واضح آرشیو وب فارسی:حج: در تفاسیر قرآن کریم سه معنا برای بیت عتیق از روایات و کتب لغت بیان شده است که هرکدام به نوبه خود جای تأمل و بررسی دارد.به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، در قرآن کریم از خانه خدا به نامهای مختلفی چون، مکه، بکه، بیت معمور و بیت عتیق و… یاد شده است که هر کدام معانی خاص خود را دارند، در قرآن از خانه خدا بیست بار و جمعاً در شانزده آیه یاد شده است، بدین صورت که «کعبه» دوبار، «البیت» هفت بار، «بیت» یک بار، «بیت الحرام» دوبار، «بیت العتیق» دوبار، «بیتک المحرّم» یک بار، «بیتی» دوبار، «بکه» یک بار، «مسجدالحرام» یک بار و «بیت المعمور» هم یک بار به کار رفته است، که در این مجال به معانی که به عبارت «بیت العتیق» حمل می شود توجهی داریم. در آیات ۲۹ ۳۳ از سوره مبارکه حج، کعبه به این نام خوانده شده و برای عتیق سه معنا بیان شده است که اولین معنا «آزاد» بوده که مقصود این است که خدا آن خانه را از حوادث مصون داشته و آزاد کرده و در برخی از احادیث مصادیق مختلفی درباره آزادی کعبه ذکر شده است، مثلا «آزاد از مالکیت مردم» که در روایتی از امام باقر (ع) نقل است: «عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَمَّنْ أَخْبَرَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ لِمَ سُمِّیَ الْبَیْتُ الْعَتِیقَ قَالَ لِأَنَّهُ بَیْتٌ حُرٌّ عَتِیقٌ مِنَ النَّاسِ وَ لَمْ یَمْلِکْهُ أَحَدٌ؛ کعبه خانه ای است که آزاد از مردم بوده و هیچ کس مالک آن نیست.» (بحارالانوار جلد ۹۶ صفحه ۵۸) (صدوق، علل الشرایع، ج ۲، ص ۳۹۹) مصداق دیگر در تأیید معنا «آزاد از غرق و طوفان نوح (ع) » است که خداوند متعال در طوفان نوح (ع)، تمام زمین را غرق آب کرد؛ لذا هرچه در زمین بود غرق شد، مگر کعبه که خداوند آن را از زمین بالا برد تا غرق نشود؛ از این رو است که به کعبه عتیق گفته اند، حضرت صادق (ع) فرمودند: «قبه اى که خداوند متعال براى آدم نازل کرده بود تا زمان نوح (ع) همچنان برپا بود ولى در روزگار طوفان نوح (ع) هنگامى که آب روى زمین را فرا گرفت. خداوند آن قبه را بآسمان برد و «مکه» در آن جریان غرق نشد و به همین مناسبت «بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ» یعنى سرزمین «آزاد شده از غرق» نامیده شد. » (ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۲، ص ۵۶) «آزادی از جهنم» نیز دیگر مصداق است که در بعضی از روایات از جمله در الکافی (ج ۴، ص ۱۸۹) به این نکته اشاره شده است که اگر کسی خانه خدا را در دنیا زیارت کند و زائر بیت الله الحرام باشد، خداوند او را از جهنم نجات می دهد و برائت از جهنم هدیه او خواهد بود، پس کعبه باعث برائت از آتش جهنم است و به همین دلیل به آن بیت العتیق گفته اند. به عبارتی دیگر؛ زمینی که کعبه در آن قرار گرفته و نیز خود کعبه، برخلاف دیگر اماکن، مِلک و مُلک احدی نبوده و نیست، بلکه آزاد است، نه مِلک کسی بوده و نه تحت سلطه احدی قرار گرفته است، زمین بی آب و گیاهی بود که هیچ کس را در آن رغبتی نبود و در آنجا سکونت نداشت آنچنان که قرآن کریم می فرماید: «رَبَّنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتی بِوادٍ غَیْرِ ذی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّم …؛ پروردگارا! من بعضى از ذریه خویش را در دره اى غیر قابل کشت نزد خانه حرمت یافته تو سکونت دادم…». (ابراهیم/ ۳۷) دیگر معنایی که برای عتیق بیان شده است و معروفتر و مشهورتر بین عموم مردم نیز هست، معنای «قدیم و کهن» است این مضمون در روایات هم آمده است امام باقر (ع) در مسجدالحرام نشسته بودند که از ایشان درباره بیت عتیق سؤال شد و فرمودند: «خداوند کعبه را قبل از خلقت زمین آفرید، سپس به آفرینش زمین پرداخت و زمین را از زیر آن گستراند.» در بیان السعادة فی مقامات العبادة نیز این مفهوم بیان شده است: «الْعَتِیقِ بیت قدیم، چون بیت اللّه در ظاهر اوّلین بیت است که براى مردم وضع شده است چنانچه در اخبار آمده است که آن بیت براى آدم از بهشت و به باطنش نازل شده است، چه قلب صنوبرى در ملک بدن عنصرى اوّلین خانه اى است که براى مردم در عالم صغیر شده است .» (ج ۱۰/ص ۷۱) همچنین معنای «کریم» را هم برای عتیق گفته اند و هر چیزی مکرم و زیبا را عتیق می نامند و چون کعبه این دو مزیت را دارد به این نام خوانده شده است. در فرهنگ جامع ذیل عبارت «عَتَقَ» این معنا نیز بیان شده است. در ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن به نوعی به این سه معنا اشاره شد است: «العتیق: چیزى که از نظر زمانى یا مکانى یا رتبه و ارزش، کهن و قدیمى باشد از این جهت به قدیم- عتیق- گفته شده و همچنین به شخص جوانمرد و با کرم و به کسى که از رقیّت و بندگى آزاد شود خداى تعالى گوید: وَ لْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ (الحجّ/۲۹) ) گفته شده خداوند کعبه از این جهت با واژه «عتیق» وصف نموده که پیوسته از اینکه جباران و ستمگران کوچکش بشمارند آزاد و متعالى است. عاتقان: طریق گردن که میان دو شانه قرار دارد چون از سایر اعضای بدن بالاتر است و نیز «عاتق» دختر جوان و کنیزکى که از شوهرش جدا و دور شده و در خانه پدر و مادرش مانده. » (ج ۲، ص ۵۴۷) نکته بسیار جالب در آیه «و لیطوفوا بالبیت العتیق» اینکه برخی مفسران این آیه را مربوط به طواف نساء دانسته اند و از طرفی هم می بینیم یکی از معانی عتیق بنا به نقل برخی از مفسرین به دختر جوان، کنیزکی که از شوهر جدا شده است باز می گردد و این ارتباط معنایی به لغت و حکم طواف نساء در این آیه بسیار قابل تأمل و جای کار در حد یک مقاله علمی پژوهشی را دارد.
جمعه ، ۱۱دی۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: حج]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 75]