محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1829786463
اشغال سفارت امریکا ادامه طبیعی انقلاب بود
واضح آرشیو وب فارسی:فردا نیوز: اعتماد: ٣٦سال از آن روزی که دانشجویان پیرو خط امام سفارت امریکا را تسخیر کردند گذشته اما هنوز هم که هنوز است در چرایی و چگونگی این اتفاق مهم تاریخ سیاسی پساانقلاب زوایای تاریک فراوانی وجود دارد؛ زوایایی که هر از چندگاهی باعث می شود تا رهبران دیروز دانشجویان مسلمان پیرو خط امام درباره بحران گروگانگیری در سفارت امریکا سخن بگویند. محسن میردامادی از جمله این افراد است. او که در ١٣ آبان ١٣٥٨ تنها ٢٦ سال سن داشته در تحلیل این رخداد مهم و در گفت وگو با «اعتماد» می گوید که اشغال سفارت، واکنشی طبیعی به سیاست های دولت امریکا در قبال ایران در تمام سال های قبل از انقلاب اسلامی و از زمان کودتای ۲۸ مرداد بوده است. او در عین حال اذعان می کند که وارد کردن این موضوع به دعواهای سیاسی داخلی و افشاگری دانشجویان پیرو خط امام علیه افراد، کاری اشتباه بوده است. میردامادی تاکید دارد که برخی جریان های سیاسی منافع خود را در منجمد ماندن این واقعه و ممانعت از فهم تاریخی اشغال سفارت امریکا می دانند. از همین رو می گوید که تسخیر سفارت امریکا را باید در بستر تاریخی خودش تحلیل کرد و شناخت. اما شاید شاه بیت گفته های محسن میردامادی را باید جایی دانست که او به انتشار اسناد سفارت امریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام اشاره می کند و می گوید: هرچند انتشار اسناد سفارت امریکا اقدامی کاملا مثبت و مفید بود اما ٣٦سال از آن روزی که دانشجویان پیرو خط امام سفارت امریکا را تسخیر کردند گذشته اما هنوز هم که هنوز است در چرایی و چگونگی این اتفاق مهم تاریخ سیاسی پساانقلاب زوایای تاریک فراوانی وجود دارد. زوایایی که هر از چندگاهی باعث می شود تا رهبران دیروز دانشجویان مسلمان پیرو خط امام درباره بحران گروگانگیری در سفارت امریکا سخن بگویند. محسن میردامادی از جمله این افراد است. او که در ١٣ آبان ١٣٥٨ تنها ٢٦ سال سن داشته در تحلیل این رخداد مهم و در گفت وگو با «اعتماد» می گوید که اشغال سفارت، واکنشی طبیعی به سیاست های دولت امریکا در قبال ایران در تمام سال های قبل از انقلاب اسلامی و از زمان کودتای ۲۸ مرداد بوده است. او در عین حال اذعان می کند که وارد کردن این موضوع به دعواهای سیاسی داخلی و افشاگری دانشجویان پیرو خط امام علیه افراد، کاری اشتباه بوده است. میردامادی تاکید دارد که برخی جریان های سیاسی منافع خود را در منجمد ماندن این واقعه و ممانعت از فهم تاریخی اشغال سفارت امریکا می دانند. از همین رو می گوید که تسخیر سفارت امریکا را باید در بستر تاریخی خودش تحلیل کرد و شناخت. اما شاید شاه بیت گفته های محسن میردامادی را باید جایی دانست که او به انتشار اسناد سفارت امریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام اشاره می کند و می گوید: هرچند انتشار اسناد سفارت امریکا اقدامی کاملا مثبت و مفید بود اما انتشار اسناد و گزارش های مربوط به افراد تحت عنوان «افشاگری ها» اشتباهی مهم از طرف دانشجویان بود. به گفته میردامادی شعار دانشجوی خط امام افشاکن افشاکن، فشار برخی گروه های سیاسی بود. رهبر سابق دانشجویان پیرو خط امام در این گفت وگو درباره اینکه چرا محمود احمدی نژاد به عنوان نماینده انجمن اسلامی دانشگاه علم و صنعت اولویت را در تسخیر سفارت شوروی می دانسته هم سخن گفته است. حادثه اشغال سفارت امریکا در تهران از موضوعاتی است که پس از سه دهه و نیم هنوز گهگاه و به خصوص در ایام نزدیک به روز ١٣ آبان مورد بحث و گفت وگو و بعضا جدل قرار می گیرد. اینک پس از۳۵ سال، شما آن اقدام را چطور ارزیابی می کنید؟ همان طور که اشاره کردید با وجود گذشت بیش از سه دهه از آن واقعه هنوز بحث در مورد آن تمام نشده است. در دوران پس از انقلاب می توان مسائلی مهم تر از اشغال سفارت امریکا پیدا کرد که امروز دیگر چندان مورد بحث قرار نمی گیرند ولی این موضوع در کشور ما هنوز مورد بحث است. یک علت برای این پدیده، زنده بودن همواره بحث روابط ایران و امریکاست و اگر این مساله وجود نداشت، تا امروز این رویداد هم به تاریخ پیوسته بود. یک علت دیگر هم در مواردی سوءاستفاده قدرت از این رویداد برای توجیه برخی سیاست ها و رویکردهای خود است. به طور طبیعی بسیاری از افرادی که در آن زمان حضور نداشته اند سوال یا سوالات جدی در مورد آن حادثه دارند. نسل جوان امروز که از یک طرف دوران رژیم قبل را خود تجربه نکرده و سیاست های امریکا را در آن دوران در قبال ایران ندیده اند و امروز شاهد شعارهای آن کشور در دفاع از دموکراسی، حاکمیت مردم، حقوق بشر و امثال آن (صرفنظر از صادقانه یا غیرصادقانه بودن آن) هستند که هم جهت با خواست ها و آرمان های خود آنهاست، نسبت به نسل آن زمان تصویر و تصور متفاوتی از امریکا دارند. من هم به عنوان یکی از افرادی که در آن واقعه نقش داشته ام معمولا در کوی و برزن و دانشگاه و زندان درباره آن مورد سوال قرار گرفته و می گیرم و در اینجا سعی می کنم بخشی از ارزیابی ام را نسبت به آن موضوع توضیح دهم. البته واقعه اشغال سفارت ابعاد مختلفی داشت که طبعا در حد گنجایش این گفت وگو خدمت تان توضیح خواهم داد. مساله اصلی در این ارزیابی و در هر ارزیابی دیگر پس از سی و چند سال این است که هم شرایط داخلی و هم شرایط بین المللی امروز با شرایط آن زمان تفاوت های بنیادی کرده است. لذا باید این مساله را در گفتمانی متفاوت درک کرد یعنی برای دریافت درکی صحیح و منطقی از اشغال سفارت امریکا باید آن را در شرایط ویژه زمانی خود مورد تجزیه و تحلیل قرار داد، در غیر این صورت قضاوت در مورد آن نمی تواند قضاوتی واقع بینانه باشد. عدم توجه به این نکته مهم به همان اندازه اشتباه و گمراه کننده است که تحلیل مسائل امروز با شرایط و اقتضائات و فضای ٣٥ سال قبل؛ چیزی که متاسفانه امروز در برخی ارکان حکومت رایج است و امری خطا و خیال پردازانه است. این نکته را باید هم از بعد شرایط داخلی ایران و تبعات سیاست های امریکا در قبال کشور ما و هم از نظر شرایط محیطی و نظام بین الملل دوقطبی و اقتضائات آن مورد توجه و تامل قرار داد. مهم ترین وجوه این تغییر را در شرایط داخلی و بین المللی چه می دانید؟ در رابطه با شرایط داخلی می توانم بگویم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اکثریت قریب به اتفاق مردم ایران از پیروزی انقلاب خوشحال بودند و نظام جدید را متعلق به خود و خود را موظف به حفظ و حراست از آن می دانستند. دانشجویان هم به نحو اولی اینچنین بودند. ما و دوستانی که مسوولیت انجمن های اسلامی دانشجویی را بر عهده داشتیم در آن زمان مهم ترین تهدید محتمل را نسبت به انقلاب، تهدید خارجی و از سوی امریکا می دانستیم. این برداشت و تلقی ما بر اساس تحلیل مان از حوادث تاریخی و سیاست ها و عملکرد گذشته امریکا در ایران بود. سیاست امریکا در قبال ایران پس از تحولات و نوساناتی که به دنبال جنگ دوم جهانی طی کرد نهایتا تحت تاثیر شرایط جنگ سرد در دوران دولت ملی دکتر مصدق و تا حد زیادی تحت تاثیر سیاست ها و فشارهای دولت انگلیس، به مقابله با مرحوم دکتر مصدق و نهایتا همکاری در کودتا علیه دولت وی منجر شد. این دخالت در سال های اخیر مورد اذعان برخی دولتمردان و سیاستمداران منصف امریکا نیز بوده است. خانم آلبرایت، وزیر خارجه پیشین امریکا- هرچند دیرهنگام- در زمان ریاست جمهوری بیل کلینتون به سیاست های نادرست امریکا در گذشته اشاره و موضعی شبیه عذرخواهی نسبت به ایران اتخاذ کرد. موضع گیری ای که به نظر می رسد سیاستمداران ارشد امریکایی در قبال کمتر کشور دیگری انجام داده باشند. بعدا نیز در مناظره نامزدهای رقیب برای انتخابات گذشته ریاست جمهوری امریکا آقای ران پاول در پاسخ به سوال سناتورریک سانتروم که اظهار کرده ایران از سال ١٩٧٩ با ما در جنگ بوده است، پاسخ داد: «ما این جنگ را در ١٩٥٣، زمانی که در ایران کودتا و شاه را حاکم کردیم، شروع کردیم و آنچه در ١٩٧٩ اتفاق افتاد عکس العمل آن بود. این وضعیت ادامه پیدا کرد زیرا ما به عواقب کارهای خودمان توجه نمی کنیم؛ مشکل ما در این مساله است». این موضوع را خانم دکتر ابتکار در آن زمان در یادداشتی در مطبوعات به خوبی توضیح داده است. اوباما نیز در این مورد نکات قابل توجهی را بیان کرده است. ولی دخالت های امریکا به کودتای ٢٨مرداد ١٣٣٢ محدود نمی شود. پس از کودتا تا پیروزی انقلاب اسلامی در سال ١٣٥٧، سیاست دولت امریکا در قبال ایران حمایت بی چون و چرا از رژیم دیکتاتوری شاه بود؛ به جز یک دوره کوتاه در دوره ریاست جمهوری کندی در امریکا و نخست وزیری دکتر امینی در ایران و دوران کوتاه طرح مباحث حقوق بشر در دوران ریاست جمهوری کارتر. در این دوران ٢٥ساله همه اقدامات سرکوبگرایانه شاه از کشتار دانشجویان در دانشگاه تهران در آذر ١٣٣٢ تا کشتار مردم در خرداد ١٣٤٢ و تداوم آن تا پیروزی انقلاب و کشتارهای وسیع سال های ٥٧-١٣٥٦ و اقدامات ساواک و شکنجه های بی رحمانه آن همه مستقیم یا غیرمستقیم مورد حمایت دولت امریکا بود. حتی پس از کشتار ١٧ شهریور ١٣٥٧ که تعداد شهدای آن بیش از ١٠٠ نفر اعلام شده است، بلافاصله کارتر با شاه تماس گرفت و از او اعلام حمایت کرد؛ حالا آن موضع گیری را مقایسه کنید با مواضعی که امروز ایالات متحده در قبال تحولات مشابه در کشورهای منطقه اتخاذ می کند. این حمایت ها از اوایل دهه ١٩٧٠ و پس از شکست امریکا در جنگ ویتنام- که باعث شد این کشور استراتژی جدید خود را که بعدها به «دکترین نیکسون» معروف شد، به مرحله اجرا در آورد- تشدید شد. بر مبنای آن استراتژی، امریکا از متحدان منطقه ای خود حمایت و در مقابل، حمایت از منافع خود را در مناطق مختلف جهان به این متحدین واگذار می کرد. براساس استراتژی جدید، امریکا در منطقه خلیج فارس سیاست معروف به سیاست دومحوری با محوریت ایران را در پیش گرفت و از آن پس دولت امریکا حامی بی چون و چرای شاه و سیاست های وی بود، در مقابل شاه نیز مدافع منافع امریکا در منطقه بود. نتیجه طبیعی و منطقی سیاست های امریکا در قبال کشور ما این بود که همه نیروها و سیاست ورزانی که مخالف استبداد حاکم بر کشور و خواهان تغییر و تحول در حکمرانی کشور بودند، دولت امریکا را به درستی عامل اصلی تداوم دیکتاتوری شاه می دانستند که با همراهی در کودتا شاه را به ایران بازگرداند و مجددا بر تخت نشاند و برای حفظ و تثبیت و تداوم حکومت مستبدانه وی از هیچ اقدامی فروگذار نکرد. با چنین سابقه و زمینه ای پس از پیروزی انقلاب در سال ١٣٥٧ بسیاری از طرفداران حق حاکمیت مردم و علاقه مندان به انقلاب مهم ترین تهدید محتمل برای نظام جدید در حال شکل گیری را تهدید خارجی از طرف دولت امریکا می دانستند. نگرانی که تجربه کودتای ٢٨ مرداد زنگ آن را مرتبا به صدا درمی آورد و پذیرفتن شاه در امریکا در هفته های قبل از اشغال سفارت این نگرانی را کاملا موجه و تشدید می کرد. پس از خروج شاه از ایران در دی ماه ١٣٥٧، دولت امریکا با توجه به آثار و پیامدهای احتمالی پذیرش شاه در ایران، اجازه ورود به امریکا را به وی نداد ولی نهایتا در اواخر مهرماه ١٣٥٨ به وی اجازه ورود به آن کشور را داد. برای روشن شدن اهمیت و تاثیر این اقدام یادآوری این نکته مفید به نظر می رسد که پس از بحث های مخالفان و موافقان پذیرش شاه در شورای عالی امنیت ملی امریکا و نهایتا تصمیم به پذیرش شاه، کارتر رییس جمهور وقت امریکا احتمال اشغال سفارت آن کشور در تهران را مطرح می کند که نشان می دهد دولتمردان آن کشور از وضعیت افکار عمومی در ایران نسبت به خود به خوبی اطلاع داشته اند. همچنین کاردار امریکا در ایران پس از بردن شاه به ایالات متحده در متنی اعتراضی که جمع بندی گروه سیاسی سفارت است به صراحت به وزارت خارجه می نویسد که اگر شاه را می برید پس دیگر چرا سفارت باید باز باشد. (مطلب به این مضمون) نکته مهم دیگر که باید در نظر گرفته شود این است که انقلاب اسلامی سال ١٣٥٧ در دوران جنگ سرد اتفاق افتاد و در تحلیل شرایط محیطی آن باید واقعیت های آن نظام را مدنظر داشت. در نظام دوقطبی دوران جنگ سرد، نگاه امریکا و شوروی به عنوان دو قطب این نظام به تحولات بین المللی نگاهی متاثر از نظریه حاصل جمع صفر بود که در آن از دست دادن یک متحد به وسیله یکی از دو قطب قرار گرفتن آن در سبد قطب رقیب بود؛ یا حداقل این طور تلقی می شد. در چنین شرایطی مداخله در سایر کشورها و اقداماتی همچون کودتا علیه دولت مصدق یا کودتا علیه سالوادور آلنده در شیلی و امثال آن در کشورهای امریکای لاتین و سایر کشورها به وسیله امریکا - با وجود مخالفت جدی افکار عمومی غرب با آن مداخلات که شدیدترین آن در رابطه با جنگ ویتنام شکل گرفت- و اقدامات مشابه به وسیله شوروی در دیگر کشورها امری عجیب و غریب و دور از انتظار نبود و به کرات اتفاق می افتاد؛ موضوعی که در دوران پس از جنگ سرد و به خصوص در سال های اخیر بسیار کم یا شاید در آن شکل خود متوقف شده باشد. طبعا در شرایط امروز مناسبات بین الملل که نظام دوقطبی و رقابت های خاص آن نظام را پشت سر گذاشته و با رویکرد امروز امریکا که شیوه عمل آن به طور کلی و در مورد ایران به طور خاص تفاوت های عمده ای با دوران جنگ سرد دارد، ترسیم امروزین از ماجرا بدون توجه به ویژگی ها و شرایط خاص آن دوره برای فهم درست ابعاد آن واقعه نارساست. البته امروز هم با موارد گوناگونی از قربانی کردن حقوق بشر پیش پای منافع امریکا مواجه هستیم. نمونه آن برخورد با جنایات اسراییل در غزه یا حمایت گسترده از رفتارهای عربستان سعودی. به نظر من در صورتی که به موضوع اشغال سفارت امریکا در ظرف زمانی خود هم در داخل کشور و هم در مناسبات بین المللی نگریسته شود، می توان به این نتیجه رسید که نگرانی دانشجویان که پس از پیروزی انقلاب و سقوط نظام استبدادی شاه دغدغه اصلی آنها حفظ نظام نوپای جمهوری اسلامی بود نگرانی بیجایی نبود و با توجه به تجربه گذشته و شرایط محیطی نیز تهدید امریکا واقعی بود. اقدام برای انجام کودتای نوژه که برنامه ریزی های آن به وسیله برخی نظامیان و فرماندهان رژیم شاه که به امریکا رفته بودند در آن کشور صورت گرفته بود نیز نشان داد که نگرانی ها بی مورد نبوده است. لذا اشغال سفارت امریکا نتیجه طبیعی و قهری سیاست ها و دخالت های آن کشور در ایران بوده است؛ موضوعی که همان طور که به نمونه هایی از آن اشاره شد برخی سیاستمداران امریکایی نیز به آن اذعان دارند و آن را پذیرفته اند. البته حمایت امام و در پی آن حمایت مردمی از این واقعه باعث آن شد موضوعی که ابتدا یک حرکت دانشجویی بود تبدیل به مساله ای ملی و بین المللی و در سطح کل نظام و تصمیم گیری در مورد آن هم در فرآیند تصمیم گیری های نظام قرار گیرد و به مساله ای بسیار طولانی تر تبدیل شود. در مجموع می توان گفت اشغال سفارت امریکا ادامه طبیعی (و شاید اجتناب ناپذیر) انقلاب اسلامی در سال ١٣٥٧ و عکس العملی به دیکتاتوری شاه و سیاست های غلط منطقه ای و جهانی امریکا بود. به این معنا که انقلاب، ایران را از یک متحد و پایگاه اصلی سیاست های امریکا و ایفای نقش ژاندارمی برای حمایت از منافع امریکا در منطقه خارج و در نظام بین الملل دوقطبی آن زمان با ١٨٠ درجه چرخش به کشور و نظامی ضدامریکایی تبدیل کرده بود. در طرف مقابل سیاست ها و دخالت های امریکا در امور کشور ما از سال ١٣٣٢ تا ١٣٥٧ به نحوی بود که پس از پیروزی انقلاب خود آنها هم به خصوص در صورت بردن شاه به امریکا اشغال سفارت را امری کاملا محتمل می دانستند زیرا از جایگاه خود در افکار عمومی مردم ایران به خوبی مطلع بودند. این مساله در اسناد به دست آمده از سفارت ذکر شده است و دیپلمات های امریکا در تهران هم احتمال چنین اقدامی را از سوی ایرانیان می دادند. پیامدهای این اقدام و همراهی و حمایت گسترده مردمی در سطح کشور را که برای ماه های متمادی ادامه داشت می توان شاهدی بر این مدعا گرفت که اقدام دانشجویان تبلور اراده عمومی مردم در پاسخ به سیاست ها و دخالت های امریکا در کشورشان طی ٢٥ سال قبل از آن بوده است. موضوع مهمی که به دلیل آن سیاستمداران امریکایی عمدتا پذیرفته اند اشغال سفارت را به عنوان یک حادثه تاریخی و تمام شده به بایگانی تاریخ بسپارند. حتی در موافقتنامه نهایی در قالب بیانیه الجزایر نیز که برای آزادی گروگان ها بین ایران و امریکا به امضا رسید، متعهد شدند که دولت امریکا و گروگان ها هیچ کدام، به دلیل اشغال سفارت هیچ ادعایی در مجامع حقوقی بین المللی علیه ایران اقامه نکنند. در سال های اخیر مطرح شده که در نخستین جلسه ای که مساله اشغال سفارت مطرح شده آقای احمدی نژاد هم حضور داشته و با آن مخالفت کرده است. مخالفت ایشان با این موضوع صحیح است، ولی جهت گیری ایشان هم مهم است. در آن زمان برخلاف نوع انجمن های اسلامی دانشگاه ها و فضای کلی کشور که رویکردی ضد امریکایی داشتند، انجمن اسلامی علم و صنعت که ایشان نماینده آن بودند اولویت را در ضرورت مقابله با شوروی و کمونیسم می دانستند و در جلسه ای هم که این موضوع مطرح شد ایشان پیشنهاد داد که برویم سفارت شوروی را بگیریم. تفاوت دیگری که انجمن علم و صنعت با دیگر انجمن ها داشت این بود که اولویت را در تصفیه فکری دانشگاه ها از جریان های مخالف می دانست و با همین رویکرد مدتی پس از آن پیشقدم در انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه ها شدند؛ مساله ای که در سال های گذشته هم که صاحبان همان تفکر، مسوولیت های ارشد کشور را در اختیار داشتند، آن دیدگاه ها را در اداره کشور به خصوص در سطوح علمی و فکری اعمال می کنند. اصولا دو تفکر منجمد و اصلاح طلب از همان زمان از یکدیگر متمایز بودند. امروز هم اکثریت قاطع (بالای ٩٥ درصد) دانشجویان اشغال کننده سفارت را اصلاح طلبان تشکیل می دهند. آیا گروگان گرفتن دیپلمات های یک کشور در کشور دیگر با حقوق بین الملل مغایرت ندارد؟ این موضوع را من قبلا در مصاحبه ای توضیح داده ام، ولی در اینجا هم به طور خلاصه به آن اشاره می کنم. به این نکته باید توجه کرد که حقوق بین الملل زمانی معنا و مفهوم می یابد که همه کشورها آن حقوق را در حق یکدیگر رعایت کنند. حقوق بین الملل متفاوت با حقوق داخلی کشورهاست. اگر در داخل یک کشور فردی به شخص دیگر زیان برساند و حق کسی را پایمال کند حکومت مرکزی او را مجازات و احقاق حق می کند، ولی در عرصه بین الملل یک نهاد قضایی فراتر از دولت ها که بتواند احقاق حق کند وجود ندارد. بنابراین اگر در حقوق بین الملل کشورها متعهد می شوند که در مسائل داخلی یکدیگر دخالت نکنند یا مصونیت دیپلمات های شان به رسمیت شناخته شود، اینها مسائلی است که در صورت رعایت متقابل از کشورها معنا و مفهوم پیدا می کند و اگر کشوری آن را رعایت نکرد نباید از کشور مقابل توقع داشته باشد که چنین حقوقی برای او رعایت شود. در حقوق بین الملل دخالت در امور داخلی کشورها پذیرفته نیست. ولی اگر امریکایی ها آمدند در این کشور یک دولت ملی را سرنگون کردند و حکومت دیکتاتوری شاه را روی کار آوردند و با حمایت های نظامی خود آن را حفظ و تثبیت کردند، آیا حقوق بین الملل را زیر پا نگذاشتند؟ در چنین شرایطی نباید توقع رعایت آن را در قبال خود داشته باشند. اشغال سفارت امریکا در ایران هم در واقع پاسخی بود به تمام حقوقی که امریکایی ها در گذشته در ایران زیرپا گذاشته بودند، موضوعی که - همان طور که اشاره شد - خود امریکایی ها آن را پذیرفته اند. از جمله سوالاتی که در رابطه با اشغال سفارت مطرح بوده پیامدهای آن اقدام است. روابط ایران و امریکا یکی از این مسائل است. روابط ایران و امریکا پس از اشغال سفارت قطع شد و مشکلات روابط تاکنون هم حل نشده است. اشغال سفارت چقدر در این مساله نقش داشته است؟ در این موضوع نمی توان تردید داشت که در عرصه بین الملل و در سازمان ها و مجامع بین المللی نوعا امریکا مخالف اصلی ایران و مانع اصلی پیگیری اهداف سیاست خارجی کشور ما بوده است و با توجه به جایگاه و موقعیت بین المللی که داراست در مقابله با ایران بیشترین تاثیرگذاری را می تواند داشته باشد. برای شناخت اینکه این رویکرد امریکا و به طور کلی مشکلات موجود در روابط دو کشور تا چه میزان متاثر از اشغال سفارت آن کشور در سال ١٣٥٨ بوده باید به این نکته توجه کرد که اصولا دولت ها - خصوصا دولت هایی مثل دولت امریکا- منافع خود را برای همیشه یا مدتی طولانی گروگان یک حادثه تاریخی قرار نمی دهند و در هر زمان بر اساس منافع ملی خود روابط شان با سایر کشورها را تنظیم می کنند. بر همین اساس بود که دولت امریکا در دوران ریاست جمهوری رونالد ریگان، که یکی از کلاسیک ترین روسای جمهور امریکا از حزب جمهوریخواه بود، در سال ١٣٦٥ مک فارلین، مشاور ارشد خود، را به همراه هدایایی برای مذاکره و برقراری روابط به ایران فرستاد و همزمان برخی سلاح های پیشرفته مورد نیاز ایران برای جنگ را در اختیار کشور ما قرار داد. این اقدام امریکا بدین معنا بود که این کشور، در همان سال ها که هنوز مدت زیادی از اشغال سفارت نگذشته بود، در عمل آن واقعه را به بایگانی تاریخ سپرده و از آن عبور کرده و خواهان آغاز دوران جدیدی در روابط خود با ایران است. در پی این اقدام، این ایران بود (به دلایلی که موضوع بحث این نوشته نیست) که به اقدام امریکا جواب مثبت نداد و در نتیجه تغییری در مناسبات دو کشور به وجود نیامد یا حتی این روابط در برخی ابعاد بدتر از قبل شد. پس از آن نیز در موارد دیگری امریکایی ها برای حل مشکلات بین دو کشور پیشقدم شده اند، از جمله در موضع گیری خانم آلبرایت که قبلا به آن اشاره شد و همچنین در موضع گیری مشابهی که مدتی پس از آن کلینتون رییس جمهور وقت امریکا با اذعان به اشتباه بودن برخی از سیاست های گذشته امریکا در قبال ایران داشت و نیز حضور وی در سخنرانی آقای خاتمی در مجمع عمومی سازمان ملل و تمایل وی به ملاقات و مذاکره با آقای خاتمی. در همه این موارد از اقدام ریگان که از حزب جمهوریخواه و از رادیکال ترین روسای جمهور امریکا بود تا کلینتون که از حزب دموکرات بود دولت امریکا برای بن بست شکنی و پشت سر گذاشتن دوران گذشته پیشقدم بوده و خواهان مناسبات جدیدی بوده و این ایران بوده که همواره راه و روش قبلی را ادامه داده (فارغ از داوری در مورد آن) و تغییری را نپذیرفته است. در موضوع اخیر هم اوباما پیشگام در بهبود روابط بوده است و ایران به دلایل خاص خود این بار آن را پذیرفته است. از زمان اقدام ریگان به بعد هیچ گاه دولتمردان امریکا گروگانگیری را به عنوان عامل حل نشدن مشکلات خود با ایران ذکر نکرده اند، کما اینکه در سال های اخیر مشکلاتی که نسبت به ایران اظهار کرده اند مسائلی همچون برنامه هسته ای ایران، سلاح های کشتار جمعی، سیاست ایران در قبال مساله فلسطین و لبنان و مساله حقوق بشر بوده و هیچ گاه در ٢٥ سال اخیر اشغال سفارت را به عنوان مانعی در روابط و مناسبات بین دو کشور مطرح نکرده اند. در مذاکرات اخیر کنگره درباره برجام نیز اصلی ترین مسائلی که نمایندگان مجلس امریکا بر آن دست می گذاشتند ربطی به این قضیه نداشت زیرا در این مورد موضع فوری ندارند. البته روشن است که اشغال سفارت مانند خود انقلاب در زمان خود در روابط بین دو کشور تاثیرگذار بوده ولی تصور اینکه مشکلات امروز در روابط ایران و امریکا متاثر از واقعه گروگانگیری است فاقد پشتوانه و شواهد عینی و علمی است. سوال دیگری که در این رابطه قابل طرح است مساله جنگ تحمیلی و حمله عراق به ایران است که برخی افراد علت آن را در اشغال سفارت و گروگانگیری و امریکا را محرک عراق در حمله به ایران می دانند. این نظر تا چه حد می تواند قابل قبول باشد؟ فکر می کنم سخنان ریچارد مورفی، معاون اسبق سازمان سیا که از سال ١٩٨٣ سفیر امریکا در عربستان سعودی بود، در این زمینه به اندازه کافی گویا باشد. وی در مصاحبه با بی بی سی فارسی (در تاریخ ٢٩ شهریور ١٣٩٠) در مقابل این سوال که گفته می شود امریکا از حمله عراق به ایران اطلاع داشته و برای این کار به عراق چراغ سبز نشان داده است، آن را رد می کند و می گوید: «جنگ همه را غافلگیر کرد... این خطر وجود داشت که جنگ به کشورهای منطقه خلیج فارس بکشد و ما نمی خواستیم شاهد [گسترش] چنین تهدیدی به منافعی باشیم که در این کشورها داریم». وی در ادامه می افزاید: «امریکا از سال ١٩٨٣ به عراق کمک کرد چون هدف آن این بود که ایران جنگ را نبرد.» ولی برای روشن شدن دلایل شروع جنگ لازم است توضیحاتی عرض کنم. برای کسانی که روابط ایران و عراق را مرور کرده اند، روشن است که موافقتنامه سال ١٩٧٥ که بین ایران و عراق و به وسیله شاه و صدام حسین امضا شد از نظر دولت وقت عراق قراردادی تحمیلی بود که عراق در شرایط ضعف و به اجبار آن را پذیرفته بود تا در جنگ با کرد ها خود را از خطر سقوط نجات دهد. از همان سال ١٩٧٥ عراق درصدد تقویت بنیه نظامی خود بود تا با به دست آوردن فرصتی، با اقدام علیه ایران، امتیازات ادعایی از دست داده در قرارداد ١٩٧٥ را مجددا به دست آورد. به برکت درآمد سرشار نفت که پس از بحران انرژی سال ١٩٧٣ قیمت آن چهار برابر شده بود، عراق در دهه ١٩٧٠ قراردادهای تسلیحاتی گسترده ای با اتحاد جماهیر شوروی و فرانسه منعقد کرد. همچنین از سال ١٩٧٥ تا ١٩٧٩ عراق سه قرارداد همکاری هسته ای با فرانسه امضا کرد و در این مدت دو رآکتور هسته ای به همراه مقادیری اورانیوم غنی شده از این کشور تحویل گرفت و تعداد زیادی از کارشناسان ارشد اتمی عراق در فرانسه تحت آموزش قرار گرفتند. بنای دولت عراق از این قراردادهای هسته ای تولید سلاح هسته ای بود. صدام در زمان انعقاد نخستین موافقتنامه همکاری هسته ای با فرانسه اعلام کرد: «این موافقتنامه نخستین قدم جدی در جهت تولید سلاح اتمی عربی است». گزارش تحویل جنجال برانگیز اورانیوم غنی شده از فرانسه به عراق در روزنامه های وال استریت ژورنال، چهار مارس ١٩٨٠و واشنگتن پست، ٣٠ جولای و هشتم آگوست ١٩٨٠درج شده است. [برای اطلاع بیشتر از برنامه های نظامی و هسته ای عراق در دهه ١٩٧٠ کتاب Iraq: From Summer to Saddam, ١٩٩٤ G Simons, و کتاب سوداگری مرگ نوشته کنت آر تیمرمن، ١٩٩٢، ترجمه احمد تدین، را ملاحظه فرمایید. آنچه در عمل عراق را از دستیابی به سلاح هسته ای محروم کرد عمدتا اقدامات اسراییل بود. اسراییلی ها در سال ١٩٧٩ در پاریس دانشمندی را که به عنوان مغز متفکر هسته ای عراق شناخته می شد ترور کردند. در همان سال دو رآکتور هسته ای را که در بندری در فرانسه آماده حمل به عراق بود منفجر کردند و در سال ١٩٨١ تاسیسات هسته ای عراق در این کشور را با بمباران منهدم ساختند و عملا پروژه هسته ای این کشور را برای مدت های طولانی به تاخیر انداختند. هدف اصلی عراق از تقویت بنیه نظامی مقابله با ایران و نیز سروری به جهان عرب بود که در نیمه دوم دهه ١٩٧٠ و قبل از پیروزی انقلاب نیز در مقاطعی تا مرز درگیری و شروع جنگ بین دو کشور پیش رفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و مشکلاتی که از جهات متعدد برای نیروی نظامی ایران به وجود آمد بهترین فرصت برای عراق جهت محقق کردن آرزوی خود به وجود آمد تا با حمله به ایران به اهدافی که از سال ١٩٧٥ در سر داشت، دست پیدا کند. لذا عراق از همان زمان پیروزی انقلاب مشغول آماده سازی خود برای حمله به ایران شد. در اسناد نظامی سفارت امریکا به روشنی تحلیل شده که تجهیزات و ساختار نظامی عراق فقط برای جنگ با ایران طراحی شده است. مطالعات گازیروفسکی هم نشان داد که برنامه ریزی برای حمله به ایران خیلی بیش از تصرف سفارت امریکا انجام شده بود. طبعا بعد از انقلاب در چنین جنگی امریکا هرگز از ایران حمایت نمی کرد. ایران با انقلاب اسلامی از یک کشور متحد امریکا به کشوری کاملا ضدامریکایی تبدیل شده و طبیعی بود که آن کشور هیچ انگیزه ای برای کمک به ایران نداشت. ولی برخلاف نظر کسانی که تصور می کنند امریکا عراق را برای جنگ با ایران ترغیب و از ابتدا به آن کشور کمک کرده است، امریکا در زمان شروع جنگ نظر مثبتی نسبت به عراق نداشت. در سال ١٣٥٩ (١٩٨٠ میلادی) که حمله عراق به ایران شروع شد، امریکا و عراق در شرایط قطع روابط دیپلماتیک قرار داشتند. عراق به این دلیل که جزو کشورهای رادیکال و یکی از کشورهای جبهه پایداری در آن زمان بود که شامل کشورهای ضداسراییلی می شد، حتی از روابط حداقلی با امریکا برخوردار نبود و روابط دیپلماتیک بین دوکشور قطع بود. این شرایط تا سال ١٣٦٣ (١٩٨٤ میلادی) یعنی چهار سال پس از آغاز جنگ ادامه داشت و در این سال سفارت امریکا در بغداد بازگشایی شد. همان طور که ریچارد مورفی می گوید که پس از سال های اولیه جنگ و به دنبال پیروزی های ایران در میادین جنگ، از اواخر سال ١٩٨٣ (اواخر ١٣٦٢) بود که امریکا برای جلوگیری از شکست عراق، به این کشور نزدیک شد. امریکا ابتدا کمک های اقتصادی به عراق را شروع کرد که در سال های بعد به حوزه های دیگر، به خصوص حوزه اطلاعات نظامی، نیز گسترش پیدا کرد. لذا در شروع جنگ و سال های اولیه آن، امریکا نظر مثبتی نسبت به هیچ یک از دو کشور ایران و عراق نداشت و با هر دو آنها در شرایط قطع رابطه دیپلماتیک بود و به هیچ یک از آنها کمکی نمی کرد. در بین کشورهای اروپایی، انگلیس که با امریکا همکاری و همسویی استراتژیک دارد، در جنگ موضعی مشابه با امریکا داشت و در زمان شروع جنگ، با هر دو کشور عراق و ایران روابط تیره ای داشت و در قبال جنگ موضع بی طرفی اعلام کرد و حمایت آن کشور از عراق نیز از سال ١٩٨٢ و پس از موفقیت های ایران در جبهه ها شروع شد. روابط انگلیس و عراق از سال ١٩٧٨ به دنبال ترور نخست وزیر پیشین عراق در لندن به وسیله عوامل دولت عراق به شدت تیره شده بود و تا سال های بعد ادامه پیدا کرد؛ به طوری که در دهه ١٩٩٠ تحقیقات سر اسکات نشان داد مدتی پس از شروع جنگ تحت فشار کشورهای عرب که متحد انگلیس در منطقه خلیج فارس که حامی عراق بودند، به خصوص عربستان سعودی و کویت، انگلیس ابتدا روابط اقتصادی خود را با عراق بهبود بخشید و سپس از سال ١٩٨٢ به شرکت های انگلیسی اجازه داد سلاح های انگلیسی را که عراق در میدان جنگ به غنیمت گرفته بود، تعمیر کنند. این همکاری ها به تدریج در سال های بعد در عرصه نظامی گسترش پیدا کرد. در مقابل، فرانسه که معمولا در این گونه بحران ها موضعی متفاوت از امریکا و بعضا متعارض با آن دارد، پس از چند ماه تردید در ابتدای جنگ به ابتدای جنگ حامی سرسخت عراق تبدیل شد و به طور همه جانبه از عراق حمایت کرد. لذا این ادعا که اشغال سفارت امریکا باعث شروع جنگ و ترغیب امریکا برای این اقدام شده ادعایی بدون پشتوانه و فاقد شواهد تاریخی است. البته پیروزی انقلاب اسلامی به طور طبیعی باعث قطع ارتباطات نظامی ایران و امریکا و قطع صدور سلاح به ایران و عدم حمایت این کشور از ایران در مجامع بین المللی شده بود و همین شرایط برای ترغیب صدام جهت استفاده از فرصت و حمله به ایران کافی بود. طبعا اشغال سفارت؛ روابط با امریکا را تیره تر کرد، ولی قبل از آن هم روابط دو کشور به اندازه کافی تیره بود که امریکا انگیزه ای برای حمایت از ایران نداشته باشد. در واقع عراق از زمان پیروزی انقلاب شروع به آماده سازی خود کرد و مدت ها در مناطق مرزی مشغول عملیات ایذایی علیه ایران شد و در نهایت پس از کسب آمادگی جنگ همه جانبه ای را که از زمان امضای موافقتنامه ١٩٧٥ خود را برای آن آماده می کرد در سال ١٣٥٩ (١٩٨٠ میلادی) علیه کشور ما شروع کرد. لازم است به این نکته نیز اشاره شود که انقلاب اسلامی وضعیت موجود در منطقه را بر هم زده بود و تمایل به مقابله با انقلاب در حکومت های منطقه کاملا وجود داشت و همین عامل باعث پشتیبانی اکثر آنها از عراق در جنگ بود. در واقع جنگ عراق علیه ایران پاسخی قابل پیش بینی توسط نیروهای منطقه ای علیه انقلابی بود که معادلات منطقه ای را کاملا دگرگون کرده و تهدیدهایی را برای رژیم های منطقه به وجود آورده بود. لذا این ادعا که جنگ تحمیلی به دلیل اشغال سفارت امریکا بوده درست نیست و سیاستی که امریکا در قبال جنگ دنبال می کرد همان است که ریچارد مورفی به آن اشاره کرد و شواهد دیگر از جمله مطالعات مستند گازیروفسکی نیز آن را تایید می کند. اکنون که برجام مورد توافق ایران و ١+٥ قرار گرفته است برداشت شما از این رویداد چگونه است؟ بدون تردید قاطبه آن دانشجویان از این رویداد دفاع می کنند و اتفاقا برخی از آنان همچون آقای احمدی نژاد و همفکران آنها که مخالف اشغال سفارت بودند امروز مخالف این توافق هستند. ولی مساله مهم این است که برجام نشان داد تنها موضوعی که میان طرفین برای حل مسائل وجود ندارد همان تصرف سفارت است، که عده ای در داخل سعی دارند همچنان آن را برجسته کنند. اگر نیک بنگریم تصرف سفارت پایه ای برای برقراری روابط متوازن با امریکا شده است زیرا پس از این واقعه دیگر جراحات ناشی از کودتای امریکایی ٢٨ مرداد را کمتر حس می کنیم و به عقده ای فراموش نشدنی در وجودمان تبدیل نشده است. به نظر من اشغال سفارت در ۱۳۵۸و برجام در ۱۳۹۴ یک ماهیت دارند. هر دو برای دفع تهدید محتملی از خارج شکل گرفتند و هر دو مورد خواست و حمایت اکثریت قاطع مردم زمانه خود بودند. سوال دیگر در مورد افشاگری هایی است که در آن زمان به وسیله دانشجویان صورت گرفت و مورد انتقاد بوده. ارزیابی امروز شما از آن افشاگری ها چیست؟ بخشی از فعالیت دانشجویان پس از اشغال سفارت امریکا انتشار اسناد به دست آمده از درون سفارت بود. این اسناد پس از ترجمه به همراه متن انگیسی اسناد در قالب حدود ٦٠ جلد کتاب منتشر شد. این اسناد، اسناد تاریخی روابط ایران و امریکا است که کاملا مستند به اقدامات و دیدگاه های رسمی مسوولان امریکایی در چند دهه روابط دو کشور بوده و اقدامی کاملا مثبت و مفید بود. این اسناد منابعی ارزشمند برای محققینی است که در مورد سیاست خارجی امریکا به طور عام و در مورد سیاست های آن کشور در عرصه های سیاسی، نظامی، امنیتی و اقتصادی در ایران و منطقه، به طور خاص، تحقیق می کنند. ولی در کنار این وجه مثبت، اقدام دیگری که برای مدتی به صورت تبلیغاتی انجام شد و به «افشاگری ها» معروف شد، انتشار اسناد و گزارش های مربوط به افراد بود. فشارهایی از طرف برخی از گروه های سیاسی اعمال می شد که دانشجویان باید همه اسناد موجود در سفارت را منتشر کنند و مردم باید از همه اسناد سفارت مطلع شوند، و عدم انتشار یا حتی تاخیر در انتشار آنها را مخفی کردن مطالب و نامحرم دانستن مردم تفسیر و تبلیغ می کردند. یکی از شعارهای ثابت جمعیت های قابل توجهی که هر روز در اطراف سفارت اجتماع می کردند هم شعار «دانشجوی خط امام افشا کن افشاکن» بود. ولی اینک با نگاهی نقادانه و منصفانه به آن مساله، به نظر من افشاگری ها در مورد افراد، اشتباهی مهم از طرف دانشجویان بود؛ هرچند در آن زمان بنده هم مشابه نوع دوستان دیگر موافق این اقدام بوده ام. به دو دلیل: اول اینکه اشغال سفارت اقدامی در مقابل یک تهدید خارجی بود و نباید وارد دسته بندی ها و رقابت های سیاسی داخلی می شد و افشاگری ها عملا ورود به چنین عرصه ای بود. دوم اینکه دانشجویان پس از اشغال سفارت و به خصوص پس از حمایت حضرت امام از آنها مقبولیتی فوق العاده در میان مردم پیدا کرده و به مرجعی معتبر و مورد توجه مردم تبدیل شده بودند. این جایگاه و موقعیت به نحوی بود که کافی بود از سوی دانشجویان تنها اعلام شود نام فردی در اسناد سفارت بوده یا سندی مربوط به فردی در آنجا پیدا شده است. چنین پدیده ای - مستقل از محتوای مطلب به دست آمده - حتی در مواردی که محتوای سند مکشوفه صرفا گزارشی از یک ملاقات عادی و متعارف دیپلماتیک بود برای محکومیت آن فرد نزد افکار عمومی کافی بود. در این رابطه می توان به برخورد غیردقیق نوع افراد و حتی نخبگان به ارزش یک سند یا گزارش سفارتخانه- مستقل از اینکه تا چه حد می تواند ارزش قضایی یا سیاسی داشته باشد- اشاره کرد. به عنوان نمونه، به نظر من برخوردی که در قبال افشاگری های اخیر ویکی لیکس شد و عملا هیچ کس ارزش سیاسی و قضایی برای آنها قایل نشد برخوردی صحیح بود؛ و این مساله می تواند یکی از تفاوت های آن زمان با زمان فعلی را تاحدی روشن سازد. به هر حال افشاگری های به آن شکل عملا راه رسیدگی سالم و بدون پیشداوری نسبت به افراد را می بست و عملا افراد در نظر مردم به صورت یکطرفه متهم، محاکمه و محکوم می شدند. به خصوص با توجه به اینکه در فضای فوق العاده هیجانی آن زمان امکان برابر رسانه ای و غیررسانه ای برای دفاع اشخاصی که مورد اتهام قرار می گرفتند، وجود نداشت و حتی اشخاص محترم و خوش سابقه نیز در چنین فضایی آسیب پذیر می شدند. این شیوه در مورد هرکس و هر اتهامی غلط، غیراخلاقی و غیرعادلانه است و ممکن است باعث بدنام شدن افراد بی گناه هم بشود، لذا انتشار اسناد بدان صورت اقدامی صحیح نبود. اقدام صحیح می توانست این باشد که آن اسناد در اختیار مراجع مسوول کشور قرار گیرد تا در محیطی بدون پیشداوری بررسی و در مورد آنها تصمیم گیری شود تا شأن و حیثیت افراد، بی جهت لطمه نبیند؛ که تنها در موارد بسیار محدودی به این روش عمل شد. در نتیجه آن افشاگری ها در آن زمان شخصیتی همچون مرحوم مهندس بازرگان که موافق و مخالف به دیانت، صداقت، ملی بودن و متعهد بودنش در قبال منافع کشور اذعان داشته و دارند، و برخی از دوستان ایشان، لطماتی خوردند که به هیچ وجه استحقاق آن را نداشتند و ظلمی ناروا در حق آنها روا داشته شد. برنامه اولیه دانشجویان همان طور که مکرر گفته شده و شما هم اشاره کردید اشغال سفارت برای چند روز بوده، چرا این چند روز تا ٤٤٤ روز به درازا کشید؟ همان طور که قبلا بیان شده است تصمیم اولیه دانشجویان، اشغال سفارت برای مدت چند روز بود ولی با حمایت امام و مردم جنبشی در سطح کشور ایجاد شد که با حرکت های مردم در هفته های آخر قبل از پیروزی انقلاب قابل مقایسه بود و برخی معتقدند که دربرگیری مردمی این رویداد از انقلاب هم فراتر رفت و اقدام دانشجویان را به جریانی ملی و بین المللی تبدیل کرد که طبعا دیگر امکان پایان دادن به آن پس از چند روز وجود نداشت. ولی اینک با نگاهی دورتر به آن دوره می توان گفت که زمان های مناسب تری برای پایان دادن به گروگانگیری نسبت به آنچه انجام شد وجود داشته است. شاید بتوان مثالی از دوران جنگ تحمیلی عراق ذکر کرد. احتمالا نوع کسانی که به هر نحو در مسائل و تحولات سیاسی کشور در دهه اول انقلاب حضور داشتند امروز قبول داشته باشند که در صورتی که جنگ پس از فتح خرمشهر یا پس از فتح فاو پایان می یافت، برای ما پایانی بهتر از آنچه در نهایت واقع شد، می بود. در مورد داستان سفارت امریکا نیز امروز با یک نگاه کلی می توان گفت که به نظر می رسد طولانی شدن این ماجرا مناسب نبود و اگر این ماجرا در زمان کوتاه تری پایان می گرفت حتما مناسب تر بود. مثلا با توجه به اینکه خواسته اصلی اعلام شده دانشجویان استرداد شاه به ایران بود، پس از مرگ شاه که خواسته اصلی مطرح شده بلاموضوع شده بود می توانست داستان پایان یابد. موقعیت های دیگری از این نوع نیز می توان پیدا کرد. البته لازم است به این نکته نیز اشاره شود که اشتباهات امریکایی ها و واکنش های غلط آنها مثل تهدیدها و عملیات نظامی برای آزادسازی گروگان ها پیچیدگی مساله را بسیار افزایش داد و در طولانی تر شدن ماجرا موثر بود.
سه شنبه ، ۱۲آبان۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فردا نیوز]
[مشاهده در: www.fardanews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 12]
-
گوناگون
پربازدیدترینها