گنجينهِ سلول هاي زندگي

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: گنجينهِ سلول هاي زندگي

پيشرفت شگرف در فناوري‌هاي پزشكي طي سال‌هاي اخير، افق‌هاي جديدي را براي درمان بيماري‌هاي صعب‌العلاج نمايان ساخته است. يكي از اين پيشرفت‌ها، تحقيقات وسيع جهاني در زمينه سلول‌هاي بنيادي و سرعت چشمگير آنها در درمان بيماري‌هاي لاعلاج است.‌

سلول‌هاي بنيادي بند ناف، مانند سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان مي‌توانند به هر نوع سلول خوني يا ايمني بدل شوند. اين سلول‌ها مانند سلول‌هاي بنيادي جنين اين توانايي را دارند كه روزي براي ترميم بافت‌هاي صدمه ديده در قلب يا حتي مغز به كار روند. نخستين بانك خون بندناف دنيا سال 1992 در آمريكا به بهره‌برداري رسيد. تا امروز در حدود 27 بانك خصوصي و 23 بانك عمومي در اين كشور مشغول به كار شده‌اند. اين تعداد بانك كه ظرفيت ذخيره‌سازي آنها حدود 6 ميليون نمونه است، سالانه نزديك به 200 هزار نمونه جديد از نوزادان تازه متولد شده را دريافت مي‌كنند.‌

بانك خون بندناف رويان، به عنوان نخستين و تنها مركز جداسازي و ذخيره‌سازي سلول‌هاي بنيادي در ايران، سال 1383 به همت محققان پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي تاسيس شد. اين مركز تخصصي با بهره‌گيري از پيشرفته‌ترين ابزار و وسايل تخصصي در زمينه جداسازي، انجماد و نگهداري سلول‌هاي بنيادي خون بند ناف نوزادان در چارچوب استانداردهاي جهاني فعاليت مي‌كند.‌

بانك خون بندناف رويان‌

دكتر مرتضي ضرابي، مديرعامل شركت فن‌آوري بنياد و رئيس بانك خون بندناف رويان به گزارشگر اطلاعات مي‌گويد:

- بانك خون بند ناف به‌عنوان يك خدمت نوين پزشكي چند سالي است كه در دنيا فعاليت خود را آغاز كرده است. در كشور ما هم به دنبال تحقيقاتي كه در زمينه سلول‌هاي بنيادي انجام شده، بانك خون بند ناف توسط پژوهشكده رويان و با همكاري سازمان گسترش در سال 1384 راه‌اندازي شد. مهم‌ترين كاري كه امروز در اين بانك انجام مي‌شود، اين است كه خون بند ناف نوزاد را بلافاصله بعد از تولد و قبل از اينكه بند ناف دور انداخته شود، جمع‌آوري و سلول‌هاي بنيادي آن نگهداري مي‌شود تا در آينده اگر نيازي به سلول‌هاي بنيادي در درمان بيماري آن فرد بود، مورد استفاده قرار گيرد.‌

خون بند ناف‌

در گزارش پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي آمده است:

- خون بند ناف، خوني است كه پس از تولد در بند ناف باقي مي‌ماند و همراه آن دور انداخته مي‌شود. اين خون علاوه بر سلول‌هاي خوني، منبعي غني از سلول‌هاي بنيادي خون‌ساز است. ويژگي مهم سلول‌هاي خوني بندناف عدم تكامل سلول‌هاي خوني از جمله لنفوسيت‌هاي آن است كه در نتيجه احتمال رد پيوندهاي انجام شده با اين نوع سلول‌ها در مقايسه با پيوندهاي مغز استخوان بسيار كمتر خواهد بود.‌

مطالعات آزمايشگاهي نشان داده‌اند كه سلول‌هاي بنيادي خون‌ساز توانايي تمايز به ساير سلول‌ها را نيز دارند كه مي‌توانند افق جديدي را براي درمان بيماري‌ها در آينده‌اي نه چندان دور ترسيم كنند.‌

بررسي آمار منتشر شده نشان مي‌دهد كه هر ساله حدود 30 هزار بيمار، قابليت درمان با پيوند سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان را دارند. اما حدود 75 درصد اين بيماران قادر به يافتن يك داوطلب مناسب براي اهداء خون مغز استخوان نيستند. از سوي ديگر، جستجوي مراكز ثبت اهداكنندگان مغز استخوان زمان زيادي مي‌گيرد؛ در صورتي كه ذخيره خون بند ناف در زمان كوتاه‌تري انجام مي‌شود و تعداد اهداءكننده آن نيز بيشتر است. بنابراين در بيماران مبتلا به لوسمي حاد، كم‌خوني‌ها و نقايص ايمني كه فرصت كوتاهي براي درمان دارند، استفاده از خون بند ناف جايگزين مناسبي براي دستيابي به درمان موثر محسوب مي‌شود.‌

بيماري‌هايي مانند اختلالات سلول‌هاي بنيادي، كم‌خوني

پلاستيك: كم‌خوني فانكوني و هموگلوبينوري حمله‌اي شبانه، لوسمي‌هاي حاد و لوسمي تمايز نيافته حاد: لوسمي‌هاي مزمن، بيماري‌هاي نقص در توليد لنفوسيت‌ها: لنفوم غيرهوچكين و لنفوم هوچكين، ناهنجاري‌هاي ارثي گلبول قرمز: بتا - تالاسمي ماژور و كم‌خوني سلولي داسي‌شكل، اختلالات سيستم ايمني مادرزادي: سندرم كاستمن، نقض چسبندگي لكوسيتي و سندرم دي‌جرج، نقص ارثي پلاكتي: ترومبوسيتوپني مادرزادي، اختلالات پلاسما سل: مولتي پل ميلوما، لوسمي پلاسماسل، بيماري‌هاي ارثي: سندرم لش‌نيهان، هيپوپلازي غضروف و بيماري‌هاي آلزايمر، ديابت، پاركينسون، صدمات نخاعي، سكته‌هاي قلبي و مغزي، بيماري‌هاي كبد و ديتسروفي عضلاني قابل درمان از طريق سلول‌هاي بند ناف هستند.‌

دكتر ضرابي مي‌گويد:

- نتايج تحقيقات 15 ساله محققان در زمينه سلول‌هاي بنيادي نشان داده است كه امكان درمان بسياري از بيماري‌هاي صعب‌العلاج مانند سرطانها و انواع بيماري‌هايي كه منشا خوني دارند، با اين سلول‌ها امكان‌پذير است. همچنين بررسي‌هاي انجام شده نشان داده كه اين سلول‌ها در درمان ضايعات عصبي، ديابت و ام.اس بسيار اهميت دارند.‌

او اضافه مي‌كند:

- در آينده نه چندان دور، سلول درماني جايگزين دارو درماني خواهد شد و دستيابي به سلول‌هاي بنيادي تنها از طريق بانك خون بندناف امكان‌پذير است.

رئيس بانك خون بندناف رويان يادآوري مي‌كند:

- بندناف و جفت به عنوان يك زباله بيولوژيك دور انداخته مي‌شود، درحالي كه اگر بندناف در شرايط خاص نگهداري شود، مي‌توان به راحتي از سلول‌هاي بنيادي آن در درمان بسياري از بيماري‌ها استفاده كرد.‌

او مي‌گويد: درمان از طريق سلول‌هاي جنيني كار بسيار دشواري است و از طريق مغز استخوان هم مستلزم يك روش سخت و دردناك است؛ درحالي كه استفاده از سلول‌هاي بنيادي بندناف روزبه‌روز درحال افزايش است.م‌

مزايا

مغز استخوان و بندناف هردو واجد سلول‌هاي بنيادي خون‌سازند كه به بازسازي مجدد سيستم خوني و نيز سيستم ايمني بدن كمك مي‌كنند. مطالعات نشان داده است مغز استخوان داراي بالاترين درصد از سلول‌هاي بنيادي خون‌ساز (1 تا 3 درصد) و خون بندناف داراي 6/0 تا 1 درصد، سلول‌هاي پيش‌ساز خوني و بنيادي خون‌ساز است.

مزاياي استفاده از خون بندناف در مقايسه با مغز استخوان به شرح زير است:

- حضور سلول‌هاي اوليه و نابالغ سيستم ايمني در خون بندناف سبب كاهش رد ايمنولوژيك پيوند نسبت به مغز استخوان مي‌شود. رد پيوند شديد در 60 درصد از پيوندهاي مغز استخوان و در 10 درصد از پيوندهاي خون بندناف ديده شده است.‌

- با استفاده از خون بندناف، امكان انجام پيوند موفق با تشابه كمتر بين دهنده و گيرنده نسبت به خون مغز استخوان بيشتر است، لذا تعداد زيادي گيرنده را در بر خواهد گرفت.

- اهداء خون بندناف خطري براي اهداءكننده آن (جنين و مادر) به دنبال ندارد.

- جمع‌آوري خون بندناف نسبت به مغز استخوان ساده‌تر و آسان‌تر صورت مي‌گيرد. به اين ترتيب كه پس از تولد نوزاد، بندناف و جفت جدا و خون آن توسط كيسه و يا سرنگ جمع‌آوري مي‌شود. طي اين فرآيند به مادر و فرزند آسيبي وارد نمي‌شود. علاوه بر آنكه اين كار كاملا بدون درد انجام مي‌گيرد.‌

اين درحالي است كه جمع‌آوري خون مغز استخوان نيازمند روش جراحي است و معمولا تحت بيهوشي صورت مي‌گيرد و مي‌تواند همراه با درد براي دهنده باشد.

- سلول‌هاي بنيادي و بيش‌سازي خون بندناف نسبت به مغز استخوان قدرت تكثير بيشتري دارند.

- به علت آنكه روزانه تعداد بسياري نوزاد متولد مي‌شود، تعداد زيادي واحد خوني در دسترس است كه اين امر استفاده از آنها را آسان مي‌كند.‌

- مطالعات نشان داده است كه سلول‌هاي بنيادي بندناف، سلول‌هاي خوني بيشتري نسبت به مغز استخوان توليد مي‌كنند. (سلول‌هاي خون بندناف 10 برابر سلول بيشتر توليد مي‌كنند. بنابراين با تعداد كم سلول نيز مي‌توان پيوند موفقي داشت).

دكتر علوي، متخصص ژنتيك در مورد ويژگي مهم سلول‌هاي بندناف به گزارشگر اطلاعات مي‌گويد:

- يك مزيت مهم استفاده از سلول‌هاي بندناف اين است كه برخلاف پيوند مغز استخوان، نيازي نيست كه همه ويژگي‌هاي گيرنده پيوند كاملا با دهنده تعليق داشته باشد. به عبارت ديگر، براي بيماران بيشتري مي‌توان سلول‌هاي اهدايي مناسب را يافت؛ درحالي كه در مورد مغز استخوان تنها هنگامي كه دست‌كم 7 پروتئين از 8 پروتئين سلولي در اهداءكننده با پروتئين‌هاي بيمار مشابه باشند، پيوند امكان‌پذير است. در مورد خون بندناف تطبيق تنها و 4 پروتئين از 6 پروتئين كفايت مي‌كند.‌

اين تفاوت به خاطر آن است كه خون بندناف داراي سلول‌هاي ايمني كمتر و ضعيف‌تري نسبت به مغز استخوان است. بنابراين احتمال كمتري وجود دارد كه عارضه حمله سلول‌هاي پيوندي در بافت سالم بيمار (واكنش بافت پيوندي عليه ميزبان) رخ دهد.‌

فرآينده آماده‌سازي‌

هر نمونه خون پس از ورود به بانك خون بندناف، داراي يك شناسه مي‌شود و سپس مراحل زير بر روي آن صورت مي‌گيرد:

- آماده كردن خون براي انجماد: ابتدا حجم نمونه دريافتي ثبت و در صورت نياز شمارش اوليه انجام مي‌شود. سپس گلبولهاي قرمز از مجموعه خوني جدا مي‌شود و حجم نمونه كاهش مي‌يابد. بعد از افزودن مواد ضدانجماد، سلول‌هاي جدا شده درون كيسه‌هاي مخصوص انجماد قرار مي‌گيرند و به‌طور تدريجي منجمد مي‌شوند. نمونه‌ها پس از گذر از مراحل مختلف كنترل كيفي و پس از تاييد آزمايش‌هاي لازم، در تانك‌هاي نيتروژن قرار مي‌گيرند و در دماي‌‌190- درجه سانتي‌گراد منجمد و به مدت 15 سال نگهداري مي‌شوند.

بعد از اتمام فرآيند ذخيره‌سازي، كارت مخصوصي كه حاوي اطلاعات نمونه منجمد شده آزمايش‌هاي به عمل آمده است، به آدرس اعضاء فرستاده خواهد شد. تمامي نمونه‌ها در بدو ورود، واجد شناسنامه مي‌شوند و اطلاعات به‌طور محرمانه نگهداري مي‌شوند.‌

- تاييد سلامت نمونه‌هاي واقعي: سلامت نمونه‌ها قبل از مراحل انجماد و نگهداري حايز اهميت است.

- آزمايش‌هاي ميكروبي: شامل تست‌هاي هوازي و بي‌هوازي، تعيين تعداد سلول‌ها و درصد سلول‌هاي زنده در نمونه.

- تعيين درصد و تعداد سلول‌هاي بنيادي‌

- بررسي عملكرد سلول‌هاي بنيادي خون بندناف از راه روش سنجش كلني‌

- تعيين ‌‌HLA هر نمونه به درخواست والدين.

نگهداري و جمع‌آوري نمونه‌ها

براساس تئوري، سلول‌هاي بنيادي را مي‌توان به مدت نامحدود نگهداري كرد، اما از لحاظ تجربي و عملي نخستين انجماد خون بندناف در سال 1970 انجام گرفته و حداكثر زمان تجربي حاصل نزديك به 30 سال است نتايج آزمايش‌هاي انجام شده بر روي نمونه‌هايي كه 15 سال بعد از انجماد مورد بررسي قرار گرفته‌اند، گوياي سالم بودن نمونه‌ها بوده است. اين سلول‌ها توانايي لازم را در بازسازي مجدد سيستم خون‌ساز داشته‌اند.‌

دكتر ضرابي در مورد ظرفيت بانك خون بندناف براي نگهداري از سلول‌هاي بنيادي مي‌گويد:

- ما شرايطي فراهم كرده‌ايم كه تا 15 هزار نمونه را نگهداري كنيم. اين درحالي است كه امكان افزايش اين ظرفيت تا 25 هزار نمونه هم وجود دارد.

او اضافه مي‌كند:

- ما خوشبختانه با توجه به تامين امكانات و تجهيزات مورد نياز، مشكلي در ذخيره‌سازي نمونه‌ها نداريم و قطعا اگر با استقبال مردم مواجه شويم، امكان افزايش ظرفيت‌ها را داريم. درحال حاضر توانسته‌ايم 4 هزار نمونه را جمع‌آوري كنيم. تصميم داريم كه تا پايان سال اين تعداد را به دو برابر افزايش دهيم؛ بطوري كه تا 3 سال آينده تعداد نمونه‌هاي بانك خون بندناف به 15 هزار نمونه برسد.‌

او يادآوري مي‌كند: درحال حاضر خانواده‌هايي كه در آستانه تولد فرزند هستند، مي‌توانند با مراجعه به بانك خون بندناف، نمونه‌اي را براي فرزندشان نگهداري كنند تا بعدها بتوانند از خدمات اين بانك استفاده كنند. هيچ محدوديتي براي پذيرش نمونه‌ها وجود ندارد و تنها بايد هزينه‌اي را پرداخت كنند كه اين هزينه براي يك سال در تهران حدود 550 هزار تومان و در شهرستانها 500 هزار تومان است، البته هزينه نگهداري يا شارژ سالانه هم حدود 100 هزار تومان است.‌

ضرابي با اشاره به اينكه خون بندناف يك ثروت نهفته است، مي‌گويد:

- قطعا هركدام از اين سلول‌ها مي‌توانند در نجات جان انساني مورد استفاده قرار گيرند و ما اميدواريم با نمونه‌هايي كه در اختيار داريم، بتوانيم جان عده زيادي از بيماران پيوندي را نجات دهيم.‌

چهارشنبه 5 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 340]