ارزیابی آموزش فلسـفه اسلامي

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: 1- فلسفه اسلامي به دلايل متعدد كه در اينجا مجال تفصيل آنها نيست، در چارچوب سيستم دانشگاهي نتوانسته است به خوبي رشد كند و بلكه اساساً فلسفه اسلامي وضعيت قابل قبولي در دانشگاه ندارد.
اگر به رئوس مطالبي كه در دانشگاههاي ما در ذيل فلسفه اسلامي گنجانده شده است دقت كنيم، به راحتي تصديق خواهيم كرد كه اين مطالب نه قادر است دانشجو را با فلسفه آشنا كند و نه ميتواند مقدمهاي باشد براي ورود در مباحث جدي و سنگين فلسفه اسلامي، خصوصاً اين كه اگر كساني متصدي تقرير و تدريس اين مباحث باشند كه فلسفه اسلامي را به خوبي درك نكردهاند و اساساً نحوه تدريس و تطبيق مطالب را نيز بلد نيستند.
از جانب ديگر، فضاي حاكم بر دانشگاهها در زمينه علوم انساني، متأثر از نگاه كاربردي و تجربي به علوم، به اين باور غيرحقيقي در ميان دانشجويان اين علوم خاصه فلسفه اسلامي دامن زده است كه هر چيزي كه بيواسطه مؤدي به عمل نشود، پرداختن به آن و مطالعه آن سودي ندارد و شايد مايه اتلاف وقت باشد و فلسفه اسلامي نيز بيواسطه مؤدي به عمل نميشود، پس پرداختن به آن بي فايده و ضايع اوقات است. مضاف بر اين كه براي پاسداشت حرمت و عظمت فلسفه، واجب است كه نحوي احتياط و ملاحظه نيز درخصوص پذيرش افراد در ورود به اين علم از جهت قابليت و استعداد لحاظ شود تا كساني مجال فلسفه خواندن بيابند كه فلسفه را از براي فلسفه بخوانند، همان طور كه حكماي اوليه به اين مهم اصرار و التزام كامل داشتهاند، اما اين ملاحظه نه تنها رعايت نميشود بلكه روش حضور افراد در دانشگاه، تحقق آن را به امر محالي بدل نموده است.
از اين رو شايد عده اندكي در دانشگاه باشند كه حقيقتاً دل در گرو فلسفه اسلامي نهاده باشند و كثيري نيز صرفاً ميآيند و ميروند كه بعداً شايد از اين آمدن و رفتن، نصيبي دنيايي برگيرند.
لازم است بدانيم كه وضعيت در دانشگاههاي عمده كشور، از آنچه گفته آمد، وخيمتر و غيرقابل تحملتر است. برخي از اين دانشگاهها هر چند در عرف به اعتبار و وثاقت مشهورند ولي برخلاف اين شهرت، در زمينه فلسفه اسلامي كار ارزندهاي انجام ندادهاند و از اساتيد عالمي بهره نميبرند تا بتوانند فلسفه اسلامي را به درستي و در خور آن تدريس كنند. با اين حال، نويسنده منكر وجود محققان توانايي نيست كه تمام هّم خود را در فلسفه اسلامي صرف نمودهاند اما سخن درباره وضعيت كلي اين علم است در محيط دانشگاه.
لازم است به صراحت اذعان كنيم دليل روشن و اميدواركنندهاي در دست نداريم كه نشان دهد اين اوضاع در شرف تبدّل است و يا به سمت بهبود پيش ميرود و اگر اين روند بدين گونه تداوم يابد، در آينده شاهد چالشها و خسارتهاي فرهنگي و نظري طاقت فرسايي خواهيم بود.

ممكن است تصور شود كه آنچه در بالا ذكر شد، دليل قوي بر وضعيت خوب فلسفه اسلامي در حوزه نيست، ما نيز موافق اين قول هستيم و آنچه ذكر شد نيز در واقع عرضه نشانههايي بود كه ميتوان از طريق آنها ميان حوزه و مراكز ديگر به قياس دست زد و يا اين كه وضعيت فلسفه را در حوزه به نحوي هر چند ناقص رصد نمود. ما تا حد زيادي بر مشكلات فلسفه در حوزه آگاه هستيم و برخلاف برخي كه تصور ميكنند با صرف دوري از روش سنتي ميتوان بر اين معضلات غلبه كرد، معتقديم اهم گرفتاريها در اين زمينه، مرتبط با رويكردهاي نظري است تا اين يا آن روش.
از لحاظ نظري، معضلهاي كه از منظر جايگاه فلسفه اسلامي در حوزه با آن مواجه هستيم، اهتمام مطلق بخشهايي از حوزه به اصول و فقه اسلامي و به حاشيه راندن و يا در برخي موارد كنارگذاشتن فلسفه است. به نظر مي رسد پيامدهاي «به حاشيه راندن» و بدتر از آن «كنار گذاشتن» فلسفه، نياز به توضيح ندارد و با كمتر تأملي عواقب نامطلوب آن به روشني قابل درك است.
از جنبهاي ديگر گرايشهاي نسبتاً قوي در حوزه، از طريق برخي مراكز علمي مرتبط با حوزه وجود دارد كه تمايل شديدي به استفاده سلاح گونه از فلسفه اسلامي و يا به عبارت دقيقتر، ادغام فلسفه اسلامي در كلام اسلامي دارند. اينان بر اساس تصورات اشتباهي كه بعضاً حاصل «اشتباه روشي» مي باشد، گمان مي كنند اولويّت ما در دوران كنوني، توجه تّام به تعليم و گسترش كلام اسلامي است و در اين مسير، در روي آوردن به فلسفه نيز قصد دارند آنچه براي غرضشان كه تقويت اعتقادات ديني در برابر گرايشهاي غربي و منحط است، به كار ميآيد به گونهاي سطحي و كاملاً خام، از فلسفه برگيرند و مابقي را يا فرو ميگذارند و يا اگر از درك آن عاجز بودند، آن را يكسره انكار ميكنند. معناي روشن اين نحوه برخورد با فلسفه كه تباين مطلق با جوهره آن دارد، چيزي نيست جز مثله كردن فلسفه با كاردهاي تيز اشتباهات نظري و روشي.
برخي پا را از اين فراتر گذاشتهاند و تلاش ناكامي را آغاز كردهاند براي تفسير فلسفه اسلامي بر اساس نظريات علوم جديد و خصوصاً كلام مسيحي كه اساساً نه تصور روشني از آن در حوزه اسلامي وجود دارد و نه ابزارهاي مفهومي لازم براي درك آن فعلاً ميسر است. در اينجا، بنا را بر اجمال گذاشتهايم و بايد در جايي ديگر، درباره اين خطر به نحو مبسوط بحث كنيم.
تذكار اين نكته شايد مفيد باشد كه اهل نظر، معترف به اين حقيقتند كه ذات و ماهيت فلسفه اسلامي و بستر رشد و شكوفايي آن، مقتضي اين است كه رويّه معمول و سنتي حوزه علميه حفظ شود؛ هر چند ما منكر اصلاح برخي موارد نيستيم اما اگر اين رويّه، دستكاري شود و روشي كه تناسب ذاتي با علوم اسلامي دارد، بازيچه آزمون و خطاهاي عدهاي شود كه درك صحيح و روشني از ماهيت علوم اسلامي ندارند و ميخواهند مدل روشهاي علمي غربي را كه تناسب با علوم غربي دارند، جايگزين روش معمول و سالم و عاقلانه تدريس و تعليم علوم اسلامي نمايند، بايد در آينده شاهد انهدام پايههاي اين بناي باشكوه باشيم.
با وجود اين، به نظر مي رسد وضعيت فلسفه اسلامي در حوزههاي علميه به طور كلي و صرف نظر از چالشهاي پيش رو، در جهت مثبت و نسبتاً قابل قبولي سير ميكند.

شايد غلبه تامّ حكمت متعاليه، في نفسه بي اشكال باشد، اما توجه به پيامدهاي آن كه اكنون ما با آنها دست به گريبان هستيم، به امور رنگ ديگري ميدهد. نگاه مطلق به حكمت متعاليه به لحاظ نظري به اين حكم تحويل يافته است كه حكمت متعاليه تفسير يگانه از دين مي باشد، به نحوي كه تقريباً تمامي معارف ديني را بر اساس آن تفسير ميكنند و از اين منظر، نقد حكمت متعاليه عملاً به معناي حقيقي كلمه جايگاه خود را از دست ميدهد؛ در حالي كه فلسفه از طريق رد و قبول عالمانه كه متوقف بر نقد و رد فلسفهاي و پذيرش ديگري ميباشد، رشد ميكند و فربه مي شود. مضاف بر اين كه اگر اموري از اين فلسفه سرانجام ابطال گردد لامحاله به ابطال معارف ديني مؤدي ميشود كه بر اساس اين امور مورد تفسير قرار گرفتهاند.
از طرف ديگر، اين كه ما فلسفه مشاء را از ورود در حوزههاي فلسفي مانع شويم و يا تفسيري مطابق با حكمت متعاليه از آن ارائه دهيم، در واقع به معناي اين است كه فلسفه را براي فلسفه نمي خواهيم و بدنبال چيزي هستيم كه بتوانيم با آن، امور مبتلابه خود را حل و فصل كنيم. فلسفه مشاء اگر به لحاظ منزلت و غناي دروني، از فلسفه متعاليه با عظمتتر و بالاتر نباشد، بي شك كم ارج تر نيست. و نكته اين است كه فهم اقوال فلسفي جناب صدرالدين شيرازي بدون ممارست و تحقيق مداوم و انس حقيقي با حكمت مشاء و خصوصاً نظرات جناب شيخ الرئيس ابن سينا، تقريباً خيالي بيش نيست.
از اين رو، به نظر ميرسد كه وقت آن رسيده است تا حدي از فلسفه متعاليه فاصله بگيريم و نقد و تأمل فلسفي را بدون مجامله و نگاه تنگ نظرانه آغاز كنيم. 2- فلسفه اسلامي در حوزه، خاصه در حوزه علميه مقدسه قم وضعيت به مراتب بهتري از دانشگاه دارد. مطالبي كه در حوزه تدريس ميشود غالباً همان كتب اصلي و غني حكماي درجه اول فلسفه اسلامي است كه در مقاطع زماني نسبتاً طولاني تقرير آنها به سرانجام ميرسد و اساتيدي هم كه تدريس اين كتب را به عهده گرفتهاند، معمولاً- هر چند در مواقعي چنين نيست- خود اين كتب را نزد اهل فن خواندهاند و غالباً بعد از سالها مطالعه و تأمل روي به تقرير اين كتب آوردهاند. از اين روي براي طالب اين علم، يافتن استادي كه اهل فن باشد و فلسفه را با تمام وجود خويش چشيده و آميخته است، شايد چندان مشكل نباشد. 3- مسئله مهمي كه لازم است آن را در تحقيق وضعيت فلسفه اسلامي در دوره معاصر لحاظ كنيم، اين است كه تقريباً از سه سده قبل به اين طرف يعني از قرن يازدهم هجري به بعد، حكمت متعاليه تقريباً به نحو مطلقي حوزهها و محافل فلسفي در ايران را، اشباع كرده است و حكمت مشاء و نحلههاي اشراقي نيز در اين بين، بسيار مورد بي مهري قرار گرفته اند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 77]