اقتصاد - سير تاريخي افزايش قيمت نفت در جهان

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: اقتصاد - سير تاريخي افزايش قيمت نفت در جهان
اقتصاد - سير تاريخي افزايش قيمت نفت در جهان

قيمت‌هاي نفت خام مثل هر كالاي ديگري در زمان كمبود يا مازاد آن متغير و در حال نوسان است. چرخه قيمت نفت خام ممكن است ظرف چندين سال به همان اندازه كه نسبت به عرضه اوپك و كشورهاي غير عضو اوپك عكس‌العمل نشان مي‌دهد، به تغييرات در تقاضا نيز عكس‌العمل نشان دهد. اگرچه عوامل ديگري نيز مي‌توانند بر قيمت‌هاي نفت خام جهاني تاثير‌گذار بوده و هستند كه نمي‌توان آن‌را در جريان نوسانات قيمت ناديده گرفت. از دهه 1850 كه نفت رسما بازارهاي اقتصادي جهان را زير پوشش گرفت تا حدود 2004 بالاترين قيمت نفت با توجه به ارزش دلار در سال 2006 مربوط به دوران اول كشف نفت در پنسيلوانيا مي‌شود كه بيش از 84 دلار براي هر بشكه بوده است. بعد از چند دهه از 1850و ثبات پيدا نمودن قيمت‌هاي نفت تا سال 1973، به‌رغم جنگ‌هاي اول و دوم و جنگ كره و جنگ ويتنام و جنگ سرد، ضمن در نظر گرفتن نوسانات موجود، قيمت نفت نوسان غير عادي را تجربه نكرده است. در حقيقت در دوره‌اي كه بيش از 100 سال به طول انجاميد، شك عظيم نفتي در بازارهاي جهاني وجود نداشته است. جنگ جهاني دوم نشانگر يك تناقض در بازار نفت بود. در خلال جنگ جهاني دوم كشور‌هاي صادر‌كننده نفت متوجه ميزان تقاضاي رو به افزايش براي نفت خام شدند، اما اين كار همزمان با سقوط 40 درصدي در قدرت خريد هر بشكه نفت خام بود. از سال 1948 تا پايان 1960 قيمت‌هاي نفت خام بين 5/2 و 3 دلار متغير بود. در سال 1948قيمت نفت از 50/2 دلار شروع به افزايش كرد و در سال 1957 حدود 00/3 دلار رسيد. اگر به ارزش دلار سال 2006 نگاه كنيم، داستان به شكل ديگري نمودار مي‌شود، قيمت‌هاي نفت در همان بازه زماني بين 17 تا 18دلار متغير بود و به طور واضح اين 20درصد افزايش قيمت فقط خودش را به تورم رسانده بود.

از 1950 تا 1970در هر بشكه‌اي 3 دلار ثابت ماند اما به معناي واقعي، قيمت نفت خام از بشكه‌اي 17 دلار به 14دلار كاهش يافت. كاهش قيمت نفت كه با در نظر گرفتن تورم تنظيم شده بود در سال‌هاي 1971 تا 1972 براي توليدكنندگان تشديد شد چون قيمت دلار افت كرد. سازمان اوپك در سال 1960 با پنج عضو پايه يعني ايران، عراق، كويت، عربستان سعودي و ونزوئلا شكل گرفت. دو تن از نمايندگان در همان جلسات اوليه روش‌هاي كميسيون خط آهن تگزاس را در مورد تاثير‌گذاري بر قيمت‌ها از طريق اعمال محدوديت توليد مورد مطالعه و بررسي قرار دادند. در اواخر 1971 شش كشور ديگر به اين گروه پيوستند؛ قطر، اندونزي، ليبي، امارات متحده عربي، الجزاير و نيجريه. از ابتداي شكل‌گيري اوپك تا 1972 كشورهاي عضو اوپك سقوط شديدي را در قدرت خريد هر بشكه نفت تجربه كردند.
اولين شوك نفتي
اولين شوك نفتي در سال 1973 به دليل بروز بحران در كانال سوئز رخ داد. در 1972 قيمت نفت بشكه‌اي سه‌دلار گزارش شده است. اما در اواخر 1974 قيمت نفت به بشكه‌اي 12 دلار رسيد. تحول عمده اين دوران مشتمل بر شروع جنگ يوم كپور در پنجم اكتبر 1973 بود. در اين زمان كشورهاي عرب توليد نفت خود را پنج‌ ميليون بشكه در روز كاهش دادند. در حالي‌كه ساير كشور‌ها حدود يك‌ميليون بشكه در روز افزايش توليد را در دستور كار خود قرار داده بودند اما كاهش توليد كشورهاي عرب تا مارس 1974 ادامه پيدا كرد. اين كاهش حدود 7 درصد توليد آزاد جهاني بود.
از 1974 تا 1978قيمت نفت بين 21/13 تا 54/13 نوسان داشت. در نظر گرفتن تورم آن زمان افت ملايمي را در بازارهاي نفت جهان تاييد مي‌كند. اگرچه در دهه 70 تحولات خاورميانه به ويژه بحران‌هاي ايران و عراق بر بازار نفت تاثيري شگرف گذاشت. انقلاب ايران و حمله عراق در سپتامبر 1980 به ايران منجر به كاهش توليد هر دو كشور معادل 5/6 ميليون بشكه در روز شد و اين روند توليد نفت خام جهان را نسبت به سال 1979، 10‌درصد كاهش داد كه خود حذف يكباره بخشي از توليد جهاني نفت بود.
نكته جالب توجه اينكه آمريكا به عنوان بزرگ‌ترين مصرف‌كننده نفت جهان در طول دوران افزايش قيمت‌هاي نفت كمترين آسيب را از اين افزايش متحمل شد. صنعت نفت داخل با سياست‌هايي به مصرف‌كنندگان آمريكايي يارانه مي‌پرداخت. بنابراين آمريكايي‌ها با قيمت‌هايي كمتر از بقيه جاهاي دنيا مواجه شدند.
به هر حال افزايش قيمت نفت مي‌تواند تبعاتي را در بر داشته باشد. فرآيند افزايش سبب اعمال سياست‌هاي بهينه‌سازي در توليد و مصرف انرژي، سبب اكتشاف و كشف ذخاير جديد نفت و گاز، سبب استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير و جايگزين و در نهايت سبب تامين عرضه در آينده مي‌شود. در اين ميان زكي يماني – وزير اسبق نفت عربستان نسبت به وابستگي صادر كنندگان نفت به افزايش درآمد‌هاي نفتي و كاهش تقاضا هشدار داد. با اين وجود ميخ پايين بودن قيمت نفت خام در سال 1990 محكم شد. تا آنجا كه با در نظر گرفتن تورم سال1994قيمت‌ها به پايين‌ترين سطح‌شان از سال 1973 رسيدند. در عين حال كه از سال 1990 تا 1997 مصرف نفت جهان به ميزان 3/6ميليون بشكه در روز افزايش پيدا كرد. اما در خلال 1990 تا 1996 توليد روسيه بيش از پنج ميليون بشكه در روز كاهش يافت و كاهش توليد و قيمت‌هاي پايين نفت باعث بحران اقتصادي و فروپاشي اتحاد جماهير شوروي شد. در سال‌هاي 1997 و 1998 افزايش قيمت‌ها به شدت متوقف شد.
بحران آسيا، توقف در رشد سريع آسيا
افزايش 10 درصدي توليد اوپك در دسامبر 1997و تركيب مصرف كم و توليد زياد اوپك، از عوامل اصلي كاهش قيمت‌ها در اين دوران اعلام شده است. هر چند در اوايل 1999كاهش توليد اوپك موج تازه‌اي از افزايش قيمت‌هاي نفت را به راه انداخت و كاهش سه‌ميليون بشكه‌اي اوپك افزايش قيمت نفت به بشكه‌اي 25 دلار (اواسط 1999)را رقم‌زد. البته رشد اقتصادي آمريكا نيز زمينه‌اي براي افزايش قيمت‌ها در سال 2000 شد به گونه‌اي كه افزايش 2/3 ميليون بشكه‌اي اوپك نتوانست جلوي افزايش قيمت‌ها را بگيرد. تضعيف اقتصاد آمريكا در سال 2001 و افزايش توليد كشور‌هاي غير عضو اوپك فشار معكوس بر روي قيمت‌ها به‌وجود آورد. تا اول سپتامبر2001، اوپك 5/3 ميليون بشكه در روز كاهش توليد داد اما در ماه سپتامبر جهان شاهد حمله به برج‌هاي آمريكا بود و بعد از حمله قيمت‌هاي تك محموله W.T.I، 35 درصد كاهش يافت. اين امر موجب شد تا اوپك كاهش بعدي را تا مدتي به تعويق انداخت. با همكاري اوپك 5/1 بشكه و ديگر كشور‌هاي غير عضو، بالاخص روسيه (5/0)ميليون بشكه و كاهش توليد، در مارس 2002 قيمت به 25 دلار رسيد. بعد از 11 سپتامبر بحث مبارزه با تروريسم مطرح شد كه خود زمينه‌اي براي نوسان‌هاي رو به بالاي نفت بود و اين روند تا امروز ادامه يافته است. كارشناسان عقيده دارند روزهاي نفت ارزان در جهان به پايان رسيده است.
شنبه 5 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 595]