در پهلوی پاليز شده و در فارسی دری هم به كار رفته است. در دوره.ی هخامنشيان و بعد از آن در سرتاسر سرزمين ايران تعداد بی.شماری باغ.های بزرگ و باشكوه وجود داشته، اين گونه باغ.ها كه در يونان آن روز وجود نداشت، مردم آن سامان و ديگر كشورها را جالب نظر آمده و همان واژه.ی فارسی را نيز به كار بردند. ام.روزه اين واژه در زبان يونانی به صورت Paradeisos به معنی باغ، و در زبان فرانسه به صورت Paradis و در زبان انگليسی به صورت Paradise به معنی بهشت كاربرد دارد. نام ديگر اين فضای سرسبز و دل‎انگيز باغ است. باغ هم واژه‎يی فارسی.ست كه در پهلوی و سغدی نيز به همين شكل Bagh به كار برده می.شود. برخی باغ را مشترك در فارسی و تازی می.دانند و بعضی نيز بر آن.اند كه اين واژه در اصل تازی بوده و جمع آن را "بيغان" می.آورند، حال آن.كه اين واژه فارسی.ست و از فارسی به ديگر زبان.ها رفته است. ايرانی.ها از قديم به ساختن باغ.ها و باغ.چه در حياط.ها و دور و بر بناها علاقه.ی خاصی داشته‎‎اند. شايد خاطره.ی ميهن اصلی و خاست.گاه قوم آريا منشاء اين علاقه بوده است. آن.ها باغ.چه‎هايی را كه در اطراف بنا می.ساختند «په اره دئسه» می.ناميدند كه به معنای پيرامون دژ يا «ديس» بود. «ديس» يعنی بنا و كسی را كه ديس می.ساخت «ديسا» يعنی بنا می.ناميدند. فرمان.روايان شهرهای داخل ايران يا شهرهای قلم.رو شاهنشاهی ايران در خارج، همه ملزم به ساختن چنين باغ.چه‎هايی بوده‎اند. مثلا يكی از اين په اره دئسه‎ها يا پرديس.ها در تخت جمشيد بود كه خشايارشاه در هنگام بر شمردن نام بناهايی كه ساخته، از آن ياد كرده است. واژه.ی پرديس به معنای بهشت در زبان عربی به فردوس و در زبان.های ديگر به پارادايز تبديل شده است. خود بهشت يا «وهشت» به معنای به.ترين زنده.گی.ست و اين بهشت به شكل باغی سرسبز و خرم و زيبا مجسم می.شده است. ما برای اين مفهوم واژه‎های جنت، فردوس، بهشت يا رضوان را به كار می.بريم. در فارسی قديم واژه.ی پاليز هم به همين معنا بوده است، چنان.كه فردوسی گفته است:. "وز آن.جا به پاليز بنهاد روی."
باغ اما از باک و بغ اگر باشد نمونه.های زمينی بسيار دارد چون: باکتريا يا بلخ و بغداد و بيستون يا بغستان. بغ يا بک که بيگ و بيوک نيز از آن آمده است، يعنی بهشت بر زمين.
بايد اشاره کنم که پارادايز يا پرديس در آيين کهن ايرانی با بهشت يکی نيست. پارادايز باغ زمينی.ست. بهشت زمين است، اما بهشت سپس.تر و در آسمان ايجاد می.شود. پارادايز همان باغ.های زيبا و باغ.شهرهای کهن ايرانی.ست، مانند ميبد و مهريز و مهرجرد که همه در حال نابودی هستند. نکته.ی ديگر اين که در ساخت و نگه.داری باغ.ها به ويژه در يزد، زنان نقش اساسی داشته.اند. باغ و زن در هم آميخته بوده است. زنان نخستين سفال.گران، خانه.سازان، بافنده.گان و باغ.داران جهان بوده.اند.
اکنون ما را چه شده است که کار و کارگری و کشاورزی و درختکاری ننگ مان آمده است و بیابان ما را تنگ؟ چه شده است که آباد کردن دنیا برای ما مذموم و ناپسند شده است و به گوشه ای خیزیدن عبادت شمرده شده است؟
ایا زمان آن نرسیده است تا به فرهنگ وحیانی درست بازگردیم و ماموریت و وظیفه اصلی خویش را که آبادانی زمین است را دوباره آغاز کنیم و همه ایران را پردیس کنیم ؟

گرد آوری : گروه فرهنگ وهنر سیمرغ

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 112]