تشويق براي تربيت

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: تشويق براي تربيت

هيچ‌چيز مانند تشويق صحيح و بجا و به اندازه، مردمان را به تلاش و درستكاري بر نمي‌انگيزد، زيرا انسان به فطرتش كه عشق به كمال مطلق و انزجار از نقص است، ميل به كمالات و نيكويي و تشويق و قدرداني دارد و همان طور كه فطرت اصلي آدمي عشق به كمال مطلق است و فطرت تبعي او انزجار از نقص، تشويق و قدرداني، اصلي، و تنبيه و مجازات، تبعي است؛ و فقط آن هنگام مجاز است كه چاره‌اي جز آن براي بيداري و اصلاح و مداوا نباشد. ‌هر انساني به فطرت خود متمايل به كاملتر شدن است و تشويق آدمي در اين جهت و قدرداني از آنچه در اين راه به دست آورده است، او را بيشتر بر مي‌انگيزد و دلگرم مي‌كند و اگر نسبت به تلاش او در كسب كمالات بي‌اعتنايي شود، موجب كاهش انگيزه و دلسردي‌اش مي‌شود. ‌

اميرالمؤمنين علي (ع) در اين باره به مالك‌اشتر چنين سفارش كرده است:

‌

آنان را به نيكويي ياد كن و پيوسته تشويقشان نما و كارهاي مهمي را كه انجام داده‌اند بر شمار؛ زيرا ياد كردن كارهاي نيك آنان، دليريشان را [به كوشش و حركت بيشتر] برانگيزاند و از كار مانده را به خواست خدا [به كار و تلاش] ترغيب نمايد. ‌تشويق و قدرداني ميل به كمال بيشتر را در انسان بر مي‌انگيزد و او را به انجام دادن عمل نيك ترغيب مي‌كند و به او نيرو و قدرت مي‌بخشد تا بيشتر تلاش كند. تشويق موجب رضايت شخص از عملكرد خود و پيدايش شور و نشاط و رفع ملالت و كسالت او مي‌گردد؛ و همچنين سبب ايجاد حس توانمندي در اشخاص مي‌شود. خداي متعال پيامبر گرامي‌اش را فرمان مي‌دهد كه مؤمنان را به نبرد تشويق كند و از پايداري آنان براساس سنتي الهي قدرداني مي‌نمايد.‌

‌
انفال، آيه66 65 ‌

اي پيامبر، مؤمنان را بر كارزار تشويق كن كه اگر از شما بيست تن شكيبا باشند كه در جنگ پايداري كنند بر دويست تن [ از كافران] چيره شوند؛ و اگر از شما صدتن باشند، بر هزار تن از كافران پيروز شوند، زيرا كه آنها گروهي نافهم و نادانند. ايمان و انگيزه‌اي ندارند و از اين رو در كارزار شكيبايي و پايداري نمي‌كنند. اكنون خدا بار شما را سبك كرد و دانست كه در شما سستي و ناتواني هست.

پس اگر از شما صدتن شكيبا باشند، بر دويست تن چيره شوند؛ و اگر از شما هزار تن باشند، بر دو هزار تن [به خواست خدا] چيره شوند؛ و خدا با شكيبايان است.‌خداي سبحان چنان بر تشويق و تقدير تأكيد دارد كه در آيه‌ گرفتن زكات مي‌فرمايد:

توبه /103

از اموال آنان صدقه‌اي زكات بگير تا به وسيله آن پاك و پاكيزه‌شان سازي و آنان را بركت و فزوني بخشي اموال يا حسناتشان را نشو و نما دهي و ايشان را دعا كن كه دعاي تو آرامشي است براي آنان، و خدا شنوا و داناست. ‌

خداي متعال سفارش مي‌كند كه چون مردم زكات مالشان را مي‌پردازند، برايشان دعا شود و به ايشان درود فرستاده شود. مردم با پرداخت زكات وظيفه واجب خود را انجام مي‌دهند، ولي آيه‌ مذكور بيانگر اين حقيقت است كه حتي در برابر انجام دادن وظايف واجب‌ نيز بايد از مردم تشكر و قدرداني كرد؛ و به ويژه از طريق معنوي و رواني آنان را تشويق نمود.

پيامبر اكرم (ص) نيز همين‌گونه رفتار مي‌كرد، چنانكه نقل كرده‌اند هنگامي كه شخصي زكات اموال خود را به پيامبر مي‌داد، آن حضرت مي‌فرمود: و او را دعا مي‌كرد؛ و چون زكات قبيله‌اي تحويل آن حضرت مي‌شد، آنان را دعا مي‌كرد و مي‌فرمود:‌

تشويق و قدرداني موجب مي‌شود كه انسان در انجام دادن وظايف خود بيش از پيش كوشا شود و ميل به كمال در او فزوني گيرد. از امير مؤمنان علي (ع) چنين وارد شده است:

هر كه مشتاق باشد اول شب به راه افتد.‌بنابراين اگر اشتياق چيزي در آدمي شكل گيرد، انسان براي رسيدن به آن تمام تلاش خود را مي‌كند و فرصتي را از دست نمي‌دهد.

آنچه در تربيت مهم است اين است كه اشتياق آدمي برانگيخته شود و هيچ چيز چون تشويق و قدرداني در اين امر كارساز نيست. اولياي الهي براي سير دادن مردمان به مقصد تربيت اشتياق به آخرت و رضوان الهي را بر مي‌انگيختند و از اين راه مردمان را از بدي‌ها دور مي‌ساختند و به نيكي‌ها وا مي‌داشتند. امير مؤمنان (ع) فرموده است:‌

من اشتاق الي الجنه سلاعن الشهوات‌

هر كه مشتاق بهشت باشد، خود را از شهوت‌ها دور نگه دارد.

پيشواي پرهيزگاران سفارش كرده است كه از اين راه به اصلاح و تربيت بپردازيد.

نفس‌هاي خود را به سوي نعمت بهشت مشتاق كنيد.

شوق به آخرت و لقاي حق بهترين مشوق در تربيت است و اگر بدرستي مطرح گردد، زمينه‌ سعادت اين جهاني و آن جهاني را فراهم مي‌كند. از ‌امير مؤمنان علي (ع) نقل شده است كه فرمود:

انما السعيد من خاف العقاب فأمن و رجا الثواب فأحسن و اشتاق الي الجنه فادلج.>

براستي نيكبخت كسي است كه از عذاب بيم داشته باشد و خود را ايمن سازد، و به ثواب اميد داشته باشد و نيكويي كند، و مشتاق بهشت باشد و اول شب به راه افتد.‌

روش تشويق‌

يكي از روش‌هاي بسيار مؤثر در تربيت، تشويق كارهاي خوب كودك است. تشويق در روح و نهاد كودك اثر مي‌گذارد و او را به انجام اعمال نيك ترغيب مي‌كند. هر انساني طبعاً خودش را دوست داشته و ميل دارد شخصيت خود را كاملتر سازد و ديگران نيز به شخصيت و ارزش وجودي او پي ببرند و از او قدرشناسي و از كارهاي خوب او تشكر نمايند. اگر مورد تحسين قرار گرفت، هرچه بيشتر به خوبي متمايل مي‌گردد و در صراط تكامل واقع مي‌شود. برعكس اگر مورد ناسپاسي قرار گرفت از خوبي و خوب شدن دلسرد مي‌شود. ‌

در تربيت، اوليا و مربيان مي‌توانند از طريق تشويق، كودك را به كاري وا دارند كه مطلوب آنهاست و از كاري كه بدان راضي نيستند، باز دارند. كودك در سايه تشويق، از بسياري خواسته‌ها و تمنيات خود چشم‌پوشي مي‌كند و عملاً به راهي مي‌رود كه مشوق و خواهان آن است. ‌

شك نيست كه اوليا و مربيان براي كودك چيزي جز خير و صلاح و سعادت نمي‌خواهند، ولي او آن را درك نمي‌كند. بدين نظر محركي چون تشويق و گاهي هم تنبيه براي به حركت در آوردن او به سوي هدف مورد نظر لازم است.

نياز كودكان به تحسين و تشويق

اين خطاست كه تصور كنيم مثلاً فلان كودك ديگر احتياج به تشويق ندارد از آن جهت كه بزرگ شده و مسائل را مي‌فهمد. اين ميل از تمايلات فطري انسان است و تا پايان عمر در آدمي باقي مي‌ماند. ما كسي را نمي‌شناسيم كه از اين امر بي‌نياز باشد. همگان بدان محتاجند و آرزو دارند موقعيتي نصيبشان شود تا مورد تحسين و تشويق ديگران قرار گيرند. رقابت‌ها، تلاش‌ها، اغلب بدين منظور است. ‌

گاهي مختصر نوازشي به كودك نيرو و قدرت مي‌دهد تا به تلاش بپردازد. اصولاً تصور اين امر كه عمل انسان مورد قبول ديگران است به آدمي قدرت مي‌بخشد و انسان از آن لذت مي‌برد. اغلب روحيه شاد پيدا مي‌كند و دست از ناسازگاري‌ها بر مي‌دارد.تشويق و تحسين، براي همه افراد لازم است ولي براي عده‌اي لازم‌تر. مثلاً براي آن كس كه كم‌رو و كم معاشرت است، احساس حقارت نمي‌كند، كمبود محبت دارد و يا يتيم است، اين امر لازمتر است.

نقش تشويق

تشويق برخلاف تنبيه كه از عوامل بازدارنده است، عاملي واداركننده مي‌باشد كه به انسان نيرو و انرژي مي‌دهد. شخصي كه تشويق مي‌شود از كار و زحمت خود احساس رضايت مي‌كند و همين رضايت خاطر است كه جلو خستگي و بي‌ميلي او را مي‌گيرد.

تحسين و تشويق مايه تقويت روحي است، روح شكست خورده كودك را ترميم مي‌كند، حقارتش را به عزت تبديل و باعث پيمودن راه كمال و تعالي مي‌شود. تشويق و ستايش كودك موجب آن مي‌شود كه حس اعتماد در وجودش پديد آيد، استعدادهايش رشد كنند و قواي دروني‌اش به فعليت برسند.

تشويق، شخصيت فرد را احيا مي‌كند، او را از يأس و بدبيني نجات داده و موجبات دلگرمي‌اش را به زندگي فراهم مي‌كند. حتي يك تحسين ساده بعضي ‌مواقع مسير زندگي فرد را دگرگون مي‌سازد

وقتي كودك مورد تحسين واقع شود، احساس مي‌كند كه مسئولان تربيتي با درك قدر و موقعيت او، به ارزش و اهميت كارش پي برده، او را به حساب آورده‌اند، لذا اين امر نشاط او را برمي‌انگيزد.

تحسين و تشويق نوعي تلقين قدرت به حساب مي‌آيد و اگر شكستهايي هم در سر راه كودك واقع شود از ميان برمي‌دارد. به خصوص اگر اين امر حساب شده باشد در سازندگي شخصيت كودكان بسيار مؤثر است.

چه بسيار تلاشهاي فوق‌العاده‌اي كه نتيجه تحسين و تشويق است. كودك حاضر مي‌شود همه گونه مرارت و محروميت را به خود تحميل كند تا بر اثر آن بتواند رضايت اوليا و مربيان خود را جلب كرده، به تحسين و تشويقشان دست يابد.

ضرورتهاي تشويق‌

تشويق به سن و درك كودك و نوع عمل او بستگي دارد. طبيعي است كه كودك خردسال، معني دوستي اوليا و تشويق آن‌ها را در پذيرائي از خود تغذيه و نوازش و امثال آنها را بخوبي مي‌داند. براي كودك چهار ساله، يك شكلات ممكن است به اندازه‌اي يك هديه قابل توجه كه به بزرگسالي تقديم مي‌كنيم، ارزش داشته باشد.

تشويق صور مختلفي دارد، گاه به صورت دلجوئي، زماني گفتن يك عبارت محبت‌آميز، برخي اوقات يك نگاه توام با لبخند و نشاط، زماني وعده ذكر يك قصه و داستان، گاهي دادن يك بسته‌ي كوچك مداد رنگي، شيريني، كتاب، لباس، اسباب‌بازي،‌ دفترچه، توپ، قلم، آفرين و مرحبا گفتن، خنديدن، با او بازي كردن، در آغوشش گرفتن، بوسيدن او، و...

معمولاً كودكان خردسال توجه به جنبه‌هاي مادي دارند، يكي از طرق تشويق كودك 4-3 ساله اين است كه از نظر تغذيه موردتوجه قرار گيرد. ولي براي يك كودك ده ساله شايد بهتر اين باشد كه در حضور جمع رفتارهاي مثبت او را بستايند و براي يك جوان باايمان، رضا و خشنودي خداوند متعال بزرگترين تشويق است.

فوايد:

* رضايت خاطر را تأمين مي‌كند.

* اعتماد به نفس را افزايش مي‌دهد.

* موجب شكوفايي استعدادهاي دروني مي‌شود.

* دلگرمي و اميد به فعاليت را در پي دارد.

* احساس خود ارزشمندي را تقويت مي‌كند.

* نيازهاي رواني را تأمين مي‌نمايد.

* كمبودهاي عاطفي و اجتماعي را جبران مي‌كند.

* موجب احساس آرامش مي‌شود.

* زمينه‌ي اصلاح رفتار را فراهم مي‌كند.

* موجب انجام‌دادن بهتر فعاليت‌ها مي‌شود.

* تحمّل دشواري كار را آسان مي‌كند.

* رغبت به كار را افزايش مي‌دهد.

* كمبودها و حقارت‌هاي عاطفي و اجتماعي را كاهش مي‌دهد.

* عامل تغييردهنده و جهت‌دهنده رفتار است.

اثرات زيانبار

اگر به كارگيري از روش تشويق بيش از حدّ لازم باشد و يا در موقعيت مكاني و زماني مناسب اعمال نشود و يا اصول تشويق رعايت نشود احتمال بروز اثرات سوء وجود دارد از جمله:

1- مانع رشد انگيزه‌هاي دروني شود.

2- توقعات و انتظارات تصنعي كودك را افزايش دهد.

3- حسّ خود بزرگ‌بيني و غرور را تقويت كند.

4- بين انتظارات خانه و مدرسه و جامعه تعارض به وجود آورد.

5- عادات ناآگاهانه جايگزين صفات‌ آگاهانه شود.

6- هدف‌هاي جزئي و فرعي جايگزين هدفهاي اصلي و معنوي شود.

7- تشويق كه وسيله تربيت است خود به هدف تبديل شود.

8- مانع بروز خلاقيّت شود.

9 مانع از درك تمجيد و تشويق حقيقي شود.

10- هدف نه رسيدن به عمق و كيفيّت، بلكه رسيدن به نتيجه شود.

11- رقابت، جايگزين رفاقت شود.

چكيده‌ي برخي از يافته‌هاي پژوهشي در مورد اثرات تشويق‌

* تشويق بيش از تنبيه در پيشرفت رفتاري و درسي كودك مؤثر است.

* تشويق بيش از حد در دراز مدّت مانع پيشرفت خود به خودي كودك مي‌شود.

* تشويق بيروني در مقاطع پايين‌تر سن مؤثّرتر از مقاطع بالاتر سنّي است.

* تشويق‌هاي مادّي و حسّي و ملموس در مقاطع سنّي پايين‌تر از مؤثرتر مقاطع سنّي بالاتر است.

* تشويق‌هاي يكسان براي افراد مختلف نتايج متضّاد و متفاوتي را دربر دارد.

* تشويق‌هاي مختلف بر يك فرد مشخّص نتايجي متفاوت به بار مي‌آورد.

* ناهماهنگي روش‌هاي تشويق و تنبيه در خانه و مدرسه منجر به اختلال رفتاري و درسي در كودك مي‌شود.

* اگر تشويق بيش از حد در انتظار طبيعي كودك و يا كمتر از حدّ انتظار كودك باشد اثرات نامطلوب دارد.

* تشويق دروني با خودپنداري مثبت ارتباط معني‌دار دارد.

* تشويق بروني در سنين پايين همراه با تقويت‌هاي دروني باعث تقويت احترام به نفس كودك مي‌شود.

نكاتي در تشويق‌

براي اين كه امر تشويق همگام با اصول تربيتي صحيح باشد و زيان و خطري را براي فرد و جامعه موجب نشود، رعايت نكات زير، حائز كمال اهميت است.

1 -بايد عمل يا اخلاق نيك كودك را تحسين كرد، نه خود او را. كودك بايد به خوبي بفهمد كه كار نيك ارزش دارد، و خود او منهاي كار نيكش ارزشمند نيست.

2- تشويق بگونه‌اي باشد كه از تأييد دروني كودك برخوردار گردد.

طوري كه او خود را واقعاً مستحق آن بداند، نه وسيله‌اي براي دلخوش‌كردن لحظه‌اي. كودكي كه در جائي خود را مستحق تشويق نداند و تشويق ببيند نه تنها لذتي از آن نخواهد برد بلكه از يك سو دچار شرم و نگراني خواهد شد و از سوي ديگر نسبت به داوري اوليا و مربيان نسبت به خويشتن بدبين خواهد شد. اصولاً اين گونه تشويق‌هاي بي‌جا نظام فكري كودك را مختل مي‌كند برعكس تشويق‌ها و تنذيرهاي به موقع و متعادل نظام فكري و ارزشي صحيح و معتدلي را در انديشه‌ي كودك پي‌ريزي مي‌‌نمايد و رفتار او را اصلاح مي‌كند.

3- تشويق صورت رشوه بخود نگيرد: از خطاهاي مهم تربيتي اين است كه كودك را براي انجام همه‌ي كارهايش وعده دهند مثلاً مادر هميشه به كودك خود بگويد اگر فلان كار را انجام دهي به تو پول مي‌دهم، يا فلان اسباب بازي را مي‌خرم. اين وعده و وعيدها كم كم كار را به چانه زدن مي‌كشاند و كودك نسبت به آن عمل احساس مسئوليت و تكليف نمي‌نمايد. از سوي ديگر مادري كه هميشه به فرزندش بگويد: به طور ضمني به او فهمانده است كه هر وقت مادر، شكلات نداد، او در آزار و اذيت برادرش محق است.

عموماً كودكان سعي دارند تا از راه عمل خلاف و يا لااقل تظاهر به آن، مادر را به اجراي خواسته‌هايشان وادار كنند.

فاطمه ميرزائي و نرگس السادات حسيني فرهنگي از منطقه - 3 آموزش و پرورش

يکشنبه 6 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 199]