واضح آرشیو وب فارسی:همدان پیام: گردشگری این روزها تب تغییر کاربری پس از مرمت بناهای تاریخی را گرفته است. به گونه ای که حمام تاریخی به رستوران سنتی، خانه تاریخی به فرهنگسرا و بنای تاریخی به موزه پس از مرمت تبدیل شد. در همدان از این دست اتفاقات یکی پس از دیگری رخ داد. حمام قلعه به رستوران و موزه مردم شناسی، حمام حاجی به نمایشگاه و آموزشگاه صنایع دستی و خانه ضرابی به بخشی از اداره میراث فرهنگی و به این ترتیب دیگر بناهای تاریخی یکی پس از دیگری تغییر کاربری دادند حال این مقوله که بر حال و احوال این بناها در این تغییر سیما و کاربری چه گذشته است خود داستانی دیگر است که در گزارشات آتی به آن خواهیم پرداخت . اما در این گزارش صحبت از این نکته است که آیا احیا و حیات بنا با تغییر کاربری محقق خواهد شد؟ کارشناسان باستان شناسی بر این باورند که تفکر احیا، تفکری ارزشمند در حفاظت از داشته ها و دارایی های فرهنگی و تاریخی در عین بهره مندی از آنها و حضور جدی آنها در جریان دوباره زندگی است. مطالعه و تأمل در امکانات و فرصت هایی که این تفکر در اختیار می گذارد، آن را از حفاظت صرف ابنیه به عاملی در ایجاد حرکتی فرهنگی تبدیل می کند؛ برای صیانت از نظامی که این ابنیه از درون آن حلول کرده است. اما فعلیت یافتن این قابلیت و نیفتادن در ورطه انحرافات هم نیازمند شناخت و بینشی عمیق در حوزه نظام زندگی گذشته و مؤلفه های آن و هم مستلزم فهم درست مفهوم احیا و پرهیز از برداشت های سریع و سطحی از آن است. آسیب عمده ای که به تفکر احیا وارد شده است، تک بعدی نگریستن به مقوله پیچیده حیات معماری به طور عام و بنای تاریخی به طور خاص است. به تبع این نگرش، تداوم حیات بنا با تداوم مقطعی حضور فیزیکی آن در بسترش در برداشتی سطحی و ناقص یکسان تلقی شده است. اینجاست که کاربری های ناهمگون و نامیمون در درون بناهای سنتی رخنه می کند و از درون عامل تضعیف و تخریب ابنیه می شود؛ غافل از آنکه کاربری بنا جزو لاینفک آن است. این نظام و شیوه ای است که دست کم در نظام معماری دوره سنت بر ابنیه تاریخی کشور ما مترتب بوده است. سلب عملکرد حقیقی بنا یا تغییر شکل و معنای آن آسیبی بزرگ بر شاکله آن قلمداد می شود. اگر احیا به معنای تداوم حیات بنا معنی می شود، در گام نخست باید به تلاش و جهت بازگرداندن یا ارتقای کارکرد یا جایگزینی آن با شبیه ترین گزینه ها، نه تنها به لحاظ شکلی، بلکه به لحاظ معنا و مفهوم آن، همت گمارد. در غیر این صورت از فرصت احیا در جهت تداوم استفاده از بنا و قابلیت و ظرفیت های آن استفاده نکرده ایم؛ زیرا کمترین آ سیب آن سلب کاربری گذشته و اعمال کارکردی جدید به بناست. توهمی از حقیقت احیا احیا، خواهان تداوم حیات بناست. مسلم است که این حیات ورای طول عمر کالبدی بناست، اما بیشتر طراحان طرح های احیا اصل مهم در تداوم حیات بنا را که همان تداوم کاربری با سنخیت حقیقی و نه مجازی آن با دیگر مؤلفه های بناست، نادیده می گیرند و کاربری هایی متفاوت و متناقض با کاربری اصیل بنا پیشنهاد می کنند. در این شکل، فعل احیا از معنای حقیقی خود منحرف می شود یا در بهترین حالت تنزل می کند. ساده انگارانه است اگر طول حضور کالبد با استقرار عملکردهای ناهمگون را که در تناقض با قابلیت ها و ظرفیت های فیزیکی و ادبیات فرهنگی بناست، با حقیقت مفهوم احیا مشابه فرض کنیم. در این صورت گمان باطل و مجازی جایگزین حقیقت می شود؛ توهمی از واقعیت که فرسنگ ها با امر واقع فاصله دارد. تغییر، تثبیت و تقویت یا ارتقای کاربری مطلب دیگری که در حوزه احیا از ارکان مناقشات و آسیب هاست، ملازمت مفهوم احیا با تغییر کاربری یا قرار دادن امر تغییر کاربری در درون امر احیاست؛ تا آنجا که امروز هنگامی که نامی از احیا به میان می آید، ناخودآگاه با تلقی تغییر کاربری بنا مواجه می شویم؛ گویی اگر تغییر کاربری صورت نپذیرد، احیا صورت نپذیرفته است. این موضوع در بدنه میانی متخصصان جامعه تا آنجا پیش رفته که در طرح های احیا الزاماً به دنبال عملکردی تازه برای بنا می شوند. اما به راستی چرا واژه تغییر کاربری این چنین ارتباط تنگاتنگی با امر احیا دارد؟ چرا تعاریفی چون اعطای عملکرد جدید به کالبد قدیم که از نخستین تعاریف احیا در ایران بوده است، هنوز مخاطب دارد؟ آیا اساساً و الزاماً احیا با تغییر کاربری محقق می شود؟ اطلاق اصطلاح تغییر کاربری غیرمستقیم، کاربری گذشته بنا را مسبوق به سابقه می داند. سکونت دیگر معنای گذشته را ندارد و خانه های امروز به واسطه شکل جدید زندگی کالبد متفاوتی دارد. مدرسه به علت تغییر نظام آموزش ماجرایی دیگر و کالبدی دیگر طلب می کند، تولید صنعتی و کارگاه های سنتی دیگر محلی از اعراب ندارد و باقی ماجرا نیز چنین است. انسان دوره جدید با مجموعه ای از کالبدها مواجه است که فاقد کاربری یا به تعبیری دارای کاربری هایی است که تاریخ مصرف آنها گذشته است؛ کاربری هایی که بخش مهمی از نظامی را تشکیل می دهد که به معماری واجد ارزش حفاظت منجر شده است. حذف این نظامات- حذف تفکر نهفته در بنا- نادیده انگاشتن روح و جانی است که در بنا ساری و جاری است و مقدمات حذف بنا را به رغم وجود ظاهری و مقطعی فراهم خواهد کرد. در این تفکر، گذشته و نظامات آن را پایان یافته و تمام شده می نگرند و تنها کالبد را موضوع بهره کشی می دانند. این امر با اصول بنیادین احیا مغایرتی آشکار دارد. احیا هنگامی کامل است که تثبیت و تداوم یا ارتقای کاربری را عاملی در تداوم حیات بنا بداند. پس از آن در هر تغییر کاربری باید تداوم حیات مادی و معنوی بنا، مبتنی بر نظامی که در آن شکل گرفته است، لحاظ شود. پیشنهاد کاربری جدید باید چون پیوند عضوی بر بدن موجودی زنده تصور شود. این عضو باید ویژگی های مشترک بسیاری با بدن شخص پیوندگیرنده داشته باشد تا این پیوند مفید باشد و نظام بدن عضو جدید را بپذیرد و به معضلی جدید در آن سازمان منتهی نشود. طرح احیا به ظرافت عمل پیوند است و شخص طراح باید مانند جراحی زبردست تمام مؤلفه های لازم برای هماهنگی کاربری پیشنهادی با کالبد قدیم را لحاظ کند. در این صورت احیا حداقل به باری اضافه و آسیبی جدید در بنا تبدیل نمی شود و در جهت اهداف خود گام برمی دارد.
یکشنبه ، ۲۲آذر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: همدان پیام]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 35]