گزارش‌های آخرین زلزله مهم کلانشهر تهران با سابقه بیش از ۱۹۰ سال

گزارش‌های تاریخی نشان می‌دهد که آخرین زلزله مهمی که منطقه کلانشهر تهران را درگیر کرد، در تاریخ ۲۷ مارس ۱۸۳۰ میلادی رخ داده است. این زلزله، با بزرگی بیش از ۷ درجه به وقوع پیوسته و مناطقی از جمله "شمیرانات" و "دماوند" را تقریبا به طور کامل ویران کرد. در این زلزله، حدود ۷۰ روستا در منطقه شرقی جاجرود نیز از بین رفتند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که اکثر زلزله‌های المنطقه البرز مرکزی با مرکزیت در گسل مشاء و با درازای حدود ۲۰۰ کیلومتر رخ می‌دهند.

به تازگی، در تاریخ ۲۸ مردادماه جاری، یک زمین‌لرزه با بزرگی ۳.۹ در دماوند استان تهران رخ داده است. مرکز این زلزله در فاصله ۸ کیلومتری از دماوند، ۱۴ کیلومتری از رودهن و ۱۷ کیلومتری از بومهن در استان تهران قرار داشته است. همچنین زمین‌لرزه‌ای با بزرگی ۲.۵ نیز در این منطقه رخ داده است.

منشأ این زمین‌لرزه‌ها بر روی گسل مشاء واقع شده است و گزارش‌ها نشان می‌دهد که زلزله‌های تاریخی و معاصر دیگر نیز بر روی این گسل به ثبت رسیده‌اند.

این منطقه که در کوهپایه‌های جنوبی کوه‌های البرز مرکزی واقع شده است، دارای گسل‌های فعال بسیاری است که به علت قرار گرفتن در کمربند زلزله‌خیز آلپ-هیمالیا و موقعیت جغرافیایی ایران، به پتانسیل بالایی در تجربه زلزله‌ها و تغییرات شکلی منطقه اشاره دارد.

منطقه البرز مرکزی از دیرباز به عنوان یک منطقه لرزه‌خیز شناخته می‌شده و در طول دو هزار سال گذشته بیش از بیش از ۲۰ زمین‌لرزه با بزرگی حداقل ۶.۵ ریشتر در این منطقه رخ داده است. البرز مرکزی به عنوان یک منطقه با پتانسیل بالا برای ایجاد زمین‌لرزه‌های بزرگ شناخته می‌شود و گسل‌های قوی در این منطقه وجود دارند که بارزترین چشمه‌های خطر برای شهر تهران، گسل‌های "مشاء-فشم" و "شمال تهران" هستند.

آخرین زلزله مهم در منطقه تهران در تاریخ ۲۷ مارس ۱۸۳۰ میلادی (بیش از ۱۹۰ سال قبل) با بزرگی بیش از ۷ درجه ریشتر رخ داد. این زلزله مناطقی چون "شمیرانات" و "دماوند" را تقریبا به طور کامل ویران کرد و حدود ۷۰ روستا در شرق جاجرود نیز از بین رفت.

در منطقه البرز مرکزی، چندین زلزله تاریخی مخرب رخ داده است که می‌توان به زلزله‌های سال‌های ۷۳۳، ۸۵۵، ۹۵۸، ۱۱۷۷، ۱۲۸۳، ۱۶۶۵ و ۱۸۱۵ میلادی با بزرگی‌های تا مرز ۷.۷ درجه ریشتر اشاره کرد.

یکی از گسل‌های مهم در منطقه، گسل "مشاء" است که حدود ۲۰۰ کیلومتر طول دارد. این گسل به عنوان یکی از گسل‌های اساسی البرز مرکزی شمال تهران قرار دارد و شیب آن به سمت شمال برآورد شده است. گسل "مشاء" به سه بخش مختلف تقسیم می‌شود: بخش خاوری از فیروز کوه تا دره مشاء، بخش میانی از دره مشاء تا منطقه لواسانات و بخش باختری از شهرستانک تا ورده و باختر کرج. فعالیت این گسل تاکنون به وقوع چندین زلزله در تهران انجامیده است.

یکی از مهمترین زلزله‌هایی که توسط این گسل ایجاد شده، زلزله سال ۹۵۸ میلادی با بزرگی بیش از ۷.۷ درجه در ۵۰ کیلومتری تهران بوده است. همچنین در سال ۱۳۰۹ نیز زلزله‌ای به وقوع پیوست که منشأ آن در دنباله شرقی گسل مشاء بوده و با خسارت‌های بسیاری همراه شده است.

با نگاه به تاریخچه زلزله‌های مهم در منطقه، وضوح می‌یابد که از زمان آخرین زلزله مهیب در تهران بیش از ۱۹۰ سال گذشته است. همچنین در سال ۱۹۳۰ نیز زلزله‌ای در همین منطقه رخ داده است. گسل "مشاء" از شمال شرقی تهران عبور کرده و منطقه‌هایی نزدیک به شمال تهران را دربرمی‌گیرد. این گسل دارای قطعات مختلفی است که هر یک توانایی ایجاد اثرات لرزه‌ای متفاوتی را در مناطق مختلف تهران دارند.

بر اساس نتایج به دست آمده در این مطالعات، قطعه غربی گسل مشاء که در ۲۸ مرداد فعال شده، پیشتر هم فعالیت داشته است. در سال ۱۶۶۵ میلادی یک زلزله به بزرگای ۶ تا ۷ و در سال ۱۸۳۰ میلادی زلزله‌ای با بزرگی ۷ را تجربه کرده است. همچنین یک زلزله با بزرگای ۵ نیز در سال ۱۹۳۰ اتفاق افتاده که روی همین قطعه گسل مشاء بوده و در اردیبهشت ۹۹ نیز زمینلرزه‌ای با بزرگای ۵.۱ در این قطعه رخ داده است.

پایش برخط گسل تهران

از اهداف مهم شبکه ژئودینامیک اندازه‌گیری و تعیین تغییرات پوسته زمین در طول زمان است و در این راستا با اندازه‌گیری‌های دائم جی پی اس در ایستگاه‌های شبکه ژئودینامیک و  پردازش و آنالیز نتایج می‌توانیم به شناخت کامل‌تری از وضعیت و حرکات پوسته زمین در کشور دست یابیم و بتوانیم حرکات آنها را مدل‌سازی کنیم.

اندازه‌گیری دقیق ژئودینامیک در تعیین حرکات صفحات تکتونیک قاره‌ای، بررسی حرکات گسل‌های فعال و پیش‌بینی روند جابه‌جایی آنها، تعیین جابه‌جایی و حرکت پوسته زمین برای کاهش خسارات احتمالی ناشی از زلزله و همچنین جهت مکان‌یابی بهینه سازه‌ها در پروژه‌های عظیم مهندسی عمران مانند سدها، نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و تشخیص محل و میزان افت ذخایر حیاتی آب، نفت و گاز و منابع زیر زمینی کاربرد دارد.

از این رو یکی از اصلی‌ترین بررسی‌های ژئودینامیکی دستیابی به مدل جنبشی بلوک‌ها و پهنه‌های ساختاری زمین‌شناسی و میزان واکنش و همکنش پهنه‌ها و گسل‌های فعال نسبت به یکدیگر است.