اجتماعي - ناقوس ناتمام

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: اجتماعي - ناقوس ناتمام

اجتماعي - ناقوس ناتمام

مينا يوسفي: چندان هم دور از انتظار نبود. كارشناسان هشدار داده بودند كه وضعيت تغذيه جامعه رو به وخامت است، كه بيماري‌هاي ناشي از تغذيه نامناسب در حال گسترش است، كه امروز بايد بيش از هميشه به فكر سلامت تغذيه مردم بود و ضروري است مرجعي قدرتمند سكان برنامه‌ها را به دست گيرد. اما پس از آنكه هيچ يك از اين هشدارها كارساز نشد، امروز تبعات ناشي از يك تصميم يكي پس از ديگري ظاهر مي‌شود. مهرماه سال گذشته دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت منحل شد و از آن تنها اداره‌اي در دل مركز سلامت خانواده و جمعيت باقي ماند. اين تازه آغاز ماجرا بود و حالا پس از گذشت كمتر از يك سال خبرهاي نگران‌كننده‌اي از تبعات اين تغيير به گوش مي‌رسد؛ تغييري كه به گفته مسوولان نخستين گام در راه كوچك‌سازي وزارت بهداشت و در راستاي چابك‌سازي دولت انجام گرفت.

دستاوردهاي دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت
دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت كه حدود 20سال پيش يعني پس از پايان جنگ و همزمان با آغاز كار دولت پنجم راه‌اندازي شد، با نگاه كلي و همه جانبه به وضعيت تغذيه جامعه توانست در طول عمر كاري خود تحولات چشمگيري را در بهبود تغذيه كشور به وجود آورد. در آن زمان يكي از مشكلات عمده ميزان بالاي سوء تغذيه كودكان و كمبود يد در كشور بود. اما هيچ تحقيق ملي در اين زمينه وجود نداشت و مشخص نبود چه استان‌هايي بيشتر درگير اين مسئله هستند؛ هيچ برآوردي هم از ميزان كمبود يد وجود نداشت و آخرين تحقيقات عمده در سال 1348 آن هم در چند استان محدود انجام شده بود. اما در دهه 70 كه هنوز هم به عنوان دوران طلايي در مديريت سلامت كشور از آن ياد مي‌شود، نخستين دوره فعاليت دفتر بهبود تغذيه جامعه در وزارت بهداشت آغاز و به اين ترتيب دستاوردهاي بسيار مفيدي در كشور براي اولين‌بار حاصل شد. ريشه‌كني كمبود يد و به دنبال آن معرفي ايران به عنوان نخستين كشوري كه توانست گواتر ناشي از كمبود يد را ريشه‌كن كند، از مهم‌ترين اين دستاوردهاست.
اصلاح فرمولاسيون روغن‌هاي خوراكي، بومي‌سازي غذاي كودكان زير پنج سال، ساماندهي تغذيه باليني، مكمل‌ياري آهن در مدارس دخترانه، غني‌سازي آرد با آهن و اسيد فوليك و توزيع سبد غذايي به روستاييان محروم از ديگر طرح‌هاي اساسي بود كه در اين دفتر دنبال مي‌شد. برخي از اين طرح‌ها به نتايج مطلوبي رسيد. اما اكنون در غياب دفتر بهبود تغذيه سرنوشت بسياري از طرح‌هاي ديگر در ابهام است؛ چه با وجود تمام دستاوردهاي ريز و درشت دفتر با آغاز كار دولت نهم دكتر ربابه شيخ الاسلام، بنيانگذار دفتر بهبود تغذيه از مديريت آن كنار گذاشته شد و بالاخره پس از دو سال انحلال يا در نگاهي خوشبينانه تنزل جايگاه گريبانگير دفتر شد؛ دفتري كه به اعتقاد بسياري تنها جايي بود كه صداي رساي سلامت از آن شنيده مي‌شد.
يك تصميم و يك دنيا تبعات
البته موضوع انحلال دفتر بهبود تغذيه جامعه در اصلاح ساختار وزارت بهداشت براي مدت كوتاهي مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و كارشناسان هم انحلال دفتر بهبود تغذيه جامعه را به عنوان اولين گام در رسيدن به ساختار تعديل شده وزارت بهداشت مورد اعتراض قرار دادند «در شرايطي كه اصلاح تغذيه يكي از مهم‌ترين جنبه‌هاي ارتقاي سلامت مردم است چرا بايد اين تعديل از دفتر بهبود تغذيه جامعه شروع شود؟»
اما با اين حال مسوولان بر تصميم خود پابرجا ماندند و امروز پس از گذشت تنها 10 ماه از اين تغيير از يك سو خبر مي‌رسد كه بخشنامه منع توزيع نوشابه در ادارات دولتي به دليل نبود نظارت كافي اجرا نمي‌شود و از سوي ديگر منابع غيررسمي از ايجاد اختلال در بسياري از برنامه‌هاي كلان خبر مي‌دهند؛ يك منبع غيررسمي مي‌گويد: برنامه كاهش سوءتغذيه كودكان با مرارت و سختي‌هاي بسيار از سال 1375 شروع و به‌تدريج در مناطق محروم گسترش داده شده بود وموجب شده بود كه سوءتغذيه كودكان در كل كشور كاهش قابل‌توجهي پيدا كند و ايران از رتبه جهاني سوءتغذيه متوسط به كم ارتقا يابد. اما اين طرح ديگر از طرف سازمان‌هاي متولي آن پيگيري نمي‌شود. همچنين شنيده شده است كه وزارت رفاه دادن وجه نقد را به جاي سبد غذايي به كودكان مبتلا به سوءتغذيه ناشي از فقر، در دستور دارد در حالي كه ارائه وجه نقد به خانواده ممكن است براي خريد ساير موادي كه بهره آن به كودك نمي‌رسد مورد استفاده قرار گيرد. اين منبع آگاه مي‌افزايد: در آخرين بررسي در مورد نمك‌هاي خوراكي نيز پوشش بالاي 90 درصدي مصرف نمك يددار در بعضي از مناطق كشور به شدت كاهش يافته و برخي نمك‌ها فاقد يد بوده‌اند.
علاوه بر اينها مرتضي صفوي، مديركل سابق دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت نيز به تازگي در گفت‌وگو با خبرگزاري فارس هشدار داده كه با تنزل جايگاه اين دفتر، توجه به تغذيه سالم مردم در سطح ملي كمرنگ شده به‌طوري كه علاوه بر اجرا نشدن بخشنامه منع توزيع نوشابه‌هاي گازدار قندي در اكثر ادارات دولتي، طرح ملي غني‌سازي آرد نيز در نيمي از استان‌ها متوقف شده است.
به اعتقاد او از حدود يك سال پيش كه دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت منحل شد توجه به ارتقاي تغذيه و مسائل مرتبط با آن در كشور كمرنگ شده است. «غني‌سازي آرد با آهن و اسيدفوليك يكي از امور مهمي بود كه در دفتر بهبود تغذيه جامعه پيگيري مي‌شد و قرار بود سال 87 به صورت يك طرح ملي به پوشش 100 درصدي برسد اما اكنون به دليل نبود واحدي ملي براي پيگيري اين موضوع، بسياري از استان‌ها در تامين اعتبارات لازم با مشكل مواجه‌اند و اطلاعات موجود نشان مي‌دهد كه در حدود نيمي از استان‌ها غني‌سازي آرد متوقف شده است.» بر اساس اظهارات اين مشاور معاون سلامت، ابلاغيه وزير بهداشت در مورد منع توزيع نوشابه‌هاي گازدار قندي نيز به‌طور كامل پيگيري نشده است تا آنجا كه چندي پيش دكتر كامران باقري‌لنكراني به ناچار با صدور بخشنامه جديدي بر اجراي آن تاكيد كرد.
هنوز هيچ طرحي به هيچ دستگاهي واگذار نشده
به باور بسياري از كارشناسان اگرچه اين تبعات ناشي از انحلال دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت را نمي‌توان «فاجعه» ناميد اما در صورت تداوم روال موجود احتمال «بروز فاجعه» در مديريت تغذيه و به تبع آن وضعيت تغذيه جامعه چندان هم دور از ذهن نخواهد بود؛ چه با تبديل شدن به اداره نه تنها جايگاه دفتر بهبود تغذيه جامعه تنزل يافته است بلكه حتي گفته مي‌شود كه اداره موجود نيز به دليل نبود نيروي انساني كافي و در عين حال حجم زياد كارها، بازدهي لازم را ندارد. دفتري كه پيش از اين برنامه‌هاي كلان را در كارگرو‌ه‌هاي مختلف و از طريق حدود 25 پزشك و كارشناس انجام مي‌داد، اكنون تنها با چهار نفر كارشناس و پزشك قدرت كافي را براي ادامه برنامه‌هاي ملي ندارد. البته در زمان انحلال اين دفتر و ادغام آن با مركز سلامت خانواده و جمعيت وزارت بهداشت مسوولان اعلام كرده بودند كه از اين پس بيشتر طرح‌هاي اجرايي از طريق دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و انستيتو تحقيقات تغذيه دنبال مي‌شود و مسووليت‌هاي اداره بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت به سياستگذاري، برنامه‌ريزي و سفارش برنامه‌ها به دانشگاه‌ها و در صورت نياز پايش برنامه‌ها محدود خواهد شد.
اما اكنون شنيده‌ها حاكي از آن است كه هنوز هيچ طرحي به هيچ دستگاهي واگذار نشده و قرارداد رسمي نيز با انستيتو تحقيقات تغذيه منعقد نشده است. يكي از كاركنان اين اداره كه از وضعيت به وجود آمده بسيار نگران است، مي‌گويد كه در حال حاضر كاركنان باقي مانده سعي مي‌كنند تا جاي ممكن برنامه‌ها را پيش ببرند و هنوز برخي از طرح‌ها به‌طور كم يا زياد دنبال مي‌شود اما حجم زياد كارها از سه، چهار نفر خارج است و اين امر موجب شده تا كيفيت كارها تا حد محسوسي كاهش يابد.
به گفته او بخش زيادي از نيرو و زمان كارشناسان اداره صرف نامه‌نگاري و انجام امور دفتري كه پيش‌تر متولي مستقلي داشت، مي‌شود و با كاهش 80 درصدي تعداد كاركنان اوضاع همچنان رو به وخامت است. «در واقع اداره با 20 درصد توان سابق به فعاليت خود ادامه مي‌دهد.»
پريسا ترابي، رئيس اداره بهبود تغذيه جامعه نيز در عين حال كه از صحبت در اين مورد تا حد زيادي پرهيز مي‌كند، معتقد است كه نبود تعداد كافي نيروي انساني مشكل اصلي اين اداره است و هر چند بسياري از طرح‌هاي گذشته پيگيري مي‌شود اما برخي طرح‌هاي ديگر به دليل همين مشكل مسكوت مانده‌اند و يا با كندي مواجه شده‌اند. به گفته او برنامه تغذيه باليني، طرحي است كه در حال حاضر به‌طور كامل متوقف شده و هيچ كارشناس يا دستگاه ديگري براي پيشبرد آن وجود ندارد.
مسكوت ماندن برنامه تغذيه باليني كه شامل موارد مهمي از جمله پايش تغذيه بيمارستاني و ساماندهي مراكز رژيم‌درماني مي‌شد در حالي است كه هم‌اكنون هيچ دستورالعملي براي تغذيه بيماران در بيمارستان‌ها وجود ندارد و بر اساس بررسي‌هاي انجام شده در بيش از نيمي از بيمارستان‌هاي كشور اصول رژيم‌درماني و تغذيه مناسب بيماران رعايت نمي‌شود. و اين همان دليلي است كه موجب شده ميزان شيوع سوءتغذيه بيماران در بيمارستان‌ها زياد باشد.
سال گذشته دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت توانسته بود مديريت درماني بيمارستان‌ها را قانع كند تا به ازاي هر 50تخت بيمارستاني يك مشاور تغذيه به كار گيرد تا به اين ترتيب تعداد اين افراد در بيمارستان‌ها به دو برابر افزايش يابد. اما اكنون اداره بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت ديگر امكان پايش برنامه را ندارد و طرح ساماندهي تغذيه و كنترل سوءتغذيه بيمارستاني بر زمين مانده است. براي ساماندهي مراكز رژيم‌درماني نيز كارگروهي در دفتر سابق تشكيل شده بود، اما با انحلال دفتر اين طرح نيز مسكوت ماند تا همچنان شاهد وضعيت نابهنجار رژيم‌درماني و سردرگمي مردم باشيم.
دكتر ربابه شيخ‌الاسلام، متخصص اپيدميولوژي تغذيه و كسي كه دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت را بنيانگذاري كرده است، تداوم مطلوب برنامه‌هاي موجود را از طريق اداره بهبود تغذيه جامعه امري بعيد مي‌داند؛ چه، به نظر او هنوز دستگاه‌ها و ادارات مختلف كشور در مورد اهميت برنامه‌هاي تغذيه توجيه نشده‌اند و وظايفي را كه به آنها واگذار مي‌شود را به‌طور كامل انجام نمي‌دهند. «در اين شرايط و در غياب مرجعي قدرتمند مانند دفتر سابق، برنامه‌ها كند شده و حتي درجا مي‌زنند. براي مثال برنامه شير مدرسه اگرچه همچنان ادامه دارد اما به دليل نبود نظارت و متولي، پيشرفت چنداني نكرده است. حال آنكه اگر نظارت مستمري وجود داشت، امكان افزايش سطوح توزيع يا غني‌سازي شيرهاي توزيع شده نيز به وجود مي‌آمد.»
شيخ الاسلام از سوي ديگر از نبود هرگونه نظارت بر مواد غذايي موجود در بازار انتقاد كرده و مي‌گويد: «اداره نظارت بر مواد غذايي كه اكنون توليت غني‌سازي آرد نانوايي‌‌ها را بر عهده گرفته است، فقط بر توليدات صنعتي نظارت مي‌كند و نمي‌توان از آن انتظار داشت تا فعاليت‌هاي سابق دفتر بهبود تغذيه را دنبال كند.
به گفته او كه معتقد است در صورت ادامه روند رو به رشد بيماري‌هاي ناشي از تغذيه نامناسب تا 10 يا 15 سال آينده بخش اعظم اعتبارات نظام سلامت بايد صرف ساختن بخش مراقبت‌هاي ويژه براي بيماران قلبي شود، كوچك‌سازي يك دفتر در اساس نادرست نيست، اما بايد مشخص شود كه طرح‌هاي زمين‌مانده را چه كسي پيگيري مي‌كند؛ امري كه تا كنون محقق نشده است.»
رئيس انجمن علمي شير مادران نيز كه از انحلال دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت ناخرسند است، به كاهش چشمگير برنامه‌هاي فرهنگي در مورد ترويج تغذيه سالم از طريق صدا و سيما طي يك‌سال گذشته اشاره كرده و اين امر را نتيجه انحلال دفتر مي‌داند. «پيش از اين فعاليت‌هاي فرهنگي و فرهنگ‌سازي از طريق ارتباط با مطبوعات و صدا و سيما به شدت دنبال مي‌شد و به اين ترتيب مردم و جامعه نسبت به سلامت تغذيه حساس مي‌شدند اما پس از انحلال دفتر بهبود تغذيه جامعه ديگر چنين صدايي از راديو و تلويزيون بر نمي‌آيد.» دكتر ناصر كلانتري مي‌گويد: در اين شرايط بايد انتظار افزايش شيوع چاقي، ديابت و در نتيجه بيماري‌هاي ناگوار را در سال‌هاي آينده داشته باشيم.
اين برنامه‌ريزي يك ناهماهنگي بود؟
با تمام اين اوصاف، انحلال دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت و ادغام آن در مركز سلامت خانواده و جمعيت، تصميمي كه در زنان معاونت پيشين سلامت اتخاذ شد، از نظر وحدت نظر مسوولان مرتبط نيز در هاله‌اي از ابهام قرار دارد؛ در حالي كه دكتر سيدمويد علويان در آخرين اظهارات خود به عنوان معاون سلامت اين تحول را همچنان مثبت ارزيابي و اظهار مي‌كرد كه طرح‌هاي اجرايي به دانشگاه‌ها و انستيتو تغذيه واگذار شده و هيچ طرحي مسكوت نمانده است، چندي پيش وزير بهداشت در انتقاد به آنچه چندپارگي و چند تكه شدن مسووليت‌هاي حوزه سلامت بين ارگان‌هاي مختلف در گفت‌وگو با فارس نمونه بارز اين معضل را چندپارگي مديريت غذا در كشور عنوان كرد گفت: اين امر باعث شده تا تداخل مسووليت بين دستگاه‌هاي مختلف پيش بيايد و به همين علت در مديريت تامين و سلامت مواد غذايي گاهي دچار مشكل شويم. البته او در زمان انحلال دفتر، از اين طرح حمايت كرده و آن را موجب بهره‌مندي از نظرات تمام كارشناسان دانسته بود. حال اينكه چرا پس از گذشت چند ماه و پس از بركناري علويان وزير بهداشت اينگونه اظهارنظر مي‌كند قابل تامل است و در نگاهي ديگر شايد نوعي اعتراف به يك تصميم‌گيري اشتباه باشد.
از سوي ديگر مجله برنامه (ماهنامه دفتر نظارت و برنامه‌ريزي رياست جمهوري) در يكي از آخرين شماره‌هاي سال 86 به طرح ساماندهي مراكز رژيم‌درماني به عنوان يكي از برنامه‌هاي مهم نظام سلامت اشاره كرده بود، در حالي كه پس از انحلال دفتر همه مي‌دانستند كه اين طرح مسكوت مانده و پيگيري نمي‌شود. دكتر ناصر كلانتري، عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي همچنان اميدوار است كه مسوولان در تاملي دوباره تصميمي تازه در راستاي رشد اداره موجود يا احياي دفتر منحل شده كنند.» اين دفتر براي تمام كارشناسان و فعالان حوزه تغذيه مرجعي قابل اعتماد و راهنما بود. او معتقد است كه تبعات ناشي از اين انحلال در آينده‌اي نزديك گريبانگير جامعه خواهد شد.» صداي اين ساز بعدا بلند مي‌شود، البته اگرگوش شنوايي وجود داشته باشد.
* عنوان گزارش از كتابي با همين نام اثر هنريك ايبسون شاعر و درام‌نويس نروژي وام گرفته شده است.
شنبه 29 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 497]