محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830778622
صعاليک خراسان و نقش آنها در تحولات سياسي ايران (1)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
صعاليک خراسان و نقش آنها در تحولات سياسي ايران (1) نويسنده:*سلمان طهماسبي چکيده : صعاليک يا سالوکان خراسان ، دسته اي از دراويش عرب و غير عرب بودند که با تشکيل دسته هايي در راهها و بيابان ها به راهزني و غارت کاروان ها مي پرداختند و در اواخر دولت طاهري به خاطر ضعف آخرين حکام آن، تمام خراسان را دچار آشوب و هرج و مرج کردند . زماني که يعقوب نيشابور را فتح کرد صعاليک به او پيوستند تا با قرار گرفتن در زير سايه ي او به حيات خود ادامه دهند. يعقوب هم که ارتش خود را از گروه هاي مختلفي تشکيل داده بود ، از آنها استقبال کرد و آنها را داخل ارتش خود کرد و مناصب مهمي را به آنها واگذار نمود . با مرگ يعقوب ، رؤساي صعاليک مانند احمد بن عبدالله خجستاني و رافع بن هرثمه به مخالفت با عمرو پرداختند و خراسان را قبضه کردند و با دولت هاي علويان طبرستان و حتي خليفه ي عباسي هم درگير شدند با اين حال تلاش هاي آنها براي دستيابي به يک قدرت پايدار ناکام ماند ، ولي ترفيع شأن آنها موجب شد در دوره ي ساماني صاحب مناصب بالاي حکومتي شوند و اين روند ادامه يافت تا اينکه در دوره ي غزنوي علماي بزرگي از ميان آنها برخاست ، توجه به اين روند ، تحول در ساختار اجتماعي جامعه ي ايران را در قرون نخستين اسلامي نشان مي دهد . واژه هاي کليدي ، صعاليک، سالوکان، تاريخ خراسان ، طاهريان، صفاريان ، سامانيان مدخل : دوره ي حکومت هاي متقارن به دوره اي از تاريخ کشور ما گفته مي شود که درطي آن سلسله هايي مانند طاهريان، صفاريان، سامانيان، آل بويه ، غزنويان و علويان طبرستان به طور هم زمان يا با فاصله ي زماني کم هر يک به طور مستقل يا نيمه مستقل بر گوشه اي از قلمرو خلافت عباسي مسلط بودند . اين دوران در تاريخ کشور ما بسيار مهم و تأثير گذار بود به همين سبب شناخت مسائل سياسي و اجتماعي آن از اهميت زيادي برخوردار است يکي از اين مسائل اجتماعي و سياسي شيوع بيش از حد دزدي و راهزني در نتيجه فساد حکام، فشار مالياتي آنها بر رعايا ، اختلافات طبقاتي و ... بود . گواه اين مطلب اين است که در متون تاريخ و ادبي اين دوران مانند کتاب جوامع الحکايات و لوامع الروايات (1) و کتاب فرج بعد از شدت (2) مطالب مفصلي در مورد اين پديده وجود دارد و حتي جاحظ اديب معروف قرن سوم کتابي تحت عنوان حيل الصوص تأليف کرده است . (3) در اين دوران دزدان و راهزنان داراي تشکيلات و سرپرستاني بودند و به انواع مختلفي تقسيم مي شدند که مهمترين آنها عياران و صعاليک بودند که توانستند نقش عمده اي در تحولات زمان خود ايفا کنند . واژه ي عربي صعلوک که جمع آن صعاليک است و لفظ فارسي آن در اکثر منابع سالوک مي باشد ، دزد ، راهزن و خوني معني شده است . (4) احمد کسروي در کتاب شهرياران گمنام ، همين تعبير را براي سالوک آورده است . (5) ولي مرحوم بهار در پاورقي تاريخ سيستان ضمن بحث در مورد صعاليک، تعبير فوق را به طور کامل نمي پذيرد و مي نويسد سالوکان درويشان و تهيدستان عرب بودند که راهزني مي کردند و مي گفتند که حق خويشتن را قبل از عطاياي مسلمين بر مي گيريم و هر گاه راهزني مي کردند مي گفتند سلطان را خبر کنيد که فلان مال را صعلوکان گرفته اند . (6) با توجه به مطالب گفته شده در منابع چنين برداشت مي شود که صعاليک يا سالوکان دسته هايي از دروايش و راهزنان عرب و غير عرب بودند که اغلب به غارت کاروان ها و مسافران مي پرداختند و گاهي هم به راهداري و همراهي کردن کاروان ها در قبال اخذ باج اقدام مي کردند . اين کار آنها باعث شد صعاليک را سالوک يا سالک به معني رونده يعني کسي که همراه کاروان مي رود بنامند . اصطلاح خربنده که در مورد اشخاصي مانند احمد بن عبدالله خجستاني از رؤساي به نام صعاليک به کابر برده شده است همين معنا را دارد . سعدي هم در بوستان سالوک را به معني درويش و سالک مي داند . صعاليک از اقشار مختلف جامعه بودند. روستائياني که به واسطه ي نداشتن زمين يا ستم هاي مالياتي ، قحطي و خشکسالي مجبور به ترک روستاها مي شدند . سربازاني اخراجي و بيکار ، شهرنشين هاي فقير و غيره که براي دست يافتن به زندگي آزاد و رهاي از زير بار ستم هاي مالياتي، راهي بيابان ها مي شدند و دسته هاي راهزن تشکيل مي دادند . گاهي صعاليک با عياران اختلاط داشتند اما در بعضي جهات با هم تفاوت داشتند . زيرا عياران به جوانمردي شهرت داشتند ولي در منابع هيچ گاه اين صفات پسنديده براي صعاليک استعمال نشده است . عياران اغلب در شهرها زندگي مي کردند و با بازار ارتباط داشتند ولي صعاليک اغلب در راه ها و بيابان ها بودند . (7) اين شيوه ي زندگي صعاليک بيشتر به خاطر شيوه ي معيشت آنها بود که اکثراً از اعراب صحرانشين بودند ، هر چند در ميان آنها شهرنشين ها و روستائيان هم ديده مي شدند . عصيان صعاليک بر طاهريان صعاليک در قرون نخستين اسلامي در سر تا سر جهان اسلام پراکنده بودند ؛ ولي تنها در خراسان بود که توانستند به عنوان يک گروه تأثير گذار مطرح شوند ؛ زيرا خراسان از مدت ها پيش دچار مسائلي مانند عصيان خوارج بود و قسمت زيادي از انرژي دولت طاهري صرف مبارزه با خوارج مي شد . در همين زمان، صعاليک هم به راهزني و ناامني مي پرداختند . يک مرتبه 600 نفر از آنها به گرگان تبعيد شدند که نيمي از آنا به علت ناسازگاري هوا هلاک شدند . (8) در اواخر دولت طاهري خوارج و صعاليک ، خراسان را دچار آشوب کردند . ابن اسفنديار مي نويسد : « مقارن ضعف دولت طاهري در خراسان اوباش به طغيان برخاستند (9) » در کتاب روضات الجنات في اوصاف مدينه هرات آورده شده است که: «در خراسان فتنه هاي بسيار برخاست و رنود و عياران فراکار ايستادند و به هر طرف يکي سر برآورد (10) » طبري مي نويسد : « خوارج و مخالفان بر خراسان چيره شدند و محمد بن طاهر ضعيف بود (11) » اين آشفتگي ها باعث شد زماني که يعقوب قصد براندازي طاهريان کرد، بزرگان خراسان از يعقوب استقبال کنند (12) . صعاليک در خدمت يعقوب ليث زماني که يعقوب به نيشابور آمد ، سر دسته هاي صعاليک که متوجه قدرت نوظهور يعقوب شدند ترجيح دادند که به جاي مخالفت با يعقوب که از نظر خاستگاه و نگرش مشابهت هايي با آنها داشت به او پيوندند تا بدين ترتيب بتوانند در سايه دولت او که اکنون گروه هاي پراکنده اي اعم از عيار ، خوارج و ... را به گرد هم جمع شده بودند به حيات خود ادامه دهند و از غنايمي که فتوحات يعقوب به دنبال خود خواهد داشت بهره مند شوند . از مهم ترين رهبران صعاليک احمد بن عبدالله خجستاني بود . او از خجستان کوهستان هرات و از بلوک بادغيس بود (13) ، که دسته اي راهزن از درويشان عرب و غير عرب گرد آورده بود و به راهزني مي پرداخت . عروضي سمرقندي مي نويسد او مردي خربنده بود که مطالعه ديوان حنظله بادغيسي و خواندن شعر زير او را به جهان جويي کشاند و با جمع آوري دسته اي راهزن کار خود را شروع کرد . (14) مهتري گر به کام شير در است شو خطر کن زکام شير بجوي يا بزرگي و عز و نعمت و جاه يا چو مردانت مرگ را روياروي خجستاني در اين زمان همراه ديگر سران صعاليک که مهمترين آنها بنوسرکب که سه برادر بودند با نام هاي ابوطلحه منصور بن مسلم، ابراهيم بن مسلم و يعمبر بن مسلم و روساي ديگري مانند عزيز بن عبدالله سري، ابراهيم بن الياس ، ابو بلال خارجي و ابراهيم بن ابي حفص بودند به يعقوب ملحق شد . (15) رافع بن هرثمه نيز که از سر دسته هاي صعاليک بود و در اواخر دولت طاهري در خراسان کر و فري داشت و حتي در زمره ياران محمد بن طاهر درآمده بود اين زمان به يعقوب پيوست . (16) البته خجستاني را هم منابع از ياران محمد بن طاهر مي دانند (17). به نظر مي آيد محمد بن طاهر که نمي توانست صعاليک را سرکوب کند سعي کرد آنها را به خدمت خود بگيرد ، کاري که يعقوب آن را ادامه داد. يعقوب که ارتش خود را از اقوام و گروه هاي مختلفي تشکيل داده بود به صعاليک توجه خاصي مبذول داشت و روساي صعاليک در خدمت او جايگاه ويژه اي يافتند . از ميان سردسته هاي صعاليک، عزيز بن عبدالله سري در اين زمينه از همگان پيشي گرفت ، به طوري که زماني که محمد بن طاهر نزد يعقوب آمد او به دستور يعقوب محمد را دستگير کرد . (18) از بنو سرکب ، ابراهيم که ارشد آنها بود، در هنگام جنگ يعقوب با حسن بن زيد در گرکان دليري ها کرد و امتحان خوبي پس داد . يعقوب هم او را بر ديگر روساي سپاه مقدم کرد . اين باعث حسادت خجستاني شد که مردي جاه طلب بود پس او را نسبت به يعقوب بدبين کرد و سپس او را بفريفت و قرار گذاشتند که با هم از پيش يعقوب بگريزند ولي زماني که ابراهيم در موعد مقرر فرار کرد ، خجستاني عذر کرد و نزد يعقوب رفت و او را از گريختن وي آگاه نمود . يعقوب هم او را به تعقيب ابراهيم فرستاد که در سرخس به او رسيد و او را کشت . (19) بدين ترتيب يکي از روساي لايق صعاليک قرباني رقابت ميان خودشان شد و اين واقعه آتش نفاق را ميان صعاليک بر افروخت که در حوادث بعد از مرگ يعقوب اثرات خود را نشان داد . به زودي يعقوب نسبت به بعضي از روساي صعاليک بدبين شد . رافع بن هرثمه را که همراه خود به سيستان برده بود از خدمت خود اخراج کرد و او هم به بادغيس رفت و منتهز فرصت نشست . (20) علاوه بر رافع ، خجستاني هم که با دسايس زيادي سعي مي کرد جايگاهي براي خود به دست آورد ، مورد سوء ظن يعقوب قرار گرفت. يعقوب او را به خراسان فرستاد و او نيز به محض ورود به خراسان به بسطام رفت و کشتاري عظيم کرد . سپس آهنگ نيشابور کرد ( 261هـ ق ) (21) و عزيز بن عبداالله سري را از آنجا براند . (22) چون يعقوب قصد بغداد و دخالت در امور خلافت را داشت ، فرصت نيافت به خجستاني بپردازد . يعقوب در جنگ با خليفه در ديرالعاقول شکست خورد و در اين هنگام محمد بن واصل دوباره بر فارس غلبه کرده بود . يعقوب عزيز بن عبدالله را به جنگ او فرستاد و او نيز محمد بن واصل را اسير کرد و نزد يعقوب آورد . (23) از اين زمان به بعد ، ديگر نامي از عزيز که بزرگترين سردار صعاليک در خدمت يعقوب بود نيست به نظر مي آيد در کشمکش هاي بعد از مرگ يعقوب از صحنه بيرون رانده شده است . پي نوشتها 1 ـ عوفي ، سديد الدين محمد ، صص 133 ـ 102. 2 ـ ابن اسعد دهستاني ، حسين ، صص 1093 ـ 1029. 3 ـ فقيهي ، علي اصغر ، ص 285. 4 ـ محمد حسين بن خلف تبريزي ، ص 1074. 5 ـ کسروي ، احمد، ص 68. 6 ـ تاريخ سيستان ، ص 223. 7 ـ زرين کوب ، عبدالحسين ، ص 531. 8 ـ قزويني ، زکريا ، صص 95 ـ 94. 9 ـ ابن اسفنديار ، محمد بن حسن ، ص 245. 10 ـ اسفزاري ، معين الدين محمد ، ص 257. 11 ـ طبري ، محمد جرير ، ص 6640. 12 ـ تاريخ سيستان ، ص 225. 13 ـ ابن اثير علي ( عزالدين ) ، ص 147. 14 ـ نظامي عروضي سمرقندي ، ابوعمرو ، ص 69. 15 ـ تاريخ سيستان ، ص 224. 16 ـ ابن اثير ، ص 210. 17 ـ منهاج سراج جوزجاني ، ص 199. 18 ـ ابن اثير ، ص 144. 19 ـ همان ، ص 149. 20 ـ همان، ص 210. 21 ـ همان، ص 149. 22 ـ تاريخ سيستان، ص 238. 23 ـ ابن اثير ، ص 144 و تاريخ سيستان، ص 229. دانشجوي دوره ي دکتري دانشگاه اصفهان* منبع:نشريه پايگاه نور شماره 22 /ن
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 495]
-
گوناگون
پربازدیدترینها