واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: ابعاد داخلی و خارجی تغییرات سیاسی در عربستان-دکتر محمد مهدی مظاهری* به رغم ساختار سیاسی رسمی حاکم بر اغلب کشورها که بیانگر نوع ترتیبات منعکس شده در قانون اساسی آنهاست، بسیاری از کشورهای حوزه خاورمیانه، تحت تاثیر یکسری از مولفه های غیررسمی اداره میشوند که بارزترین وجه این مولفه ها، رابطه قدرت میان افراد و گروه های مختلف است. مولفه دیگر میزان بالای نفوذ و مداخله قدرت های بزرگ در امور داخلی این کشورها، به دلیل ضعف مشروعیت و مردمی نبودن آنهاست.
عربستان سعودی یکی از کشورهایی است که عملکرد این مولفه ها در آن جالب توجه است. در عربستان سعودی چند گروه اصلی قدرت را در دست دارند که این گروه ها گاه در امتداد هم و گاه در تعارض با یکدیگر حرکت میکنند. هر یک از این گروه ها، خود دارای زیر مجموعه هایی است که پیوند و رابطه قدرت میان آنها را گسترده تر نموده است. از سوی دیگر بواسطه جایگاه عربستان در بازارهای جهانی نفت و تاثیر آن بر قدرت های بزرگ صنعتی، نقش قدرت های بزرگ در این کشور نیز همواره پررنگ بوده است. بنابراین تغییراتی که اخیرا در نظام سیاسی عربستان صورت گرفته است از دو زاویه داخلی و خارجی قابل تحلیل است.
از منظر داخلی؛ تغییرات صورت گرفته به نوعی تلاش پادشاه جدید عربستان برای کنار زدن مخالفان داخلی و همزمان حرکت به سوی نوعی جوان گرایی و همسو ساختن ساختار سیاسی عربستان با تحولات روز منطقه ای و بین المللی به حساب می آید. در این راستا می توان گفت برخلاف دیگر نظام های پادشاهی که از پدر به پسر منتقل می شود، در نظام آل سعود، قدرت میان پسران عبدالعزیز دست به دست می شود و پس از آخرین فرزند، به ناچار حکومت به نسل دوم منتقل می شود.
با این وجود «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان «مقرن بن عبدالعزیز» ولیعهد عربستان که سی و پنجمین و کوچک ترین فرزند عبدالعزیز آل سعود بود را از این سمت عزل و «محمد بن نایف» ولی ولیعهد پیشین و برادرزاده خود را به این سمت منصوب کرد. همچنین پادشاه عربستان، «سعود الفیصل» وزیر امور خارجه هفتاد و پنج ساله عربستان را نیز برکنار کرد و «عادل بن احمد الجبیر» پنجاه سه ساله را جایگزین وی کرد. تغییر بارز و چشمگیر دیگر در موقعیت «محمد بن سلمان» وزیر دفاع و پسر جوان پادشاه عربستان بود که علاوه بر پست وزارت دفاع به سمت ولی ولیعهد عربستان نیز منصوب شد.
بنابراین نکته بارز این تغییرات برجسته شدن نقش نسل دوم در خاندان آل سعود است که می تواند سبب تغییرات گسترده در سیاست داخلی و خارجی عربستان شود. با وجود این تغییرات در دربار سعودی به این معنا نیست که ما از این به بعد شاهد یک صدایی و ثبات در صحنه تصمیم گیری عربستان هستیم؛ زیرا تغییرات صورت گرفته هم ناشی از اختلافات درونی آل سعود بوده و هم سبب ساز یکسری اختلافات جدید شده است. از جمله می توان به مخالفت شاهزاده طلال بن عبدالعزیز برادر ناتنی ملک سلمان و فرزند هیجدهم ملک عبدالعزیز با انتصابات جدید ملک سلمان اشاره کرد که اعلام کرده حاضر به فرمانبرداری از شاه جدید عربستان و بیعت با او نیست زیرا رویکرد وی را در تطابق با شرع اسلام و ساختار حاکمیت در عربستان نمی داند.
از بعد خارجی نیز تغییرات صورت گرفته در نظام حکومتی عربستان بیش از آنکه بر اساس خواسته های ملت عربستان باشد، تا حد زیادی متاثر از تقاضاهایی است که از سوی دولتهای غربی جهت ایجاد تغییرات اساسی در ساختار سیاسی، به این کشور توصیه می شود.
«باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا در سخنرانی یک ماه قبل خود خطرهای داخلی از جمله بیکاری جوانان، عدم مشارکت در امور سیاسی، عدم حضور موسسات مردم نهاد و ... در حاکمیت عربستان را مهمترین تهدیدات فرا روی مقامات این کشور توصیف کرد.
هر چند خاندان سعود برای حفظ قدرت خود حاضر به تغییرات اساسی در ساختار سیاسی و حکومتی نیست، اما کوشیده است به نوعی با تغییر مهره های سیاسی و امنیتی، نظر قدرت های غربی را نیز تامین کند. حضور جوانی مانند محمد بن سلمان در پست وزارت دفاع، در تصمیم گیری برای خریدهای تسلیحاتی و در نتیجه وابستگی بیشتر به آمریکا تاثیر دارد. عادل الجبیر وزیر امور خارجه جدید نیز پس از سال ها حضور خود در واشنگتن به عنوان سفیر عربستان یکی از بانفوذترین دیپلمات های عرب در آمریکا و به عبارتی «نماینده کشورهای عربی» در این کشور محسوب می شود و تعاملات بسیار قوی با این کشور دارد.
عربستان علاقمند به قوی تر کردن روابط خود با امریکاست چرا که حس می کند وضعیت منطقه ای روز به روز متلاطم تر خواهد شد، در نتیجه پادشاه سعودی تلاش می کند روابط خود با امریکا را بازسازی کند. بی شک ساختار حکومت سعودی با منزوی شدن افرادی مانند ترکی و بندر امریکایی تر شده است.هر چند از یک جنبه تقریبا متناقض، این تغییرات به معنی روی کار آمدن تیمی است که می خواهد اگر امریکا عربستان را در منطقه تنها گذاشت، این کشور بتواند بخوبی از خویش دفاع کند.
*استاد دانشگاه
21/02/1394
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 18]