واضح آرشیو وب فارسی:سینا پرس: سیناپرس: رصدخانه فوق العاده بزرگ اروپا یا E-ELT زمانی که چشمان خود را به سوی آسمان باز کند به بزرگ ترین تلسکوپ فعال زمینی تبدیل خواهد شد.تاریخ ستاره شناسی مدرن با تاریخ ابزارهای رصدی درهم تنیده شده است. از زمانی که گالیله برای نخستین بار از پشت تلسکوپی کوچک به اعماق آسمان خیره شد، تاکنون تحولات ستاره شناسی بشر به طور مستقیم به رشد ابزارهای رصدی او در بخش های مختلف طیف الکترومغناطیس وابسته بوده است. هر بار که دانشمندان و ستاره شناسان توانسته اند ابزارهای بزرگ تری بسازند که توان گردآوری نوری بیشتری داشته و تصاویر شفاف تر و عمیق تری از عالم را تهیه کرده دانسته های ما از جهان نیز رشدی چشمگیر یافته است. همین داستان درباره تلسکوپ های فضایی نیز موضوعیت دارد. رصدهای تلسکوپ فضایی هابل در نور مریی و دیگر تلسکوپ های فضایی در طول موج های مختلف دریچه های تازه ای را به روی دانشمندان بازکرده است که پیش از آن در پشت سد مستحکم و نامریی جو زمین پنهان شده بود. باوجوداین هنوز هم تلسکوپ های زمینی مهم ترین ابزارهای ما به شمار می روند. امکان ساخت رصدخانه های بزرگی که با کمک فناوری های نوین و از علوم مواد گرفته تا محاسبات رایانه ای و الکترونیکی که امکان کم کردن اثر جو زمین را به ابزارهای می دهد و از سوی دیگر هزینه فوق العاده کمتر ساخت چنین ابزارهایی در مقایسه با تلسکوپ های فضایی باعث شده است که باوجود در دسترس بودن رصدخانه های فضایی هنوز هم رقابت برای ساخت تلسکوپ های غول پیکر زمینی رقابتی داغ و هیجان انگیز باشد. وب سایت یونیورس تودی اخیرا نگاهی به یکی از مهم ترین پروژه های در حال اجرای اروپا انداخته است که پس از تکمیل بزرگ ترین چشمان زمین به سوی آسمان به شمار خواهد رفت. تلسکوپ فوق العاده بزرگ اروپا در حال حاضر از سوی مجموعه رصدخانه جنوبی اروپا ESO در ارتفاعات صحرای آتاکاما در شمال شیلی در حال ساخت است. مجموعه رصدخانه جنوبی اروپا یکی از پیشگامان حوزه رصدی روی زمین به شمار می رود و برخی از مهم ترین رصدخانه های جهان همچون مجموعه تلسکوپ های خیلی بزرگ VLT و آرایه رصدخانه رادیویی آلما در رده رصدخانه های این مجموعه بزرگ اروپایی به شمار می رود که در نقاط مختلف جهان رصدخانه های خود را بناکرده است. بااین وجود زمانی که ساخت رصدخانه E-ELT تکمیل شود این تلسکوپ با آینه 39 متری خود جهشی غول آسا در ابعاد رصدخانه های فعال زمینی به وجود خواهد آورد و از دیگر اعضای ناوگان رصدی رصدخانه جنوبی اروپا پیشی خواهد گرفت. نمای گسترده محل ساخت رصدخانه E_ELT بر اساس تخمین های موجود این رصدخانه در سال 2024 چشمان خود را به سوی آسمان بازخواهد کرد و متممی بر یکی دیگر از ابزارهای غول آسای رصدی خواهد بود که هم اکنون در حال ساخت است. رصدخانه عظیم ماژلان که در دست احداث است زمانی که در حدود سال 2025 تکمیل شود آینه اولیه ترکیبی معادل قطر کلی 24 متری خواهد داشت. این طرح که بنام GMT شناخته می شود را ایالات متحده رهبری می کند و کشورهای استرالیا، برزیل، کره و شیلی در آن مشارکت دارند. پروژه E-ElT اما خود از دل پروژه ناکام و جاه طلبانه دیگری بیرون آمده است. زمانی مجموعه رصدخانه اروپا طرح جاه طلبانه ساخت رصدخانه OWL (به معنی جغد و مخفف تلسکوپ خیره کننده بزرگ) را دنبال می کرد. این طرح در دوران مفهومی با ایده رصدخانه 100 متری کار خود را آغاز کرد اما چند باری موردبازنگری قرار گرفت و درنهایت به دلیل هزینه فوق العاده بالای آن که معادل یک ونیم میلیارد پوند انگلیس، خمین زده می شد از دستور اجرایی خارج شد و طرح E-ELT جایگزین آن شد. فرآیند مکان یابی ساخت این رصدخانه در سال 2010 به انجام رسید و در چند سال بعدازآن طراحی تلسکوپ نیز به پایان رسید. مانند سایر رصدخانه غول پیکر، آینه اصلی این رصدخانه از کنار هم قرار دادن مجموعه ای از آینه های شش ضلعی کوچک تر تشکیل خواهد شد با این تفاوت که این بار 798 قطعه شش ضلعی کوچک به طور مستقل ساخته شده و در کنار هم قرار می گیرند تا آینه اصلی این ابزار عظیم را شکل دهند. این مجموعه اپتیکی به پیشرفته ترین حسگرها مجهز خواهد بود که به طور مستقل وضعیت هرآینه را در مقایسه با آینه های هم جوار خود بررسی کرده و اطمینان حاصل می کند که مجموع این آینه ها در کنار هم به گونه ای حرکت کنند که سطح یکنواخت آینه بزرگ را حفظ نمایند. همچنین این حسگرها تغییرات ناشی از حرارت یا لرزش را به طور دائم زیر نظر می گیرند و متناسب باکلیت آینه تغییراتی را در آن ها اعمال می کنند. طراحی این تلسکوپ به گونه ای است که در ساخت آن از 5 آینه استفاده شده است. در کنار آینه غول آسا و چندتکه اصلی و آینه ثانویه سه آینه دیگر نیز در ساختمان این تلسکوپ به کار گرفته خواهند شد. این ساختار غیر رایج آینه سومی است که این تلسکوپ از آن برخوردار خواهد بود و به آن امکان می دهد تصاویری باکیفیت بهتر از میدان دیدهایی وسیع تر و گسترده تر را تهیه کند. همچنین دو آینه دیگر برای سامانه اپتیک سازگار این رصدخانه و تنظیم و تثبیت تصویر به کار گرفته خواهند شد و درعین حال این امکان را فراهم خواهند کرد که ابزارهای علمی بیشتری به طور همزمان بتوانند بر روی این تلسکوپ سوار شده و همزمان به رصد آسمان بپردازند. اما هر بار که تاریخ ستاره شناسی با چنین رشدی در ابزار مواجه بوده همزمان موفق به گشودن درهای جدیدی به درک ما از اعماق فضا شده است. دانشمندان و ستاره شناسان مجموعه ای بلندپروازانه از اهداف علمی را برای این ابزار تعریف کرده اند. یکی از موضوعات اصلی و جذابی که این رصدخانه در برنامه کاری خود قرار خواهد داد کشف سیاره های فراخورشیدی و تصویربرداری از آن ها است. آینه اصلی 39 متری این رصدخانه توان گردآوری نور بیشتری نسبت به سایر رصدخانه های زمینی دارد. مسئله ای که باعث می شود تا امکان رؤیت اجرام کم سو اتر و دورتر را به دست آورد و علاوه بر آن با در اختیار داشتن توان تفکیک زاویه ای بیشتر به طور بالقوه بتواند تصاویری مستقیم از سیاره های فراخورشیدی که در اطراف دیگر ستاره ها در حال گردش هستند تهیه کند. این گام مهمی برای پیش بردن جستجوهای سیاره های فراخورشیدی است اگر این تلسکوپ بتواند سیاره های فراخورشیدی سنگی که در کمربند حیات قرار دارند را به طور مستقیم آشکار و شروع به داده گیری از آن ها کند دانشمندان می توانند با قطعیت از احتمال وجود آب مایع روی آن ها، وضعیت و ترکیبات جو و حتی امکان وجود حیات سخن بگویند. همچنین این رصدخانه ابزار بی نظیری برای رصد و مطالعه شکل گیری و تحول سامانه های سیاره ای در اطراف ستاره های مختلف و تفکیک آب و مولکول های آلی در قرص های پیش سیاره ای به شمار می رود. اما این همه هدف این تلسکوپ نیست. طراحان این رصدخانه امیدوارند با کمک آن بتوانند به مطالعه نخستین کهکشان های عالم بپردازند و روند رشد آن ها را در بازه های زمانی مختلف ثبت کنند. اگر همه این ها به اندازه کافی جاه طلبانه به شمار نمی رود دانشمندان امید اندازه گیری مستقیم شتاب انبساط عالم را نیز به فهرست اهداف علمی این تلسکوپ افزوده اند. نیمه دهه 2020 دوران پرشکوهی برای نجوم رصدی به شمار می رود. این زمانی است که نه تنها چشمان E-ELT به سوی آسمان باز می شود که شاهد گشوده شدن چشمان رصدخانه کلاس 24 متری GMT و رصدخانه سی متری خواهیم بود و ازآن مهم تر که همه این ابزارها در پروژه های مشترک به یاری هم خواهند آمد و دانش ستاره شناسی را با جهشی غول آسا مواجه خواهند کرد. اگر در کنار این مجموعه خیره کننده و پیشرفته رصدخانه جیمز وب را نیز در نظر بگیریم که قرار است در فراسوی مدار ماه قرارگرفته و به اعماق آسمان خیره شود، می توان از اکنون شور و هیجان کشفیاتی که درراه است را احساس کرد. آسمان علم ستاره شناسی روزبه روز درخشان تر و ستاره باران تر از گذشته می شود و پنجره های بیشتری را به روی درک ما از عالمی که در آن زندگی می کنیم می گشاید. - پوریا ناظمی Photos: ESO
سه شنبه ، ۳۰خرداد۱۳۹۶
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: سینا پرس]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 73]