محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1845068505
کودتای 28 مرداد و تاثیر آن بر سیاست خارجی ایران*
واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: کودتای 28 مرداد و تاثیر آن بر سیاست خارجی ایران* تاریخ روابط خارجی ایران دوره های مختلف و متفاوتی را به خود دیده است. با نگاهی به سیاست خارجی ایران در طول تاریخ از قدیم الایام تا دوره معاصر می توان دوره های اوج و افولی را در آن مشاهده کرد. در دوره ای به گونه ای عمل کرده ایم که بر تصمیمات دیگران تأثیر گذاشته و آن ها را به دنبال خود کشانده ایم و در مقطعی هم این وضعیت برعکس شده و ما تابع تصمیماتی بوده ایم که دیگران برای ما گرفته اند.
با ورود اندیشه های فرنگی به ایران به ویژه از دوره مشروطه به بعد روابط خارجی ما وارد مرحله جدیدی شد و به دلیل ارتباطاتی که با غربی ها ایجاد شد، اندیشه های جدیدی هم به کشور وارد شد و تغییراتی در برداشت نخبگان جامعه و مردم نسبت به دنیا و روابط بین الملل ایجاد گردید. کشور ما البته به دلایل متعددی ازجمله موقعیت ژئوپلیتیکی منحصر به فرد و قرار گرفتن در مسیر ارتباطی شرق و غرب از دیرباز موردتوجه قدرت ها قرارگرفته بود. آنچه ایران را در قرن بیستم در کانون توجه قدرت ها قرار می داد قرار گرفتن در منطقه مهم و حیاتی خاورمیانه و خلیج فارس و از همه مهم تر داشتن منابع خدادادی نفت و گاز بود. زمانی که نخستین چاه نفت در مسجدسلیمان پیدا شد حرص و ولع قدرت های استعماری نسبت به ایران و موقعیت حساس آن دوچندان گردید و این کافی بود تا ایران به محل رقابت آن ها برای کسب امتیازات هر چه بیشتر و یافتن جاپایی هر چه محکم تر و مطمئن تر برآیند. یکی از دوره های بسیار مهمی که ایران محل رقابت و منازعه برای قدرت ها بود دوره بعد از جنگ جهانی دوم بود که متفقین ایران را به عنوان کلید ورود به منطقه و تسلط بر آن اشغال کردند و در ادامه در دوره جنگ سرد هم نقش حیاتی ایران برای بلوک غرب غیرقابل انکار است؛ چراکه همراه داشتن ایران برای هر یک از طرف های تخاصم، خود برگ برنده ای بسیار مهم و حیاتی به شمار می رفت؛ ایران هم پتانسیل تبدیل شدن به یک قدرت منطقه ای را داشت به طوری که بتواند یک متحد منطقه ای مناسب و البته گوش به فرمان باشد و هم این که در جوار شوروی رقیب بلوک غرب قرار داشت و از همه مهم تر، ایران دارای منابع غنی نفتی بود و با تسلط بر خلیج فارس و تنگه هرمز می توانست حرف اول را در حوزه انرژی خاورمیانه بزند، به همین دلایل بود که ایران طمع قدرت ها را برانگیخت و رقابت آن ها را برای گسترش حوزه نفوذ خود در ایران در پی داشت.اما وضعیت ایران در دهه 1330 حکایتی دیگر دارد؛ قدرت های غربی که با برداشتن رضاشاه در جریان جنگ جهانی دوم بهترین گزینه را برای خدمت به منافع خود پسرش محمد رضا می دانستند، این بار برخلاف انتظار خود شاهد ملی شدن نفت ایران به رهبری دکتر «محمد مصدق» بودند و بیم آن می رفت که ایران برای همیشه از دست غرب برود. به این دلیل بود که کشورهای غربی و در صدر آن ها انگلیس چاره را در دخالت مستقیم دیدند و تلاش کردند قبل از آن که اتفاقی ناگوار برای این طعمه نفتی بیفتد دوباره از آن خود سازند. در همین راستا بود که کودتای 28 مرداد1332 خورشیدی طراحی و اجرا شد.در این مقطع تاریخی یک اجماع و اتحاد میان بعضی از نخبگان با مردم ایجادشده بود تا جایی که ملی شدن صنعت نفت را می توان نتیجه این اتحاد دانست. تاریخ نشان داده است که هرگاه ملتی بخواهد در برابر زیاده خواهی قدرت ها بایستد، نتیجه مطلوبی را می گیرد. بعد از قیام 30 تیر و خروش ملت، آمریکا و انگلیس که به دنبال دخالت در ایران بودند و با ابزارهای گوناگون سعی در سقوط دولت ملی مصدق داشتند؛ دریافتند که امکان سیطره کامل بر ایران را ندارند و تلاش کردند تا از راه هایی مثل کمک به عوامل داخلی مخالف دولت، وضعیت را به نفع خود تغییر دهند.بعد از کودتای 28 مرداد 1332 و روی کار آمدن «فضل الله زاهدی» به عنوان نخست وزیر، در سیاست خارجی ایران تغییرات عمده ای اتفاق افتاد؛ سیاست موازنه منفی «محمد مصدق» به فراموشی سپرده شد و ایران بار دیگر عرصه رقابت قدرت های خارجی برای گرفتن امتیازات متعدد بود که اوج آن در قرارداد کنسرسیوم مشاهده می شود. کودتای 28 مرداد آغاز ورود علنی آمریکا به ایران به عنوان یک قدرت مداخله گر به شمار می رود که کم کم جای انگلیس را در ایران گرفت و به قدرتی تعیین کننده و مؤثر در سیاست خارجی ایران بدل شد. از این دوره به بعد است که مطالعه روابط خارجی ایران بدون اشاره به نقش آمریکا امکان پذیر نیست. از دیگر ویژگی سیاست خارجی ایران در این دوره این است که سیاست خارجی ایران بعد از سقوط دولت دکتر مصدق به نوعی انحصاری در دست شاه قرار می گیرد و شاه بر وزارت خارجه تسلط می یابد و بیشتر در راستای اهداف و خواست آمریکایی ها گام برمی دارد. علاوه برافزایش نقش آمریکا در سیاست خارجی ایران در این دوره موارد متعددی ازجمله؛ روابط ایران با شوروی در مورد اختلاف مرزی با شوروی و ورود ایران به پیمان بغداد، اتفاقاتی که در کشورهای منطقه ازجمله کودتای عبدالکریم قاسم در عراق رخ داد، همگی بر سیاست خارجی ایران تأثیر گذاشت.بعد از کودتای 28 مرداد بود که ایران پایه های سیاست خارجی خود را بر مبنای همراهی و همکاری بلوک غرب به ویژه آمریکا بنا نهاد و سیاست «ناسیونالیسم مثبت» جایگزین سیاست «موازنه منفی» زمان مصدق شد که مبتنی بر سه اصل اساسی بود: 1. تأمین صلح و ثبات بین المللی 2. مشارکت همه جانبه در برنامه های تأمین امنیت جمعی درزمینه های اجتماعی، اقتصادی و غیره 3. تحکیم سازمان دفاعی ایران و احترام به پیمان های امنیت جمعی و حفظ تمامیت ارضی ایران(1). بعدازآن که در دوره ی دکتر مصدق نفت ملی اعلام و باعث ایجاد فشارهایی بر ایران شد؛ از مهم ترین مأموریت های زاهدی به ویژه در عرصه سیاست خارجی برقراری رابطه مجدد با انگلیس و مشخص ساختن وضعیت نفت ایران بود که در این راستا از حمایت کامل آمریکا و انگلیس برخوردار بود و زاهدی هم در مرحله اول حل بحران نفت و رفع اختلاف ناشی از آن میان ایران و انگلیس را در برنامه خود قرارداد(2). از طرفی خود انگلیسی ها که منافع شان را در داشتن رابطه با ایران می دانستند بر برقراری مجدد رابطه به عنوان اولویت اول تأکید داشتند. از مهم ترین وظایف دولت کودتا مشخص ساختن تکلیف نفت ایران بود که از همان آغاز نخست وزیری زاهدی پیگیری شد که درنهایت به قرار داد «امینی- پیچ» منجر شد. در این قرارداد مهم شرکت نفت انگلیس 40 درصد، شرکت هلندی شل 14 درصد، کمپانی های نفتی آمریکا40 درصد و سهم شرکت فرانسوی 6 درصد بود(3). آمریکا با این قرارداد جاپایی برای خود در ایران باز کرد که تا انقلاب 1357 ادامه داشت و به قدرت اول تعیین کننده و البته مداخله گر در ایران تبدیل شد.از طرف دیگر و در جبهه بلوک شرق یعنی شوروی با حمایت از حزب توده در دهه بیست به دنبال دخالت در امور داخلی ایران بود. هرچند بعد از مرگ استالین یک فضای به نسبت باز در شوروی ایجاد شد که رویکرد این کشور نسبت به سایر کشورها را دچار تغییر کرد اما درنهایت شوروی به دلیل رقابت با آمریکا و جنگ سرد به دنبال نفوذ هر چه بیشتر خود در کشورهایی مثل ایران بود. در این دوره بود که مرز میان ایران و شوروی مشخص و بر روی نقشه ثبت شد(4) و همکاری های اقتصادی با ایران رونق گرفت. اما بعد از پیوستن ایران به پیمان بغداد رابطه 2 کشور وارد مرحله تشنج آمیزی شد. شوروی از وجود یک کشور نزدیک به آمریکا در مرزهای خود در هراس بود و از این که در بحبوحه جنگ سرد کشوری مثل ایران پایگاه نظامی آمریکا شود می ترسید.بعد از استعفای «علی امینی» و روی کار آمدن «اسد الله علم» به عنوان نخست وزیر، وی اعلام کرد که برای بهبود روابط ایران با شوروی تلاش خواهد کرد و به تیرگی روابط چندساله با شوروی خاتمه خواهد داد(5) در همین راستا مذاکرات بین دو کشور در مرداد 1341 آغاز و «ماه عسل» روابط ایران و شوروی آغاز شد(6).تا قبل از کودتای 28 مرداد 1332 آمریکا نقش و جایگاه چندانی در سیاست داخلی و خارجی ایران نداشت و به عنوان یک قدرت استکباری و مداخله گر در کشور ما شناخته نمی شد، هرچند آمریکا از قبل سودای تسلط بر سایر کشورها و تابع ساختن آن ها را در سر می پروراند. آمریکا در جریان جنگ دوم جهانی در اشغال ایران به وسیله ی متفقین سهیم بود اما افکار عمومی و حتی بیشتر نخبگان سیاسی آن دوره در مرحله اول انگلیس و بعد ازآن شوروی را قدرت های صاحب نفوذ و مداخله گر در کشور می دانستند. همان طور که گری سیک معتقد است: «قدر مسلم این است که طرح آژاکس و کودتای 28 مرداد به طور ناگهانی و برای همیشه به بی گناهی سیاسی آمریکا در مورد ایران پایان داد. تا این تاریخ ایالات متحده معمولاً نقش خیرخواهانه ای در برابر سیاست زور و فشار دولت های بزرگ در ایران ایفا کرده بود. در جنگ جهانی دوم جلوی اشتهای سیاسی روس ها و انگلیسی ها را گرفته بود و بلافاصله پس از پایان جنگ در برابر مقاصد تجاوزکارانه شوروی به شدت ایستادگی کرده بود. در اوایل نهضت ملی شدن نفت نیز نقش میانجی را ایفا کرده بود. اما این یک واقعیت است که ایالات متحده آمریکا پس از کودتای 1953(28 مرداد 1332) دیگر هیچ گاه نتوانست از تصویر داشتن اهداف بی ضرر و آرمان های روشنفکرانه برخوردار شود، چون ازآن پس خودش را درگیر امور داخلی ایران ساخته بود»(7).درنهایت ایران با پیوستن به پیمان بغداد هم پیمانی و همراهی با بلوک غرب را پذیرفت و نخستین نشانه همبستگی نظامی میان ایران و آمریکا را باید در این پیمان جستجو نمود(8). ایران درصدد بود تا با گرایش به سوی غرب، از تهاجم شوروی در امان بماند(9). پیمان بغداد به طور کامل جهت سیاست خارجی ایران و تبعیت آن از سیاست ها و برنامه های آمریکا در منطقه را نشان داد و باعث شد که ایران قراردادهای هنگفتی به ویژه برای خرید تسلیحات از آمریکا داشته باشد. روابط بین ایران و آمریکا به ویژه بعد از وارد شدن ایران به پیمان بغداد گسترده تر شد. از بارزترین اقداماتی که تأثیرپذیری ایران از آمریکا را نشان می دهد اعطای حق کاپیتولاسیون به مستشاران آمریکایی حاضر در ایران بود که به موجب آن افراد ارتش آمریکا که در ایران بودند از مصونیت کامل دیپلماتیک برخوردار شدند و دادگاه های ایران صلاحیت و حق بازداشت آن ها را نداشتند که با فشار شدید امریکا بر ایران و باوجود مخالفت های گسترده تصویب شد.* از: جمیل میلانی، پژوهشگر و کارشناس ارشد علوم سیاسیمنابع:(1)روابط خارجی ایران 1357- 1320(دولت دست نشانده)،علیرضا ازغندی، ص 404(2) سیاست خارجی ایران از روح الله رمضانی ص 203(3) بررسی روابط سیاسی ایران و آمریکا 1347- 1332 با نگاهی به اسناد وزارت امور خارجه، حمید رضا بداقی ص44(4)سیاست خارجی ایران در دوره پهلوی 1357- 1300، عبدالرضا هوشنگ مهدوی ص 242(5) تاریخ نوین ایران، ایوانف، ترجمه هوشنگ تیزابی و حسن قائم پناه، ص 273(6) ازغندی، همان ص 265(7) هوشنگ مهدوی، همان ص 215(8)ازغندی، همان ص 270(9)ارزیابی سیاست خارجی ایران در دوره پهلوی دوم، مجله علوم سیاسی، هوشنگ مهدوی، شماره 16، ص 328.
28/05/1394
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[مشاهده در: www.irna.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 32]
-
سیاسی
پربازدیدترینها