محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1827859625
-اصلاحات به سبک میرزا ملکم خان
واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
گزیده عناوین روزنامه‌های صبح دوشنبه اصلاحات به سبک میرزا ملکم خان روزنامه های صبح امروز در مهمترین عناوین صفحات اول خود مطالبی همچون «تهدید ظریف در آستانه مذاکرات هسته ای»،«هر ساعت ثبت 19 طلاق»،«آمادگی بازگشت 10 غول نفتی جهان به ایران»،«شاگرد اول کابینه در خطر استیضاح»،«شروع بازی با چراغ خاموش»،«رونق اقتصادی ایران با کاهش خام فروشی» و «اصلاحات به سبک میرزا ملکم خان» را منتشر کردند.
وطن امروز:اصلاحات به سبک میرزا ملکم خان هدف مقاله، نه صرفا معرفی یکی از رجال دوره قاجار بلکه بررسی وضع گفتمان «اصـلاحات » در کـشور و نـسبت آن با افکار و آثار میرزا ملکم خان بعنوان اولین لیبرال برجسته ایران است . با مطالعه برخی دیـدگاه ها و تاکتیک های او می توان مختصات اصلی اصلاح طلبی در مدل لیبرال - سرمایه داری و تجربی مسلکی را به طور مختصر، شـمارش و ارزیابی کرد. مقاله مـی کوشد بـدون آنکه صحنه تاریخ مشروطیت را سیاه و سفید ببیند، به ارزیابی واقع بینانه ای از وضعیت تفکر اجتماعی در ایران دست یابد.
***
اخیرا نزد طبقه کتابخوان ما توجه خاصی به جریان های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیمه دوم قرن نـوزدهم و نیز به احوال رجالی پیدا شده است که احتمالاً به درجات مختلف منشأ اثر بوده اند. توجه به گذشته نزدیک و تأمل درباره آن در واقع کوششی برای دریافت علل احتمالی پیدایش وضع کنونی اسـت، اعـم از اینکه این کوشش آگاهانه یا ناآگاهانه باشد و این خود دلیل نگرانی از وضع موجود است. تحلیل این نگرانی البته به سهولت مقدور نیست و کافی هم نیست که به استناد چند سـند تـاریخی عجولانه پیش داوری های خود را مسلمات علمی تلقی کنیم. شکی نیست که سهم مورخ اوضاع سده اخیر در ایران از این لحاظ بسیار زیاد است و اوست که خاطرات پدران ما را در اختیار دارد و هم اوست کـه دیـروز را برای شناخت امروز حفظ کرده است ولی عملاً آنچه او به اتکای علم خود عرضه می دارد، خواه ناخواه، با قضاوت شخصی وی همراه است. نباید تصور کرد مورخ به علت کـثرت اسـناد و احـتمال سهولت دسترسی بدانها با عـینیت بـیشتری مـی تواند درباره دوره جدید نظر بدهد تا درباره دوره های قدیم. شاید هم برعکس، به علت نزدیکی جریانات و به جهت امکان انتخاب اسناد و مـدارک و هـمچنین امـکان قبول رجحان سندی بر سند دیگر که معمولاً تـحت عـنوان «سند معتبر» عرضه می شود به ناچار گرایش های فکری و تجربه شخصی مورخ بیشتر در اثر او منعکس می شود، بدون اینکه منظور وی انـکار اعـتبار عـلم تاریخ یا عینیت آن باشد. اگر در عنوان این نوشته نام مـیرزا ملکم خان آمده است، منظور نگارنده که نمی تواند ادعای تاریخ نویسی داشته باشد، معرفی یکی از رجال دوره قاجار و صدور حکمی دربـاره او نـیست و بـرداشتی جدید از مدارک و اسناد موجود درباره او ، یا درباره عصر او هم نمی خواهد بـکند. آنـچه مورد توجه نگارنده است، وضع تفکر موجود و رابطه احتمالی آن با افکار و آثار میرزا ملکم خـان اسـت، زیـرا او هر کس بوده باشد، عالم یا جاهل، مؤمن یا ملحد، مسلمان یـا عـیسوی، تـأثیری که از لحاظ تحول افکار در ایران داشته است، انکارناپذیر است. تحلیل هر اثری مستلزم بـررسی و کـشف اصـول فکری است که به آن اثر بنیان داده است. آن «نظام»ی که میرزاملکم خان پیشنهاد مـی کند از مـسلمات اصولی است که او با تماس مستقیم با دنیای غرب و با آشنایی کامل بـا وضـع صـنایع و علوم، خاصه با کیفیت انتظامات سیاسی، دولتی و اداری آنجا کسب کرده است . در میان رجال دوره نـاصری بـدون شک هیچ کس به اندازه میرزا ملکم خان با اوضاع جهان غرب در نیمه دوم قـرن نـوزدهم آشـنا نبوده است. از این لحاظ اطلاعات او با دانسته های افراد دیگر قیاس پذیر نیست که همزمان و شاید نـیز هـم مرام او بوده اند و می خواسته اند ایرانیان را با مظاهر تمدن غرب آشنا کنند. مؤید ایـن ادعـا زنـدگینامه و کارنامه میرزاملکم خان است . ملکم که به تاریخ 1239 ه.ق در محله ارمنی نشین جلفای اصفهان مـتولد شـد و بـه سال 1326 ه.ق در شهر لوزان سوییس درگذشت، علاوه بر تعلیماتی که به سبک اروپایی نـزد پدر (1) دیـد، از 10 سالگی به فرانسه رفته و بعد از تحصیلات ابتدایی وارد مدرسه پلی تکنیک شده و علاوه بر علوم طبیعی و مهندسی در رشته حـقوق سـیاسی نیز اطلاعاتی کسب کرد. او تقریبا سه چهارم عمر پرماجرای 87 سـاله خود را در خارج از ایران، چه در فرانسه و عثمانی و چـه در مـصر و انـگلستان و ایتالیا و سوییس و... گذراند. با در نـظر گـرفتن هوش انطباقی او مسلم است در آن موقع هیچ ایرانی دیگری موقعیت او را برای آشـنایی بـا جهان غرب نداشته و به انـدازه او بـا طرز تـفکر اروپایـیان مـونس و آشنا نبوده است . در واقع همه مـورخان در ایـن زمینه با هم همداستانند و بعضی از ایشان که نظر خوبی نسبت بدو نـدارند، از هـمین مسأله علیه او استفاده می کنند و وی را مردی غـربی با پاسپورت ایرانی یـا حـتی شدیدتر مردی ایرانی با پاسـپورت خـارجی می دانند و صریحا به خیانت و وطن فروشی او رأی داده اند. در اینجا نیز منظور، توجیه ملکم نیست، خـاصه که نگارنده نیز او را وطن پرست نـمی داند و در انـتهای هـمین نوشته رأی مـذکور را تـأیید خواهد کرد . در آثـار مـلکم، اعم از رسالات و مقالات و نامه ها ، از جمله اموری که به چشم می خورد، اعتقاد به عقب افتادگی ایران است. او به نحوی به این عقب ماندگی ها اشاره می کند که گویی همین اشاره بـه تنهایی برای توجیه تمام افکار او کافی است. نه فقط پیشنهادهای اصلی او با یادآوری این مطلب آغاز می شود، بلکه او خواست های شخصی و انتفاعی خود را نیز در زیر همین سرپوش عنوان می کند. ملکم وزرای ایـران را مـخاطب قرار می دهد: «آن وقتی که شما در آسیا به طور دلخواه سلطنت می کردید، کسی 200 فرسخ راه را در 10 ساعت طی نمی کرد. آن وقتی که انتظام دولت را به وقر بی معنی می دانستند، گذشته است. حالا در 3 هزار فرسخی ایـران قـلعه آهنی می سازند و می آیند محمره را در 2 ساعت منهدم می کنند. حالا در مقابل اقتدار دول همجوار نه الفاظ عربی به کار می آید، نه استخوان های اجدادی».(2)
به نظر ملکم ادامـه چـنین وضعی عملاً مقدور نیست و ایـن مـوضوع، خاصه درباره کشوری چون ایران - که در «تلاطم این دو سیل قدرت انسانی»(3) یعنی روس و انگلیس افتاده است - بیشتر صدق می کند. او می نویسد: «دولت ایران مثل گندمی اسـت کـه میان دو سنگ آسیا افـتاده بـاشد. الان سنگ های مزبور حرکت ندارند اما هر گاه خارج آسیا را ملاحظه بکنیم وحشت خواهیم کرد که گردش چقدر نزدیک است.»(4)
ملکم توضیح می دهد : «اصول مسأله در این است که جوش قدرت فـرنگستان بـقای دول بربر را محال ساخته است. بعد از این دول روی زمین می باید مثل دول فرنگستان باشند یا باید منکوب و مغلوب قدرت ایشان بشوند. سیل این قدرت به حکم طبیعت از اطراف عالم حمله دارد، هر زمینی کـه پسـت تر است اول آنجا را فرومی گیرد. الجزایر، مصر، مغرب زمین، چین، جاپون، کابل ، خیوه ، محمره، ینگی دنیا، تمام هندوستان، تمام جـزایر دنیا محل استیلای این سیل بوده اند. حال ببینید ما چقدر غـافل هـستیم کـه می خواهیم این سیل عالمگیر را به عظم استخوان و به علم تشخص دفع نماییم... والله محال است! بالله ممکن نـیست!»( 5)
تقریبا در تمام رساله ها اشاره بدین موضوع شده است که «عقل طبیعی بدون امداد علم کسبی چقدر عاجز است .»(6) «اکثر عقاید و اعمال ملل فرنگ در ظاهر خلاف عقل مـی نماید، ولی اگـر ما بخواهیم فقط به عقل طبیعی خود حرکت کنیم، منتهای ترقی ایران مثل ایام کیومرث خواهد بود».(7) «اگر شما بخواهید راه ترقی را به عقل خود پیدا کنید، باید 3 هـزار سـال دیگر ما منتظر بمانیم.»(8) «آخـر شـما چـه دلیل دارید که عقل خود را بر جمیع علوم و تجربیات فرنگ ترجیح می دهید؟»(9) «یک شخص بی علم و بی سواد هر قدر معقول باشد محض ایـن صـفت نـباید هرگز داخل مجال دولتی باشد.(10) «اکمل عقل انـسانی را بـا جمیع صفات حسنه جمع بکنند، باز بدون علم قابل اداره یک ده فرانسه نخواهد بود ، یکی از بدبختی های ایران هم این اسـت کـه رؤسـای ما فرق عقل و علم را نفهمیده اند. به اعتقاد ایشان عقل کـافی بالاتر از علوم کسبی است و حال آنکه بطلان این اعتقاد را هر طفلی می تواند ثابت کند». تقابلی که میرزا مـلکم خـان مـیان عقل و علم برقرار می کند، در واقع از لحاظ فلسفی به نحوی تقابل قیاس و اسـتقرا و تـقابل احتمالی علوم عقلی و علوم تجربی است . اگر ملکم به نحوی پیرو «ارغنون جدید»(11) است و منطق صوری را نـمی پذیرد و عـلوم جـدید را از علوم قدیم مجزا می کند، در واقع منظور او از علم منحصرا «علم فرنگی»(12 ) است و آنـچه را غـیر از آن است «کلی مزخرفات » می داند و می نویسد : «شما علوم بشری را منحصر به چند جلد کتاب قـدما سـاخته اید و چـنان خیال می کنید که فوق آنچه گفته و نوشته اند ، متصور نخواهد بود. بطلان این اعتقاد در نـظر اربـاب بصیرت از جمله محسوسات است. شما می خواهید جزئی علوم متقدمین را با کلی مزخرفات ایـشان حـد تـرقی بشری قرار بدهید، عیب کار در اینجاست که از علوم ملل سلف هم استحضاری نـدارید ».(13)
ایـن سخنان شباهت بین گفته های او و متفکران تحولی و تحصلی مسلک غرب را نشان می دهد. بدون شـک مـلکم اولیـن و تنها فردی نبوده که در دوره ناصری اعتقاد به عقب افتادگی ایران و تفوق علمی و صنعتی و لشکری ملل غـرب داشـته است. آگاهی از ضعف لشکری و فنی و حتی علمی مسلما قبل از سلطنت ناصرالدین شـاه ، خـاصه بـعد از انعقاد عهدنامه ترکمن چای در میان خواص ایرانی نادر نبوده است. اما به نظر ملکم تفوق غرب فـقط از لحـاظ لشـکری و صنعتی و علمی نیست. ملکم تحت تأثیر تنظیمات عثمانی بوده و از این لحاظ دقـت او بـه مراتب بیشتر از اسلاف اوست ، خاصه آنکه از صنعتی صحبت به میان آورده است که به طور دقیق امکان به وجود آوردن ایـن نـظام را نشان می دهد. اولین علم و صنعتی که به نظر مـلکم مـورد نیاز ایـرانیان اسـت و آنـها از آن کاملاً غافل بوده اند و تـصور کرده اند بدون تعلیم و تحصیل می توانند من عندی درباره آن نظر بدهند و نیازی به یادگیری و تـفحص نـدارند ، همین علم و صنعت دولتی و حکومتی اسـت. آنـچه مـوردنـظر مـلکم است در واقع عـلم حـقوق و روش ایجاد و سازمان بخشی به دستگاه های دولتی و اصول حکومت است. کوشش ملکم، توجه دادن به این جـنبه تـمدن جـدید است که به زعم او دلیل اصلی تـفوق مـلل غـربی اسـت. اولیـای امـور ایران از این لحاظ کاملاً غافل هستند و ملکم در این باره طنز می نویسد: یک خبط کلی ما نیز این است که علوم مملکت داری را آسان تر از «ادنی صنعت» می شماریم.... «عقل شما هـم در صورتی که بیشتر از عقل افلاطون باشد باز بدون علم فرنگی ممکن نیست بفهمید که اداره شهری یعنی چه». به نظر ملکم «علوم دولتی» مثل تمام علوم دیگر نه فقط اکتسابی اسـت بـلکه صرفا غربی و اروپایی است و این مطلب در نوشته های او صراحت دارد. کسی که در کار دولت است باید دقیقا با تعلیمات اروپایی آشنا شود.(14) ملکم تأکید می کند نه فقط علوم دولتی فـرنگی را بـاید دقیقا تحصیل و در این کار جهد کرد، بلکه نباید آنها را تغییر داد. یا باید آنها را به عینه کسب کرد و به کار برد یا باید از آنـها صـرف نظر کرد و اضمحلال را پذیرفت. او آرزو مـی کند ای کاش اولیای دولت ایران «اصولی را که فرنگی ها با این همه علم و تجربه یافته اند کمتر تغییر می دادند. طرح های دولتی را یا باید بکلی قبول و یا بـاید بـکلی رد کرد».(15)
«ما یک خـانه داریـم که بنیانش کلاً معیوب و خراب است و بی آنکه در خیال استحکام و تعمیر بنیان باشیم در بالاخانه های مخروبه از یک سمت متصل نقاشی می کنیم و از سمت دیگر خراب می شود، بعد وقتی که به حاصل زحمات خود نـگاه مـی کنیم، عوض اینکه سبب اصلی خرابی را ملتفت بشویم، رنگ های نقاشی را مورد بحث می سازیم و از پی رنگ های دیگر می گردیم». «وزرای ما متصل در خرابه ایران نقاشی می کنند و متصل فریاد می کشند ایران نظم بر نمی دارد ! ایـن بـدیهی است کـه ایران به واسطه این بازیچه ها نظم نمی گیرد. شما رخت سرباز را تغییر می دهید، می خواهید لشکر نظم گیرد !» لحـن ملکم در دنباله بحث بیش از پیش محتاط می شود : «هیچ شکی نیست کـه بـاید بـه تدریج حرکت نمود، اما ابتدا از جزئیات گرفتن کمال خبط است». «عمده اشکال اجرای اصول در معنی فهمیدن اصـول اسـت. مادامی که اولیای دولت معنی اصول نظم را نیافته اند، جمیع تدابیر ایشان بی ثمر و عمر ایـن دولت در تـقلید فـروعات ضایع خواهد بود ».(16)
مفهوم «قانون» با همه افکار ملکم عجین است و در واقع فهمیدن معنایی که او از این لفظ در ذهن دارد ، بهترین راه بـرای فـهمیدن کـل افکار اوست. تمام آثار ملکم از ابتدا تا انتها در اطراف ایـن موضوع دور می زند، خواه موقعی که او موافق دولت ایران بوده و یکی از رجال صاحب نفوذ آن به حساب می آمده است، خـواه مـوقعی کـه علیه دولت در خارج از کشور به چاپ و توزیع روزنامه قانون با سرلوحه «اتـفاق ، عـدالت، ترقی» دست زده بود. روزنامه ای که ابتدا قیمت سالانه آن یک لیره انگلیس و بعدا فقط «فـهم کـافی» یـا «یک ذره غیرت» یا «شرط آدمیت» یا «یک ذره شعور » یا «زحمت ابلاغ ایـن نـسخه بـه یک آدم دیگر » بوده است . لحن روزنامه قانون نوعی دیگر است و در آن هر نوع سازندگی بـدون طـرد سـازشکاری ناممکن و نامقدور قلمداد می شود. با این حال اصل در هر دو اثر یکی است و چـیزی کـه برای نویسنده مسلم و یقین است و او از تکرار آن بازنمی ایستد، این است که «ایران بـی قانون اسـت». البـته تمام آنها که در اواخر دوره ناصری به علل مشابه یا متفاوت وارد صحنه شده اند، خواهان قـانون بـوده اند. بدون اینکه ملکم نسبت به ایشان از لحاظ اخلاقی و وجدانی کوچک ترین رجحانی داشته بـاشد، حـداقل از لحـاظ شناسایی، این امتیاز را می توان بدو داد که او مسلما از هر کس دیگری بهتر می دانسته است از لحـاظ عـلوم جدید تحصیلی و علم حقوق غرب، وضع قوانین مقید به چه شرایطی بـوده و چـه نـوع تفکری باید حاکم بر قوانین باشد. ملکم از این لحاظ بر تمام نویسندگان دیگر روزنامه قـانون بـرتری داشـته است. قانون در واقع رشته تخصصی ملکم است و نمونه ای از این تسلط را در همان کـتابچه غـیبی، خاصه در قانون دوم می توان یافت که فهرست وار شرایط وضع قانون را بیان می دارد. اینک نظر ملکم را که در مسلمان بودن او می شود شک کرد، درباره تعلیمات اسلام و سهم این دین در به وجود آوردن شرایط پیشرفت و ترقی بررسی می کنیم. از این لحاظ اگر ملکم را با مـیرزا فـتحعلی آخوندزاده مقایسه کنیم خواهیم دید او از روش افراطی استفاده نمی کند و نه فقط طرد تعلیمات اسلامی را لازمه ترقی نمی خواند، بلکه سعی او بر این است که برای قبولاندن افکار خود و ممانعت از مـخالفان احـتمالی که با توسل به اسلام بخواهند مانع راه او شوند، نشان دهد مسلمان است و اندیشه ترقی دارد. در رساله توفیق امانت می نویسد :
«آن نامسلمان کـه در مـیان این توفان بلایای ملی از اتـفاقات مـلت خارج بماند، دشمن اسلام، منکر خدا و کورترین حیوان دنیاست»، یا «آدم باید متدین، طالب علم، منکر ظلم، مستحفظ قانون ، مروج آدمیت و آرزومند جمیع تـرقیات دنـیا باشد».(17)
در رساله ندای عـدالت نـیز می نویسد: «اینکه ما مسلمان هستیم و نمی توانیم ترقی کفار را سرمشق خود قرار بدهیم! این حرف به حدی قبیح است که از شنیدنش جای آن خواهد بود که عقل دنیا از جنس ما به کلی مـأیوس شـود! به چه کفر شنیع می توان گفت اسلام مخالف ترقی است؟ کدام آیین است که به قدر اسلام مروج ترقی و محرک آسایش دنیا باشد؟ حرف جمیع ارباب ترقی این است که همان احـکام دیـن ما، هـمان اصول ترقی که کل انبیا متفقا به دنیا اعلام فرموده اند و دیگران اسباب این همه قدرت خود سـاخته اند، ما هم به حکم عقل و دین خود همه این اصول تـرقی را چـه از لنـدن، چه از ژاپون، بلادرنگ اخذ کنیم».(18)
ملکم حتی اگر برای حفظ ظاهر هم باشد هیچ گاه مثل میرزا فتحعلی آخـوندزاده نـه فقط به طور صریح سعی نکرد تعلیمات اسلام را مانعی برای پیشرفت و ترقی قـلمداد کـند، بـلکه گاه به گاه نیز - مثل نمونه هایی که آورده شد - اشاراتی به همگامی ایمان اسلامی و اندیشه تـرقی کرده است. ملکم اولین لیبرال ایران و مطرح کننده این طرز تـفکر در ایـن کشور بوده است. او نحله «اقتصاد آزاد» را بدون طرح مشکلات آن از محدوده ملی تجاوز می دهد و با تعمیم آن در واقع می خواهد راه غربیان را به ایـران بـاز کـند و خود بهره شخصی بگیرد و با استفاده از اطلاعات دقیق و حساب شـده خود و از امکانات خاص ذهنی اش به نوایی برسد. میرزا ملکم خان نوعی دلال بین المللی است و مسلما بین افکار و زندگانی او برخلاف فـرضیه بـعضی مـورخان رابطه نزدیکی وجود دارد. در رساله اصول تمدن که ما تا بدینجا از آن نـام نـبردیم و ظاهرا حوالی سال های 1870 نوشته شده است ، نیت ملکم صراحت دارد و این صراحت تصادفی نیست، بلکه اصولی اسـت و از ایـن رهـگذر نقاب از چهره ملکم برداشته می شود. او می نویسد: «موافق حکمت فرنگستان اگر آسیا آبـاد شـود فـرنگستان یک بر صد خواهد افزود. به حکم این مذهب عموم فرنگستان از صمیم قلب و با نـهایت جـدیت طـالب و مقوی آبادی کل ممالک دنیا هستند. ملل فرنگستان در ممالک خارج هیچ کار و مقصودی نـدارد ، مـگر ازدیاد آبادی و توسیع تجارت دنیا». «هر دولتی که ممالک خود را آباد و تجارت دنـیا را زیـاد بـکند، ملل فرنگستان به حکم مصلحت خود مجبورا دوست و حامی آن دولت هستند.(19)
اندکی دورتر استعمار بـا صـراحت در زیر قلم او توجیه می شود: «دول فرنگستان در ضمن این اقدامات گاهی مجبور می شوند بـعضی از مـمالک خـارجه را تصرف کنند. مقصود ایشان در این تصرفات به هیچ وجه مملکت گیری نیست، مقصود اصلی ایشان فـقط کـسب منافع تجارتی است از برای اثبات این معنی. این نکته کافی است کـه مـالیات اغـلب این ممالک خارجه را ]که[دول فرنگستان در تصرف خود دارند ، کفایت خرج محافظت و اداره این ممالک را نمی کنند. از مالیات هـند یـک دیـنار عاید خزانه انگلستان نمی شود».(20)
و باز اندکی دورتر: «دولت ایران باید هر قدر مـی تواند بـه کمپانی های خارجه امتیاز بدهد» و «دولت ایران باید خیلی خوشوقت و متشکر باشد که کمپانی های خارجه با احتمال مـنافع بـسیار مهم سرمایه های مادی و علمی خود را بیاورند صرف آبادی ایران کنند».(21) «اگر کمپانی ها مـداخل نکنند ، به ایران نخواهند آمد و اگر نـیایند، ایـران آبـاد نخواهد شد. کمپانی ها هر قدر در ایران مـداخل بـکنند و مداخل خود را هر قدر به خارج بفرستند، ممکن نیست که یک قسمت کـلی آن از برای خلق و دولت نماند».(22)
درست است توقعی کـه مـلت ایران از ملکم و امثال او باید داشته بـاشد، عـلم بـوده اسـت و بـس، ولی نه عـلمی کـه به ظاهر صوری خود اکتفا می کند و محتوای اصلی خود را در جهت انتفاع غیرملی به کار می گیرد . افکار مـلکم تـأثیر کـرده و دهن به دهن میان مشروطه خواهان و آزادی خـواهان گـشته اسـت و حـتی امـروز بـعضی از گفته های او هنوز گیرایی خاصی دارد و درخور مطرح شدن است ولی با توجه به تمام جوانب درباره او، خاصه امتیاز معروف بارون رویتر که به قول لرد کرزن «عجیب ترین امتیازی بـود که یک دولت به موجب آن کلیه منافع ثروت خود را به بیگانه می داد»(23) و امتیاز لاتاری و غیره و غیره و سوءاستفاده های دائمی شخصی او ، واقعا نمی توان نظر مساعدی نسبت بدو داشت. ملکم آگاه و مطلع بـوده اسـت و به اندازه آگاهی و اطلاعات خود نیز استفاده گر و طمعکار. او بدون شک علم خود را برای بهره برداری از جهل و نادانی دیگران به کار گرفته است و از این بابت هیچ گاه کوچک ترین مسأله وجدانی بـرای او مـطرح نشده است. هیچ یک از رجال ترقی خواه و متجدد آن روزگار از لحاظ شخصی، اعم از رفاه مالی و مقام اجتماعی و حتی موفقیت بین المللی به اندازه میرزا ملکم موفق نـبوده اند. او مال بسیار اندوخته و القاب نـظام الدوله و نـاظم الدوله و سرانجام پرنس ملکم و «پرنس رفورماتر» و مصلح یافته بود. می توان گفت «آزادی رقابت اقتصادی» به نحوی که مورد نظر ملکم بوده است، اگر چندان به نـفع کـشور ایران نبوده در هر صـورت بـه نفع ملکم بوده و او به نتیجه مطلوب مورد نظر رسیده است.
......................................................................................................................................................
* این مقاله به صورت تفصیلی در فصلنامه کتاب نقد منتشر شده است
پانوشت ها:
1- مـنظور میرزا یعقوب است که گویا نـومسلمان بـوده و اطلاعات کافی درباره تمدن اروپایی داشته و تا حدودی با زبان های روسی و فـرانسه نـیز آشنا بوده است.
2- مـقاله «ایـران نـظم بـرنمی دارد»، «کـتابچه غـیبی»، مجموعه آثار، صفحه 8
3- رساله «پلیتیک های دولتی »، کلیات، صفحه 137
4- رساله «پلیتیک های دولتی»، کلیات ، صفحه 166
5- رساله «دستگاه دیوان»، مجموعه آثار، صفحه 95
6- رساله «رفیق و وزیـر »، مـجموعه آثار، ص 65
7- همان ، ص 9
8- مقاله «ایران نظم برنمی دارد »، کتابچه غیبی، مجموعه آثار، ص 13
9- همان، ص 127
10- رساله «حرف غریب»، کلیات ، ص 54
11- Novum Organun
12- رساله «دفتر قانون »، مجموعه آثار، ص 162
13- رساله «سیاحی گوید»، کلیات ، ص 205
14- رساله «دستگاه دیوان»، مجموعه آثار، ص 80
15- همان، ص 149
16- رساله «رفیق و وزیر»، مجموعه آثار ، ص 67 و 68
17- کلیات «توفیق امانت»، ص 216
18- مجموعه آثار، «ندای عدالت»، ص 196
19- کلیات «اصول تمدن»، ص 28
20- همان، ص 29
21- همان ، ص 33
22- همان، ص 33
23- خان ملک ساسانی، سیاستگران دوره قاجار، تهران، 1352، ص 73
کتابنامه
- آدمیت، فریدون، اندیشه های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران، خوارزمی، 1349.
- آرین پور، یحیی، از صبا تا نیما. تهران، کتاب های جیبی، چ 1، 1350 ـ چ 2، 1351، چ 3، 1353، 1354.
- ژید، شارل و ریست، شـار. تـاریخ عقاید اقتصادی، ترجمه کریم سنجابی، انتشارات دانشگاه. تهران، ش 2/ 1511.
- ساسانی، خان ملک ، سیاستگران دوره قاجار، تهران، انتشارات بابک و هدایت، 1352.
- کرمانی، ناظم الاسلام. تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی، تـهران، انـتشارات بنیاد فرهنگ و آگاه، 1357.
- میرزا ملکم خان. قانون ، به اهتمام هما ناطق، تهران، امیرکبیر، 1355.
- کلیات. به اقدام هاشم ربیع زاده، تهران، مطبعه مجلس، 1325 ه.ق.
- مجموعه آثار. تدوین و تنظیم/ محمد محیط طباطبایی. تهران، کـتابخانه دانـش ، 1327 . وطن امروز -پذیرایی با سرب داغ
-7 پرسش بی پاسخ از فانی
-آزادسازی یا آزاررسانی
-اصلاحات به سبک میرزا ملکم خان خراسان -امنیت و پیشرفت افغانستان را امنیت و پیشرفت خود می دانیم
-دستورالعمل رسمی برای افزایش آمادگی های دفاعی
-جزئیات قرارداد جدید نفتی ایران و چین
-خورشید علم کرده طلوع از سرای تو کیهان -فرمانده کل قوا تأکید کردند:پاسخ ملت به لاف نظامی آمریکا مشت محکم است
-همکاری ایران و افغانستان در مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر
-حرف و عمل آمریکا یکی نیست ایران نباید اعتماد کند ابرار -بدون آشتی ملی نمی توان از شر داعش خلاص شد
-رییس سازمان دامپزشکی خبر داد:واردات گوشت بوفالو فقط برای تولید سویس و کالباس
-قبض های چند صدهزار تومانی گاز پدر مردم در آورده آفتاب -وزیرخارجه استرالیا: حاضرم برای دیدار با روحانی بازهم روسری بپوشم
-تهدید ظریف در آستانه مذاکرات هسته ای
-پیام خودروسازان آمریکایی به ایران
-هر ساعت ثبت 19 طلاق آفرینش -آمادگی بازگشت 10 غول نفتی جهان به ایران
-ممنوعیت فروش محصولات لبنی خارج از قیمت مصوب
-شرایط پرداخت غرامت دستمزد ایام بیماری به بیمه شدگان تامین اجتماعی
-ظرفیت نهایی قبولی در کنکور دکتری ابتکار -مسئولان ستاد انتخابات کشور منصوب شدند
-همسایه با تسبیح و کراوات آمد
-شاگرد اول کابینه در خطر استیضاح
پیاده نیامده بودم
-ورود سازمان حمایت به بازار خودرو جام جم -پیشرفت های دفاعی با قدرت ادامه یابد
-رونق اقتصادی ایران با کاهش خام فروشی
-"نفس گرم" بازیگران خود را شناخت
-ماهواره از من قاتل ساخت آرمان -تمام شرکت های دولتی حراج شوند
-کاهش نرخ سود بازار اجاره را بهم ریخت
-احمدزی:برای مهاجران طرح داریم
-شروع بازی با چراغ خاموش سیاست روز -رد طرح صلح ایران بخاطر سرپوش گذاشتن بر شکست سعودی هاست
-شهادت کودکان یمنی بر اثر استنشاق گازهای سمی
-حیوان آزاری ممنوع
-دستورالعمل رسمی اطلاعات -جهانگیری:دولت هیچ اقدامی خارج از قانون انجام نمی دهد
-سراج:گزارش مفاسد اقتصادی به رهبر معظم انقلاب ارائه شده است
-صعده یمن هدف حملات شیمیایی جنگنده های سعودی قرار گرفت
-خودزنی آل سعود اعتماد -پیمان علیه تروریسم
-خاطرات و مخاطرات
-افشاگری نماینده مجلس درباره پول های کثیف
-خاموشی در تابستان حتمی است امتیاز -ثبت 19 طلاق در هر یک ساعت
-معامله روزانه 20 میلیارد تومان مواد مخدر
-قرارداد جدید نفتی ایران -چین امین -سرویس های دانلود چه بر سر موسیقی آورده اند؟
-قیچی جراحی در پهلوی پرستار
-سفر بیشاب؛ نشانه استقبال غرب از توافق با ایران
-افخم عملیات تروریستی جلال آباد افغانستان ایران -فرمانده معظم کل قوا در فرماندهان و خانواده های شهدای ارتش:ایران هرگز تهدیدی برای همسایگان نبوده است
-موسسات مالی غیرمجاز در کمین سپرده های بانکی
-داعش زیرذره بین شبکه های اجتماعی جوان -فرمان افزایش آمادگی به نیروهای مسلح
-یمن، آزمایشگاه سلاح های ناشناخته امریکایی سعودی ها
-ادامه کشمکش در انتخابات وزنه برداری
-ضربه خوردن ورزش از برخورد سیاسی وزارت خانه حمایت -فرمانده کل قوا در دیدار فرماندهان و کارکنان ارتش:سخن از توقف پیشرفت دفاعی ایران ابلهانه است
-مسئولان ستاد انتخابات کشور مشخص شدند
-معامله روزانه 200 میلیاردی خرده فروشان مواد مخدر در کشور
-پاسخ بازرسی از اماکن نظامی ایران سرب داغ است راه مردم -پارک جنگلی یاس نفس گاه جدید پایتخت
-نرخ با سوادی در بین زنان و مردان کاهش یافته است
-آمادگی های نظامی و دفاعی خود را روز به روز افزایش دهید نسل فردا -انتخابان مجلس استانی می شود ؟
-ایران می تواند افغانستان را به شرق و شمال وصل کند
-مرد عصبانی همسرش را به آتش کشید اقتصاد پویا -رشد اقتصادی؛ مبتنی بر ظرفیت های داخلی؛ اولویت سال 94
-37 درصد از سهام بانک مهر اقتصاد تا تیر واگذار می شود
-معاون وزیر صنعت: خارجی ها برای برگزاری نمایشگاه در ایران صف کشیده اند فرصت امروز -ایرلاین ها اولین متضرر تاخیر در پرواز هستند
-قطع ارتباط 20 درصد مشترکان تلفن همراه تا به امروز
-درغیاب خبرنگاران و رسانه های خبری برگزار شد: کنفرانس نفت و گاز کشورهای منطقه جنوب دریای خزر دنیای اقتصاد -حذف ریسک از بازار دوم مسکن
-بی توجهی بورس به سود بانکی
-سود اسلحه سازان از جنگ منطقه
-دستورالعمل رسمی به نیروهای مسلح
دوشنبه 31 فروردین 1394 ساعت 10:41
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 23]
-
سیاسی
پربازدیدترینها