محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1828324197
بررسی تطبیقی جایگاه عقل در دین از دیدگاه ابن‌تیمیه و بحرانی - بخش دوم و پایانی بررسی و نقد کلام بحرانی درباره عقل
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: بررسی تطبیقی جایگاه عقل در دین از دیدگاه ابن‌تیمیه و بحرانی - بخش دوم و پایانیبررسی و نقد کلام بحرانی درباره عقل
بحث عقل، کارکرد و محدوده آن یکی از مباحث مهم و تأثیرگذار در شکل‌گیری آرا و عقاید، مخصوصاً در حوزه دین، است که افراط و تفریط‌های فراوانی در خصوص آن صورت گرفته است.
4. نکات مشترک بین دیدگاه ابن‌تیمیه و بحرانی ابن‌تیمیه و بحرانی در مسئله حسن و قبح عقلی دیدگاه مشترکی دارند و حسن و قبح عقلی را می‌پذیرند ولی ملازمه بین حکم عقل و شرع را نمی‌پذیرند. لذا ابن‌تیمیه می‌گوید: «ثواب و عقابی طبق عمل به حکم عقل نیست و باید از طریق شرع برسد» (ابن‌تیمیه، 1426: 8/434-436). بحرانی هم معتقد است احکام شرعی را باید از طریق شرع کسب کنیم و اگر از طریق عقل کسب کنیم از راهنمایی امامان بی‌نصیب شده‌ایم (بحرانی، 1405: 1/131-132؛ همو، 1423: 2/252-253). البته لازمه این کلام هر دوی اینها قبول‌نداشتن حسن و قبح عقلی است. چون با توجه به اینکه عقل حجت خدا بر بندگان و رسول باطنی است، چنان‌که بحرانی هم در خصوص عقل فطری تصریح دارد، باید در جایی که عقل مدح یا ذم کرد شرع هم طبق آن حکم کند، اما نه به طور مطلق؛ چون مصالح احکام شرعی در برخی جاها از دسترس حکم عقل خارج است. لذا عقل نمی‌تواند ملاک همه احکام را درک کند و بنابراین نمی‌توان ادعا کرد که بحث حسن و قبح عقلی در هر جایی معتبر است، بلکه در جایی که عقلا بما هو عقلا در بدو امر، همگی به آن حکم کردند، اعتبار دارد و قول امام صادق (ع) نیز که فرموده‌اند «ان دین الله لایصاب بالعقول» ناظر به این مطلب است و بر این اساس قیاس و استحسان جزء ادله محسوب نمی‌شوند (نک.: مظفر، 1378: 1/325). از نقاط مشترک بین این دو نفر درباره دلیل عقلی استناد به وجود خطا و اختلاف عقلا در بعضی امور برای اعتبارنداشتن ادله عقلی است، در حالی که هر دو به خطا رفته‌اند. چون عقل(7) هم مثل سایر حواس است که در آنها هم گاهی خطا و اشتباه رخ می‌دهد، ولی آیا در آنها هم می‌شود این ادعا را کرد؟ مثلاً گفت که چون چشم یا گوش در فلان زمینه دچار خطا شده‌اند یا اختلافی بین چند نفر در زمینه‌ای سمعی یا بصری به وجود آمده لذا این دو حس را باید کنار گذاشت؟ 5. وجوه اختلاف بین دیدگاه ابن‌تیمیه و بحرانی با اینکه هر دوی اینها عقل فطری و صریح را حجت می‌دانند ولی ابن‌تیمیه کلاً منکر تعارض عقل و نقل صحیح است و هر گونه تعارضی را رد می‌کند، اما بحرانی این مسئله را تفصیل داده و صوری را مطرح و بررسی کرده است. وی می‌نویسد عقل صحیح فطری تا زمانی که آلوده به اوهام و تعصبات نشود حجت است. از این تفصیل بحرانی به دست می‌آید که ممکن است بین عقل و نقل تعارضی به وجود آید و در آنجا باید به سراغ مرجحات برویم. هر کدام دلیل مؤید داشت آن را اخذ می‌کنیم. احادیث فضایل عقل از دیگر مسائل اختلافی بین ابن‌تیمیه و بحرانی است که ابن‌تیمیه کلاً آنها را رد کرده و جعلی دانسته و هیچ فضیلتی برای آن قائل نیست. ولی بحرانی آنها را توجیه کرده و تفصیل داده است. وی کارآیی عقل در امور شرع را تا حدودی می‌پذیرد، البته در غیر از احکام عبادی، ولی ابن‌تیمیه عقل را کلاً تابع شرع و مصدق آن می‌داند. 6. بررسی و تحلیل نظر ابن‌تیمیه سخنان ابن‌تیمیه درباره عقل مضطرب است. وی در نوشته‌های خود به عقل استناد کرده و از آن برای اثبات مدعای خود کمک می‌گیرد، اما در مقام عمل به گونه‌ای رفتار می‌کند که نتیجه‌اش حجیت‌نداشتن عقل و ادراکات عقلی است؛ حتی ادراکات عقل صحیح! او می‌گوید عقل صحیح حجت است و از آن کمک گرفته می‌شود ولی در عمل به اندازه‌ای احتیاط و دوری می‌کند که ملاک تمام برداشت‌های خود را نص قرار می‌دهد نه عقل. با اینکه ابن‌تیمیه به وجود ادله در کتاب و سنت اقرار می‌کند (ابن‌تیمیه، 1411: 1/28، 8/36-37؛ همو، 1426: 3/296)، ولی در عمل عقل را کنار می‌گذارد و الفاظی را که در کتاب و سنت نباشد بدعت می‌خواند.(8) وی می‌گوید عقل مصدق شرع است، ولی برخلاف نظر او عقل در همه جا مصدق شرع نیست، بلکه گاهی مفسر شرع است و گاهی ظاهر شرع را به تأویل می‌برد، مانند «ید الله فوق ایدیهم» (فتح: 10) که عقل لازمه ظهور آن را جسمانیت خدا می‌داند. لذا آن را تأویل می‌کند و می‌گوید مقصود قدرت است نه دست جسمی؛ و در جایی که عقل قدرت درک چیزی را دارد بر شرع مقدم می‌شود و الا مؤخر است، مانند تعبدیات که عقل آن را درک نمی‌کند. وی می‌گوید اگر دلیل نقلی و عقلی هر دو قطعی باشند امکان تعارض در آنها نیست و اگر هر دو ظنی باشند راجح مقدم می‌شود؛ و اگر یکی قطعی باشد آن مقدم می‌شود. هرچند قطعی عقلی باشد و مقدم‌شدن عقلی به سبب قطعی‌بودن آن است نه اینکه عقلی است. بنابراین، مقدم‌داشتن عقل مطلقاً خطا است. ابن‌تیمیه با بیان این حرف‌ها می‌خواهد عقیده متکلمان را، که عقل را مقدم می‌دانند، رد کند، در حالی که تشخیص دلیل قطعی و ظنی و راجح و مرجوح با عقل است. لذا مقدم‌داشتن دلیل نقلی از این جهت تقدیم حکم عقل است، عقل بر نقل مقدم است از جهت تأیید و تصریح به حقانیت آن حتی در جایی هم که نص قطعی وجود داشته باشد، قطعیت آن را به وسیله عقل کشف می‌کنیم. لذا نوعی تلازم و ارتباط با هم دارند (نک.: السمهوری، 2010: 408). ابن‌تیمیه عقل نظری را انکار کرده، استدلال متکلمان و فلاسفه برای رسیدن به حقایق را رد می‌کند. ولی خود وی در رد فلاسفه از عقل استفاده می‌کند. چون فقط به وسیله دلیل عقلی می‌توان مسئله عقلی را نقد و رد کرد نه دلیل نقلی؛ چراکه شاید طرف مقابل اصلاً آن نقل را قبول نداشته باشد. از نظر ابن‌تیمیه، ملاک عمل به ادله شرعیه قطع است؛ خواه عقل باشد یا نص. اما همان عقل قطعی و ادراکات قطعی و بدیهی را در صفات خبری خدا یا ظهورات دیگر نمی‌پذیرد و می‌گوید آن ادراکات موهوم است. زیرا اگر عقل صحیح بود نباید با ظهورات تعارض می‌کرد. از این‌رو ابن‌تیمیه می‌گوید دو دلیل قطعی هرگز با یکدیگر تعارض نمی‌کند، پس حال که تعارض محقق شده، موهوم‌بودن را به عقل نسبت می‌دهیم نه شرع! ولی باید توجه کرد که ظهورات آیات و روایات در صفات خبری ظنی است و مقدم‌داشتن ظنی بر عقل قطعی، موهوم است. بنابراین، وی برای تقدیم ظهورات ظنی از موهومات خود کمک گرفته است. ابن‌تیمیه کاربرد عقل صحیح را فقط در جاهایی می‌داند که از محدوده نص خارج باشد، ولی این روش به معنای انکار عقل است. زیرا اگر حقیقتی پذیرفته شد باید در تمام مراحل، حتی در تعارض با ظهورات قرآن و روایات نیز، پذیرفته شود. ولی وی تقدم ادراکات عقل صحیح را رد کرده و با اصالت‌دادن به برداشت‌های خود از نصوص و ظواهر، و ادعای فهم سلف و ادعای اجماعات، تفکر عقلانی را سلب کرده است. از ابن‌تیمیه می‌پرسیم: ملاک عقل صحیح چیست؟ ملاک شما در تقدیم دلیل قطعی چیست؟ اگر ملاک را قطعی‌بودن می‌دانید باید هر دلیل قطعی را هرچند عقل باشد، مقدم کنید. در حالی که عملاً دلیل نقلی ضعیف را در برابر عقل قطعی می‌دانید و هرگز دلیل عقلی قطعی را که خودتان قبول دارید بر آن مقدم نمی‌کنید. اگر ما معیار تشخیص حکم قطعی عقل را موافقت آن با نص بدانیم، در این صورت گاهی در برداشت از نصوص و ظواهر احتمال خلاف وجود دارد، مثل متشابهات که معانی مختلفی دارند و هر کدام از این معانی باید دلیل نقلی یا عقلی داشته باشند، در صورتی که آن دلیل نقلی باشد و در برداشت از آن نیز احتمال خلاف برداشت ما داده شود، این برداشت از دلیل دوم نیز نیازمند دلیل دیگری است. چون در آن نیز احتمال معانی مختلف وجود دارد. بنابراین، اگر احتمالی برخلاف معنای نص اول داده شود یا آن را تأیید نکند ملاک قطعی به دست نمی‌آید، مثل آیات صفات خبری که اگر احتمالی برخلاف برداشت شما داده شود نص نیست و ظنی است؛ و لذا نمی‌تواند با ادراکات عقل قطعی، که خدا را از تجسیم و تشبیه منع می‌کند، معارضه کند. از این آیات جسمانیت خدا برداشت می‌شود که ادله عقلی آن را نفی می‌کند. ابن‌تیمیه کسانی را که اخباری در فضیلت عقل روایت می‌کنند، به دروغ‌گویی و جعل حدیث متهم می‌کند. آنچه روایات مربوط به فضیلت عقل را بی‌اعتبار کرده، همنشینی راوی آنها، داوود بن محبر، با عقل‌گرایان معتزلی است و بر آن همه احادیثی که در ستایش عقل از پیامبر اکرم (ص) نقل شده، یک‌جا خط بطلان می‌کشد. ابن‌تیمیه از یک طرف با اشاره به سفارش قرآن به تأمل و تدبر، بر حجیت عقل تأکید می‌ورزد و دامان اهل سنت و حدیث را از خردستیزی و پیروی کورکورانه از سلف، پاک و مبرا می‌شمارد (ابن‌تیمیه، 1426: 4/38؛ نک.: همان: 3/210)، و از دیگر سو، چنان موانع مستحکمی بر سر راه عقل می‌نهد که از تفکر و استدلال عقلانی، جز نامی بی‌محتوا باقی نمی‌ماند. گاه وی با تمسک به اختلاف‌های فراوان میان خردمندان، در اندیشه عقلانی تشکیک می‌کند و می‌گوید کاش می‌دانستم کدام عقل، معیار سنجش کتاب و سنت است (همو، 1425 ب: 1/272؛ همو، 1426: 5/29). ابن‌تیمیه در مسئله حسن و قبح با اینکه حسن و قبح ذاتی بعضی از افعال را می‌پذیرد، اما در مقام عمل، آن را به کار نمی‌گیرد. یکی از انگیزه‌های اصلی متکلمان در مطرح‌کردن این مسئله، بهره‌گیری از آن در تبیین صفات الاهی بوده است، اما ابن‌تیمیه با بیان این نکته که نمی‌توان خالق را با مخلوق مقایسه کرد و از حسن و قبح داشتن برخی امور درباره انسان، حسن و قبح آنها را درباره خداوند نتیجه گرفت (همو، 1426: 8/431)، در واقع این اصل را از کارآیی می‌اندازد. از جمله نقدها بر دیدگاه ابن‌تیمیه در حسن و قبح این است که اگر فرض کنیم حفظ نظام جامعه بشری منوط به رعایت حکمی عقلی باشد و دستوری از شرع به ما در آن زمینه نرسیده باشد یا اینکه در خصوص کارهایی مثل قتل شخص بی‌گناه یا از بین بردن آبروی او یا غیبت و تهمت و ... نهیی از طرف شارع نمی‌رسید ولی عقل آنها را قبیح می‌دانست ما باز هم می‌توانستیم با استناد به اینکه شارع نهی نکرده، آنها را مرتکب شویم. 7. بررسی و نقد کلام بحرانی درباره عقل(9) یکی از ایرادهای بحرانی درباره عقل متناقض‌بودن آن است که با استفاده از ادله عقلی دلیل عقلی را رد می‌کند. لازمه این کار، در واقع معتبربودن عقل و کاشفیّت آن از واقع است. وجود خطا در ادراکات عقلی، دلیل کنارنهادن عقل نمی‌شود، چنان‌که در ادراکات حسّی نیز گاهی خطا و اشتباه رخ می‌دهد ولی کسی آنها را به این دلیل کنار نمی‌گذارد. به‌علاوه، حجّیت حکم عقل، فقط درباره احکام قطعی عقل است نه احکام ظنّی (نک.: مظفر، 1378: 2/142). عقل قطعی و به دور از وهم و گمان و قیاس، جزء منابع دین و استنباط احکام شرعی است. یکی از ادله بحرانی استناد به احادیثی است که از قیاس و عقل و ... مذمت کرده‌اند ولی باید توجه کرد که؛ 1. احادیث فراوانی در مقابل آنها از ائمه (ع) نقل شده که به تفکر و تعقل توصیه کرده و از عقل تمجید کرده‌اند. 2. با دقت و تأمّل در شأن صدور این احادیث پی می‌بریم که این قبیل احادیث درباره مذمت تمسّک به قیاس فقهی در استنباط احکام شرعی است که افرادی مثل ابوحنیفه آن را از منابع مهم استنباط احکام می‌دانستند. 3. احادیثی که فهم قرآن را دور از دسترس عقول بشری می‌دانند، نهی از تفسیر عالمانه و منع از حجّیت ظواهر قرآن نیست، بلکه در واقع، از استقلال‌خواهی در فهم قرآن و ادعای کشف همه رازها و رمزهای آن بر حذر می‌دارند (شریفی، 1383). 4. این احادیث تبعیت از عقل بما هو عقل را منع کرده‌اند که هر کس حکم عقل خودش یا هر کس دیگر را به طور کلی معتبر بداند، نه عقل بما هو عقلا، که همه عقلا در مسئله‌ای حکم واحدی داشته باشند. همچنین، این نهی شامل کسانی می‌شود که قدرت تشخیص و تمییز مسائل را ندارند. نتیجه در این مقاله معانی عقل را بیان کردیم و گفتیم که عقل در لغت به معنای منع و نهی و امساک و ... آمده است و در اصطلاح تعاریف گوناگونی دارد که به نظر می‌رسد مشترک لفظی است و همه معانی را در بر می‌گیرد؛ و تعبیر جامع عبارت است از: قوه ادراک و تمییز. سپس دیدگاه‌های یوسف بحرانی و ابن‌تیمیه، از علمای ظاهرگرای شیعه و سنی، را تبیین کردیم و نشان دادیم که آنها تا حدودی برای عقل کارآیی قائل‌اند، هرچند در عمل نتوانسته‌اند چندان طبق نظر خود رفتار کنند. آنها در عین اینکه هر دو ظاهرگرا محسوب می‌شوند ولی اختلاف‌نظرهایی در این زمینه دارند. پی نوشت: 7. قوه ادراک و تمییز. 8. مثلاً درباره واژه «جبر» می‌گوید در قرآن نیامده و باید گفت «ان الله یهدی من یشاء و یضل من یشاء»؛ ابن‌تیمیه، 1426: 1/255، 5/256-258، 17/167. 9. در این قسمت، از جزوه درسی منهج‌شناسی سلفیت، استاد حسین رجبی بهره برده‌ام. مراجع قرآن کریم. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1374). مجموعه تفسیر شیخ الاسلام ابن تیمیه، تحقیق: عبدالصمد شرف الدین، بمبئی: دار القیمه. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1406). منهاج السنه النبویه فینقض کلام الشیعه القدریه، تحقیق: محمد رشاد سالم، بی‌جا: جامعه الامام محمد بن سعود الاسلامیه، الطبعه الاولی. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1408 الف). الفتاوی الکبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، مصطفی عبدالقادر عطا، بی‌جا: دار الکتب العلمیه، الطبعه الاولی. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1408 ب). رساله فی اصول الدین، بی‌جا: مکتبه الایمان. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1411). درء تعارض العقل والنقل، تحقیق: محمد رشاد سالم، مملکه العربیه السعودیه: جامعه الامام محمد بن سعود الاسلامیه، الطبعه الثانیه. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1413). الفرقان بین الحق والباطل، تحقیق: عبد القادر الارناؤوط، بی‌جا: مکتبه دار البیان، مکتبه المؤید. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1419). الجواب الصحیح لمن بدل دین المسیح، تحقیق: علی بن حسن بن ناصر، عبد العزیز بن إبراهیم العسکر، حمدان بن محمد الحمدان، ریاض: دار العاصمه، الطبعه الثانیه. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1420). النبوات، تحقیق: عبد العزیز بن صالح الطویان، ریاض: أضواء السلف، الطبعه الاولی. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1422). بغیه المرتاد، تحقیق: موسی بن سلیمان الدویش، بی‌جا: مکتبه العلوم والحکم، الطبعه الثالثه. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1424). الرد علی المنطقیین، تحقیق: محمد حسن اسماعیل، بیروت: دار الکتب العلمیه، الطبعه الاولی. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1425 ب). الفتوی الحمویه الکبری، تحقیق: حمد بن عبدالمحسن التویجری، ریاض: دار الصمیعی، الطبعه الثانیه. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1425 الف). شرح العقیده الأصفهانیه، محقق: محمد بن ریاض الأحمد، بیروت: مکتبه العصریه. ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1426). مجموع الفتاوی، محقق: أنور الباز، عامر الجزار، بی‌جا: دار الوفاء، الطبعه الثالثه. ابن فارس، احمد (1404). معجم مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی، الطبعه الاولی. ابن منظور، محمّد بن مکرم (1426). لسان العرب، بی‌جا: دار الکتب العلمیه، الطبعه الاولی. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405). الحدائق الناضره فیأحکام العتره الطاهره، محقق، مصحح: محمد تقی ایروانی، سید عبد الرزاق مقرم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1423). الدرر النجفیه من الملتقطات الیوسفیه، بیروت: دار المصطفی لاحیاء التراث، الطبعه الاولی. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1429). لؤلؤه البحرین، تحقیق: سید محمد صادق بحرالعلوم، بی‌جا: مکتبه فخراوی، الطبعه الاولی. بهشتی، ابراهیم (1391). اخباری‌گری، قم: چاپ و نشر دارالحدیث، چاپ سوم. الجوهری، اسماعیل بن حماد (1430). الصحاح، بیروت: دار احیاء التراث الاسلامی، الطبعه الخامسه. ربانی گلپایگانی، علی (1392). عقل و دین، قم: انتشارات رائد، چاپ اول. السمهوری، رائد (2010). نقد الخطاب السلفی، لندن: انتشارات طوی للنشر والاعلام، الطبعه الاولی. شریفی، احمدحسین (1383). «عقل از دیدگاه اخباریان شیعه»، در: شیعه‌شناسی، ش6، ص23-58. صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1383). شرح اصول کافی، تحقیق: محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول. طباطبایی، محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم. علی‌زاده موسوی، مهدی (1391). سلفی‌گری و وهابیت، قم: نشر آوای منجی، چاپ اول. غزالی، محمد (1426). احیاء علوم الدین، بیروت: دار ابن حزم، الطبعه الاولی. فراهیدی، خلیل بن احمد (1410). العین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم. الفیومی، أحمد بن محمد بن علی (1414). المصباح المنیر، قم: دار الهجره، الطبعه الثانیه. قاضی عبدالجبار (1433). المغنی فی ابواب التوحید والعدل، تحقیق: محمد خضر نبها، بیروت: دار الکتب العلمیه، الطبعه الاولی. کراجکی، محمد ابن علی (1383). کنز الفوائد، تحقیق: عبدالله نعمیه، قم: دار الزخائر، الطبعه الثانیه. مطهری، مرتضی (1390). مجموعه آثار، تهران: صدرا. مظفر، محمدرضا (1378). اصول فقه، تعلیق و تحقیق: علی شیروانی، قم: دارالعلم، چاپ اول. مفید، محمد ابن محمد (1413). النکت فی مقدمات الاصول، تحقیق: سید محمدرضا حسینی، بی‌جا: مؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، الطبعه الاولی. موسوی بجنوردی، محمدکاظم (تحت اشراف) (1368). دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز بزرگ دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول. پژوهشنامه مذاهب اسلامی شماره 3 انتهای متن/
95/05/07 :: 05:47
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 48]
-
گوناگون
پربازدیدترینها