واضح آرشیو وب فارسی:آواپرس (افغانستان): امام علی (ع) در حکمت ۳۶۵ نهج البلاغه با بیان ایه الْفِکْرُ مِرْآةٌ صَافِیَةٌ، وَ الاِعْتِبَارُ مُنْذِرٌ نَاصِحٌ. وَ کَفَى أَدَباً لِنَفْسِکَ تَجَنُّبُکَ مَا کَرِهْتَهُ لِغَیْرِکَ.می فرمایند: فکر، آینه شفاف و درخشنده اى است و حوادث عبرت انگیز، بیم دهنده و نصیحت کننده است و براى ادب آموزى خویشتن همین بس که از آنچه براى دیگران ناخوش مى دارى بپرهیزى. امام(علیه السلام) در این گفتار حکیمانه به سه نکته مهم اشاره کرده، نخست مى فرماید: «فکر، آینه شفاف و درخشنده اى است»; (الْفِکْرُ مِرْآةٌ صَافِیَةٌ). هنگامى که اشیا در مقابل آینه قرار مى گیرند و نور بر آن ها مى تابد، نور از اشیا بر مى خیزد و به آینه مى خورد و از آن بازمى گردد و به چشم انسان منتقل مى شود و از آن جا که هر قسمتى از اشیا نور را به یک نحو منعکس مى کند تمام مشخصات آن شىء در چشم انسان منعکس مى شود، و جمله معروفى که در تعریف فکر گفته اند: الفکر حرکة الى المبادىء *** ومن مبادىء الى المراد فکر از دو حرکت تشکیل مى شود: از مبادى به سوى مقصد حرکت مى کند و از مقصد به سوى انسان، و حقایق اشیا را به او نشان مى دهد. مى تواند قابل تطبیق بر این حرکت دوگانه در مقابل آینه باشد به هر حال خداوند لطف بزرگى در حق انسان کرده که این آینه شفاف تمام نماى حقایق را در اختیار او گذاشته مشروط بر این که آن را بهوسیله هوى و هوس ها، تعصب ها، پیش داورى هاى غلط، تقلیدهاى کورکورانه و در یک کلمه موانع شناخت، تاریک و کدر نسازد و خود را از این نعمت بزرگ الهى محروم ننماید. و به گفته شاعر: إذا المرء کانت له فکرة *** ففى کل شىء له عبرة هنگامى که انسان فکر آماده اى داشته باشد به هرچیز بنگرد درس عبرتى از آن مى آموزد، در حدیثى از امیرمؤمنان(علیه السلام) مى خوانیم: «إِذَا قَدَّمْتَ الْفِکْرَ فِى أَفْعَالِکَ حَسُنَتْ عَوَاقِبُکَ فِى کُلِّ أَمْر; اگر کارهاى خود را با فکر آغاز کنى پایان تمام کارهاى تو خوب خواهد بود». در حدیث دیگر از آن حضرت مى خوانیم: «ما ذَلَّ مَن أحسَنَ الفِکْرَ; کسى که خوب بیندیشد هرگز ذلیل نمى شود»در حدیث دیگرى از امام مجتبى(علیه السلام) آمده است: «أوصیکم بتقوى الله و إدامةِ التفکّرِ فإنّ التّفَکّر أبو کُلِّ خیر و أُمِّه; شما را به تقواى الهى و تداوم تفکر توصیه مى کنم زیرا فکر کردن، پدر و مادر همه نیکى هاست». آنگاه امام(علیه السلام) به نکته دوم اشاره کرده، مى فرماید: «حوادثِ عبرت انگیز، بیم دهنده و اندرزگوست»; (وَ الاِعْتِبَارُ مُنْذِرٌ نَاصِحٌ). واژه «اعتبار» به معناى عبرت گرفتن است ولى در این جا به معناى حوادث عبرت انگیز مى باشد این حوادث، بشیر و نذیر است; حوادثى که عاقبت کار ظالمان و ستمگران را نشان مى دهد، بیم دهنده و انذارکننده است و حوادثى که پایان کار عدالت پیشگان و نیکوکاران را نشان مى دهد بشیر و اندرزگوست. هنگامى که از یک سو از آینه شفاف فکر استفاده گردد و از سوى دیگر از حوادث تاریخى و عبرت آموز پند گرفته شود به یقین انسان مى تواند در صراط مستقیم به سوى مقصد الهى پیش رود. قرآن مجید، هم به تفکر اهمیت فراوان داده و در آیات زیادى انسان ها را به آن دعوت نموده و هم تاریخ عبرت انگیز پیشینیان را در سوره هاى مختلف بازگو کرده است تا اسباب تربیت انسان ها کامل گردد. از آیات قرآن مجید استفاده مى شود که رابطه نزدیکى میان اندیشیدن و عبرت گرفتن است، در آیه ۱۷۶ سوره اعراف مى فرماید: «(فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یتَفَکَّرُون); این داستان ها را (براى آنها) بازگو کن، شاید بیندیشند (وبیدار شوند)!». امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیثى در غررالحکم مى فرماید: «کَسْبُ العقلِ الاعتِبارُ وَالاستِظهارُ و کَسْبُ الجَهلِ الغَفلةُ و الاغترِارُ; عقل، عبرت مى گیرد و خود را با آن تقویت مى کند ولى جهل به غفلت و غرور وامى دارد». سپس امام(علیه السلام) در سومین نکته مى فرماید: «براى تأدیب خویشتن همین بس که از آنچه براى دیگران نمى پسندى بپرهیزى»; (وَکَفَى أَدَباً لِنَفْسِکَ تَجَنُّبُکَ مَا کَرِهْتَهُ لِغَیْرِکَ). هیچ انسانى به کمال نمى رسد مگر این که در اصلاح عیوب خویش بکوشد ولى شناخت عیوب غالباً مشکل است، اى بسا انسان براثر حب ذات نه تنها عیب خود را نمى بیند بلکه ممکن است آن را نشانه حسن بشمارد; ولى در برابر دیگران چنین نیست; عیوب آن ها را با تمام ریزه کارى ها مى بیند و گاه زبان به انتقاد از این و آن مى گشاید. بنابراین بهترین و عاقلانه ترین راه براى شناخت عیوب خویشتن این است که انسان آنچه را براى دیگران عیب مى شمرد از خود دور سازد و دیگران را مقیاس و معیار براى سنجش حال خویشتن قرار دهد. آیا راهى بهتر از این براى اصلاح نقاط ضعف یافت مى شود؟ ولى نمى توان انکار کرد که افرادى هستند که صفات یا اعمالى را به دیگران خرده مى گیرند اما آن را براى خود مى پسندند و به فرموده امیرمؤمنان(علیه السلام) در حکمت ۳۴۹ این ها احمق واقعى هستند: «وَ مَنْ نَظَرَ فِى عُیوبِ النَّاسِ فَأَنْکَرَهَا ثُمَّ رَضِیهَا لِنَفْسِهِ فَذَلِکَ الاَْحْمَقُ بِعَینِه». این سخن شبیه چیزى است که در میان ادیبان، معروف است که از لقمان پرسیدند: ادب را از که آموختى؟ گفت: از بى ادبان، هرچه از ایشان در نظرم ناپسند آمد از آن پرهیز کردم. ریشه این معنا نیز در قرآن مجید وجود دارد آن جا که مى فرماید: «(أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ); آیا مردم را به نیکى (و ایمان به پیامبرى که صفات او آشکارا در تورات آمده) دعوت مى کنید، اما خودتان را فراموش مى نمایید؟». اشاره به این که نباید تنها نیکى را به دیگران توصیه کرد و پرهیز از زشتى ها را درباره دیگران مورد توجه قرار داد بلکه خود انسان اولویت دارد. نکته حجاب حبّ ذات خداوند در انسان غریزه اى آفریده که براى حفظ و صیانت او و رسیدن به کمالاتش نقش بسیار مهمى دارد و به یک معنا از مهمترین مواهب الهى است و آن این که انسان خود را دوست مى دارد و به همین دلیل به سراغ اطاعت فرمان خدا و پرهیز از گناه مى رود تا به کمال معنوى برسد و از پاداش هاى الهى در قیامت بهره مند شود و از عذاب و کیفر او در امان بماند. انسان به دنبال علم و دانش مى رود و انگیزه اصلى او حب ذات است چراکه علم را کمال خویشتن مى بیند. براى رسیدن به مواهب مادى و پیشرفت در امور اقتصادى تلاش مى کند زیرا آن ها را ابزارى براى کمال مادى یا معنوى خود مى بیند، اگر انسان ها از کشور خویش دفاع مى کنند، همسر و فرزند خود را دوست دارند، براى حفظ آبروى خود مى کوشند، همه این ها سرچشمه اى در حب ذات دارد و اگر روزى این علاقه از او برچیده شود نشاطِ حیات در او خاموش مى گردد و به موجودى عاطل و باطل تبدیل مى شود. ولى همین حب ذات اگر به صورت افراطى درآید بزرگ ترین بلاى جان انسان است و نتیجه آن، خودخواهى و خودپسندى و خودبرتربینى، فراموش کردن دیگران، توقعات بى جا، ندیدن صفات زشت در خویشتن و در نتیجه سقوط از مقام انسانیت است. آنچه امام(علیه السلام) در جمله مذکور به آن هشدار مى دهد اشاره به همین نکته است، مى فرماید: ممکن است حب ذات مانع از این گردد که عیوب خویشتن را ببینى; مشاهده کن درباره دیگران چه مى گویى و چه امورى را بر آنان خرده مى گیرى و عیب مى دانى همان را براى خویش عیب و نقص بدان، این در حقیقت راهى است براى فرار از آثار سوء حب ذات افراطى. مرجع : خبرگزاری صدای افغان(آوا) مشهد مقدس
شنبه ، ۲۸فروردین۱۳۹۵
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: آواپرس (افغانستان)]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 13]