واضح آرشیو وب فارسی:تحلیل ایران: کاروانسرای «دیر گچین» از جمله آثار نفیس ملی است که در استان قم واقع شده است، اما با این وجود شرایط نگه داری و مرمت آن مطلوب نیست و حتی حریم آن نیز هنوز به ثبت نرسیده است. به گزارش پایگاه خبری تحلیلی " تحلیل ایران " به نقل از خبرنگار ایلنا، «دیر گچین» به مادر کاروانسراهای ایران معروف است. بنایی در مسیر اصفهان و قم به ری که از دوران ساسانی به جای مانده و حامل یادگار ها و نشانه های دوره های مختلف تاریخی و شاهد صد ها سال رفت و آمد کاروان های مختلف بوده است. دیر گچین اولین بار در زمان اردشیر بابکان به عنوان یک دژ در مسیر جاده ابریشم ساخته می شود و بعد ها به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار می گیرد و در دوران سلجوقیان و صفویان مرمت ها و تغییراتی در آن انجام می شود و این تغییرات تا دوران قاجار نیز ادامه پیدا می کند. عمار کاووسی (معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم در این باره می گوید: «صدراعظم شاه، امین اسلطان؛ صاحب آبادی علی آباد در همین محدوده بود و در آنجا کاروانسرایی احداث می کند؛ بنابراین مسیر آبی را که به این کاروانسرا می رسیده را مسدود کرده و آب را به سمت کاروانسرای علی آباد می برد تا این کاروانسرا از کاربری بیفتد.» به گفته وی پس از آن تا زمانی که سازمان میراث فرهنگی در اوایل دهه ۸۰ متولی این بنا شود، دیرگچین مورد استفاده عشایر محلی بوده و عشایر گله های شتر هایشان را در آنجا نگه داری می کردند. بیشترین حجم آسیب وارد شده به این بنا نیز در ۲۰۰ سال اخیر بوده است به طوری که شتر ها به دیوار های بنا آسیب های زیادی زده بودند و در برخی قسمت ها حتی تا ۱ متر نیز فضولات حیوانی روی هم انبار شده بود. پس از تخلیه بنا و انجام مرمت ها و کاوش های اولیه توسط اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، این بنا از سال ۸۵ به اداره کل میراث فرهنگی قم واگذار می شود و از آن سال تا به امروز عملیات مرمت در آن ادامه دارد. کاووسی توضیح می دهد: «مرمت پشت بام در اولویت ما قرار داشت که خوشبختانه اکنون سبک سازی و آجر فرش شده است. دیوارهای بنا نیز تا حدودی مرمت شده اند و کف حجره ها نیز با آجر فرش پوشیده شده اند. همچنین ناودان های سنگی بنا دوباره کار گذاشته شدند، برخی مرمت های اضطراری در سردر ورودی و برج سمت راست نیز انجام شده است. اما برای مرمت کامل این بنا به حداقل ۳ الی ۴ میلیارد تومان بودجه نیاز است، بنابراین با بودجه سالانه ۵۰ الی ۶۰ میلیون تومان که ما اکنون در توان داریم؛ کار به کندی پیش می رود.» چهار ویژگی منحصر به فرد دیر گچین یکی از ویژگی های منحصر به فرد این کاروانسرا وجود یک مسجد، حمام، حیاط خلوت و یک آسیاب در چهار گوشه این کاروانسرا علاوه بر حجره ها و شترخانه هاست که آن را به مجموعه ای کامل و منحصر به فرد نسبت به دیگر کاروانسرا ها تبدیل می کند. مهرداد شکوهی در مقاله خود با عنوان دیر گچین «کاروانسرایی در جنوب سرزمین ری» که در مجله باستان شناسی و تاریخ با ترجمه فرشید مصدقی امینی به چاپ رسیده است، عنوان می کند: «در هر گوشه از محوطه محصور کاروانسرا بخشی با عملکرد خاص وجود دارد. بخش واقع در گوشه جنوب شرقی، تالار چهارگوشی بر تبدیل تالار به مسجد در آخرین مرحله بهره برداری از آن دلالت می کند. شباهت های نقشه این قسمت و پلان رایج آتشکده ها احتمال طراحی اولیه بخش مذکور را به منظور ساخت چنین پرستش گاهی مطرح می سازد. درخصوص بنای اصلی تصور بر این است که گنبدی بر روی چهار ستون و برفراز نیایشگاه وجود داشت و از فضای اطراف پایه ها برای اجرای مراسم طواف و نیایش استفاده می شد.» در گوشه شمال شرقی کاروانسرا نیز یک حیاط هشت ضلعی احداث شده است که به گفته مهرداد شکوهی این نوع معماری در دوران ساسانی معمول نبود و طرح آن از مشخصه های دوران اسلامی است. او می افزاید: «مکان مورد بحث از قرار معلوم اعیانی ترین بخش محوطه محصور کاروانسرا و سکونتگاه صاحب منصبان عالی رتبه و اشراف مسافر بود.» از آسیاب دیر گچین در گوشه شمال غربی کاروانسرا دیگر چیزی به جای نمانده، اما پیش از این در آن یک جفت سنگ آسیاب به طور افقی کار گذاشته بودند، این بخش نیز به نظر می آید؛ در اواخر عمر کاروانسرا به آن اضافه شده باشد. پلان اصلی گوشه جنوب غربی بر اثر ساخت وسازهای گوناگون و تغییر در ساختارهای معماری به هم خورده است، اما حمام و سرویس های بهداشتی در آن به چشم می خورد، این حمام شامل یک سربینه، یک گرمخانه و دو خزینه با طاق قوسی است. احتمال واگذاری این بنای نفیس هزینه سنگین مرمت و نگه داری این بنا معاون میراث فرهنگی استان قم را وادار کرده تا از تمایلش برای واگذاری این بنا صحبت کند، اما از آنجا که این اثر جزو آثار نفیس ملی است تاکنون با واگذاری آن موافقت نشده، اما کاووسی به صحبت های اخیر در مورد واگذاری این بنا اشاره می کند و می گوید: «با توجه به صحبت هایی که شده، در نهایت به نظر می آید که رئیس سازمان میراث فرهنگی از اختیاراتش برای واگذاری این بنا استفاده کند.» کاروانسرای منحصر به فرد دیرگچین در استان قم و 12 کیلومتری چرمشهر، بی شک این ظرفیت را دارد که به یکی از جاذبه های گردشگری مهم کشور تبدیل شود، اما اکنون با مرمتی نیمه کاره و شرایط نا مناسب نگه داری در بیابان رها شده است آنچه بی شک می توان در مورد این بنا گفت؛ این است که با وجود آنکه در فهرست نفایس ملی قرار دارد، اما رسیدگی به آن به هیچ عنوان در حد یک اثر نفیس نیست.
سه شنبه ، ۶بهمن۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تحلیل ایران]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 12]