واضح آرشیو وب فارسی:عقیق: بدترین شکل تضییع نعمت این است که انسان از علم خود برای بهره های خودش نیز استفاده نکند. یعنی علم او نه به دیگران سودی برساند و نه نفعی برای خودش داشته باشد. در عین حال شرمندگی انسان در دنیا و آخرت از این طریق بیشتر از جاهل است.عقیق : متن زیر گزارشی کوتاه از کلاس شرح نهج البلاغه دکتر محسن اسماعیلی عضو شورای نگهبان و استاد دانشگاه است که چهارشنبه ها در محل سابق حزب جمهوری اسلامی(سرچشمه) برگزار می شود. بدترین نوع تضییع علم آن است که عالم به علمش عمل نکند. هدر دادن دانش به این است که آن را به نااهل بیاموزى. همه بدعت های تاریخ در بستر سکوت آگاهان رواج یافته اند. سخن درباره این توصیه علی علیه السلام در نامه شصت و نهم بود که می فرماید هیچ نعمتی را نباید تباه و ضایع ساخت. اما در میان همه نعمت ها بر مراقبت از تضییع چند نعمت تأکید خاصی در نهج البلاغه مشاهده می شود. مال و جاه دو نمونه ای بود که در باره آنها بحث شد. علم سومین نمونه است. دانش هم از نعمت های بزرگی است که به هر کسی نمی دهند. قرآن کریم می فرماید که خداوند دانش و حکمت را به هر کس بخواهد و شایسته بداند، می دهد؛ و به هر کس دانش داده شود، خیر فراوانی داده شده است و جز خردمندان، این حقایق را درک نمی کنند، و متذکر نمی گردند. پس دانش و حکمت را به هرکسی نمی دهند. اما اگر دادند، برای این می دهند که اولاً به آن عمل کنیم و ثانیاً آن را به دیگران هم تعلیم دهیم. از حضرت عیسی علیه السلام نقل شده است که فرمود: «مَن عَلِمَ، وعَمِلَ، وعَلَّمَ، عُدَّ فِی المَلَکوتِ الأعظمِ عَظیماً»؛ هر کس بداند و عمل کند و یاد دهد، در ملکوت اعظم با عظمت به شمار می آید اما اگر کسی بداند، ولی عمل نکند یا علم خود را کتمان نماید، یا آن را به دیگران منتقل نکند، آن علم را ضایع کرده است. تضییع علم حدأقل سه صورت مهم دارد که توضیح کوتاهی پیرامون هریک از آنها می دهیم. ۱-تضییع علم در عمل نخستین و بدترین صورت تباه ساختن علم، عمل نکردن به آن است. نخستین صورت است، چون حداقل سودی است که باید از آن ببریم. علم، اگر به دیگران هم منتقل نشود و کسی را هم هدایت نکند، دست کم باید به خودِ عالم سود عملی برساند. بدترین صورت هم هست، چون شرمندگی آن بیشتر از شرمندگی ناشی از جهل است. در خطبه ۱۱۰ نهج البلاغه می فرماید: «إنَّ العالِمَ العامِلَ بِغَیرِ عِلمِهِ کالجاهِلِ الحائرِ الّذی لا یَستَفیقُ مِن جَهلِهِ»، دانایى که برخلاف علمش عمل کند، به نادان سرگشته اى مى ماند که از مستىِ نادانی اش به هوش نیاید. این اولین بدبختی است که عالم مانند جاهل شود. اما بدتر از آن هم هست. «بَلِ الحُجَّةُ عَلَیه ِأعظَمُ، وَ الحَسرَةُ لَهُ ألزَمُ، و هُوَ عِندَاللّهِ ألوَمُ»؛ بلکه حجّت بر چنین عالمى بزرگتر است و حسرتش بیشتر باشد و در پیشگاه خداوند، بیشتر سرزنش شود. وقتی عمل کسی بر طبق علم او نیست، خوب با جاهل چه فرقی دارد!؟ بلکه وضع او از جاهل بدتر است. جاهل هم وضع بدی در قیامت دارد و از او می پرسند که چرا یاد نگرفتی. اما وضع عالم بدون عمل بدتر است. می پرسند: تو که یادگرفتی و می دانستی، چرا طور دیگر عمل کردی!؟ معلوم است که پاسخ این سوال سخت تر و شرمندگی ناشی از آن بیشتر است. قرآن می فرماید: «قُلْ فَلِلَّـهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ» ای رسول ما! به مردم بگو که دلیل رسا و قاطع برای خداست. حجت بالغه یعنی دلیلی که برای هیچ کس بهانه ای باقی نمی گذارد. اما این دلیل قاطع و بی جواب چیست؟ همین سوال از امام صادق علیه السلام شد. در پاسخ فرمود: خداوند در روز رستاخیز به بنده خویش می گوید بنده من! آیا می دانستی و گناه کردی!؟ اگر بگوید آری، می فرماید: چرا به آنچه می دانستی عمل نکردی؟ و اگر بگوید نمی دانستم، می گوید: چرا یاد نگرفتی تا عمل کنی؟ در این موقع بنده در جواب فرو می ماند، و این است معنی «حجت بالغه». ۲-تضییع علم در کتمان نوع دوم تضییع علم به کتمان، یعنی پنهان کردن آن است. وقتی که اظهار دانش و راهنمایی مردم موجب نجات آنها می شود، کسی نباید آنچه می داند را پنهان کند. ساده ترین شکل مخفی کردن علم، کتمان شهادت است. مثلاً اگر من از طلب شما از کس دیگری خبر دارم و احقاق حق شما هم منوط به اظهار این علم است، نباید از گفتن آن شانه خالی کنم و با شرایطی که در فقه گفته اند، اظهار آن لازم است. بزرگترین جنایت ها و شدیدترین خیانت های تاریخ در اثر کتمان علم بوده است. اگر علمای یهود و نصاری که از حقانیت حضرت محمد صلی الله علیه و آله اطلاع داشتند، آن را مخفی نمی کردند وضع دینی مردم طور دیگری می شد. اگر آنان که از نصب علی علیه السلام به خلافت مانند روز اطلاع داشتند، از دادن گواهی اجتناب نمی کردند و علم خود را آشکار می نمودند، مسیر تاریخ اینگونه عوض نمی شد. هرچه از آنان درخواست شد که اطلاعات خود را اظهار کنند، مورد قبول واقع نشد و با سکوت خود زمینه ساز یک انحراف اساسی شدند. امام علیه السلام بارها فرموده است که هم غاصبان علم داشتند که خلافت حق من است، و هم مردم. اما با این حال کردند، آنچه نباید می کردند و امام از آنها به خدا شکایت می کرد. آنقدر علم خود را کتمان کردند که حضرت می فرماید: « فَنَظَرْتُ فَإِذَا لَیْسَ لِی مُعِینٌ إِلَّا أَهْلُ بَیْتِی»؛ هرچه نگاه کردم کسی جز اهل بیت خودم را ندیدم که به کمک بیاید. همه بدعت های تاریخ همین گونه بوده اند و در سایه سکوت عالمان رواج یافته اند. این حدیث مشهور نبوی چقدر مسئولیت آفرین است که فرمود: «اِذا ظَهَرَتِ الْبِدَعُ فى اُمَّتى فَلْیُظْهِر الْعالِمُ عِلْمَهُ فَمَنْ لَمْ یَفْعَلْ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ»؛ هر گاه بدعت ها در میان امت من ظاهر گردد، بایدکه عالم علم خود را ظاهر کند. پس هر که آن را اظهار نکند، لعنت خدا بر او باد. کتمان علم به هنگام نیاز به اظهار آن، ضایع نمودن علم است و بد عاقبتی درپی دارد. البته هرچه موضوع آن مهمتر باشد بوی گَند و مجازات آن هم بیشترخواهد بود. علی علیه السلام به عنوان یک قاعده کلی فرموده اند: «إنَّ العالِمَ الکاتِمَ عِلمَهُ یُبعَثُ أنتَنَ أهلِ القِیامَةِ ریحا، یَلعَنُه کُلُّ دابَّةٍ حَتّی دَوابُّ الأرضِ الصِّغارِ»؛ عالمی که علم خود را مخفی نگه دارد، در روز قیامت با گَندترین بو برانگیخته شود و همه جنبندگان، حتی جنبندگان ریز روى زمین، او را لعن و نفرین کنند. ۳-تضییع علم در تعلیم سومین شکل تباهی علم در مورد تعلیم و انتقال آن به دیگران است؛ به این صورت که اولاً، علم خود را انبار کند و به کسانی که نیاز و اهلیت دارند، آموزش ندهد. یا ثانیاً، به کسانی آموزش دهد که ظرفیت ندارند و بد می فهمند و یا سوء استفاده می کنند. ثالثاً، در کیفیت و چگونگی آموزش ارزش علم را از بین ببرند. سود علم به آن است که موجب هدایت خودِ عالم و جامعه اش بشود؛ وگرنه به هدف خود نرسیده و ضایع شده است؛ همانگونه که اگر آن را به نا اهل آموزش دهد، یعنی به کسی که ظرفیت آن را ندارد یا به کسی که از آن سوء استفاده خواهد کرد، باز هم آن را ضایع نموده است. در حدیثی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمود: «آفَةُ العِلمِ النِّسیانُ، و إضاعَتُهُ أن تُحَدِّثَ بِهِ غَیرَأهلِهِ»؛ آفتِ دانش، فراموشى است و هدر دادنش به این است که آن را به نااهل بیاموزى. شهید ثانی را همگی می شناسید. این فقیه نامدار تاریخ تشیع در کتاب عظیم الشأن «منیه المرید» می نویسد:معلم باید مقام و حیثیت علم را ارج نهاده و آنرا به خوارى وابتذال و فرومایگی نکشاند؛ به این معنی که علم را در اختیار افراد نالایق و نااهل قرار ندهد، و آن را به مکانی که منسوب به شاگرد او است نبرد. به عبارت دیگر به عنوان معلمِ سرخانه، علم را به سوى شاگرد نبرد؛ اگرچه آن شاگرد فردى گرانقدرباشد. ایشان از تضییع علم در عمل نکردن و کتمان آن هم یاد می کند و سپس در مورد تضییع علم در مورد متعلمان می فرماید:اگر معلم نتوانست به تصحیح نیت و هدف شاگرد خویش موفق گردد و از او نومید شود، طبق عقیده بعضى از علماء باید چنین شاگردى را رها کرده و از تحصیل وى جلوگیرى نماید و از تعلیم او خوددارى کند؛ زیرااینگونه افراد، با تحصیل علم (همچون دزدان چراغدار)، شرّ و آسیبشان را فزاینده تر می سازند. امیرالمؤمنین على (علیه السلام) در اشاره به همین نکته و حقیقت فرموده است: لاتُعَلِّقوُا الجَواهرَ فى اَعناقِ الخَنازیرَ؛ گوهرهاى گرانبها را آویزه گردن هاى خوک ها نسازید. همه اینها نمونه های تضییع علم است و بدترین نوع آن، همان است که عالم به علمش عمل نکند. اگر خدای ناکرده چنین شود، دیگران هم رغبتی به یادگیری نشان نمی دهند و با خود می گویند: اگر علم او ارزشی داشت، خودش آن را ضایع و تباه نمی کرد. حضرت امیرسلام الله علیه به جابر بن عبدالله انصاری فرمود که «یَاجَابِرُ، قِوَامُ الدِّینِ وَ الدُّنْیَا بِأَرْبَعَةٍ: عَالِم ٍمُسْتَعْمِلٍ عِلْمَهُ، وَ جَاهِلٍ لاَ یَسْتَنْکِفُ أَنْ یَتَعَلَّمَ»؛ پایه های قوام و اصلاح دین و دنیا چهار چیز است؛ از جمله اینکه عالمان علم خود را به کار بگیرند، و جاهلان هم از یادگیری استنکاف نکنند. سپس فرمود: «فَإِذَا ضَیَّعَ الْعَالِمُ عِلْمَهُ اسْتَنْکَفَ الْجَاهِلُ أَنْ یَتَعَلَّم»؛ هرگاه عالم علمش را ضایعکند، جاهل از فراگیرى علم خوددارى خواهد کرد. سپس فرمود: «فَإِذَا ضَیَّعَ الْعَالِمُ عِلْمَهُ اسْتَنْکَفَ الْجَاهِلُ أَنْ یَتَعَلَّم»؛ هرگاه عالم علمش را ضایعکند، جاهل از فراگیرى علم خوددارى خواهد کرد. یادآوری می شود که جلسات شرح و تفسیر نهج البلاغه روزهای چهارشنبه پس از نماز مغرب و عشاء در شهادتگاه شهید بهشتی واقع در میدان بهارستان نرسیده به چهار راه سرچشمه کوچه شهید صیرفی پور برگزار می شود. شرکت عموم خواهران و برادران در این سلسله درسها آزاد است. منبع:مهر 211008
شنبه ، ۱۴آذر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: عقیق]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 12]