محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830764231
گزارش دیدار با «انور خامه ای» آخرین بازمانده ٥٣ نفر: می خواستم بنیاد جامعه را زیر و رو کنم
واضح آرشیو وب فارسی:فرهنگ امروز: اگر سراغ او می رویم نه برای ثبت رویدادهاست. طبیعی است که اثرات کهولت سن روی حافظه، توالی رویدادها را پس وپیش می کند. ما به دنبال ملاقات آخرین بازمانده بودیم و گپی با حافظه زنده تاریخ معاصر. یکی از آخرین شاهدان بسیاری از رخدادها، تصمیمات و تحولات سیاسی دهه های اول این قرنبه گزارش فرهنگ امروز به نقل از روزنامه شرق؛ اگر هیچ وقت «انور خامه ای» را نمی دیدم تا آخر هم نام «ارانی» را با فتحه روی الف اول تلفظ می کردم؛ مثل خیلی های دیگر و این اشتباه برای ما می ماند تا آخر. «انور خامه ای» اما «ارانی» را با کسره زیر الف اول تلفظ می کند. همه فکر می کنند که او با صدو اندی سال، آخرین بازمانده از گروه «٥٣ نفر» است. خودش اما این طور فکر نمی کند: «نخیر، کسان دیگری هم هستند. رضوی هنوز زنده است. حالش هم خیلی خوب است». اما «مرتضی رضوی، فرزند رضا ٣٢ ساله عضو سابق [اداره] معارف گرگان، اهل قزوین در توقیف احتیاطی متهم به عضویت در فرقه اشتراکی...» هنگام بازداشت ٥٣ نفر حدودا ١٠ سالی از انور خامه ای بزرگ تر بوده است بعید است که طبق گفته «خامه ای» همچنان در قید حیات باشد... اما «خامه ای» احتمال می دهد که زنده باشد: «باهم رفت وآمد زیادی نداریم. تا حزب توده، کلوپی و جایی داشت گاهی همه ما می رفتیم آنجا بعد که درِ حزب بسته شد جای دیگری نبود که همدیگر را بینیم گاهی در خیابان به هم بر بخوریم و سلام وعلیکی. خیلی هایشان پخش وپلا هستند. یکی شان گرکانی بود که سال گذشته فوت کرد». «انور خامه ای» همه خاطراتش را در سه جلد نوشته و منتشر کرده است. در کتاب «پاسخ به مدعی» به نقدهای فریدون کشاورز جواب داد است. کتاب های دیگری هم دارد. دیگران هم نقدهایشان را به گفته ها و خاطرات او بیان کرده اند. پس این روزها با توجه به کهولت سنش، نمی توان خیلی از او انتظار بیان دقیق خاطرات به همراه جزئیات را داشت. مثلا این احتمال هست که او رضوی را سال ها پیش دیده باشد ولی الان به نظرش سال گذشته می آید. اشتباه نکنید! خامه ای دچار آلزایمر نشده است که اگر شده بود باید «نوشین» و«علوی» و«ارانی» را فراموش می کرد. اما آنها را به خوبی به یاد دارد و وقتی نامشان را می شنود گل از گلش می شکفد و استاد بزرگ من خطابشان می کند و می گوید: «اووووو از علوی که یک عالمه خاطره دارم»؛ گرچه برای یادآوری جزئیات باید به او کمک کرد. اگر سراغ او می رویم نه برای ثبت رویدادهاست. طبیعی است که اثرات کهولت سن روی حافظه، توالی رویدادها را پس وپیش می کند. ما به دنبال ملاقات آخرین بازمانده بودیم و گپی با حافظه زنده تاریخ معاصر. یکی از آخرین شاهدان بسیاری از رخدادها، تصمیمات و تحولات سیاسی دهه های اول این قرن: «حقیقتا هرچه از خاطراتم بوده و برای دیگران ارزش داشته که راجع به شناخت آن زمان و زندگی من و امثال من بدانند گفته ام. حتی کوچک ترین چیزهایی که بین ما گذشته بود. حتی شوخی ها و متلک ها، همه را گفته ام و نوشته ام. دیگر چیز تازه ای نیست که بگویم...». همه جا گفته شده که انور خامه ای متولد ١٢٩٥ است اما خودش می گوید که شناسنامه اش را چند سالی کوچک تر گرفته اند و متولد اوایل دهه ١٢٩٠ است. یعنی حداقل صد سال دارد. بعد از آزادی از زندان و بریدن از حزب توده به آلمان می رود. آنجا درس می خواند و دکترای اقتصاد می گیرد. مدت ها نماینده و کارشناس سازمان ملل در قاره آفریقا بود و در مسیر تحول کشورهای تازه استقلال یافته این قاره کمک بسیار کرد. بعد از مدت ها به ایران بازمی گردد و در ٦٠ سالگی، خیلی دیر ازدواج می کند؛ بهار ٥٦. شناسنامه اش می گوید آن زمان ٦١ ساله بوده است. همسر خامه ای ١٥ سال پیش در یک حادثه تصادف آسیب جدی می بیند و چند ماه بعد از آن، فوت می شود. از آن زمان «ملیحه» تنها فرزند، همدم پدر است. این دو، سال هاست ساکن آپارتمانی در یکی از خیابان های رجایی شهر کرج هستند و روزها را آنجا می گذرانند. دختری در آستانه ٤٠سالگی با پدری که ٦٠ سال از او بزرگ تر است. در تمام مدتی که با «خامه ای» گپ می زنیم ملیحه هم حضور دارد. دختری آرام و ساده که احتمالا نه فقط تیمار دارد که همدم پدر هم هست؛ حتی پی گیر انتشار آخرین کتاب پدر. خانه انور خامه ای یک خانه معمولی است. با چیدمان معمولی و ساکنانی معمولی که به شدت با انتظار من از فضای خانه های روشنفکران، نویسنده ها و استادان دانشگاه فرق دارد. خانه های آنها معمولا ردی از تفاوت و مدرنیسم در خود دارد. مهر صاحب خانه بر فضای خانه خورده است. خانه «انور خامه ای» اما ردی از این تفاوت ندارد. این می تواند عمدی باشد. متأثر از پیشینه تفکر مارکسیستی او و خوانش مرسوم زمانه اش. قرار نیست خانه او نشانه از تفاوت داشته باشد. می توانم حدس بزنم که انور خامه ای هم مردی از تبار همین دیار بوده است. ته مانده شخصیت اقتدارگرایش در همان چند ساعتی که با او هستیم نمود دارد. شبیه همه مردان سنتی ایران «مرد خانه» بوده است. این را از تشری که به «ملیحه» می زند می شود فهمید. سؤال ما را متوجه نمی شود و ملیحه حامل پیام ما می شود. پدر اما به شدت و با صدای بلند نهیب می زند که «بگذار خودشان سؤالشان را مطرح کنند». در این روزهای صدواند سالگی به نظر می رسد که تنها مانع او برای ادامه زندگی فقط عوارض ناشی از کهولت سن است، نه بیماری و ازکارافتادگی. گوشش سنگین است و باتری سمعکش هم تمام شده است. این را ملیحه می گوید، برای رساندن سؤال هایمان به او باید بلند حرف بزنیم. کمی مانده تا فریاد. دست هایش هم می لرزد تا جایی که برای نوشیدن شربت مجبور به گرفتن کمک است. چشم هایش اما کاملا سو دارد و بدون عینک شروع می کند به خواندن کتاب شعری که هدیه دوستی است به او. دندان هایش هم متعلق به خودش است. فکر می کنم که تفاوت یک نویسنده، روشنفکر با دیگران فقط در نوشته ها و اندیشه هایشان نیست. رد این تفاوت را در سبک زندگی او هم می توان پی گرفت. اگر این تفاوت در چیدمان خانه جایی ندارد اما اینجا می شود تفاوت را دید. کدام آدم صدساله ای را می توان تصور کرد که توانسته باشد دندان هایش را تا این سن سالم نگه دارد. «انور خامه ای»، طبع و طنز ظریفی هم دارد و در این سن وسال هم خوش مشرب است و هم تیزبین. مثلا وقتی صحبت از سن وسالش می شود می گوید: «متولد ١٢٩١ شمسی هستم. سنم بالاست اما صورتم نشان نمی دهد. به قیافه ام نمی خورد». از حرف زدن خسته نمی شود. میهمان نواز است. من نگران این هستم که پرسش های مداومم خسته اش کند ولی او مشتاق حرف زدن است. مدام می گوید اگر سؤال دیگری دارید بگویید. از اختلافات درون حزب سؤال می کنم و اینکه چرا طیف اصلاح طلب نتوانست موفق شود. عده ای مقهور طیف مقابل شدند و بقیه هم حزب را ترک کردند. چرا کامبخش و کیانوری توانستند در رأس حزب باقی بمانند؟ «چون ما از ابتدا یک اشتباهی کردیم. جریان مارکسیستی را که از قرن ١٩ شاید زودتر شروع شده و جلو آمده بود با کشور شوروی و لنینیسم و اینها یکجا نگاه می کردیم و مخلوط می کردیم. نظر درستی نداشتیم. این اشتباهی بود که ما در قضاوت هایمان داشتیم. برای اصلاح هم تلاش کردیم ولی زورمان زیاد نبود. مردم - به خصوص ایرانی ها - چشمشان به قدرت است. تا وقتی خودمان تنها بودیم در زندان بودیم رضاشاه هم بالای سرمان مثل دیو بود مردم به حرف های ما اهمیت می دادند وقتی که اوضاع عوض شد و تغییر پیدا کرد حوادث دیگری پیش آمد. برخی از ما از دید مردم کنار رفتیم و برخی مثل کامبخش که از شوروی پشتیبانی می کردند رو آمدند...». درباره برخی ابهامات درون حزب از «خامه ای» سؤال می کنم. اینکه دکتر فریدون کشاورز در کتاب «من متهم می کنم...» از ترور و حذف فیزیکی در حزب توده به دستور کیانوری صحبت می کند و یک مثال هم می آورد. «انور خامه ای» اما کمک زیادی به ما نمی کند: «شما باید اسم بیاورید من کلی نمی توانم پاسخ شما را بدهم بگویم چه کسی مسئول بوده چه کسی بی گناه بوده است». از بزرگ علوی خاطره ای دارید؟ - «اوووووه، بله زیاد. درباره بزرگ علوی زیاد خاطره دارم. معلم من بوده در حزب توده همکار من بوده؛ در زندان باهم بودیم؛ بیرون زندان باهم همکاری داشتیم». از نوشین چطور؟ عبدالحسین نوشین. - «نوشین اوووووه... یک دریا ازش خاطره دارم. هم از شخصیت بزرگ هنری اش هم از جنبه های منفی اش. کسی نیست که جنبه منفی نداشته باشد هرکسی کنار جنبه های مثبتش جنبه منفی هم دارد؛ برخی اما میلشان به این است که فقط جنبه های مثبتشان گفته شود من مثل استاد بزرگم دکتر ارانی و علوی و هدایت که در روحیه من تأثیر داشتند سعی نکردم فقط نکته های مثبت خودم را بگویم اگر جنبه منفی هم داشته ام گفته ام از دیگران هم همین طور. حتی درباره هدایت که خیلی برایش ارزش قائل بودم و از او یاد گرفته ام، جنبه های مثبت و منفی اش را گفته ام. من درباره همه، حرف هایم را گفته ام (اشاره می کند به کتاب پاسخ به مدعی که ما همراه خود برده ایم و روی فرش افتاده است. این کتاب پاسخ های خامه ای به فریدون کشاورز است) خاطراتم را پراکنده در کتاب های مختلف گفته ام؛ یک نفر باید بیاید این ها را جمع کند». برایم جالب است بدانم زندان قصر را از زمانی که موزه شده دیده است؟ همان جایی که با ٥٣ نفر محبوس بودند (دخترش می گوید قبل از بازسازی او را دعوت کردند که برود خاطراتش را تعریف کند تا براساس گفته هایش بتوانند بخش هایی را بازسازی کنند) -«نه نرفتم ببینم. نرفتم». دوست دارید بروید و ببینید؟ - «تأثر انگیز است رفتن به آنجا. هر گوشه اش یک خاطره دلخراش برای من بود. برای همین نرفتم اما حالا که فرمودید می روم ببینم». درباره دکتر مظفر بقایی از او سؤال می کنم، پاسخش این است: «آدم شارلاتان حقه باز بسیار جاه طلبی بود». از نزدیک با او برخورد هم داشتید؟ - «بله، برخورد داشتیم. جنگ و دعوایمان هم شده باهم. فحش و فحش کاری هم داشتیم. بقایی برای استفاده هایی که می خواست بکند اول آمد و به وسیله من در حزب توده اسم نوشت. دیگران هم آمدند ولی آنجا بعد از چند ماهی که در یک حوزه حزبی شرکت کرد شروع کرد به نوشتن چیزهای مزخرف. از اول هم برای سوءاستفاده آمده بود. بقایی هرجا رفت و از هرکس استفاده کرد، به او نیش زد و بدش را گفت. به همه ما فحش نوشت. با صادق هدایت و آل احمد همین کار را کرد». احساس می کنم همین طور که سرش پایین است و کتاب چهار چهره را ورق می زند برمی گردد به گذشته، به آن روزها. به کافه نوشین، فردوسی، کلوپ حزب، زندان قصر بند دو و هفت و آدم هایش. ناگهان با دست محکم می کوبد روی یکی از صفحات کتاب و می گوید: «این دو، هردو آدم های برجسته ای بودند». نگاه می اندازم می بینم عکس نوشین و علوی است. جلال چطور آدمی بود؟ -«جلال آدم خوبی بود. همیشه دنبال حقیقت و فهم حقیقت بود. به اندازه فهم خودش وارد هر جریانی که شد برداشت هایی می کرد بزرگش می کرد و با بزرگ کردن آن، سروصدا راه می انداخت. اول آمد سراغ من بعد رفت سراغ طبری، بعد رفت سراغ بقائی؛ با او هم اول تعامل می کرد...». از جامعه آرمانی که ارانی دنبالش بود سؤال می کنم که بر می آشوبد: «آرمان شهر نداشت. آدم منورالفکری بود. هرچه می گفت عقیده اش بود. آرمان شهر را طبری داشت و آن هم سفارت شوروی بود. ارانی می خواست ایران یک کشور متجدد متحد مدرن شود. کشوری که با علم و ادبیات زنده شود. صادق هدایت هم همین طور؛ اما طبری و کیانوری و دیگران فقط گوششان به حرف های سفارت شوروی بود». درباره کتاب خاطرات دو پسر دکتر یزدی با عنوان «جاسوسی در حزب توده» سؤال می کنم. -«خوانده ام اما یادم نیست الان». درباره تقصیر های حزب توده سؤال می کنم. می پرسم که دکتر کشاورز معتقد است حزبی که هیچ وقت در رأس قدرت نبوده نمی تواند آن گونه که درباره اش ساخته اند مقصر رخدادهای سیاسی باشد. تقصیر حزب به اندازه توانش و قدرت تأثیرگزاری اش بوده است. پیرمرد اما ترجیح می دهد درباره خود کشاورز حرف بزند، شاید هم چون سؤالم طولانی است، ذهنش رد سؤال را گم می کند. -«کشاورز از اول هدفش این بود که خودش را بزرگ کند. جریانی که او معتقد به آن بود را بزرگ کند. غیرازاین چیز دیگری نمی خواست. به همان ها هم رسید. وزیر و وکیل شد؛ اسم و عنوانی پیدا کرد. طبری هم از اول هدفش خدمت به سفارت شوروی بود». مسیری که کیانوری و طبری حزب توده را بردند، خطای استراتیژیک بود یا اقدامی آگاهانه؟ - «باهم فرق دارند. نمی شود کنار هم گذاشتشان. کیانوری هرچه می گفت یا از سوی سفارت بود یا کسی که از سفارت با او مرتبط بود از او می خواست به بهترین وجهی انجام بدهد و او انجام می داد. طبری هم همین بود به اضافه چیزهایی که بالاتری ها یعنی فراتر از سفارت، رهبران شوروی از او می خواستند. نوشین، من و آل احمد ولی این طور نبودیم». چطور بین نوشین با کیانوری و طبری فرق قائل می شوید درحالی که نوشین تا آخر به حزب وفادار ماند؟ - بله نوشین تا آخر وفادار بود. پس چرا به نوشین معترض نیستید و ایرادی متوجه او نمی دانید؟ -نوشین آدم خوبی بود. یک مارکسیست معتقد بود و واقعا عقیده داشت. با شوروی هم به خاطر عقیده ای که داشت همسو بود. می گفت من مارکسیست هستم و دولت شوروی هم مارکسیست بود. نوشین اگر به شوروی احترام می گذاشت تا جایی بود که نگاه می کرد عقایدی که او داشته در شوروی منعکس شده است؛ او هم اگر متوجه می شد که آنچه به آن اعتقاد دارد در شوروی عملی نشده حتما کنار می کشید اما طبری نه. او می گفت هرچه روس ها بگویند درست است. باید آن را بزرگ و تأیید و به جوان ها تلقین کرد. من اما مثل نوشین سعی می کردم آنچه در شوروی صحیح است بگویم و هرچه نادرست است را هم بگویم». هنوز خودتان را یک مارکسیست وفادار می داند؟ - «بله، مسلم است. من مارکسیست هستم. هرکاری کردم براساس این اعتقادم به مارکسیست بوده است. اعتقادم به اندازه ای بود که اگر می گفتند خودت را هم فدا کن در این راه خودم را به کشتن هم می دادم». در هیأت مرکزی حزب چند نفر آثار اصلی مارکسیسم را خوانده بودند. کاپیتال را چند نفر در کادر رهبری خوانده و مسلط بودند؟ -«برداشت ارانی از مارکسیسم واقعا آن چیزی بود که در نوشته های مارکس و انگلس و لنین خوانده بود. من هم چیزهایی که از منبع های اصلی خوانده بودم تکرار می کردم. اما طبری و کیانوری ظاهرا منابع اصلی مارکسیسیم را نخوانده بودند و نوشته های نویسنده های آلمانی و شوروی را خوانده و همین ها را تکرار می کردند و برای همین حرف های ما باهم تفاوت داشتند». سؤال من این است که اگر به گذشته باز می گشت چه چیزی را می خواست تغییر دهد؟ - «اگر می توانستم تغییر بدهم می خواستم همه بنیاد جامعه را زیرورو کنم. اما افسوس که نمی توانم. الان دیگر یک پشه را هم نمی توام از خودم دور کنم» (محکم روی پایش می زند). سؤال می کنم: «آیا شما واقعا دنبال مبارزه با حکومت رضاشاه بودید؟ شما ٥٣ نفر، خودتان را مبارز سیاسی قلمداد می کردید یا حلقه ای فکری، روشنفکرانی که به اشتباه بازداشت شدید...». باید چندبار سؤالم را تکرار کنم چون گوش هایش سنگین است برای همین قبل از جواب دادن می گوید: «برای سؤال کردن نزدیک تر بیایید. سعدی گفته است دوران نزدیک، نزدیک ترند به نزدیکان دور» بعد هم ادامه می دهد: «٥٣ نفر یک سازمان سیاسی بود. کمونیسم ایران تحت حزب ٥٣ نفر منعکس شد. نه خانم شما خیلی اشتباه می روید ٥٣ نفر یک سازمان سیاسی بین المللی بود. حزب کمونیسم ایران تحت عنوان ٥٣ نفر به جامعه معرفی شد». درباره روش جذب حزب توده هم سؤال می کنم. اینکه با وجود مشی مارکسیستی اش در ابتدا خودش را در برابر افکار مذهبی مردم قرار نداد و تبلیغ مارکسیسم نکرد، بلکه از عدالت و ظلم حرف زد. او پاسخ می دهد.: «اولش این طور نبود مردم فحشش می دادند؛ اما بعد توسری می خورد و تجربه که به دست آورد، روشش را عوض کرد».
چهارشنبه ، ۸مهر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فرهنگ امروز]
[مشاهده در: www.farhangemrooz.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 11]
-
گوناگون
پربازدیدترینها