هفته ‌فضا، فرصتي ‌براي ‌نگاه به ‌آينده‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: هفته ‌فضا، فرصتي ‌براي ‌نگاه به ‌آينده‌
جام جم آنلاين: انسان راه طولاني را سپري كرد تا بتواند به يكي از روياهاي قديمي خود جامه عمل بپوشاند. از سپيده‌دم تاريخ تا همين نيم‌قرن پيش، روياي سفر به دشت بي‌پايان ستاره‌ها تنها در ذهن عده‌اي از آينده‌نگرها و دانشمندان پيشرو مي‌توانست رنگ و بويي از واقعيت به خود بگيرد و بقيه مردم آن را تنها داستان‌هايي تخيلي و دوردست ارزيابي مي‌كردند. اينك اما جهان تغيير كرده است.

انسان وارد قلمرو فضا شده است. ديگر براي پرواز نيازي به عقاب‌هاي كيكاووس و بال‌هاي مومي ايكاروس و ارابه‌هاي آتشين آزتك‌ها نيست. اينك علم ما را با خود به فراسوي جو زمين برده و عصر جديدي را آغاز كرده است.

عصر فضا؛ عصري كه مناسبات جهان ما در جايي فراسوي زمين شكل مي‌گيرد و عصري كه درك ما از جهان به طور كم‌سابقه‌اي افزايش يافته است. انسان اينك بر ماه قدم گذاشته و روياي بازگشت به آن و سفر به مريخ را دارد. در مدار زمين ايستگاه فضايي در حال تكميل شدن است.

پيشقراولان ما از مرزهاي سياره‌اي منظومه شمسي عبور كرده‌اند و كارواني از ربات‌هاي كاوشگر بر سيارات گوناگون فرود آمده و يا بر گرد آنها در حال چرخيدن هستند و كارواني عظيم‌تر از آنها از مدار زمين چشم به سياره ما دوخته‌اند تا كيفيت زندگي ما را در اين سياره بهبود بخشند، اما همه اينها تازه آغاز گامي كوچك براي پيشرفت‌هاي بلند و دور و درازي است كه آينده فضا در آستين دارد.

رازهاي فضا هر روز بيشتر آشكار مي‌شود و به همين دليل مردم نياز دارند تا در هر فرصتي به آينده مقدر انسان در فضا بينديشند و هفته فضا كه آن را پشت سر گذاشته‌ايم فرصتي براي اين تفكر است.

4 اكتبر سال 1957 تاريخي ماندگار در روز شمار پيشرفت‌هاي انسان بود. تنها تعداد افراد معدودي پيش از آن تاريخ از اتفاقي كه قرار بود بامداد آن روز صبح در پايگاهي كه بعد از آن به نام بايكونور ناميده مي‌شد رخ دهد، ‌خبر داشتند.

سال 1957 به نام سال جهاني زمين‌شناسي ناميده شده بود و همين مناسبت فرصت خوبي بود تا كرولوف،‌ دانشمند برجسته روسيه كه از او به معمار پروژه فضايي شوروي ياد مي‌كنند.اولين نتيجه و دستاورد برنامه خود را علني كند. بامداد روز بعد،‌ خبر مهمي از ديوار آهنين اطلاعاتي شوروي به بيرون درز كرد.

اتحاد جماهير شوروي نخستين ماهواره ساخت دست بشر را در مدار زمين قرار داد، اگرچه ابتدا اين خبر براي بسياري بويژه در بلوك غرب سخت بود، اما پس از آن‌كه ايستگاه‌هاي رديابي راديويي نواي بيب بيب ممتد ناشي از ابزارهاي مخابراتي داخل اسپوتنيك را در سراسر جهان دريافت كردند و توانستند آن را با كمك راديوتلسكوپ‌هاي خود دنبال كنند، مطمئن شدند كه عصرجديدي در جهان آغاز شده است كه آن بيب بيب اوليه در حقيقت چيزي جز صداي تولد اين عصر نبوده است. اين آغاز رقابتي بود كه با سرعتي سرسام‌آور آينده زندگي ما را بر اين سياره تغيير داد.

اما اين رويدادي يكشبه نبود، روياي كهن سفر به فضا و رها شدن از بند گرانش زمين از مدت‌ها پيش از آن به امكاني علمي و حداقل قابل بحث تبديل شده بود. شايد نقطه آغاز اين رويدادها را بتوان به دوران نيوتن نسبت داد، زماني كه او با انتشار كتاب «اصول فلسفه طبيعت» خود قوانين سه گانه‌اش را شرح داد و پس از آن برخي از دانشمندان مانند ويليام مور در قرن‌19 امكان استفاده از اين قوانين براي پرواز به فراسوي جو را مطرح كردند، اما يكي از مهم‌ترين نقش‌ها را تسيلوفسكي روسي به عهده داشت؛ معلم كم‌شنوايي كه براي اولين بار سفرهاي فضايي را بر مبناي امكانات فني و رياضياتي مورد بررسي قرار داد، اما گويي او فرزند زمان خود نبود و مانند بسياري ديگر از پيشگامان در آن دوران توجه جدي به نظريات او نشد.

البته شتاب رويدادهاي بعدي باعث شد تا بحث پرتابه‌هاي دوربرد بسرعت مطرح شود. تحقيقات رابرت گودارد در زمينه امكان استفاده از سوخت مايع براي پرتاب پرتابه‌ها و بحث‌هايي كه درخصوص امكان سفرهاي فضايي در ايالات متحده، ‌شوروي،‌ انگلستان،‌ آلمان و اتريش در گرفته بود، ‌سرانجام آلمان نازي بود كه توانست پروسه بهبود سيستم‌هاي موشكي خود را آغاز كند كه در نهايت به رهبري ورنر فون براون به ساخت موشك‌هاي بالستيك‌ VII منجر شد.

آلمان‌ها با كمك اين موشك خود سال 1942 توانستند به مرز فضا (ارتفاع 100 كيلومتري) ‌برسند، اما سقوط آلمان براي نيروهاي متحد شوروي و آمريكا، ‌غنيمتي با ارزش به همراه داشت. موشك‌هاي VII ، طرح‌ها، نقشه‌ها و مهندسان آن بين 2 نيرو تقسيم شدند تا عصر فضا بر رقابت جديد ميان 2 قدرت شرق و غرب و بر اساس ميراث آلمان‌ها آغاز شود؛ ميراثي كه اگرچه هر 2 گروه تلاش‌هاي مقدماتي را به كار بستند، اما در نهايت اين شوروي‌ها بودند كه بامداد 4 اكتبر 1957 با اعزام اسپوتنيك يك به مدار زمين جهان را در شگفتي فرو بردند.

پيش از آن‌كه رقباي روسيه از شوك بيرون آيند، آنها گام مهم بعدي را برداشتند. اسپوتنيك 2 در حالي به مدار زمين رفت كه با خود اولين موجود زنده سگي به نام لايكا را به همراه داشت.

رقابت‌هاي شديد ماه‌ها و سال‌هاي بعد، فضا را به عرصه جدي در زندگي مردم تبديل كرد. پرواز نخستين انسان يوري گاگارين نخستين بانوي فضانورد،‌ والنتينا ترشكوا و سفرهاي چند نفره،‌ راهپيمايي‌هاي فضايي،‌ ساخت ايستگاه‌هاي مداري و سرانجام سفر به ماه كه در دهه 70 ميلادي قرن بيستم گام مهمي در زندگي بشر برداشت.

همراه با اين رويدادهاي شگفت‌انگيز زمين نيز در كانون توجه بود. استفاده از ماهواره‌ها براي بهبود روش زندگي ما در زمين روز به روز افزايش مي‌يافت. ماهواره‌ها نه تنها براي بهبود مخابرات و ارتباطات به كار رفتند كه براي پيش‌بيني وقايع و رويدادهاي غير مترقبه،‌ تشخيص معادن زيرزميني، ‌تصويربرداري و نقشه‌برداري و سنجش از دور و ناوبري نيز مورد بهره‌برداري قرار گرفتند.

طي 50 سال گذشته،‌ ابزارهاي علمي ما از فضا به عنوان امكاني براي نگريستن به دور دست‌ها استفاده شده‌اند؛ در حالي كه با پروازهاي سرنشين‌دار كه عمدتا با هدف ساخت ايستگاه مداري با شيوه‌هاي جديدتر ادامه ‌يافت و كارواني از ربات‌ها به كاوش سيارات و اجرام منظومه شمسي پرداختند و تقريبا اطراف بيشتر سيارات و بر سطح بسياري از آنها گام گذاشته‌اند.

در چند سال گذشته، اين رقابت نفسگير روز به روز شكل متفاوتي به خود گرفته است. چيني‌ها اينك به سومين ملتي تبديل شده‌اند كه توانسته‌اند مستقل به فضا بروند و همين چند هفته پيش بود كه اولين راهپيمايي فضايي را با موفقيت انجام دادند.

آن سوتر، آژانس فضايي اروپا و كشورهاي عضو اتحاديه مانند انگلستان درصددند تا سفرهاي فضايي رباتيك و سرنشين‌دار خود را به طور مستقل از روسيه و آمريكا انجام دهند.

در سويي ديگر، پرواز‌هاي فضايي خصوصي در سال‌هاي اخير وارد مرحله جديدي شده است و برخي از شركت‌هاي فضايي، آمادگي خود را براي اين سفرها اعلام و فروش بليت‌هاي توريستي به فضا را آغاز كرده‌اند.

چشم‌انداز وسيعي از فعاليت‌هاي فضايي پيش روي انسان گشوده شده است؛ از جستجوي سرمنشاء حيات در عالم تا جايگاه واقعي و حقيقي انسان. در اين ميانه تعيين سرنوشت جهان از يك سو و از سوي ديگر تلاش براي فتح قلمروهاي تازه‌تر در فضا و سفرهاي اكتشافي به سيارات ديگر در كنار بهره‌برداري از منابع آنها و حتي طرح‌هاي رويا‌گونه‌اي چون قابل زيست كردن سياره مريخ روي ميز دانشمندان قرار گرفته‌اند.

به نظر مي‌رسد زماني تسيلوفسكي گفته بود،‌ اگرچه زمين گهواره بشريت است، اما هيچ كودكي را نمي‌توان تا ابد در آن گهواره نگاه داشت. اينك بشر كودكي خود را پشت سر گذاشته و نخستين گام‌هاي خود را لرزان از گهواره بيرون نهاده است. اما اين تازه آغاز راه است.

آنچه آينده فضا را رقم مي‌زند، ايده‌هاي آينده نگرانه‌اي است كه امروز رنگ و بوي تخيل دارند. اين ايده‌ها در سال‌هاي آينده به واقعيت بدل خواهند شد و راه ما را در عصر جديد هموارتر خواهند كرد اما اگر بخواهيم چنين رويدادي به واقعيت برسد، بايد از اكنون سرمايه انساني آن را تامين كنيم.

هفته فضا، فرصتي براي تبيين اهميت مساله فضا و فضانوردي براي عامه مردم و بخصوص جوانان و نوجواناني است كه بايد از اكنون علاقه آنها شعله‌ور شود تا بتوانند در آينده در نقش دانشمندان پيش‌رو در اين حوزه فعال شوند.

اهميت اين رويداد بويژه در كشورهاي در حال توسعه‌اي مانند ايران بيش از ديگر نقاط جهان به چشم مي‌خورد، چراكه ما نيازمند سرعتي دوچندان طي اين مسير هستيم و اين تنها با مديريت صحيح و استفاده از همه توانايي‌ها و نيروها امكان‌پذير خواهد بود. آينده بشر در فضاست و ما نيز بايد با سرعتي بيشتر و روشي منطقي، جاي پاي خود را در اين عرصه مهم، محكم كنيم.

پوريا ناظمي
جمعه 19 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 278]