؛مديريت بحران خشكسالي در ترديد

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: ؛مديريت بحران خشكسالي در ترديد
؛وجود شرايط متنوع و گوناگون اقليمي در مناطق مختلف كشور و قرار گرفتن بخش عمده آن در كمربند بياباني كره زمين، سبب شده است كه ايران در زمره كشورهاي بلاخيز جهان قرار گيرد. به طوري كه از بين بيش از ٤٠ نوع بلاياي طبيعي شناخته شده، در حدود ٣١ نوع از آن ها در ايران به وقوع مي پيوندد كه به جز زلزله و آتشفشان، بقيه منشاء جوي و اقليمي دارند. در اين بين فراواني وقوع و گستره بلاياي تحت تأثير پديده خشكسالي نسبت به بقيه بلاياي طبيعي، بيشتر و خسارت هاي ناشي از آن نيز وسيع تر است. بنابراين خشكسالي يكي از پديده هاي آب و هوايي و از جمله بحران هاي مصيبت باري است كه خسارت هاي زيادي را به بار مي آورد.

سال گذشته ايران سال پر فراز و نشيبي را از جهت وضعيت بارندگي و خشكسالي گذراند. اطلاعات سازمان هواشناسي نيز از ادامه اين روند در سال جاري حكايت دارد آن گونه كه اگر تدبيري براي برنامه ريزي و مديريت خشكسالي انديشيده نشود، بايد منتظر خسارت هاي بيشتر ناشي از پديده خشكسالي باشيم.

هشدارهاي نگران كننده كارشناسان درباره خشكسالي درحالي است كه اخيرا وزير نيرو نسبت به مديريت اين پديده در كشور ابراز اميدواري كرده است.

«پرويز فتاح» گفته است: بحران خشكسالي در كشور به نحو مطلوبي كنترل شده است و توانسته ايم به تجربيات و دستاوردهاي خوبي در زمينه مهار خشكسالي دست پيدا كنيم. به گفته وي كشور در سال جاري، سخت ترين بحران كم آبي را با كمترين هزينه مديريت كرده است.

وي همچنين با بيان اين كه امسال شاهد بدترين خشكسالي ٥٠ سال اخير در كشور بوديم اضافه كرد: خوش بختانه با مديريت و همدلي و استفاده از منابع آبي پشت سدها، اين خشكسالي تا به امروز به خوبي مديريت شده است.

وي در ادامه اظهار داشت: با وجود بارندگي هاي اخير تنها به متوسط بارندگي ٥٠ درصد رسيديم و بالغ بر ٥٠ درصد يعني ٢١٠ ميليارد مترمكعب در كشور كمبود بارندگي داريم.

«فتاح» مديريت، انسجام و برنامه ريزي را در زمينه كنترل خشكسالي يك فرآيند اصولي و حساب شده در وزارت نيرو دانست و ادامه داد: در حال حاضر آب رساني به ٧ هزار روستاي كشور به وسيله تانكرهاي آب رساني صورت مي گيرد زيرا اين روستاها به وسيله قنوات و چشمه ها تغذيه مي شدند كه خوش بختانه اين روند به صورت مناسب و منسجم مديريت شده است.

وزير نيرو عزم ملي را در زمينه كنترل خشكسالي يك فرآيند انقلابي و جهادي دانست و گفت: برنامه ريزي براي آينده صنعت آب يكي از عوامل مهم در زمينه كنترل خشكسالي هاي احتمالي در آينده است، ضمن آن كه ايران استعداد آباداني دارد و تلاش در بخش آب، تلاش براي توسعه، سازندگي و آباداني است.

؛بحرانخشكسالي سامان دهي مي شود
؛اما آيا واقعا اظهارات وزير نيرو درست است و مي توان با اميد به مهار خشكسالي، بقيه فصل هاي سال جاري و سال هاي آينده را با اطمينان سپري كنيم؟

«سيد مصطفي ايران منش» كارشناس اقتصاد كشاورزي و عضو هيئت علمي دانشگاه بر اظهارات وزير نيرو مهر تاييد مي زند و مي گويد: مديريت خشكسالي به نحوي كاملا مطلوب و مناسب صورت گرفته و همچنان در حال سامان دهي است.

وي ادامه مي دهد: بحران خشكسالي با برنامه ريزي صحيح علمي و كاربردي مهار شده است و خوش بختانه به نظر مي رسد كه مجلس، رئيس جمهور و مقامات مسئول ديگر براي مهار اين بحران با يكديگر هماهنگ شده اند و شواهد امر نشان مي دهد كه ما از اين بحران جان سالم به در برده ايم.

«ايران منش» با بيان اين كه ما بايد خودمان را براي هرگونه بحران و حوادث ناخواسته آماده كنيم خاطرنشان مي كند: گذر از بحران خشكسالي با توكل به خدا و توان فكري و قدرتي كه در اختيارمان است قابل پيش بيني و امكان پذير است.

وي تأكيد مي كند: براي جلوگيري از آسيب هاي خشكسالي لازم است در فراكسيون مجلس، واحدي به عنوان مديريت بحران آب تشكيل شود چرا كه اگر آب مديريت شود، تمدن مديريت مي شود. علاوه بر اين كه با وجود آب مي توان مسائل مختلف را از جمله هوا، زيبايي محيط زيست و حتي آرامش فكر فراهم كرد.

وي مي افزايد: فراكسيون مديريت بحران آب در مجلس بايد متشكل از نيروهاي متخصص و متعهدي باشد كه در اين زمينه تجربه و علم كافي دارند، چرا كه هيچ برنامه اي بدون مديريت صحيح به سرانجام نمي رسد و اين مديريت است كه براي مهار بحران ها برنامه ريزي مي كند.

«ايران منش» با تأكيد بر اين كه بايد آماده باشيم تا غافلگير نشويم تصريح مي كند: مديريت ما در اين بخش بايد مديريت برنامه ريزي شده و مديريتي باتجربه و تخصص كافي باشد تا بتوان بر مشكل غلبه كرد ضمن آن كه اين كار نبايد توسط شخص صورت بگيرد بلكه اين مجموعه است كه بر اين امر تأثير مي گذارد.

؛مديريت خشكسالي، در بوته نقد
؛در عين حال با وجود آن كه وزير نيرو از مديريت خوب خشكسالي سخن گفته، آن چه مشهود است، ادامه دار بودن ماجراي خشكسالي در كشور است كه به نظر نمي رسد امسال نيز بتوانيم از گزند عواقب آن محفوظ باشيم.

در اين خصوص يك عضو شوراي مركزي خانه كشاورز ايران و همچنين يكي از نمايندگان مجلس، اظهارات وزير نيرو را خوش بينانه مي دانند و بر اين باورند كه مديريت خشكسالي در كشور به آن صورت موفق نبوده است.

«غلامحسين هادي زاده»، عضو شوراي مركزي خانه كشاورز ايران دلايلي را براي مديريت نشدن خشكسالي عنوان مي كند. وي مي گويد: از پاييز سال گذشته مسائل مربوط به خشكسالي براي بخش هاي كشاورزي كشور مشخص بود ولي سياست هاي هماهنگي براي مقابله با آن از سوي ٣ وزارت خانه نيرو، كشاورزي و بازرگاني اتخاذ نشد حتي هيچ الگوي كشت مناسب با خشكسالي ارائه نشد و كار به روال سال هاي گذشته انجام گرفت.

وي ادامه مي دهد: تا فروردين سال ١٣٨٧ وزارت كشاورزي و وزارت نيرو خسارات خشكسالي و بروز ضايعات را در بخش توليد كتمان مي كردند از طرفي نيز به دليل نرسيدن اطلاعات لازم به وزارت بازرگاني براي خريد اقلام مورد نياز محصولات كشاورزي در كشور، وزارت بازرگاني در آخرين لحظات، وارد بازار خريد بين المللي شد و مسلما قيمت مواد از جمله گندم، جو و دانه هاي روغني و روغن و ذرت با قيمت هاي قبلي تفاوت هاي معني داري داشت.

وي با بيان اين كه اگر مديريت در بخش خشكسالي به صورت مناسبي اعمال شده بود، مسلما وضعيت توليد به اين صورت درنمي آمد، توضيح مي دهد: به عنوان مثال اگر بخواهيم در بخش دام اين قضيه را بررسي كنيم مي توان گفت فقط در يك بعد با از بين رفتن مراتع دام داران، دام هاي بسيار زيادي در كشور تلف شدند. به گونه اي كه در حال حاضر متوسط وزن لاشه دام در كشتارگاه ها به ١٥ كيلوگرم هم نمي رسد و اين نشان مي دهد كه مديريت لازم براي مقابله با بحران خشكسالي اعمال نشده است. وي با اشاره به اين نكته كه حتي كشت جايگزين نيز در بخش كشاورزي صورت نگرفته است، خاطرنشان مي كند: اگر بنا بر گفته مسئولان مرتبط، خشكسالي مديريت شده بود، در استان هايي مثل خراسان جنوبي و خراسان رضوي، يزد و سمنان كه عملا تحت تنش خشكي قرار داشتند، اين گونه با مشكلات خشكسالي روبه رو نبوديم به خصوص آن كه ما نمي توانيم بگوييم خشكسالي يك پديده غيرمترقبه است و ما بايد يك مديريت خلق الساعه را براي آن اعمال كنيم. ما بايد بدانيم كه به فرض هم اگر در كشور ٨٠ ميليارد متر مكعب آب در بخش كشاورزي مصرف كنيم، تنها ٢٥ ميليارد متر مكعب مفيد واقع شده است و ٥٥ ميليارد متر مكعب تلف مي شود. بايد ببينيم چطور مي توانيم از تلف شدن اين ٥٥ ميليارد متر مكعب جلوگيري كنيم و وزارت نيرو يا بقيه وزارت خانه هاي ذي ربط در اين زمينه چه سرمايه گذاري هايي كرده اند.

«هادي زاده» تصريح مي كند: وزارت نيرو، با هزينه هاي بسيار بالا، سد احداث مي كند يا از طريق سدهاي برق آبي، برق توليد شده را به صنعت و مصارف خانگي مي فروشد ولي براي قسمتي كه بايد آب آن صرف صنعت كشاورزي شود حتي كانال هاي درجه ٣ و ٤ هم احداث نمي كند به نحوي كه عملا بسياري از سدهاي كشور نمي توانند آب مورد نياز بخش كشاورزي را تامين كنند.

وي مي افزايد: بخش كشاورزي هميشه متهم است كه بيشتر از ٩٠ درصد آب كشور را مصرف مي كند و وزارت نيرو هم متاسفانه به محض اين كه با مقوله خشكسالي روبه رو مي شود انقباضي ترين سياست هاي ممكن را صرفا در بخش كشاورزي اعمال مي كند.

وي با مقايسه برخورد ديگر كشورها با مقوله خشكسالي مي گويد: در كشورهاي توسعه يافته كه پذيرفته اند خشكسالي وجود دارد، با اين مقوله به گونه اي ديگر رفتار مي شود. مثلا در شرق استراليا، ميانگين بارندگي ٧٠ تا ١٠٠ ميلي ليتر است. يعني كمتر از خيلي از مناطق خشك ما، خاك آن ها هم «كاتيوني» و شور است حال آن ها در همين اراضي با همين ميزان بارندگي، سطح قابل توجهي از ارقام علوفه اي مقاوم به شوري و خشكي كشت مي كنند. در حالي كه در مناطق گرم و خشك ما كه دچار بحران خشكسالي مزمن است، الگوي كشت عملا تغييرات چنداني نداشته است يعني همچنان ذرت، يونجه، چغندرقند و سيب زميني كه آب زيادي مي خواهد كشت مي شود، آبي كه عمدتا از عمق بالاتر از ١٨٠ يا ٢٠٠ متر استحصال مي شود و انرژي خيلي زيادي براي آوردن به سطح مصرف مي كند كه اين ها در محاسبات ما اصلا جايي ندارد.

وي ادامه مي دهد: در هر حال پيش از آن كه مديريت بحران خشكسالي در كشور درست بشود ما بايد به خشكسالي به عنوان يك «پديده موجود» نگاه كنيم.

وي همچنين تصريح مي كند: اگر دولت بخواهد بدون در نظر گرفتن مشاركت مردم با اين پديده مقابله كند موفق نخواهد شد بلكه راه حل اين مسئله كمك گرفتن از مردم است. همان گونه كه اجداد ما آب را از صدها كيلومتر آن طرف تر مي آوردند و كشاورزي مي كردند و خودشان هم آب را مديريت مي كردند. به عبارتي از زماني كه مديريت آب از مردم گرفته شد و در اختيار يك وزارت خانه قرار گرفت كه صرفا كار سخت افزاري انجام مي دهد، اين مشكلات به وجود آمد و روز به روز هم اين مشكل حادتر خواهد شد.

عضو شوراي مركزي خانه كشاورز ايران به برخي راهكارها براي مقابله با موضوع خشكسالي و مديريت آن اشاره مي كند:« لازم است وزارت نيرو كار تصدي گري را رها كند و كار سياست گذاري را همگام با وزارت جهاد كشاورزي انجام بدهد و مديريت آب را در يك زمان مناسب و در قالب يك طرح كاملا مردمي، در اختيار مردم قرار بدهند و كار تصدي گري را به مردم واگذار كنند. چون مردم بهتر از هر كسي نسبت به منابع پايه آ گاهي دارند. وقتي آگاهي را از مردم مي گيرند نمي توانند از مردم توقع داشته باشند كه مشاركت كافي داشته باشند.»

«هادي زاده» با انتقاد از سياست گذاري پشت درهاي بسته مي گويد: اگر قرار باشد فقط پشت درهاي بسته سياست گذاري صورت بگيرد، مجري كار كه بخش كشاورزي است، نمي تواند تمام برنامه ها را اجرا كند. وزارت نيرو هم اگر بخواهد به سياست هاي خشكسالي جهت درستي بدهد بايد در زمينه بهينه كردن مصرف آب سرمايه گذاري كند به خصوص آن كه با بخشنامه، كار درست نمي شود.

وي تأكيد مي كند: تا به كشاورزان كمك نكنيم و شبكه هاي آبياري نوين در كشور ايجاد نشود، بايد بحران هاي خشكسالي را با هزينه زياد پشت سر بگذاريم.

؛تبعات خشكسالي همچنان باقي است
؛يك نماينده مجلس نيز با بيان اين كه متأسفانه هنوز خشكسالي آن گونه كه مسئولان مرتبط مي گويند، مهار نشده است مي گويد: وزير نيرو اخيرا در جلسه اي در مجلس هم اعلام كرد كه مديريت خشكسالي مطلوب بوده، بر خلاف اظهارات وي در حال حاضر كشور ما هنوز با تبعات خشكسالي روبه رو است و هم اكنون آثار خشكسالي كاملا مشهود است و معلوم نيست كه وضعيت بارندگي امسال به چه شكلي باشد. البته وي ابراز اميدواري كرد كه وضعيت بارندگي امسال بهتر شود اما همه چيز بستگي به بارندگي دارد نه اين مديريت اگر بارندگي شود وضعيت خوب مي شود و اگر نه همان روند را حتي شايد بدتر از سال قبل داشته باشيم.«كاظم فرهمند» عضو كميسيون كشاورزي، آب و منابع طبيعي همچنين ادامه مي دهد: مديريت خشكسالي صرفا با حرف زدن مطلوب نمي شود. مديريت خشكسالي بايد از راه هاي مختلف صورت بگيرد و كليه راه هاي مصرف بهينه آب در نظر گرفته شود. ما بايد كانال هاي آب را لوله گذاري كنيم و در زمينه تغذيه آب زيرزميني فعاليت بيشتري انجام دهيم.

وي مي گويد: اين ها كارهايي است كه با يك سال و ٢ سال انجام نمي شود. اين ها در دراز مدت نتيجه مي دهد. البته ممكن است در كوتاه مدت ما را از خشكسالي نجات بدهد ولي مديريت خشكسالي اين است كه در دراز مدت برنامه ريزي كنيم. از اعتبارات و تسهيلات دولتي استفاده و كليه كارهايي را كه باعث افزايش راندمان آبياري مي شود اجرا كنيم.

وي اضافه مي كند: اگرچه گفته شده كه وضعيت مديريت خشكسالي بهبود پيدا كرده، ما هنوز به نتيجه اي كه لازم است نرسيده ايم. حتي رسيدن به چنين جايگاهي در كوتاه مدت امكان پذير نيست و براي بلند مدت نيز بايد برنامه ريزي هاي دقيق تري داشته باشيم تا در آينده با مشكل روبه رو نشويم.

وي خاطر نشان مي كند: اين برنامه ريزي ها بايد توسط وزارت نيرو و وزارت جهاد كشاورزي هم زمان انجام شود. وزارت نيرو بايد برنامه ريزي و از اعتبارات و تسهيلات بانكي استفاده كند تمام اين كارها بايد با يك برنامه منسجم انجام شود تا در آينده با بحران خشكسالي كه سال گذشته با آن مواجه بوديم روبه رو نشويم.

«فرهمند» با تأكيد بر اين كه ايران، كشوري تقريبا نيمه خشك است و از اين جهت لازم است كه همواره براي خشكسالي آمادگي داشته باشيم اظهار مي كند: ببينيد خشكسالي در سال گذشته چقدر به كشور لطمه زد به عنوان مثال محصول گندم نسبت به سال قبل، يك سوم شده است در حالي كه ما بايد برنامه ريزي هاي لازم را انجام دهيم تا هر تهديد كوچكي در توليد ما اثر نگذارد.

لازمه رسيدن به اين مرحله هم اين است كه وزارت نيرو و جهاد كشاورزي برنامه هاي منسجمي داشته باشند و به طور دائم جلساتي را برگزار كنند ضمن آن كه لازم است تا به اقدامات خود شدت بدهند.

اين نماينده مجلس همچنين خاطر نشان مي كند: در حال حاضر راندمان آبياري ما نزديك به ٤٠ درصد است يعني ٦٠ درصد آب هدر مي رود. ما بايد جلوي اين هدر رفتن آب را بگيريم. ما به راحتي مي توانيم راندمان آبياري را به حدود ٦٠ تا ٧٠ درصد برسانيم. به شرط اين كه سيستم هاي آبياري مناسب هر منطقه اجرا شود لازمه اش هم اين است كه دولت در اين زمينه كمك كند.

فرهمند مي افزايد: ما در زمينه كشاورزي اعتبارات زيادي داريم، بالاترين اعتبار بايد به قسمت سيستم هاي آبياري تعلق بگيرد و روش هاي بهينه مصرف آب، لوله گذاري و احداث كانال هاي سيماني اجرا شود و هر اقدامي صورت بگيرد تا هدر رفتن آب كم شود. همچنين روي تغذيه سفره هاي آب زيرزميني و مهار آب هايي كه به كوير مي ريزد و از دسترس خارج مي شود نيز كار بيشتري صورت بگيرد.

وي تصريح مي كند: اگرچه وزارت نيرو اقداماتي را انجام داده است، اين اقدامات دير شروع شده، ضمن آن كه نياز است كه به كار شدت بيشتري داده شود.

به هر صورت بر هيچ كس پوشيده نيست كه بحران خشكسالي در ايران جدي است.

هشدارهاي مسئولان نيز همه حكايت از همين موضوع دارد. هنوز هم آثار زيانبار گرماي بي سابقه و كمبود بارش همچنان بر پيكره سرزمين ايران سنگيني مي كند.

گزارش هايي نيز كه هر از گاهي در رسانه ها در خصوص آثار خشكسالي منتشر مي شود همه در حكم زنگ خطري براي سال جاري است، اين كه صرفا مسئولي اذعان كند مديريت بحران خشكسالي مطلوب بوده است و نديدن آثار آن، راه مقابله با خشكسالي و خسارت هاي آن نيست. مديريت خشكسالي جديت را در برنامه ريزي مي طلبد. كشاورزان و زمين هاي تشنه ديگر تحمل نخواهند داشت كه چشم به آسمان بدوزند تا شايد باراني ببارد. علم و فناوري در كنار مديريت علمي اكنون بايد به كار بيايد، تا بار ديگر خشكسالي غافلگيرمان نكند.
سه شنبه 9 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 245]