واضح آرشیو وب فارسی:نما: «اقتصاد مقاومتی» هنوز به گفتمان فراگیر و هژمون در جامعه ایران تبدیل نشده است؛ همین می تواند مهمترین دلیل برای نامگذاری مجدد یک سال دیگر به این عنوان از سوی رهبر انقلاب و از آن مهمتر، اصلی ترین دلیل برای عدم اجرای سیاست های این تز مهم اقتصاد سیاسی (Political Economy) توسط دولت حجت الاسلام حسن روحانی باشد. در واقع دولت تاکنون فشار جدی از امر اجتماعی برای اقدام در راستای اقتصاد مقاومتی احساس نکرده و خیال خود را از این باب آسوده تر از آنی می داند که ما فکر می کنیم. مقصود از نگارش این سطور، پاسخ به این مسئله است که چرا علی رغم گذشت چندین سال از پیگیری برای گفتمان سازی از «اقتصاد مقاومتی»، هنوز این امر آن طور که باید، محقق نشده و «راز بقا»ی نسبی «دگر» این گفتمان چیست؟ پیش از هر چیز باید معنای «گفتمان» واکاوی شود؛ بخش قابل توجهی از سیاسیون و افکار عمومی اشتباهاً گفتمان را با کلماتی همچون «گفت وگو» و مفهومی که صرفاً تکرار می شود، مترادف می دانند، اما حقیقت آن است که اساساً «گفتمان» چیزی غیر از این تصورات و بسیار فراتر از آنهاست. «گفتمان» که در محیط های آکادمیک ایران بیشتر با کتاب و مقالات زوج «لاکلا» و «موف» شناخته می شود، یک نظام معنایی و مجموعه ای از نشانه ها ــ و هر نشانه متشکل از دال و مدلول ــ است، که واسطه ارتباط فرد با جهان خارج است و فرد از دریچه آن نظام معنایی، پدیده ها، حوادث و رخدادها را درک و معنا می کند. برای تقریب بیشتر به ذهن، تصور کنید در شهری، سیل عظیمی جاری شده و خسارت های گرانباری به جا گذاشته است؛ مردم همان شهر یا سایر نقاط جهان که از این پدیده باخبر شده اند، می توانند معانی مختلفی به این سیل ببخشند؛ حالت اول آن است که بخش عظیمی از مردم این سیل را "عذاب الهی" برای مردم آن شهر بخوانند، وضع دوم آنکه همین سیل و خرابی هایش محصول بی کفایتی مدیران اجرایی شهر تصور شود و کیفیت سومی را هم می توان فرض کرد که اکثریت مردم آن را یک رخداد طبیعی بدانند. بدیهی است که به تبع فراگیر شدن هر یک از این معانی، واکنش های متفاوتی نیز در قبال آن پیگیری خواهد شد. گفتمان همین جا ظهور می کند؛ تثبیت و فراگیر شدن یکی از چند حالت و معنای ممکن برای یک پدیده یا نشانه در جامعه به معنای هژمون شدن آن گفتمان خواهد بود. در حقیقت گفتمان چیزی جز "تقلیل حالت ها یا معانی ممکن" برای یک پدیده نیست و این عمل از طریق «طرد» و رد تمامی معانی ممکنی که آن نشانه می توانست داشته باشد، امکان پذیر می شود. در مثال فوق الذکر، برای مدلول سیل، با فراخوانی هر یک از سه دال اشاره شده (عذاب الهی، بی کفایتی مدیران اجرایی و رخداد طبیعی)، ایجاد یک رابطه دلالت بین آنها و فراگیر کردن آن معنا، می توان گفتمان متفاوتی تشکیل داد. با عبور از این مقدمات به مسئله کانونی این متن باز می گردیم؛ چرا «اقتصاد مقاومتی» به گفتمان فراگیر مبدّل نشده است: 1 ــ برای قرار گرفتن یک گفتمان در موقعیت «هژمون» و فراگیر شدن آن، وجود چند عامل ضروری است؛ نخستین آن «حاملان سیاسی» است؛ بدان معنا که جمعیت قابل توجهی از نخبگان و گروه های مرجع سیاسی و سیاست مداران در کشور آن گفتمان را حمایت و تبلیغ کنند. از این لحاظ، هرچند دسته بزرگی از اقتصاددانان و نخبگان و جریانات سیاسی در کشور بر حقانیت گفتمان اقتصاد مقاومتی اذعان کرده اند، اما بدون تعارف، دولت مستقر و اکثر مشاورانش به این تز اعتقاد جدی ندارند. 2 ــ وجود «نشانه های در دسترس»، دومین عامل ضروری در هژمون سازی یک گفتمان است. ممکن است بخش اعظم جامعه، یک تز را در جایگاه «نظر» بپذیرند و آن را مستدل بدانند، اما اعتقاد به آن و تبدیل شدنش به یک گفتمان فراگیر نیازمند لمس و احساس واقعی کارآمدی آن توسط افراد است. دولت احمدی نژاد تقریباً با رها کردن اقتصاد به حال خود، به ویژه در دو سال پایانی، و اعلام تمایل های چندین باره رئیس دولت به مذاکره با آمریکا هیچ نشانه ای از اینکه می توان در شرایط تحریم نیز با اتکا به ظرفیت های درونی اقتصاد را روی پا نگاه داشت و در مسیر پیشرفت حرکت کرد به جامعه ارائه نداد. دولت جناب حجت الاسلام حسن روحانی نیز آن چنان که گفته شد اساساً اعتقاد جدی به این تز ندارد و حتی با یک رویکرد شبه کمدی سعی دارد اقتصاد مقاومتی را هم با دال های خود معنی دار و پدیده هایی مانند برجام را مصداق بارزی برای اقتصاد مقاومتی معرفی کند! نشانه های مهم و معتبری از کارآمدی اقتصاد مقاومتی از جمله پیشرفت های چشمگیر در حوزه های دفاعی و موشکی نیز علی رغم تذکر مکرر آنها در بیانات رهبر انقلاب، به دلیل ضعف در پرداخت رسانه ای، در افکار عمومی تعمیق و تثبیت نشده است. 3 ــ هر گفتمان از جمله گفتمان توسعه برونزا که مانع در دسترس قرار گرفتن اقتصاد مقاومتی است، به طور طبیعی برخی دال ها را جذب و بعضی دیگر را طرد می کند. "توافق"، "ارتباط با غرب و آمریکا" و مفاهیمی از این دست دال هایی است که با معانی خاصی در گفتمان مورد حمایت دولت فراخوانی شده اند. هنر طرفداران گفتمان رقیب آن است که دال های طردشده و حاشیه ای «دگر» خود را از حاشیه به متن آورده و به وسیله آن گفتمان رقیب را به وضعیت dislocation (از جاشدگی) نزدیک کنند. «عدالت» و «استقلال» به ویژه با معنای پیشرفته "آزادی در مقیاس یک ملت" مهمترین دال های طردشده توسط گفتمان توسعه برونزا و پاشنه آشیل این گفتمان است، به همین دلیل غالباً طرفداران این تز نسبت به طرح این مفاهیم و گفت وگو درباره آنها بی رغبت اند و برخی دیگر نیز سعی دارند مفهومی مانند استقلال را اساساً پوچ و بی معنی معرفی کنند. علی رغم وجود چنین دال های طردشده و محمل های مناسب برای چالش کشاندن گفتمان توسعه برونزا، که هم از طریق مفهوم «عدالت» قادر است طبقات محروم را با خود همراه کند و نیز به سبب مفاهیم «استقلال» و «آزادی» استعداد همراه سازی طبقه متوسط و مرفه را نیز دارد، کار رسانه ای و تبلیغی جدی طی چند سال اخیر در این راستا صورت نگرفته است. 4 ــ یک سؤال مهم و شاید مهمترین سؤال آن است: دولت محترم یازدهم نیز علی رغم امضای توافق هسته ای با غرب، نشانه قابل اتکایی برای توجیه کارآمدی گفتمان توسعه برونزا در دسترس جامعه قرار نداده است، با این وجود چرا تا کنون هیچ فشار قابل توجهی از سوی افکار عمومی برای تغییر ریل سیاست های اقتصادی، متوجه دولت نشده است؟ علت آن است که اولاً دولت محترم مستقر با لاپوشانی های عجیب و غریب و حتی فراتر از تصورات غربی ها، تلاش فراوانی به خرج می دهد تا نقایص موجود به پای عقیم بودن توسعه برونزا نوشته نشود، مثلاً در شرایطی که علی رغم توافق با 1+5 و اجرای همه تعهدات توسط دولت ایران، هنوز تحریم های مهمی همچون مبادلات بانکی و ... در واقعیت پابرجاست و مسئولان بانکی اروپا هم رسماً این موضوع را تأیید می کنند، دولت ایران تمام تلاشش این است که بدعهدی طرف مقابل را از اساس انکار کند! در وهله دوم، این مسئله ناشی از مهارت نسبی تیم عملیات روانی دولت است. «تکنسین »های عملیات روانی دولت طی نزدیک به 3 سال گذشته برای بیرون آوردن دولت از مخمصه های بزرگ در افکار عمومی تلاش بسیاری کرده اند و هنگامی که می رود کارآمد نبودن توسعه برونزا به طور واقعی برای مردم ظهور کند، با طرح مسائل دیگر، آن موضوع را از دستور کار خارج می کنند، مثلا بعد از اعلام توافق هسته ای، آن گاه که باید بررسی این توافق از منظر حفظ عزت ملی و استقلال کشور در کانون توجه قرار گیرد، موضوع کنسرت ها و آزادی فرهنگی به صورت گسترده توسط مسئولان اجرایی دولت و رسانه های حامی اش در دستور کار تبلیغی قرار می گیرد. و یا بعد از اجرای تعهدات گسترده هسته ای ایران، هنگامی که باید نشانه هایی از گشایش اقتصادی در دسترس جامعه قرار گیرد، بلافاصله بحث های رادیکال درباره نظارت استصوابی و شورای نگهبان فراگیر می شود. البته هرچند این گونه اقدامات در حوزه عملیات روانی در کوتاه مدت ممکن است باری از دوش حامیان گفتمان توسعه برونزا بردارد، با این حال این پیش فرض که با "رسانه و تبلیغ هر کاری را به هر مدتی می توان انجام داد" تا حد زیادی ابلهانه و غیرواقعی است. جامعه سرانجام با نقایص و عقیم بودن توسعه برونزا به صورت واقعی روبه رو خواهد شد، با این حال هنر رسانه ای و تبلیغی آن است که در مدت زمان کمتری و پیش از بروز خسارات و مضرات بیشتر، گفتمان اقتصاد مقاومتی به گفتمان فراگیر و هژمون در جامعه تبدیل شود.
سه شنبه ، ۳فروردین۱۳۹۵
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: نما]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 19]