تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835381434
دولت یازدهم؛ توسعه گرایی در مکتب نیاوران
واضح آرشیو وب فارسی:زمان نیوز: در قاموس این مکتب فکری، توسعه یافتگی که مقصد نهایی استراتژی ملی ترسیم شده است، بدون کمک غرب و آنچه اصطلاحاً بین المللی شدن نامیده می شود، امکان پذیر نیست. به تعبیر سریع القلم، «توسعه یافتگی ایران بدون همکاری های بین المللی ناممکن است. همچنین حل وفصل نشدن تعارض های فلسفی و سیاسی ایران با مجموعه ی غرب، روند توسعه یافتگی را به تأخیر می اندازد.»محمد جواد اخوان: از جمله شعارهایی که در گفتمان و ادبیات دولت یازدهم کاملاً پررنگ و برجسته مشاهده می شود، «توسعه» و «توسعه گرایی» است. به نظر می رسد خاستگاه فکری این شعار و هدف را بایستی در پیشینه ی فکری و گفتمانی حلقه ای جست وجو کرد که منشأ پی ریزی تفکر حاکم بر دولت یازدهم است. رضا صالحی امیری، مشاور رئیس جمهور و رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ی ملی، که ترجیح می دهد از عبارت «مکتب نیاوران» برای اشاره به این حلقه ی نظری استفاده کند، خاستگاه گفتمانی دولت روحانی را در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام می داند. در این مقاله کوشیده خواهد شد تا بخشی از مختصات الگوی توسعه برمبنای چارچوب نظری چهره های این حلقه تشریح و بررسی گردد. راهبرد توسعه گرایی مفهوم توسعه گرایی این جریان و انتخاب توسعه به عنوان راهبرد ملی، ریشه در زمانی دارد که اعتدال گرایان در دبیرخانه ِ شورای عالی امنیت ملی، پس از بحث های فراوان، توسعه گرایی را برگزیدند. دکتر حسن روحانی که خود در آن زمان دبیر شورای عالی امنیت ملی بود، این چنین این ماجرا را روایت می کند: «یکی از کمبودهایی که پس از پایان دفاع مقدس در کشور ما احساس می شد، تدوین استراتژی ملی بود. با توجه به این اصل که همه ی استراتژی ها، یعنی استراتژی اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و دفاعی از استراتژی ملی سرچشمه می گیرند، در آن هنگام، یعنی سال های 1369 و 1370، جلسات فراوانی در دبیرخانه ی شورای عالی امنیت ملی برگزار شد. شاید بیش از پنجاه جلسه با حضور همه ی مسئولین برگزار شد و از همه ی وزیران، مسئولین دفاعی و امنیتی و نخبگان، دعوت به بحث نمودیم. نتیجه ی جلسات همان مطالبی بود که در آن ایام در روزنامه ها و دانشگاه ها کم وبیش مطرح شد. بحث حفظ محوری، رشدمحوری و بسط محوری، محصول بحث های آن ایام بود. طرح این سه عنوان به این معنا بود که مبنای استراتژی ملی ما کدام یک از آن ها خواهد بود؟» [1] این چنین که از جملات دکتر روحانی برمی آید، سه نگاه در میان مسئولان وقت کشور درباره ی راهبرد ملی جمهوری اسلامی ایران وجود داشت: 1. حفظ محوری: با محوریت حفظ نظام جمهوری اسلامی ایران و ارکان آن به ویژه متکی به قدرت نظامی 2. رشدمحوری یا توسعه گرایی: برگزیدن الگوی توسعه ی تعامل گرا و تنش زدایی با غرب 3. بسط محوری: گسترش پیام انقلاب اسلامی در جهان جالب اینجاست که دکتر روحانی در ادامه به مقایسه ی دو دیدگاه اول می پردازد و دیگر از الگوی سوم سخنی به میان نمی آورد. گویی دیگر در میان جلسات وقت دبیرخانه ی شورای عالی امنیت ملی به فراموشی سپرده می شود. در عین حال، اختلاف نظر میان برگزیدن الگوی حفظ محور و توسعه گرا ادامه می یابد و روحانی درخصوص هریک از این دو دیدگاه توضیح می دهد. منازعه میان این دو دیدگاه ادامه می یابد تا آنکه در دهه ی هشتاد هجری شمسی، به تعبیر روحانی، مجمع تشخیص مصلحت نظام که ریاستش با هاشمی و قائم مقامی مرکز تحقیقات استراتژیک آن برعهده ی دکتر روحانی بود، رویکرد توسعه گرایی را به عنوان «راهبرد ملی» برمی گزیند. [2] آقای روحانی می گوید: «اگر کسی فکر کند کشور بدون رابطه با جهان به توسعه می رسد، حتماً اشتباه می کند. اینکه بعضی ها فکر می کنند کشوری می تواند بدون رابطه با بیرون، به رشد و توسعه برسد، حتماً اشتباه می کنند.» توسعه ی برون زا یا درون زا همان گونه که پیش تر اشاره شد، در منظومه ی گفتمانی اعتدال، «توسعه» به عنوان غایت اصلی معرفی می گردد و این توسعه بیشتر در حوزه ی اقتصادی تعریف شده است. در این گفتمان، زیربنای دستیابی به توسعه، آن چیزی است که اصطلاحاً بین المللی شدن نامیده می شود. آنچه وجه ممیزه توسعه گرایی مدنظر حلقه ی اعتدال گراست، نگاه به بیرون و تعامل گرایانه است. آن گونه که به نظر دکتر روحانی، «در دنیای امروز، قدرت ملی بدون رابطه با جهان و همچنین توسعه و پیشرفت داخلی بدون تعامل اقتصادی با جهان، نه تنها بسیار بسیار دشوار است که حتی گاهی ناممکن است. در دنیای امروز، نمی توانیم اقتصادی داشته باشیم که با دنیای بیرون در ارتباط نباشد.» [3] باز در جای دیگری آقای روحانی می گوید: «اگر کسی فکر کند کشور بدون رابطه با جهان به توسعه می رسد، حتماً اشتباه می کند. اینکه بعضی ها فکر می کنند کشوری می تواند بدون رابطه با بیرون به رشد و توسعه برسد، حتماً اشتباه می کنند.» [4] حسین موسویان، معاون اسبق سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک و از دیگر چهره های شاخص حلقه ی نیاوران نیز معتقد است: «دولت ایران درصدد تبدیل ایران از یک کشور در حال توسعه به یک کشور توسعه یافته است. برای تحقق این هدف، ایران ملزم به گشودن درهایش به روی جهان و دریافت جریان دانش، فناوری های پیشرفته، سرمایه گذاری مالی و پول از منابع جهانی است.» [5] تبیین دقیق این نگاه تعامل گرا و برون زا به توسعه را باید در آثار محمود سریع القلم جست وجو کرد. سریع القلم مدتی به عنوان مشاور رئیس جمهور در رسانه معرفی شد. جدا از این، بنا بر شواهد موجود، او مدت نسبتاً طولانی ای از مشاوران حلقه ی نیاوران بوده است. وی به شدت مخالف نگاه به درون در پیشرفت اقتصادی است: «این تفکر در کشور که به دنبال اندیشه ها و راه حل درونی در داخل هست، غافل از این است که می توان از تجربه ی دیگر کشورها آموخت.» [6] ریشه های نگاه برون زا به توسعه را می بایست در جهان شمول دانستن اصول توسعه یافتگی دانست: «اصول توسعه یافتگی به زعم من، جهانی هستند، جهان شمول اند و تابع جغرافیا، فرهنگ، تاریخ و ادبیات نیستند.» [7] سریع القلم همچنین می گوید: «توسعه یافتگی یک امر جهان شمول و دستاورد بشری است. توسعه یافتگی تحت تأثیر کشورها، جغرافیای خاص و فرهنگ خاصی نیست و تحت تأثیر اصول خاصی هست.» [8] سریع القلم به طورکلی هفت شرط را برای دستیابی به توسعه لازم می داند. او می نویسد: «از مقایسه ی کشورهای موفق با کشورهای نیمه موفق و ناموفق، می توان شرایط لازم برای پیشرفت کشورهای در حال توسعه را دریافت. این شرایط عبارت است از: 1. نظام اقتصادی غیررانتینه 2. ناسیونالیسم نیرومند نخبگان ابزاری یا دلبستگی چشمگیر به توسعه یافتگی (رهبران نوساز) 3. فهم مشترک نخبگان ابزاری و فکری از شرایط داخلی و جهانی 4. پیوندهای تکنولوژیک و علمی و مدیریتی با غرب 5. سیاست خارجی هموارکننده ی راه سرمایه گذاری خارجی 6. فرهنگ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی علاقه مند به توسعه یافتگی رایج بین المللی 7. محیط امنیتی (داخلی و خارجی) قابل اتکا و باثبات.» [9] همان گونه که در هفت پیش شرط مدنظر سریع القلم مشاهده می گردد، نگاه برون زا در این نوع گفتمان توسعه، به شدت پررنگ است. پیوندهای فناورانه و علمی و مدیریتی با غرب، سیاست خارجی هموارکننده ی راه سرمایه گذاری خارجی و فرهنگ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی علاقه مند به توسعه یافتگی رایج بین المللی، همه نشان دهنده ی ابعاد برون زای توسعه در گفتمان اعتدال هستند. بنابراین از نظر این حلقه، برای توسعه ، «ایران باید مسیر سیاست خارجی و اقتصادی خود را همسو کند و جهت گیری خارجی خود را تغییر دهد تا کشور در مسیری با اصول پایدار قرار گیرد.» [10] چراکه «اگر ایران در پنج سال آینده سیاست خارجی خود را در مدارهای بین المللی قرار ندهد و از محیط بین المللی نهایت استفاده ی علمی، فنی، تجاری و مالی را نکند، در مسیری قرار خواهد گرفت که با یک افول پایدار مواجه می شود.» [11] محمود واعظی، معاون سابق پژوهش های سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام و وزیر ارتباطات دولت یازدهم نیز در کنفرانس ملی «چشم انداز بیست ساله و الزامات سیاست خارجی توسعه گرا»، تأکید می کند که توسعه ناگزیر از مسیر بین المللی عبور می کند: «تاریخ توسعه در دوران پس از جنگ دوم جهانی، به روشنی گواه آن است که یک کشور هرچند به لحاظ داخلی غنی باشد، توانایی تأمین تمامی منابع مورد نیاز خود را در روند توسعه ندارد. از این رو به ناگزیر باید بخشی از این منابع را از محیط بین المللی کسب کند. اهمیت این امر از آنجا ناشی می شود که در نتیجه ی فرایند جهانی شدن، منابع بین المللی توسعه ای نقش اساسی در رشد و پیشرفت یک کشور پیدا کرده اند. از این نظر، سیاست خارجی دولت ها و نوع تعامل آن ها با سایر کشورها، می تواند نقش مهمی در جذب این منافع ایفا نماید.» [12] واعظی همچنین تصریح می کند توسعه از مسیر تعامل گرایی با کانون های قدرت جهانی و اعتمادسازی، انتقال سرمایه و فناوری های خارجی به داخل عبور می کند: «توسعه ی کشور منوط به ایجاد فضایی غیرمتشنج در روابط خارجی و بهره گیری هرچه بیشتر از امکانات جهانی از جمله تکنولوژی پیشرفته و امکانات مالی بین المللی می باشد و سیاست خارجی مبتنی بر تعامل سازنده با جهان، آن گونه که در سند چشم انداز آمده، می تواند از طریق برقراری روابط متعادل و عاری از تشنج و حرکت به سوی اعتمادسازی، امنیت و آرامش، فضای مناسب سرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری های نوین را در جهت توسعه ی کشور فراهم کند.» [13] واعظی دلیل این امر را نیاز کشور به امکانات سرمایه ای و فناورانه بین المللی می داند که این دلیل گویایی بر برون زا بودن این نگاه به توسعه است: «با توجه به نیاز کشور به امکانات سرمایه ای و تکنولوژیک بین المللی برای پیشبرد توسعه، بهره گیری از امکانات جهانی امری ضروری است که این مهم در پرتو تعامل سازنده با جهان خارج امکان پذیر می باشد.» [14] در قاموس این مکتب فکری، توسعه یافتگی که مقصد نهایی استراتژی ملی ترسیم شده است، بدون کمک غرب و آنچه اصطلاحاً بین المللی شدن نامیده می شود، امکان پذیر نیست. به تعبیر سریع القلم، «توسعه یافتگی ایران بدون همکاری های بین المللی ناممکن است. همچنین حل وفصل نشدن تعارض های فلسفی و سیاسی ایران با مجموعه ی غرب، روند توسعه یافتگی را به تأخیر می اندازد.» [15] او مسیر توسعه را فرایندی جهانی می داند که لازمه ی پیوستن به آن، پیوند خوردن با اقتصاد غرب بوده و در تضاد جدی با «استقلال اقتصادی» است: «اگر کشور میان پایه و در حال توسعه ای تصمیم به پیوستن به این فرایند بگیرد، نباید به دنبال استقلال اقتصادی باشد، بلکه باید اقتصاد خود را با تاروپود اقتصاد جهانی به ویژه اقتصاد غرب پیوند زند. گذشته از آن، این نکته را نباید از نظر دور داشت که نزدیک به هفتاد درصد اقتصاد جهانی و سرمایه گذاری خارجی و تولید در میان کشورهای صنعتی است.» [16] محمود سریع القلم مدت نسبتاً طولانی ای از مشاوران حلقه ی نیاوران بوده است. وی به شدت مخالف نگاه به درون در پیشرفت اقتصادی است: «این تفکر در کشور که به دنبال اندیشه ها و راه حل درونی در داخل هست، غافل از این است که می توان از تجربه ی دیگر کشورها آموخت.» سیاست خارجی توسعه گرا همان گونه که پیش تر تصریح شد، در گفتمان توسعه گرای مکتب نیاوران، توسعه ی اقتصادی با نگاهی برون زا تجویز می گردد. طبیعی است در چنین چارچوب فکری، سیاست خارجی نقش ویژه ای یافته و مدخل دستیابی به توسعه برای یک کشور ترسیم می شود. به تعبیر دیگر، راه دستیابی یک کشور به توسعه، سیاست خارجی ویژه ای است که این حلقه ی فکری از آن به «سیاست خارجی توسعه گرا» تعبیر می کنند. دکتر روحانی در تبیین این رویکرد به سیاست خارجی می گوید: «ما به یک سیاست خارجی تأثیرگذار نیاز داریم. سیاست خارجی یعنی چه؟ یعنی حرف هایی بزنیم که تکبیرآفرین باشد؟! آیا سیاست خارجی به معنای درشت گویی است یا آنکه سیاست خارجی به معنای راه وروش درست سلوک با دنیاست که در نتیجه ی آن، تهدیدی کاسته و منفعتی جلب شود؟ آیا ما به جلب منفعت و دفع تهدید معتقدیم و احساس نیاز می کنیم؟ اگر به حدی رسیده ایم که نیاز به دیگر کشورها نداریم که زهی سعادت! پس دیگر به آن تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین الملل نیاز نخواهیم داشت، ولی اگر نیاز داریم (که قطعاً نیاز داریم)، پس باید چه کنیم؟ ما کشوری هستیم که می خواهیم به توسعه برسیم و در عین حال، درون گرا هستیم و می خواهیم خودمان همه چیز را انجام بدهیم. اگر شدنی است که فبها المُراد و اگر شدنی نیست (که نیست)، پس باید بدانیم در دنیا قواعد، هنجارها، عرف بین المللی و ساختارهایی وجود دارد. گرچه ما نباید در برابر نظم و هنجار جهانی تسلیم محض باشیم، اما آیا با تقابل، تعارض، برخوردهای تند، نزاع، مخالفت های مداوم، می توان به نتیجه رسید؟ اگر نه، پس به یک راه بینابینی نیاز داریم که این راه در سایه ی تدبیر، مشورت، تعقل و برنامه ریزی قابل دستیابی است.» [17] جالب اینجاست که این حلقه ی فکری با برگزاری «کنفرانس ملی چشم انداز بیست ساله و الزامات سیاست خارجی توسعه گرا» در سال 1386، تلاش می کند تا «سیاست خارجی توسعه گرا» را در زمره ی یکی از الزامات تحقق اهداف سند چشم انداز بیست ساله ی جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 تصویر کند. [18] محمود واعظی ویژگی های سیاست خارجی توسعه گرا را چنین برمی شمارد: «1. پیشبرد توسعه در صدر اولویت های آن قرار دارد، 2. تولید و حفظ ثبات در محیط امنیتی کشور را پی می گیرد، 3. به گسترش و تعمیق روابط با تعداد هرچه بیشتری از کشورها و نهادهای بین المللی که به نوعی در راستای تحقق اهداف برنامه قرار می گیرد، اولویتی ویژه می دهد، 4. از ورود جدی در مناقشات و بحران ها تا جایی که به منافع حیاتی آن مربوط نمی شود، احتراز می کند.» [19] محمود واعظی همچنین در این خصوص تصریح می کند: «توسعه ی اقتصادی کشور، به گونه ای آشکارتر و گسترده تر، منوط به سیاست خارجی توسعه گراست، زیرا علاوه بر تمهیدات داخلی، در بُعد خارجی از یک سو به دانش و فناوری پیشرفته و از دیگر سو، به سرمایه گذاری نیازمند است که بخش بزرگی از این دو نیاز باید از منابع بین المللی تأمین گردد.» [20] سریع القلم نیز در تبیین سیاست خارجی مطلوب، ویژگی های ذیل را برمی شمارد: «1. ضرورت حرکت سیاست خارجی در ریل الزامات رشد و توسعه اقتصادی، 2. کشورهای دیگر از رشد و پیشرفت ایران هراسی نداشته باشند، 3. معاشرت با دیگر کشورهای جهان، 4. مناظره در دانشگاه ها و رسانه ها پیرامون مسائل کلیدی سیاست خارجی، 5. عبور از چالش های امنیتی همسایگان، 6. تفکیک بین تبلیغ و تحلیل در دستگاه دیپلماسی کشور، 7. تعطیلی هیجان و عصبانیت در ادبیات و سیاست خارجی، 8. پرهیز از استفاده از واژگانی مانند حتماً، یقیناً و بی تردید در سیاست خارجی.» [21] البته این ها همه ی خصوصیات آنچه به عنوان «سیاست خارجی توسعه گرا» معرفی می گردد، نیست. با تأملی در آرا و اندیشه های اعضای حلقه ی فکری نیاوران، به خوبی روشن می شود که حرکت در مسیر این نوع سیاست خارجی، نیازمند تغییرات بنیادین در سیاست های کلان نظام جمهوری اسلامی است که در ادامه تلاش خواهد شد با مراجعه به مستندات برگرفته از نظریات اینان، این رویکرد به طور مشخص تبیین گردد. تعامل گرایی با غرب توسعه ی برون زا پیوندی نزدیک با مفهوم «تعامل گرایی» دارد که جزء واژگان کلیدی ادبیات گفتمان اعتدال نیز هست. در ادامه خواهیم کوشید مفهوم تعامل و تعامل گرایی را با توجه به دیدگاه مطروحه از سوی اعضای این حلقه ی نظری، مورد بررسی قرار دهیم. برون زایی توسعه ی مدنظر حلقه ی نیاوران، ناگزیر از دریافت همکاری های قدرت های بزرگ اقتصادی است و در این میان، هرگونه چالش سیاسی با این قدرت ها از جمله آمریکا، به زیان توسعه خواهد بود: «رشد و توسعه و رقابت اقتصادی، بدون همکاری با قدرت های بزرگ اقتصادی امکان پذیر نیست... هراندازه که با قدرت های بزرگ، مشکل سیاسی و امنیتی وجود داشته باشد، روابط اقتصادی نیز تحت الشعاع قرار می گیرد و بهره برداری محدود خواهد بود.» [22] سریع القلم تعامل گرایی را شرط توسعه دانسته و تأکید می کند که تجربه ی توسعه در همه ی کشورها چنین امری را اثبات می نماید: «بدون این تعامل بین المللی نمی توان رشد کرد.» [23] او تصریح می کند که توسعه گرایی در مسیر فعلی جمهوری اسلامی ایران، غیرممکن است: «اگر مبنا را توسعه یافتگی قرار بدهیم، باید با جهان همکاری کنیم. ما نمی توانیم از یک طرف بگوییم شما را قبول نداریم و از طرف دیگر بگوییم قصد داریم همکاری گسترده ی تجاری صنعتی و... با جهان داشته باشیم. بالأخره سیاست خارجی یک کشور باید با برنامه های توسعه ی آن کشور سازگاری داشته باشد. نمی توان به یک نفر از صبح تا ظهر گفت شما را قبول ندارم، اما ظهر تا عصر بگویید شما را قبول دارم. بالأخره یا قبول دارید یا ندارید. این تناقض ها باعث می شود که جهان می بیند ما سیستمی داریم که بخش هایی از آن می خواهند با جهان کار کنند و بخش های دیگر آن با جهان نزاع می کنند. بنابراین چون این هارمونی را نداریم، هیچ وقت آرمان توسعه یافتگی، یک کانون متمرکز برای پیشرفت کشور نمی شود.» [24] او نگاه به بیرون را جزء ذات توسعه تلقی می کند: «توسعه یافتگی با حضور در صحنه ی جهانی امکان پذیر است... یک بخش هایی از نظام فکری ما نمی خواهد کار علمی کند، چون نگران این است که هویتش مخدوش شود. بخش دیگری می خواهد این راه را برود. بنابراین نتیجه این است: تا زمانی که تکلیف تئوریک این دوگانگی حل نشود، مسئله ی توسعه در ایران همچنان بلاتکلیف باقی می ماند.» [25] لزوم تعامل گرایی نیز به نحوی به همان پایه ی نگاه این حلقه ی فکری به توسعه، یعنی «برون زایی» آن بازمی گردد که در تأمین سرمایه های مالی و فناوری، نگاه به بیرون دارد: «از سوی دیگر، دسترسی به امکانات جهانی شدن یکسان نیست. سرمایه گذاری و دسترسی به منابع مالی و فناوری، بیشتر در مناطقی یافت می شود که تحت نظارت سیاسی غرب و یا محدوده ی خود غرب باشد.» [26] حسین موسویان معتقد است: «صلح با ایالات متحده در نهایت، تعامل اقتصاد ایران و اقتصاد جهان را تسهیل می کند و فرصت هایی برای متنوع سازی اقلام صادراتی و وارداتی فراهم می آورد و به فعال شدن ایران در بازار جهانی می انجامد.» [27] در عین حال، اعتدال گرایان تصریح دارند که تعامل گرایی با غرب، چالش های ویژه ای نیز دارد. از جمله ی این چالش ها آن است که «ابعاد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جهانی شدن از یکدیگر قابل تفکیک نیستند.» [28] به نظر آنان، تلاش میان سیاست مداران جمهوری اسلامی برای تفکیک میان امکانات اقتصادی غرب و سلطه ی سیاسی و فرهنگی آن، موفقیت آمیز نبوده است: «در تاریخ مبارزات سیاسی و در تعاریف فلسفی پس از انقلاب اسلامی در ایران، نگاه بسیاری از سیاست مداران و دولتمردان به غرب، به واسطه ی عملکرد منفی غربی ها در ایران، مبتنی بر اصل تفکیک پذیری بوده است. به عبارت دیگر، برای تضمین مصونیت و دوری جستن از آسیب های سیاسی، سیاست مداران ایرانی سعی داشته اند مثلث جهانی شدن فوق را تجزیه و با هر زاویه ی آن مستقل برخورد کنند و روابط اقتصادی را از روابط فرهنگی و سیاسی آن جدا سازند. این در حالی است که تفکیک سازی اصول جهانی شدن از یکدیگر از یک طرف منجر به ناکارآمدی می شود و از طرف دیگر، در ایجاد ارتباط و گسترش روابط با کانون های اصلی جهانی شدن، اصطکاک به وجود می آورد و در نهایت، بهره برداری از فرایندهای جهانی شدن را محدود می کند.» [29] در چنین چارچوبی، با توجه به امتناع تفکیک میان مطالبات سیاسی-فرهنگی غرب و بهره گیری از امکانات غرب، عملاً آنچه تجویز می گردد، تعامل گرایی تمام عیار با غرب است که به معنای پذیرش حرکت در مدار سلطه گران غربی است. سریع القلم مصرانه جامعه ی ایرانی را متمایل به غرب می خواند و از همین جهت، تعامل با غرب را تجویز می کند. [30] از منظر او، غرب ستیزی (و یا به عبارتی استکبارستیزیو سلطه ستیزی) در جامعه ی ایرانی تاریخ انقضایی دارد و تحولات سیاسی-اجتماعی نشان دهنده ی تمایل روزافزون غرب گرایی در جامعه ی ایران و پایانی بر سیاست خارجی آرمان گرایانه (و به تعبیر او خیابانی) است: «ضدیت فعلی ما با غرب، تاریخ انقضا دارد. بد نیست عملکرد مائو و حزب کمونیست چین بین سال های 1975-1965 را بادقت بخوانیم. سیاست خارجی را از خیابان ها جمع کنیم. به پوپولیست ها بگوییم بروند کتاب بخوانند و کمتر سخن بگویند. نسل اول انقلاب می تواند با شجاعت به کمک دولت جدید آید تا ایران را از ناکارآمدی نجات دهد. مدارهای گسترش کارآمدی، تعامل معقول داخل با خارج است.» [31] نگاه تعامل گرایانه در خط مشی دولت یازدهم نیز بسیار برجسته می شود و گره خوردن همه ی چالش های اقتصادی کشور به مسیر مذاکرات هسته ای، در همین راستا ارزیابی می شود. همچنین در برنامه های اعلامی دولت، «تنش زدایی، بازسازی و اصلاح تعاملات با قدرت های مؤثر بین المللی در جهت منافع ملی» و «مدیریت روابط با کشورهای متخاصم و عادی سازی روابط با دیگر کشورهای غربی»، تصریح شده است. [32] با تأملی در آرا و اندیشه های اعضای حلقه ی فکری نیاوران، به خوبی روشن می گردد که حرکت در مسیر این نوع سیاست خارجی، نیازمند تغییرات بنیادین در سیاست های کلان نظام جمهوری اسلامی است. پارادوکس استقلال و توسعه از جمله مختصات مهم توسعه گرایی در گفتمان مکتب نیاوران، تضاد و تعارض آن با مفهوم استقلال است. نگاه ویژه و خاص اعتدال گرایان به مفهوم استقلال، حائز اهمیت و درخور بررسی است. می دانیم که استقلال یکی از شعارهای اساسی انقلاب اسلامی بوده که ریشه در آموزه های دینی و اسلامی دارد و در جمهوری اسلامی ایران نیز به یکی از اصول تغییرناپذیر تبدیل شده است: «ما خواهان استقلال هستیم و روابط خود را با جهان غرب بر این اساس پی ریزی می نماییم. ما می خواهیم ملت ایران غرب زده نباشد و بر پایه های ملی و مذهبی خویش به سوی ترقی و تمدن گام بردارد.» [33] با این حالاز نظرگاه حلقه ی نیاوران، چنین لغتی دیگر کاربرد ندارد: «ما در دنیا لفظ، مفهوم و تعبیری به نام استقلال اصلاً نداریم. استقلال تعبیری است که در دهه ی 1950 میلادی کشورهای آفریقایی برای دوره ی استعمارزدایی استفاده می کردند. مفهومی بود که مؤثر افتاد و در کسب حاکمیت ملی برای ایران در دوران پس از انقلاب اسلامی مفید بود، اما امروز لغت استقلال کاربرد ندارد.» محمود واعظی نیز صراحتاً الگوی توسعه ی مطلوب را در تضاد استقلال خواهی معرفی می کند: «بر این اساس، راهبردهای تحقق توسعه، از الگوهای گذشته که برپایه ی مفاهیمی مانند خودکفایی، استقلال و انزوا استوار بودند، از نظر محتوایی فاصله گرفته اند... که البته در این الگو مفاهیم خودکفایی و استقلال بازتعریف شده اند. شاخص توسعه گرایی حاکم بر جهان کنونی براساس راهبرد تعاملی است؛ چراکه راهبرد انزواگرایی مانع از توسعه می شود. در این شرایط، هر برنامه ی کلان توسعه ی ملی برای دستیابی به موفقیت، نیازمند تعامل با جریانات اصلی نظام اقتصاد سیاسی بین الملل و استفاده از امکانات جهانی است؛ چراکه این الگوی توسعه، مبتنی بر وابستگی متقابل است و یک ضرورت به حساب می آید.» [34] این چنین است که در ادبیات اینان، مفهوم استقلال با همه ی ابعادش نفی می شود. سریع القلم این استقلال اقتصادی را نفی می کند: «در فرایندهای جهانی شدن، اصل بر اقتصاد است و بسیاری از تصمیم گیری ها در مسائل اقتصادی متمرکز است و نکته ی مهم تر دوم اینکه اگر کشور میان پایه و در حال توسعه ای تصمیم گرفت در این فرایند وارد شود، باید به دنبال استقلال اقتصادی نباشد، بلکه اقتصاد خود را در معرض تاروپود اقتصاد جهانی، به خصوص غرب قرار دهد.» [35] او همچنین استقلال سیاسی را در تناقض با پیشرفت می داند: «جمهوری اسلامی با یک پارادوکس مهم روبه روست؛ از یک طرف می خواهد رشد و پیشرفت کند و از طرف دیگر در پی حفظ استقلال سیاسی و همین طور عدالت در بیرون از مرزهای کشور است. در واقع ریشه ی پارادوکس در نوع نگاه به خود و نظام بین المللی است.» [36] «پارادوکس تقابل-تعامل با محیط بین المللی، سیاست گذاری های مختلفی را در پی خواهد داشت و بر مسائل اجتماعی، فرهنگی، هنری، آموزشی و اقتصادی اثرات مستقیمی برجای خواهد نهاد. » وی می گوید: «جمهوری اسلامی می خواهد خصوصی سازی اقتصادی کند که به تعامل و هماهنگی و سازگاری با بانک های خصوصی و شرکت های چندملیتی و سرمایه ی فناوری آن ها نیاز دارد و در عین حال می خواهد با سیاست خارجی دولت هایی که این شرکت ها از آن ها برخاسته اند، تعارض داشته باشد. به عبارت دیگر، هم می خواهد از امکانات موجود جهانی بهره برداری کند و هم سیاست خارجی ایدئولوژیک داشته باشد و نظم موجود جهان و ساختار غربی-استکباری آن را زیر سؤال ببرد. جمهوری اسلامی می خواهد هم عضو گات و سازمان تجارت جهانی شود که قاعده سازان روابط اقتصادی جهان هستند و تحت الشعاع منافع غرب و به خصوص هفت کشور صنعتی هستند و در عین حال با همان هفت کشور صنعتی، در تعارضات سیاسی و فلسفی، حالت تقابلی داشته باشد.» [37] «مشکل از آنجا آغاز می شود که تحقق قدرت و توسعه یافتگی محتاج ابزاری است که نزد ایران نیست. طرز تفکر رایج در جمهوری اسلامی از ابتدای انقلاب، قدرت اقتصادی و فناورانه ی غرب را نفی نکرده است، بلکه مقاصد سیاسی و مبانی فلسفی و فزون خواهی آن را نفی می کند. پاسخ غرب در مقابل جمهوری اسلامی ایران این بوده که غرب یک سیستم یکپارچه است و ایران نمی تواند با بخشی از آن ارتباط برقرار کند و با بخشی دیگر مبارزه ی سیاسی و اعتقادی داشته باشد.» [38] فرجام سخن در این مقاله کوشیده شد تا حد ممکن، با نقل قول مستقیم از تئوری پردازان حلقه ی نیاوران، الگوی توسعه و الزامات آن در این نظرگاه تبیین گردد. جملاتی که در این سطور، از مقابل دید مخاطبان محترم گذشت، حاصل دو دهه کار فکری در مرکز تحقیقات استراتژیک است که در جملات چهره های شاخص این جریان بروز و ظهور یافته است. با توجه به آنچه گفته شد، می توان الگوی توسعه در چارچوب تفکر مکتب نیاوران را در مؤلفه های ذیل خلاصه نمود: الف) توسعه ی برون زا متکی به تعامل گرایی با کانون های قدرت و ثروت بین المللی و خصوصاً غرب ب) اتکای فوق العاده به سرمایه و فناوری خارجی ج) جهان شمول دانستن اصول توسعه (متکی بر دانش مادی و عقل ابزاری) د) اولویت یافتن توسعه گرایی بر آرمان گرایی هـ) منقضی دانستن آرمان و ایده ی استقلال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حال باید دید در تهیه ی برنامه ششم، آیا سیاست های کلان مصوب نظام، محور طرح ریزی و برنامه نویسی قرار می گیرد یا الگویی که حلقه ی نیاوران تجویز کرده است. پی نوشت ها [1] . حسن روحانی، اندیشه های سیاسی اسلام، جلد دوم، سیاست خارجی، ص42-43. [2] . همان، ص43. [3] . سخنرانی حسن روحانی در تالار ابوریحان بیرونی دانشگاه شهید بهشتی، وبگاه شبکۀ خبر، شنبه، 16 آذر 1392. [4] . سخنرانی حسن روحانی در همایش اقتصاد مقاومتی در روابط منطقه ای، خبرگزاری ایرنا، 3 اسفند 1393. [5] . موسویان، حسین، ایران و آمریکا؛ گذشتۀ شکست خورده و مسیر آشتی، ص459. [6] . محمود سریع القلم، کار محفلی ما قوی است، اما کار تشکیلاتی و حزبی بلد نیستیم، خبرگزاری مهر، شنبه، 7 بهمن 1391. [7] . محمود سریع القلم، حسرت توسعه، هفته نامۀ تجارت فردا، ش94، 21 تیر 1393. [8] . محمود سریع القلم، ما باید در دل جهان برویم و اثرگذار باشیم، روزنامۀ اعتماد، ش3135، 27 آذر 93، ص7 (اندیشه). [9] . محمود سریع القلم، دگرگشت شخصیت ایرانی: سنگ بنای توسعۀ کشور، مجلۀ اطلاعات سیاسی-اقتصادی، مرداد و شهریور 1382، ش191-192، ص13. [10] . محمود سریع القلم، دولتمردان باید اطلاعات خود را از دنیا به روز کنند، خبرگزاری ایرنا، کد خبر: 81219550. [11] . محمود سریع القلم، حسرت توسعه، هفته نامۀ تجارت فردا، ش94، 21 تیر 1393. [12] . محمود واعظی، کنفرانس ملی چشم انداز بیست ساله و الزامات سیاست خارجی توسعه گرا، مرکز تحقیقات استراتژیک، اسفندماه 1386، ص10-11. [13] . واعظی، همان، ص18. [14] . همان، ص32. [15] . سریع القلم، دگرگشت شخصیت ایرانی: سنگ بنای توسعۀ کشور، ص18. [16] . محمود سریع القلم، جهانی شدن، حاکمیت ملی و جمهوری اسلامی ایران، مجلۀ اطلاعات سیاسی-اقتصادی، مرداد و شهریور 1384، ش215-216، ص31. [17] . روحانی، همان، ص49-50. [18] . واعظی، همان، ص27. [19] . همان، ص28. [20] . همان، ص31. [21] . محمود سریع القلم، ما باید در دل جهان برویم و اثرگذار باشیم، همان. [22] . محمود سریع القلم، ایران و جهانی شدن؛ چالش ها و راه حل ها، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، تیرماه 1384، ص106. [23] . همان، ص26. [24] . محمود سریع القلم، پیش شرط های توسعه، روزنامۀ دنیای اقتصاد، 3 اسفند 1392، ش3142. [25] . همان. [26] . سریع القلم، ایران و جهانی شدن؛ چالش ها و راه حل ها، ص45. [27] . موسویان، حسین، ایران و آمریکا؛ گذشتۀ شکست خورده و مسیر صلح، ص458. [28] . سریع القلم، ایران و جهانی شدن؛ چالش ها و راه حل ها، ص127. [29] . همان، ص23. [30] . سریع القلم، سیاست خارجی را از خیابان ها جمع کنیم، سایت تابناک، 5 مرداد 1392. [31] . همان. [32] . متن کامل برنامه و خط مشی دولت روحانی، خبرگزاری تسنیم، 14 مرداد 1392. [33] . صحیفۀ امام، ج4، ص160. [34] . کنفرانس ملی چشم انداز بیست ساله و الزامات سیاست خارجی توسعه گرا، ص20. [35] . سریع القلم، ایران و جهانی شدن؛ چالش ها و راه حل ها، ص106. [36] . همان، ص111. [37] . همان، ص112. [38] . همان، ص111. borhan.ir
یکشنبه ، ۱۱بهمن۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: زمان نیوز]
[مشاهده در: www.zamannews.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 29]
-
گوناگون
پربازدیدترینها