واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: چالشها و چشماندازها در مديريت زباله
مديريت- رحيم عالي:
يكي از مشكلات محيطزيست كشور مواد زائد توليدي است.
مواد زائد جامد، مايع و گازي هر كدام به ابعاد مختلف سلامت محيطزيست كشورمان را تهديد ميكنند. از ميان اين 3 مؤلفه متأسفانه مواد زائد جامد در وضعيت بحراني قرار دارد. متأسفانه در كشورهاي در حال توسعه از جمله كشورمان هنوز مديريت زائدات جامد به صورت ابتدايي و غيرعلمي است در اين نوشتار نقاط ضعف، قوت، فرصتها و تهديدها در عرصه مديريت زائدات جامد در قالب چالشها و چشماندازها مورد بررسي قرار گرفته است.
الف)چالشها در عرصه مديريت مواد زائد در كشور
شناخت چالشهاي فراروي عرصه مديريت مواد زائد جامد ميتواند توان سامانه مديريتي را در كاهش يا حذف اين چالشها و افزايش فرصتها ياري رساند. مهمترين چالشهايي كه مديريت زائدات جامد كشور با آنها مواجه است عبارتند از: نگرش منفي، ضعف برنامههاي تدوين شده، ضعف پژوهش، كمبود اعتبارات، فقر آگاهي در مراكز آموزشي و اجرايي، انگيزه ضعيف سازمانهاي مردم نهاد.
1) نگرش منفي: متأسفانه ريشه بسياري از مشكلات و نابسامانيها در عرصه مديريت زائدات جامد در كشور را ميتوان در نگرش منفي به اين عرصه دانست. اين نگرش منفي در لايههاي مختلف جامعه با شدت و ضعف وجود دارد. در سطح عمومي جامعه يك نگاه منفي به مقوله زائدات جامد وجود دارد كه اين نگرش منفي بيشتر بهدليل وجود يك پيش زمينه ذهني منفي و زيبايي شناختي نسبت به اين مقوله است. اين ذهنيت نيز در اثر عدم مديريت درست مواد زائد در شهرها در نتيجه تلنبار شدن و ايجاد مشكلات بهداشتي و زيبايي شناختي (بو، منظره بد، شيرابه و...) بهوجود آمده است. اين در حاليست كه ماهيت مواد زائد جامد شهري در ابتداي توليد و به خودي خود نامطلوب نيست. بلكه در اثر گذشت زمان و عدم برخورد اصولي متوليان امر باعث ايجاد مشكلات بهداشتي و زيستمحيطي ميشوند.
2) ضعف پژوهشي: متأسفانه پژوهش در كشور وضعيت نابساماني دارد و حتي در بررسيهاي وضعيت پژوهشي و راههاي برون رفت از اين مشكل، رويكرد پژوهشي اتخاذ نميشود. در كشورمان رويكرد غالب به مشكل پژوهش، رويكردي توصيفي است يعني به جاي آنكه علل نابساماني وضعيت تحقيق و پژوهش بهعنوان يك مسئله مطرح شود و با بررسي جوانب گوناگون و گردآوري شواهد و دادههاي معتبر راه حلهاي اثربخش و علمي براي بهبود وضعيت آن ارائه شود، همواره خود مشكل به انحاي مختلف بيان ميشود.
مشكلات پژوهشي در عرصه مديريت مواد زائد جامد از فضاي كلي حاكم بر پژوهش در كشور مستثنا نيست. شايد برايمان تازگي نداشته باشد شنيدن اينكه طرحي در مديريت مواد زائد جامد اجرا شده و پس از مدتي متوقف يا با شكست مواجه شده است كه دليل اين امر بسيار ساده و در عين حال مهم است و آن اينكه؛ تدوين و اجراي هر برنامهاي نيازمند شناخت فاكتورهاي محيطي و انساني است. به عبارت ديگر براي تدوين و اجراي يك برنامه بايد كليه فاكتورهاي محيطي (شرايط منطقهاي، آب و هوا و...) و انساني (فرهنگي، اقتصادي و...) بررسي شود و سپس نسبت به تدوين و اجراي يك طرح اقدام شود.
در اين صورت، كليه عوامل كندكننده يا شتاب دهنده مؤثر بر برنامه مورد نظر مشخص ميشوند و پس از اين، ما يا اين عوامل را تعديل ميكنيم يا برنامههاي آسيب شناختي محيطي و انساني را براي آن در نظر ميگيريم. متأسفانه پژوهش را ميتوان حلقه مفقوده و كمرنگ در بسياري از برنامهها و طرحها در عرصه مديريت مواد زائد در كشور دانست. در سطح دانشگاهها نيز ضعف پژوهش در اين عرصه قابل لمس است.
بهعنوان نمونه در يك بررسي موردي از پاياننامههاي انجام شده دانشجويان دورههاي دكتري و دكتراي ارشد در دانشگاه علوم پزشكي تهران مشخص شد كه از 28 مورد پاياننامه انجام شده در دوره دكتري(1383-1372) تنها يك پاياننامه(57/3درصد) در زمينه مواد زائد جامد كار شده و از 261 پايان نامه كار شده در دوره ارشد(1383-1358) مجموعا 10 پايان نامه(83/3درصد) كار شده است. در مجموع ميتوان مهمترين دلايل ضعف پژوهش در اين عرصه( زائدات جامد) را در نگرش منفي، نبود متخصصان متبحر، امكانات آزمايشگاهي و پشتوانه مالي عنوان كرد.
3) انگيزه ضعيف سازمانهاي مردم نهاد: متأسفانه در كشور ما فعاليت NGOها بسيار ضعيف و مقطعي است با توجه به اينكه يكي از عوامل اصلي انگيزش اين سازمانها نگاه اقتصادي (درآمدزايي) است؛ لذا بهدليل اطلاع رساني ضعيف و آگاهي پايين اين سازمانها با وجود پتانسيلهاي بالاي اقتصادي در عرصه مديريت زائدات از ديد بسياري از اين سازمانهاي غيردولتي، اين عرصه قابل اعتماد نيست.
4) فقرآگاهي مراكز آموزش و اجرايي: بهطور كلي ميانگين آگاهي مديران و مسئولان مربوطه در اين مراكز از فاكتورهاي مديريت زائدات جامد، پايين است.
5) كمبود اعتبارات: پژوهش و تدوين برنامههاي اجرايي و نهايتاً حل مشكلات و بهينهسازي فرآيندها در عرصه مديريت مواد زائد، هزينه بردار است. با توجه به اينكه مديريت ضعيف مواد زائد توليدي با سلامت عمومي و زيستمحيطي جامعه درگير است؛ لذا بايد به بحث كمبود اعتبارات توجه جدي شود. حدود 80درصد شهرداريها از كمبود بودجه گلايه دارند كه اين نشان ميدهد موضوع بودجه امري كلي است و برنامههاي دقيق در ارتباط با راههاي تأمين اعتبار (دولتي، بازيافت، NGOها و...) بايد تدوين شوند
6) ضعف برنامههاي تدوين شده: دليل اينكه تعداد زيادي از برنامه هايي كه در عرصه مديريت مواد زائد تدوين شدهاند با چالش در مراحل اجرايي روبهرو شدهاند را ميتوان در عدم تناسب با شرايط واقعي حاكم بر مديريت زائدات جامد در كشور دانست. عدم تناسب و سازگاري با شرايط واقعي نيز به اين دليل است كه برمبناي فرآيندهاي پژوهشي تدوين نشدهاند. اين برنامهها براساس تجربههاي انفرادي يا منطقهاي خاص كه قابل تعميم به كل نباشديا ترجمهاي است.
ب) چشماندازها در عرصه مديريت مواد زائد كشور
گام اساسي پس از بررسي اولويت چالشهاي مبتلا به سامانه مديريت مواد زائد در كشور، تجزيه و تحليل اين چالشها و ارائه راهكارهاي مناسب است. پارامترهاي مؤثر در چشمانداز مديريت مواد زائد كشور عبارتند از: تغيير نگرش، تقويت پژوهش، بهينهسازي بازيافت و تقويت اعتبارات.
بررسي چالشها و چشماندازها در عرصه مديريت زائدات جامد در كشور نشان ميدهد كه اگرچه ميان وضعيت موجود و وضعيت مطلوب شكاف بسيار عميقي وجود دارد ولي در عين حال اين سامانه داراي پتانسيلهاي قوي است كه درصورت سازماندهي و انسجام ميتواند به تدريج اين شكاف را پر كند. عرصه مديريت زائدات كشور يك فرآيند چندوجهي است و دستگاهها و سازمانهاي مختلف به طرق مختلف با آن درگيرند و در بسياري موارد وظايف آنها در اين عرصه همپوشاني دارد كه اين موضوع، خود باعث آشفتگي و ناهماهنگي بسيار در تدوين و اجراي برنامههاي مديريتي در اين عرصه شده است.
تدوين چشمانداز 20ساله كشور فرصت مناسبي را فراهم آورده كه با اصلاح،شفافسازي قوانين و مشخص كردن وظايف و كاركردها ميتوان سرعت دسترسي به مديريتي كارآمد و فعال در اين عرصه را شتاب بخشيد. در اين راستا بهنظر ميرسد بهترين راه رسيدن به نتيجه مطلوب، برنامهريزي پلكاني در 4دوره 5ساله براي مديريت موادزائدكشور و ارزيابي راندمان كار و شناخت نقاط ضعف و قوت و بررسي فرصتها و تهديدها در فواصل اين دورههاست كه ميتواند گام مهمي در بسط و ارتقاي زيرساختهاي مديريت زائدات كشور به حساب آيد و در نتيجه ايران بهعنوان يك الگوي منطقهاي در اين عرصه ايفاي نقش كند.
تاريخ درج: 30 ارديبهشت 1387 ساعت 09:31 تاريخ تاييد: 30 ارديبهشت 1387 ساعت 10:44 تاريخ به روز رساني: 30 ارديبهشت 1387 ساعت 10:42
دوشنبه 30 ارديبهشت 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: همشهری]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 2964]