محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1842180688
نگاهی به کتاب سیا در ایران
واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
پیروزی عملیاتی که قرار بود متوقف شود نگاهی به کتاب سیا در ایران کتاب «سیا در ایران» برداشتی تازه از زمینه‌های شکل‌گیری و جزئیات عملیات آژاکس یا همان کودتای ۲۸ مرداد است به روایت یکی از بازیگران اصلی‌اش. دکتر دونالد ان. ویلبر، یا آنچنان که در مجموعۀ سیا مشهور بود «استاد تبلیغاتچی»، جاسوس سیا در ایران، رهبر عملیات ضد روسی «بدامن» و یکی از مهمترین پایه‌های جنگ روانی علیه محمد مصدق در اوایل دهۀ ۳۰ است که نقش ویژه‌ای در سازماندهی اپوزیسیون دولت ملی در جریان کودتای تابستان ۱۳۳۲ ایفا کرد.
او در سال ۱۹۵۴، کمتر از یک سال پس از کودتا، بر اساس مشاهدات خود و با رجوع به پرونده های پروژۀ آژاکس که در شاخۀ ایران بخش خاور نزدیک و جنوب آسیای وزارت امور خارجه نگهداری می شد، گزارشی نوشت با عنوان «سرنگونی مصدق نخست وزیر ایران» که سال ۲۰۰۷ با ویرایش «کریستوفر جی. پتریک» از سوی «آمریکن فری پرس» منتشر شد و اکنون نسخۀ فارسی آن با ترجمۀ نعمت الله عاملی از سوی انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی به بازار کتاب آمده است. ویلبر در این گزارش توضیح می دهد که چگونه سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) پس از جلب موافقت آیزنهاور، رئیس جمهور وقت برای برنامه ریزی کودتایی علیه دولت مصدق، با همکاری اینتلیجنس سرویس، امکانات پروژۀ بدامن (جنگ روانی علیه شوروی و متحدانش در ایران) که شامل فعالیت برنامه ریزی شده و متحد مطبوعات، رسانه های جمعی، فعالان سیاسی و نیروهای اجتماعی علیه دشمن بود را در خدمت پروژۀ سرنگونی مصدق قرار داد. او در این گزارش، با توجه به فاصله زمانی کم با دوران انجام کودتا، روایتی دقیق از وقایع پیش و پس از کودتای ۱۳۳۲ به دست می دهد که همچون قطعه های پازلی هزار تکه به یکدیگر متصل می شوند تا تابلوی سرنگونی مصدق را تکمیل کنند. اطلاعات یاد شده در این گزارش، مؤید برخی مطالبی است که پیش تر از سوی مارک گازیوروسکی، تاریخ نگار برجستۀ آمریکایی دربارۀ دخالت نیروهای تی.پی.بدامن در کودتای ۲۸ مرداد منتشر شده بود. اطلاعاتی که به گفتۀ گازیوروسکی، او بر اساس مصاحبه هایش با ۹ نفر از نیروهای سابق سیا از جمله دونالد ویلبر جمع آوری کرده بود. در لابلای روایت ویلبر از ماجرای کودتا، به برخی جزئیات و شایعاتی برمی خوریم که شاید کمتر خوانده و شنیده شده باشد. وقایعی که هر کدام بر فرض صحت زوایای قابل توجه و صحنه های جالبی از ابعاد کودتای مزبور را به تصویر می کشد. نقش کلیدی ثریا در امضای حکم زاهدی مطابق گزارش ویلبر، یکی از مسائل مهمی که در جریان کودتا برای طرف آمریکایی مطرح بوده، اهمیت نقش آفرینی شاه در برکناری مصدق و انتصاب فضل الله زاهدی به نخست وزیری است. داستان تردید شاه تا آنجا پیش رفت که علاوه بر فرستادن افرادی چون اشرف پهلوی، ژنرال شوارتسکف و اسدالله رشیدیان به عنوان حامل پیام آمریکا و انگلیس، روزولت فرستادۀ ویژۀ آمریکا و فرمانده عملیات کودتا، در جلسه ای با شاه او را تهدید کرد. به نوشتۀ ویلبر: «در ۳ اوت [۱۲ مرداد] روزولت جلسه ای طولانی و بی نتیجه با شاه داشت. شاه گفت ماجراجو نیست و از این رو نمی تواند دل به دریا بزند. روزولت خاطرنشان کرد که هیچ راه دیگری برای تغییر دولت وجود ندارد و اینک آزمونی بین مصدق و قدرتش و شاه و ارتش اش مطرح است که هنوز در کنار وی بود، اما به زودی از دستش می رود. سرانجام روزولت گفت چند روز دیگر در انتظار یک تصمیم قاطع در دسترس می ماند و سپس کشور را ترک می کند. در این صورت شاه باید درک کند که ناتوانی در اقدام تنها می تواند به یک ایران کمونیستی یا کرۀ دوم منجر شود. در عین حال وی با بیان اینکه دولتش آمادۀ پذیرش این احتمالات نیست و ممکن است طرح های دیگری به اجرا گذاشته شود، حرف خود را به پایان برد.» (ص۴۸) ثریا اسفندیاری، همسر شاه در کتاب «حالا خودم حرف می زنم» که به خاطرات او از دوران زندگی با شاه ایران اختصاص دارد، خود را «نخستین پیشنهاددهندۀ کودتا علیه دولت مصدق به شاه» می داند. جالب اینکه به نوشتۀ ویلبر، قفل تردیدهای شاه که مدتی عملیات را به تعویق می اندازد، سرانجام نه فقط به خاطر دیدار اشرف، ژنرال شوارتسکف یا تهدیدهای روزولت، بلکه به دست ثریا همسر اول شاه گشوده شد: «اواخر عصر ۱۳ اوت، سرهنگ [نصیری] با فرمان نهایی که توسط شاه امضا شد، به تهران بازگشت و آن ها را تحویل زاهدی داد. به گفتۀ وی [که هرگز تایید نشد] این ملکه ثریا [همسر شاه] بود که نهایتاً شاه را متقاعد کرد که فرمان ها را امضا کند. اگر این مطلب درست باشد، در اینجا متحدی از زاویه ای کاملاً غیرمنتظره ظهور کرده بود.» (ص۵۱) مقالات، کاریکاتورها و انفجارهای سیا در تهران یکی دیگر از ابعاد کمتر شناخته شدۀ کودتای ۱۳۳۲، عملیات روانی ساخته و پرداختۀ سیا علیه مصدق و حزب توده است؛ موضوعی که در گزارش تحقیقی ویلبر، به تفصیل بیان شده است. او از جمله به کارکرد عوامل اصلی ایستگاه سیا در تهران یعنی کیوانی و جلیلی و همچنین عوامل بریتانیا یعنی برادران رشیدیان اشاره می کند. نیروهایی که مسئول توزیع پول و خوراک اطلاعاتی علیه مصدق در میان فعالان سیاسی و مطبوعات هدف بودند. آن ها همچنین مسئول سازماندهی نیروهایی بودند که قرار بود با انجام اقدامات ایذایی به اسم اعضای حزب توده به بدنام کردن هرچه بیشتر این حزب بپردازند. ویلبر با اشاره به کمک های سیا به پیشبرد اهداف جنگ روانی شامل تبلیغات خاکستری علیه دولت و تبلیغات سیاه علیه حزب توده می نویسد: «توافق شد که ایستگاه بلافاصله با تبلیغات خاکستری سیاست جدید حمله به دولت مصدق را آغاز کند. تبلیغات خاکستری به تبلیغاتی گفته می شود که اشارۀ روشنی به منبع آن نشده است. این در مقابل تبلیغات سیاه است که به خاطر بی اعتبار کردن متهم به همکاری کردن به منبع آن استناد می شود. ایستگاه این خط مشی را به عوامل خود مخابره کرد و به برادران رشیدیان در اینتلیجنس سرویس منتقل نمود. از گروه هنری سیا خواسته شد تا تعداد قابل توجهی کاریکاتورهای ضد مصدقی تهیه کند.» (ص۲۷) مسئولیت تهیه این اقلام تبلیغاتی که ۲۸ تیرماه، یک ماه پیش از کودتا به تهران رسید، با دونالد ویلبر بود که پیش تر نیز در سال ۱۳۲۸ با سفر به ایران در تبلیغات پروژۀ بدامن علیه شوروی شرکت داشت. اوج استفاده از اقلام تبلیغاتی سیا علیه مصدق در دوران برگزاری رفراندوم انحلال مجلس هفدهم بود، چنانکه به نوشتۀ ویلبر: «در خلال روزهای رفراندوم، ایستگاه گزارش مفصلی از تلاش چندجانبۀ عوامل خود برای بهره برداری از غیرقانونی بودن این رفراندوم، پیش از این حادثه و خلال آن، ارائه کرد. بیانیه های یک رهبر مذهبی در این روزها نیز بر همین نکته تاکید داشت. ایستگاه خاطرنشان کرد که بیست روزنامۀ محلی به شدت مخالف مصدق بودند و پانزده کاریکاتوری که توسط ادارۀ مرکزی سیا علیه مصدق تهیه شده بود در طول هفتۀ برگزاری رفراندوم در این روزنامه ها چاپ شده بود.» (ص۴۷) یک هفته مانده به کودتا، شدت گرفتن جنگ روانی علیه مصدق، با اقداماتی علیه حزب توده همراه شد که این حزب را به عنوان خطری بزرگ برای استقلال کشور و دین مردم معرفی می کرد. ویلبر با اشاره به آنچه تبلیغات سیاه علیه حزب متحد شوروی در ایران می خواند، نوشته است: «عوامل سیا با به راه انداختن تبلیغات سیاه به اسم حزب توده، به هشدار دادن به رهبران مذهبی تهران توجه جدی داشتند و این رهبران را تهدید می کردند که اگر با مصدق مخالفت کنند، با مجازات سختی مواجه می شوند. تماس های تلفنی تهدیدآمیزی به اسم حزب توده با آن ها صورت گرفت و یکی از چند بمب گذاری ساختگی در منزل این رهبران به اجرا درآمد.» (ص۵۱) استقبال در فرودگاه، توطئه در سفارت لوی هندرسون سفیر کبیر وقت آمریکا در تهران چندی پیش از وقوع کودتا، تهران را به مقصد سالزبورگ اتریش ترک کرد. ویلبر در گزارش خود، دربارۀ نقش هندرسون در جریان کودتای ۲۸ مرداد تصویری عجیب ارائه می کند. برآیندش اینکه لوی هندرسون نه تنها از نتیجۀ عملیات آژاکس و عدم موفقیت آن بیمناک بود بلکه حتی مقامات آمریکا نیز می دانستند نباید حساب خاصی روی او باز کنند، برای همین معتقد بودند او بهتر است در دوران انجام عملیات در تهران نباشد تا مبادا خرابکاری رخ دهد. ویلبر در بخشی از گزارش خود اشاره می کند که: «سفیر هندرسون برای استراحت به سالزبورگ آمده بود تا ظرف دو هفتۀ بعد در آنجا نگران، اما همکار باقی بماند.» (ص۴۴) هندرسون ۲۶ مرداد، پس از شکست مرحلۀ اول کودتا که از ایستگاه سیا واقع در سفارت آمریکا در تهران هدایت می شد، پس از توقفی در بیروت به تهران آمد و نمایندگان دولتی که قرار بود در کودتای ۲۵ مرداد سرنگون شود به استقبالش آمدند. ویلبر می نویسد: «اوایل بعدازظهر، سفیر هندرسون از بیروت به تهران آمد. اعضای سفارت برای ملاقات با وی در مسیر فرودگاه از محل مجسمۀ برنزی رضاشاه در انتهای خیابانی به همین نام عبور کردند. فقط پوتین های مجسمه روی ستون ها باقی مانده بود...دکتر غلامحسین مصدق پسر نخست وزیر و دکتر عالمی وزیر کار از طرف دولت برای خوشامدگویی به هندرسون آمده بودند. ساعت ۱۶:۳۰، ایستگاه تلگرافی دربارۀ ارزیابی کلی اوضاع محلی فرستاد که اگرچه تقویت جایگاه مصدق در چند هفتۀ آتی را پیش بینی می کرد اما تاکید داشت که سیاست مخالفت با وی باید ادامه پیدا کند.» (ص۷۰) نگاه منفی ایستگاه سیا به نقش آفرینی سفیر کبیر در مسیر کودتا، آنجایی مشخص تر می شود که ویلبر پس از شکست کودتای اول، از پنهان کردن عوامل کودتا از چشم سفیر می نویسد و درحالی که زاهدی، فرزانگان و گیلانشاه زیر چتر حمایتی سفارت آمریکا اسکان داده شده اند و با روزولت جلسه برگزار می کنند، سفیر از این واقعه بی اطلاع است. در گزارش ویلبر آمده است: «شامگاه [۲۶ مرداد] پرکارترین و خسته کننده ترین زمان برای ایستگاه بود. عوامل اصلی [کیوانی و جلیلی] رسیدند و دستورات را دریافت کردند. در محوطۀ سفارت، روزولت و کارول یک شورای جنگ طولانی با رؤسای تیم خود برگزار کردند: سرلشکر زاهدی و اردشیر زاهدی، سرلشکر [گیلانشاه]، برادران رشیدیان و سرهنگ [فرزانگان]. این هم تیمی ها، در صورت لزوم، در داخل یا خارج از محوطه در انتهای خودروها و جیب های بسته یا سرپوشیده به صورت قاچاقی انتقال داده می شدند. چند صد متر آن طرف تر، سفیر هندرسون و ژنرال مک کلور در باغ جلوی محل اقامت نشسته بودند و روزولت تلاش می کرد به آن ها اطمینان دهد که هیچ فرد ایرانی در محوطۀ [سفارت] مخفی نشده است تا آن ها بتوانند در صورتی که این مسئله مطرح شد، با صداقت تمام به مصدق پاسخ بدهند.» (ص۷۰)
حربۀ تازۀ کودتاچیان: حفظ سلطنت و دین یکی از مهمترین پایه های اقدام مجدد علیه مصدق، همراه کردن برخی علمای دین در اقدام علیه دولت به بهانۀ ممانعت از قدرت گرفتن کمونیست ها بود. ویلبر می نویسد: «در حوزۀ اقدامات سیاسی، قرار شد روحانی تهرانی [آیت الله بهبهانی] به قم برود و تلاش کند روحانی برجسته آیت الله بروجردی را به صدور فتوا برای اعلام جنگ مقدس علیه کمونیست ها متقاعد کند. و همچنین راهپیمایی بزرگی در روز چهارشنبه با این عنوان برگزار شود که وقت آن رسیده که سربازان و افسران نظامی وفادار و مردم در حمایت از دین و سلطنت با هم متحد شوند.» (ص۷۰) هرچند تحولات بعدی نشان داد، گرفتن فتوا از آیت الله بروجردی که به عنوان یکی از مجتهدان معتقد به دوری از سیاست شهره بود، کاریست غیرممکن، اما کودتاچیان تلاش های دیگری نیز برای تقویت جنبۀ دینی مخالفت با مصدق سامان دادند. ویلبر به یکی از این اقدامات اشاره می کند که با شکست مواجه شد: «درست بعد از نیمه شب، ادارۀ مرکزی سیا از افسر ایستگاه پاریس در جنوب فرانسه خواست بلافاصله با آقاخان [رهبر روحانی میلیارد شیعیان] تماس بگیرد تا وی طی پیامی حمایت معنوی خود را از شاه اعلام کند. پس از آن، ادارۀ مرکزی سیا باخبر شد که تماس برقرار شده، اما نتیجۀ مورد نظر به دست نیامده است. آقاخان همان موقع گفته بود فرمانروایی که تاج و تخت و کشورش را ترک کند هرگز برنخواهد گشت و پس از این اظهارات، دیگر هیچ تلاشی برای جلب حمایت وی از شاه صورت نگرفت. البته، بعدها وی با شنیدن خبر بازگشت شاه به تاج و تخت خود خوشحال شد.» (ص۷۲) همانطور که آیت الله بروجردی نیز، هر چند فتوایی در حمایت از کودتا نداد، اما سوم شهریورماه ۱۳۳۲ در تلگرافی خطاب به شاه، به تلگراف او مبنی بر بازگشت به ایران پاسخ داد و نوشت: «حضور مبارک اعلیحضرت همایونی خلدالله تعالی ملکه – طهران – تلگراف مبارک که از رم مخابره فرموده بودید و مبشر سلامت اعلیحضرت همایونی بوده موجب مسرت گردید. نظر به اینکه تصمیم مراجعت فوری بوده جواب تاخیر شد. امید است ورود مسعود اعلیحضرت به ایران مبارک و موجب اصلاح مقاصد دینیه و عظمت اسلام و آسایش مسلمین باشد.» پیروزی عملیاتی که قرار بود متوقف شود شکست عملیات آژاکس در ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ و بی اطلاعی واشنگتن و لندن از تحولاتی که زیر پوست شهر در حال رخ دادن بود، باعث شد فرماندهان خارج از محل، عملیات را تمام شده بدانند، چنانکه ویلبر در توصیف شرایط کودتاچیان، یک روز پیش از پیروزی کودتا در ۲۸ مرداد می نویسد: «ادارۀ مرکزی سیا، روز بحرانی و ناامیدکننده ای را سپری کرد. مدیریت فوری پروژه از شاخه و بخش به عالی ترین سطح منتقل شد. در پایان صبح، چند نفر از افراد روی پیش نویس پیامی کار کردند که قرار بود به عملیات خاتمه بدهد. پیامی که نهایتاً شب ارسال شد مبتنی بر این دیدگاه محتاطانۀ وزارت خارجه بود: «عملیات آزمایش شد و به شکست انجامید»، موضع بریتانیا: «مایۀ تاسف است که نمی توانیم به جنگ ادامه بدهیم» و موضع ادارۀ مرکزی سیا مبنی بر اینکه در صورت عدم مخالفت جدی روزولت و هندرسون، عملیات علیه مصدق باید متوقف شود.» (ص۷۶) هندرسون از ابتدا هم چندان در جریان ریز عملیات نبود، اما روزولت نمی خواست عملیاتی که فرماندهی اش را برعهده دارد متوقف کند. او ترجیح داد بدون اطلاع دادن به لندن و واشنگتن، بار دیگر شانس خود را امتحان کند. اینچنین بود که عملیات آغاز شد. ویلبر می نویسد: «با اینکه در روز هجدهم [۲۷ مرداد] فقط [روزنامۀ شاهد دکتر بقایی] فرمان سلطنتی مبنی بر انتصاب زاهدی به نخست وزیری را منتشر کرده بود، در روز نوزدهم [۲۸ مرداد] به محض اینکه مردم شهر از خواب بیدار شدند افراد سحرخیز توانستند نسخه های کپی یا تایپ شدۀ فرمان را در روزنامه های ستارۀ اسلام، جوانان آسیا، آرام، مرد آسیا، ملت ما و تهران ژورنال ببینند. چهار روزنامۀ اول به علاوۀ شاهد و داد، مصاحبۀ صوری با زاهدی را که در آن تاکید کرده بود دولت وی تنها دولت قانونی موجود است چاپ کردند. این مصاحبه به وسیلۀ [جلیلی] جعل شده بود. کمی بعد از صبح، اولین نسخه از هزاران نسخه اعلامیه ای که حاوی کپی فرمان و متن بیانیۀ زاهدی بود، در خیابان ها ظاهر شد. اگرچه این روزنامه ها تیراژ محدودی داشتند، اما خبرها بدون شک به طور شفاهی در سراسر شهر پخش شد؛ زیرا قبل از ساعت ۹ صبح گروه های طرفدار شاه در حال تجمع در منطقۀ بازار بودند. اعضای این گروه نه تنها بین مصدق و شاه دست به انتخاب زدند، بلکه به واسطۀ اقدام روز گذشتۀ حزب توده [در سر دادن شعار جمهوری دموکراتیک و تخریب آثار رضاشاه و فرزندش از خیابان های شهر] تحریک شده و آمادۀ حرکت بودند. آن ها فقط به یک رهبر نیاز داشتند.» (صص۷۸-۷۷) رهبر کودتا با تانک، از سفارت به رادیو رفت کودتای ۲۸ مرداد با تصمیم گیری بدون مشورت روزولت و همکاری گسترده عوامل داخلی به پیروزی رسید. رادیو تهران تصرف و خانۀ مصدق ویران شد و حالا نوبت ظهور رهبر اعتراضات یا همان نخست وزیر دولت کودتا بود. صحنه ای که ویلبر از به هم رسیدن دو تن از رهبران اصلی کودتا، فضل الله زاهدی و گیلانشاه توصیف می کند، تصویری گویا از یک کودتای نظامی است. نظامیانی که با تانک بر سر قرار می آیند و سوار بر غول آهنی به میعادگاه می روند: «روزولت عازم مخفیگاه سرسپرده های ارزشمند خود شد و اندکی پیش از ساعت ۱۶ با آن ها ملاقات کرد. وقتی به آن ها گفته شد زمان آن رسیده که نقش فعالی را ایفا کنند، هر دو بلافاصله آماده شدند. توافق شد که سرلشکر زاهدی راس ساعت ۱۶:۳۰ با یک تانک در نبش خیابان مشخصی با سرلشکر [گیلانشاه] ملاقات کند و با همین وسیله به سمت رادیو تهران حرکت کنند و در آنجا زاهدی با مردم صحبت کند. سرلشکر گیلانشاه به وسیلۀ سرگرد «کایرز» با یک جیپ از منزل خارج شد و سپس در طول مسیر، دو افسر نیروی هوایی را دید. او از آن ها خواست که بروند و به آن ها گفت خودش مراقب همه چیز خواهد بود. این افسران در خیابان به گرمی از وی استقبال کردند و زمانی که وی گفت به یک تانک نیاز دارد به سرعت برایش فراهم کردند. وقتی از او سؤال شد آیا می داند زاهدی کجاست، گفت از این موضوع اطلاع دارد و قرار است ساعت ۱۶:۳۰ با وی ملاقات کند. دوستانش او را وادار کردند که یک ملاقات فوری با زاهدی داشته باشد بنابراین وی تانک را به طرف محوطۀ سفارت که خانۀ محل اختفای زاهدی در آنجا بود، هدایت کرد. زاهدی بیرون آمد و تانک دوباره به راه افتاد. ساعت ۱۷:۲۵، زاهدی در رادیو تهران سخنرانی کرد و این سخنرانی کمی بعد از ساعت ۲۱ شب دوباره پخش شد.» (ص۸۳) نطقی که پایان دوران حکومت ملی مصدق و آغاز به کار دولت کودتاچیان را نوید می داد. منبع: تاریخ ایرانی
شنبه 30 خرداد 1394 ساعت 15:48
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 21]
-
سیاسی
پربازدیدترینها