بررسي گزاره‌هاي تمثيلي در قرآن كريم/ 2مدرس حوزه علميه مشهد:استاد جوادي آملي امر سجده به آدم(ع) را تمثيل يك واقعيت مي‌داند

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بررسي گزاره‌هاي تمثيلي در قرآن كريم/ 2مدرس حوزه علميه مشهد:استاد جوادي آملي امر سجده به آدم(ع) را تمثيل يك واقعيت مي‌داند
گروه انديشه: استاد جوادي آملي معتقد است كه امر سجده به آدم(ع) نمي‌تواند امري حقيقي باشد، بلكه امر مزبور تمثيل يك واقعيت است؛ البته ايشان تمثيلي بودن امر به سجده را به معناي واقع نشدن اصل دستور به سجده نمي‌داند، بلكه نحوه تمثيل به اين معناست كه حقيقتي معقول و معرفتي غيبي به صورت محسوس و مشهود بازگو شده است.
حجت‌الاسلام و المسلمين «ابراهيم يعقوبيان» در گفت‌وگو با سرويس انديشه و علم خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، به بررسي آراي مخالفان نظريه «گزاره‌هاي تمثيلي (سمبليك) در قرآن كريم» پرداخت و گفت: تئوري ارائه شده از سوي «احمد خلف‌الله» در تفسير قصه‌هاي قرآن كريم با نقدها و مخالفت‌هاي جدي مواجه شده است.

نويسنده كتاب «مدرسه نامرئي» به بيان ديدگاه «سيد قطب» در اين رابطه پرداخت و تصريح كرد: سيد قطب در كتاب «تصوير هنري در قرآن» در پاسخ به اين نوع رويكرد به داستان‌هاي قرآني مي‌گويد: «مراد من از تصوير هنري، بيان زيبايي‌هاي قرآن كريم در ارائه مطالب خود است و هرگز منظور من اين نيست كه داستان‌هاي قرآن كريم ساختگي و غير واقعي است؛ زيرا مطالعات گسترده و طولاني من از قرآن كريم، هرگز مرا به چنين فهم و نتيجه تأويلي نرسانده است.»

مدرس مكتب جامعةالرضوية به بيان دنباله سخن سيد قطب در اين باب پرداخت و بيان كرد: وي (سيد قطب) مي‌نويسد: «جاي تعجب است كه كساني از امر «هنري»، معناي «خيالي» و «ساختگي» برداشت مي‌كنند. به چه دليل آن‌ها چنين برداشتي دارند؟ مگر نمي‌توان رويدادهاي واقعي را به صورت هنري و علمي عرضه كرد، به گونه‌اي كه در عين كاربرد هنري صادق هم باشد؟ آيا دليل عدم امكان جمع اين دو اين است كه «هومر»، «ايلياد» و «اديسه» را از روايات اساطيري برگرفته است؟ و يا از اين روايات كه كتب داستان‌هاي كوتاه و رمان در اروپا در ارائه هنر آزاد خود به واقعيات بي‌توجهند؟» (سيد قطب، التصوير الفني في القرآن، ص 254 تا 258 به نقل از زبان دين و قرآن، ص 257)

يعقوبيان با اشاره به اين موضوع كه شهيد مطهري هم نسبت به اين رويكرد معترض است، اذعان كرد: استاد شهيد مرتضي مطهري مي‌گويد: «بعضي از مصري‌ها حرفي بي‌دليل زده‌اند ـ كه گاهي در كلمات غير مصري‌ها هم ديده مي‌شود ـ راجع‌ به بعضي قصص قرآن كريم كه ... قرآن هدفش مشخص است، قصص را نقل مي‌كند براي پند و عبرت گرفتن، قرآن كريم كتاب تاريخ نيست كه بخواهد وقايع‌نگاري كند، وقايع را قرآن كريم براي پندها ذكر مي‌كند. وقتي كه هدف پند است ديگر فرق نمي‌كند كه آن واقعه‌اي كه نقل مي‌كند واقعا واقع شده باشد يا آن‌را به صورت يك داستان نقل كند و نتيجه بگيرد ... ولي اين حرف، بسيار حرف بي‌ارزشي است.»

وي در ادامه، سخنان شهيد مطهري را دنبال كرد و گفت: استاد مطهري مي‌نويسد: «محال است كه انبيا(ع) در منطق نبوت، براي يك حقيقت، العياذ بالله، يك امر واقع نشده و دروغ را حتي به صورت تمثيل بيان كنند ... قرآن كريم، پيغمبر(ص)، ائمه(ع) و كساني كه تربيت شده اين مكتب هستند، محال است كه براي هدف مقدس، از امري نامقدس؛ مثلا از يك امر پوچ، باطل و بي‌حقيقت حتي براي يك تمثيل استفاده كنند. اين است كه ما شك نداريم كه تمام قصص قرآن كريم به همان شكل كه قرآن كريم نقل كرده است، عين واقعيت است.» (مرتضي مطهري، سيري در سيره نبوي، ص 123 تا 125)

مدرس حوزه علميه مشهد با بيان اين مطلب كه شهيد مطهري تمثيلي بودن قرآن كريم را با تصرفي در معناي تمثيل مي‌پذيرد، افزود: استاد مطهري در «علل گرايش به ماديگري» مي‌نويسد: «ما اگر مخصوصا قرآن كريم را ملاك قرار دهيم، مي‌بينيم كه قرآن كريم داستان آدم را به صورت به اصطلاح سمبليك طرح كرده است.»

وي افزود: شهيد مطهري در ادامه كلام خود مي‌آورد: «منظورم اين نيست كه «آدم» كه در قرآن كريم آمده است، نام شخص نيست، چون «سمبل» نوع انسان است ـ ابدا ـ قطعا آدم اول، يك فرد و يك شخص است و وجود عيني داشته است. منظورم اين است كه قرآن كريم داستان آدم را از نظر سكونت در بهشت، اغواي شيطان، طمع، حسد، رانده شدن از بهشت، توبه و ... به صورت سمبليك طرح كرده است.» (استاد مرتضي مطهري، علل گرايش به ماديگري، ص 104)

يعقوبيان در ادامه به بيان ديدگاه استاد آيت‌الله علامه جوادي آملي پرداخت و تصريح كرد: آيت‌الله جوادي آملي در مورد داستان آدم(ع) مي‌نويسد: «امر به سجده نمي‌تواند امري حقيقي باشد؛ چون در اين صورت از دو حال خارج نيست؛ يا امر مولوي و تشريعي است و يا تكويني است و هر دو قسم محذور است. محذور امر تكويني اين است كه قابل عصيان نيست و پيوسته با اطاعت همراه است؛ چون چيزي را كه خداي سبحان تكوينا اراده كند، ايجادش حتمي است.»

نويسنده كتاب «مدرسه نامرئي» با بيان اين مطلب كه استاد جوادي آملي آيه «إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ﴿82﴾؛ چون به چيزى اراده فرمايد كارش اين بس كه مى‏گويد باش پس (بى‏درنگ) موجود مى‏شود.» (سوره مباركه يس) را در تأييد كلام فوق بيان كرده است، يادآور شد: استاد جوادي آملي در توضيح اين مثال مي‌آورد: «(كن) لفظ و صوت نيست، بلكه ايجاد است و به بيان اميرالمؤمنين(ع)، سخن خدا، صوت يا ندايي كه با گوش شنيده شود نيست، بلكه فعل و ايجاد است. «لا بصوت يقرع و لا بنداء يسمع و إنما كلامه سبحانه فعل منه» (كتاب شريف نهج‌البلاغه، خطبه 186).

نويسنده مقاله «نفاق يا شخصيت پنهان» در ادامه نظر استاد جوادي آملي، به تبيين امر مولوي پرداخت و افزود: استاد جوادي آملي در توضيح محذور امر مولوي مي‌نويسد: «محذور امر مولوي و تشريعي نيز اين است كه فرشتگان اهل تكليف نيستند و براي آن‌ها وحي، رسالت، امر و نهي مولوي، وعده و وعيد و بهشت و جهنم و بالاخره اطاعت در مقابل عصيان تصور نمي‌شود ... حاصل اين‌كه، حقيقي بودن امر به فرشتگان در هر دو قسم آن محذور دارد و چون محذور آن قابل رفع نيست و قسم سومي براي امر حقيقي تصور نمي‌شود، بايد از واقعي و حقيقي بودن امر به سجده، صرف‌نظر و آن را بر تمثيل حمل كرد.»

يعقوبيان در ادامه افزود: البته استاد جوادي آملي تمثيلي بودن امر به سجده را به معناي واقع نشدن سجده نمي‌داند و مي‌نويسد: «البته تمثيلي بودن امر به سجده به اين معنا نيست كه ـ معاذالله ـ اصل دستور سجده واقع نشده و به عنوان داستاني تخيلي و نمادين بازگو شده و ساخته و پرداخته ذهن است و مطابق خارجي ندارد، بلكه نحوه تمثيل، به اين معناست كه حقيقتي معقول و معرفتي غيبي به صورت محسوس و مشهود بازگو شده است.» (عبدالله جوادي آملي، تفسير تسنيم، ج 3، ص 286) ايشان در تفسير تمثيلي نيز تصريح مي‌كند: «تنها مي‌توان گفت كه امر مزبور تمثيل يك واقعيت است.» (عبدالله جوادي آملي، تفسير موضوعي قرآن كريم، ج 6، ص 188)

مدرس حوزه علميه مشهد در رابطه توضيح تمثيلي بودن از نظر استاد جوادي آملي تصريح كرد: استاد جوادي آملي مي‌نويسد: «اگر امر به سجده براي آدم(ع) بر تمثيل حمل شود، مثل اين است كه خداوند متعال بفرمايد: گل كه آفريده شد، باران و نسيم ملايم سحري، به حال او نافع و سودمند بود و تندباد طوفان‌خيز و سيل بنيان‌كن با او دشمن بود. به نسيم و طوفان گفتيم به او سجده كنيد، نسيم پذيرفت اما طوفان گفت من اطاعت نمي‌كنم. اين يك تمثيل است و معنايش آن است كه تندباد در خدمت شكوفه نيست تا آن را شكوفا كند، ولي نسيم در خدت غنچه است و آن را شكوفا مي‌كند. اگر اين واقعيت تكويني به صورت يك امر و نهي بيان شود، تمثيل واقعيت است، نه امر تكويني و نه امر تشريعي.»
يکشنبه 16 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 120]